Xırda şeyləri dərd etməyin – Richard Carlson

Xırda şeyləri dərd etməyin – Dr. Riçard Karlson

Bu kitabı hər gün “xırda şeyləri böyütməmə”yin nə qədər əhəmiyyətli olduğunu yadıma salan qızlarım Cezzi və Kennaya həsr edirəm. Hər ikinizi də çox sevirəm. Özünüz kimi olduğunuz üçün təşəkkür edirəm.

Minnətdarlıq

Bu kitabın hazırlanmasında böyük zəhməti olan iki insanı yada salmaq istəyirəm:
Bu kitabın hər bir sətrinə şövqünü və qəlbini qoyan, xırdalıqları ürəyə salmamaqla bağlı göstərdiyi iradəsi və müdrikliyi ilə hamımızı mütəəssir edən Petti Braytmen.
Gələcəyə dair gözəl planlara, hər an ətrafındakıları ilhamlandıran coşqunluğa və mahir redaktorluq qabiliyyətinə malik Lesli Uells.

Hər ikinizə çox təşəkkür edirəm.

Müqəddimə

Mənim nəslimin ən böyük kəşfi – bir insanın davranışını dəyişdirməklə həyatını da dəyişdirə biləcəyini öyrənməsidir.

Uilliyam Ceyms

Pis xəbərlə və ya çətin insanla qarşılaşanda, yaxud böyük məyusluq hissi keçirəndə əksəriyyətimizin davranışını nəticəsi bizə uğur gətirməyəcək vərdişlər müəyyənləşdirir. Dərhal həddindən artıq reaksiya verərək, hadisəni böyüdürük; vəziyyəti asanlıqla boşlamır, diqqətimizi həyatın yalnız mənfi cəhətlərinə yönəldirik.

Kiçik detallar əl-qolumuzu bağlayır. Hirslənib sakitliyimizi itirdiyimiz və narahat edildiyimiz vaxtlarda göstərdiyimiz yersiz reaksiyalar nəinki bizi məyus edir, hətta əslində istədiyimizi qazanmağımıza da mane olur. Buna görə də vəziyyəti tam görə bilmirik və diqqətimizi mənfi cəhətlər üstündə cəmləyib, bizə kömək etmək istəyən başqa adamları da narahat edirik. Sözün qısası, həyatımızı sanki fövqəladə vəziyyətdə olan kimi yaşayırıq. Təlaşla problemləri həll etmək üçün ora-bura qaçanda, əslində, sadəcə problemləri artırmaqla məşğul oluruq. Hər şey bizə dünyanın sonu kimi göründüyü üçün həyatımızı dalbadal gələn “faciələr”lə boğuşaraq keçiririk.

Bir müddətdən sonra, həqiqətən də, hər şeyi dünyanın axırı kimi görməyə başlayırıq. Bu zaman gözümüzdən qaçan məqam problemlərimizə olan münasibətimizin bunları nə qədər tez və təsirli şəkildə həlli ilə bağlı olmasıdır. Ümidvaram ki, siz də tezliklə həyata daha sakit reaksiya vermək vərdişinə yiyələndikcə o günədək “aşılmaz” görünən problemlərin daha asan “həll olunduğunu” kəşf edəcəksiniz. Hətta stress yarada bilən “ciddi” problemlər də sizi əvvəlki kimi sarsıtmay acaqdır.

Yaxşı ki, həyata başqa baxış da mövcuddur… Qatqat yumşaq və həssas olan bu variant həm həyatı daha asanlaşdırır, həm də insanı şəraitə daha tez uyğunlaşdırır. Həyatı bu tərzdə yaşamaq üçün köhnə vərdişi, yəni “reaksiya göstərmə”yi yeni alışqanlıqla, təzə nöqteyi-nəzərlə dəyişdirməkdir. Bu yeni vərdiş bizi daha zəngin və məmnunedici bir həyatla təmin edəcək. Bu kitabın ana fikrini çox yaxşı işıqlandırdığı üçün başıma gəlmiş bir hadisəni sizinlə bölüşmək istəyirəm. Bu, məni həm çox mütəəssir edən, həm də əhəmiyyətli bir dərsi vurğulayan bir əhvalatdır.

Görəcəyiniz kimi, əhvalatda bəhs olunan hadisədə bir azdan oxuyacağınız kitabın toxumu əkilmişdir.

Bir il bundan əvvəl xarici naşirlərdən biri “You Can Feel Good Again” (“Yenə yaxşı hiss edə bilərsiniz”) adlı kitabımın həmin ölkədəki nəşri üçün məşhur yazıçı Dr. Vayne Dyerdən təqdimat yazısı almağımı xahiş etdi. Ona Dr. Dyerin bundan əvvəlki ktabım üçün belə bir yazı yazdığını, amma bunu yenə də edib-etməyəcəyini bilmədiyimi dedim. Amma bir dəfə də cəhd edəcəkdim. Nəşr aləmində həmişə olduğu kimi, ona xahiş məktubu yazdım, amma xəbər ala bilmədim. Bir müddət keçəndən sonra Dr. Dyerin çox məşğul olduğu, ya da təqdimat üçün yazı yazmaq istəmədiyi qənaətinə gəldim. Bu qərarına hörmətlə yanaşdım və naşirimə kitabın reklamında onun adından istifadə etməyəcəyimizi bildirdim. Mənim fikrimcə, məsələ bağlanmışdı.

Di gəl ki, altı aydan sonra kitabımın xarici nəşrinin bir nüsxəsi əlimə keçəndə üz qabığında Dr.Dyerin bundan əvvəlki kitabım üçün yazdığı təqdimat yazısını gördüm. Təlimatıma baxmayaraq, naşirim Dr. Dyerin əvvəlki yazısını götürüb təzə kitabımda çap etmişdi. Bu hal məni çox utandırmaqla yanaşı, ehtimal olunan nəticələrinə görə də narahatlıq yaradırdı. Dərhal agentliyimə zəng vuraraq, nəşriyyatın bütün kitablarının yığışdırılması üçün hərəkətə keçməyini istədim.

Həmçinin Dr. Dyerə üzr istədiyimi və problemin aradan qaldırılması üçün lazımi prosesin başladıldığını açıqlayan bir məktub yazdım. Bir neçə həftə nigarançılıqla gözlədikdən sonra ondan belə bir cavab gəldi. “Riçard, həyata uyğunlaşmaq üçün iki qayda var: 1. Xırda şeylərin dərdini çəkmə. 2. Çünki bunların hamısı xırda şeylərdir. Qoy təqdimat yazısı qalsın. Sevgilərlə, Vayne”. Vəssalam! Nə əxlaq dərsi, nə də təhdid! Nə inciklik, nə də mübahisə! Dr. Dyer məşhur adının icazəsiz şəkildə istifadəsinə nəzakət və təvazökarlıqla dolu bir rəy bildirmişdi. Bu jesti “həyatın axınına uymaq” və həyata həlim münasibət bəsləmək kimi çox əhəmiyyətli məfhumlara nümunə olurdu.

On ildən bəri müştərilərimin üstündə çalışaraq həyata tolerantlıqla yanaşmalarına kömək edirəm. Birlikdə bütün problemlərdən danışırıq: stress, münasibətdə yaranan çətinliklər, işlə bağlı problemlər, aludəlik və ümumi mənada məyusluq. Bu kitabda dərhal tətbiq etməyə başlaya biləcəyiniz və həyata daha incə bir ahəngdarlıqla baxmağınızı təmin edəcək müəyyən strategiyaları sizinlə bölüşəcəyəm. Bir azdan oxuyacağınız strategiyalar bu günə kimi istər müştərilərim, istərsə də oxucularım tərəfindən illər boyunca sınaqdan keçirilmiş və ən uğurlu hesab olunanlardır. Həmçinin öz həyatıma münasibətimi — müqavimətin ən az səviyyəyə endirildiyini də əks etdirir. Hər bir strategiya sadə olduğu qədər güclüdür və daha geniş nöqteyi-nəzər qazandıraraq, daha qayğısız bir həyata doğru bələdçilik edir.

Bunların əksəriyyətinin təkcə mücərrəd nümunələrə deyil, həmçinin həyatın bir çox çətinliklərinə də tətbiq oluna biləcəyini də görəcəksiniz. “Xırda şeylərin dərdini çəkməyəcəyiniz” vaxt həyatınız qüsursuz olmayacaq, lakin həyatın sizə bəxş etdiklərini daha az inadkarlıqla qəbul etməyi öyrənəcəksiniz. Zen fəlsəfəsində məsləhət görülmüşdür ki, problemlərə var gücünüzlə müqavimət göstərmək əvəzinə, “başını buraxmağı” öyrəndiyiniz zaman həyatınız “yağ kimi gedəcək”. Eynilə rahatlıq (asudəlik) duasında olduğu kimi: “Dəyişdirilməsi mümkün olanları dəyişdirin, elə olmayanları qəbul edin və bunların arasındakı fərqi başa düşəcək qədər ağlınız olsun”. Bu strategiyaları bir dəfə təcrübədən keçirsəniz, uyğunlaşmağın iki qaydasını öyrənəcəyinizə əminəm:

• Xırda şeylərin dərdini çəkməyin.
• Çünki bunların hamısı xırda şeylərdir.

Bu fikirləri həyatınıza tətbiq etdikcə daha sakit və sevgidolu bir insana çevriləcəksiniz.

Xırda Şeylərin Dərdini Çəkməyin

Çox vaxt özümüzü ələ ala bilməyib bəzi şeyləri ürəyimizə çox salırıq. Amma yaxından baxanda görürük ki, bunlar heç də böyüdülməyə dəymirlər. Bütün diqqətimizi kiçik problemlərə yönəldib, onları həddindən çox şişirdirik. Məsələn, tıxac zamanı bir maşın qabağımızı kəsə bilər. Üstündən ötüb yolumuza davam etmək yerinə, hirslənməyi özümüzün haqqı hesab edirik. Beynimizdə xəyali bir dava-dalaş yaradırıq. Hətta çoxumuz bu hadisəni unutmaq əvəzinə, başqalarına da danışırıq.

Bəs, niyə o biri sürücünü ürəyi istədiyi yerdə qəza törətməsi üçün özbaşına buraxmırıq? Həmin adamın halına acımağa və elə bir həyəcan keçirməyin nə qədər çətin ola biləcəyini fikirləşməyə çalışın. Bu üsulla daha tez toxtaya və digər insanların problemləri ilə yüklənməkdən qaça bilərik.

Gündəlik həyatımızda buna bənzər çox “xırda şeylər” yaranır. Bu, uzun bir növbədə gözləmək, haqsız tənqidlərə tuş gəlmək, ya da bir işin bütün yükünü öz üstünə götürmək ola bilər. Xırda şeylərin dərdini çəkməyərək nələr qazana biləcəyinizi görəcəksiniz.

İnsanların əksəriyyəti həyati enerjilərinin böyük hissəsini “xırda şeylərin dərdini çəkərək” xərclədikləri üçün həyatın gözəlliyini və əsrarəngizliyini tamamilə gözdən qaçırırlar. Cəhdlərinizi bu hədəfə doğru yönəltdiyiniz təqdirdə daha mehriban və mülayim ola bilmək üçün daha çox enerjiyə malik olacaqsınız.

Qüsursuz Ola Bilməyəcəyinizi Qəbul Edin

Mən bu günədək mütləq qüsursuzluğu axtaranlardan kiminsə öz həyatında mənəvi rahatlıq tapa bildiyini görmədim. Hər bir şeyin mükəmməl olmasına çalışmaqla daxili rahatlığı istəmək bir-birinə tərs mütənasibdir.

Nəyisə indiki vəziyyətindən daha yaxşı bir hala gətirməyi hədəfə almışıqsa, demək olar ki, mütləq surətdə uduzacağımız mübarizəyə girişmiş oluruq. Əlimizdə olanla kifayətlənərək şükür etmək əvəzinə, həmin sahədəki səhvə və onu necə düzəldə biləcəyimizə ilişib qalırıq. Bütün diqqətimizi həmin yanlışlığa cəmlədiyimiz vaxt da halımızdan narazı və şikayətçi oluruq.

İstər şkafımızdakı dağınıqlıq, avtomobilimizdəki cızıq, çatdıra bilmədiyimiz iş, bir neçə kilo arıqlama kimi özümüzə aid mövzular, istərsə də başqasının hərəkətləri, görünüşü və ya həyat tərzi kimi xoşumuza gəlməyən detallar olsun, diqqətimizi təkcə qüsurlara yönəltməyimiz bizi əsas hədəfimizdən — mehriban və mülayim insan olmaqdan uzaqlaşdıracaq. Bu strategiya əlinizdən gələnin ən yaxşısını etməməyiniz mənasını vermir; sadəcə, həy atdakı səhvlərə çox fikir verib, bütün diqqətinizi ora  yönəltməkdən əl çəkməyinizi məsləhət görür. Hansısa işi daha yaxşı etməyin mütləq başqa bir yolu vardır; amma bu, hal-hazırkı vəziyyətdən zövq almayıb, yaxşı cəhətlərini görməməzlikdən gəlmək demək deyil. Məsələ bunun fərqinə varmaqdır.

Burada çıxış yolu, mövcud vəziyyəti daha da yaxşılaşdırmaq üçün təkid göstərdiyimizi hiss edən kimi özümüzü saxlamaqdır. Bu təqdirdə həyatın heç də pis keçmədiyini xatırlayın. Mühakimələrsiz hər şey çox gözəl olacaq. Ömrünüzün hər sahəsindəki qüsursuzluq axtarışından əl çəkdikcə həyatın öz içindəki kamilliyi kəşf edəcəksiniz.

Rahat Və Həlim İnsanların Elə Də Çox Uğur Qazana Bilməyəcəyinə Dair Fikirləri Bir Kənara Qoyun

Əksəriyyətimizin həmişə təlaş, qorxu içində və rəqib halında olmağımızın, həyatımızı sanki böyük bir fövqəladə hal kimi yaşamağımızın əsas səbəbi daha mehriban və sakit olduğumuz təqdirdə məqsədimizə çata bilməmək qorxusudur. Tənbəlləşərək, işə laqeyd yanaşacağımızdan narahat oluruq.

Əslində, bunun tamamilə əksinin doğru olduğunu bilin və sizə narahatlıq verən fikirlərdən əl çəkin. Qorxu və təlaş içində fikirləşmək həyatımızdan çox böyük bir enerji aparmaqla yanaşı, motivasiyamızı və yaradıcılığımızı da kütləşdirir. Qorxu və təlaş içində olanda gücünüzdən istifadə edə, nədənsə zövq ala bilmirsiniz. Müvəffəqiyyəti qorxu sayəsində yox, onu aşaraq qazanacaqsınız.

Bu günə kimi məni rahat, sakit və sevgidolu insanlar əhatə etdiyi üçün özümü bəxtəvər hesab edirəm. Onların arasında məşhur yazıçılar, şəfqətli valideynlər, müşavirlər, kompüter mütəxəssisləri və yüksək vəzifəli rəhbərlər vardır. Bu insanların hamısı etdkləri işlərdən zövq alır və öz sahələrində çox uğurlar qazanıblar.

Mən də çox mühüm dərs almışam: lazımi mənəvi sakitliyə maliksinizsə, müxtəlif ehtiyaclar, arzular və qayğılar sizi daha az narahat edir. Bu halda hədəflərinizə çatmaq və başqalarına da nəsə verə bilmək üçün diqqətinizi daha yaxşı cəmləşdirirsiniz.

Düşünmə Prosesində Uçqunabənzər Böyümə Təsiri

Daha sakit olmağın çox effektiv yollarından biri də mənfi və inamsız fikirləşməyin tez nəzarətdən çıxa biləcəyini başa düşməkdir. Belə düşündüyünüz vaxtlarda özünüzü necə gərgin hiss etdiyinizin fərqinə vardınızmı? Ən əsası, sizi kədərləndirən hər bir şeyin xırdalığına getdikcə gərginliyiniz daha da artacaq. Bir fikir o birinə yol açır, o biri də digərinə… Axırda da çox böyük narahatçılığa düçar olacaqsınız.

Məsələn, gecəyarısı oyanıb, sabahı gün edəcəyiniz telefon zəngini yadınıza salırsınız. Belə bir əhəmiyyətli zəngi xatırladığınız üçün sevinmək əvəzinə, sabah edəcəyiniz başqa işlər haqqında fikirləşməyə başlayırsınız. Müdirinizlə baş tutacaq söhbəti məşq etməyə başlayıb, ürəyinizi lap sıxırsınız. Üstündən çox keçməmiş: — “Nə qədər çox işim var, gün ərzində əlli adama zəng etməliyəm” – deyə fikirləşməyə, get-gedə həyatınızı bəyənməməyə və özünüzə acımağa başlayırsınız. Çox adam üçün bu cür  “fikirlər hücumu”nun nə qədər davam edəcəyi məlum deyil. Müştərilərim mənə gecələrinin və gündüzlərinin belə zehni məşqlərlə keçdiyini deyirlər. Təbii ki, ağlınız qorxu və qayğılarla dolu olanda rahatlana bilməyəcəyinizi deməyimə ehtiyac yoxdur.

Bu problemin həlli üçün fikirləriniz qarmaqarışıqlıq yaratmamışdan qabaq beyninizdə nələr baş verdiyindən xəbərdar olmalısınız. Ağlınızdakı kiçik qartopunu uçquna çevirməmişdən əvvəl nəzarət altına alsanız, problemin qabağını daha asan ala bilərsiniz. Burada verdiyimiz nümunədə sabahı gün edəcəklərinizin siyahısını sadalamağa başladığınız anda fikirlərin qartopu reaksiyası göstərdiyini görəcəksiniz.

Onda sabaha ilişib qalmaq yerinə, özünüzə “Bax, yenə də eyni cür edirəm” xəbərdarlığını edərək, uçqunun yaranmasına icazə verməyin. Fikir qatarını hərəkətə keçməmiş dayandırın. Məhz o zaman iş altında nə qədər əzildiyiniz haqqında düşünməz, həmin vacib zəngi yada saldığınıza şükr edərsiniz. Gecəyarısı olsa da, qalxıb bunu bir kağıza yazın və yatmağa davam edin. Hətta belə anlar üçün yanınıza kağız-qələm qoymağı unutmayın.

İşiniz, həqiqətən də, çox ola bilər. Lakin yaddan çıxarmayın ki, iş altında əzildiyinizi fikirləşmək sizi lap çox stressə salacağı üçün problemi də gözünüzdə lap böyüdəcəksiniz. Əgər yenə də iş təqviminə ilişib qalsanız, bu kiçik məşqi edin. Necə işə yaradığını görəndə siz də heyrətlənəcəksiniz.

Sevgi Dairənizi Genişləndirin

Həyata dair fikirlərimizi təkmilləşdirmək üçün ən başlıca addım başqa insanları sevmək dairəmizi genişləndirməkdir. Sevgi digər insanları başa düşmək üçün vacib bir hissdir. Bu, özümüzü başqasının yerinə qoyub, həmin insanın sıxıntısını da yaşamaq deməkdir. Bunu etdiyiniz anda, o insana qarşı sevgi duyacaqsınız. Bu hiss başqalarının problemlərinin, dərdlərinin və sıxıntılarının da hər cəhətdən sizinki qədər həqiqi olduğunu, hətta əksər hallarda daha betər olduğunu qəbul etməkdir. Bu reallığı qəbul edib, həmin adamlara bir az kömək əli uzatmaqla öz qəlbimizi genişləndirir, şükür etməyi öyrənərik.

Sevginin təkmilləşməsi üçün onun tətbiqi vacibdir. Onun iki elementi vardır: niyyət və əməl. Niyyət, sadəcə, ürəyinizi başqaları üçün də açıq tutmağı yadda saxlamaq, təkcə sizin əhəmiyyətli sayıldığınız müstəvidə başqalarına da yer verməkdir. Əməl isə bu mövzuda “nələr edəcəyiniz”dən ibarətdir. İstəyiniz daxilində xeyriyyə cəmiyyətlərindən birinə mütəmadi olaraq bir az pul və ya vaxt (ya da hər ikisini) bağışlaya bilərsiniz. Küçədə gördüyünüz adamlara ürəkdən gülümsəyərək salam verə bilərsiniz. Nə etdiyiniz o qədər də əhəmiyyətli deyil, təki nəsə edin. Rahibə Terezanın bizə bir öyüdü var: “Bu dünyada çox böyük işlər görə bilmərik. Amma kiçik işləri böyük sevgi ilə edə bilərik”.

Başqalarına sevgi ilə yanaşmaq, diqqətimizi ürəyimizə çox vaxt lazım olduğundan artıq saldığımız xırda məsələlərdən ayıraraq, bizə şükür etməyi öyrədir. Arabir dayanıb, həyatın möcüzələrlə dolu olduğunu fikirləşmək lazımdır; hətta görmə qabiliyyətimiz sayəsində bu kitabı oxumağımızın özü də həyatın möcüzəsidir; sevə bilmək möcüzədir və yenə bundan başqa çoxlu möcüzələr vardır. Bunlar haqqında fikirləşməyə başlayanda “böyük dərd” deyə gördüyünüz çox sıxıntının əslində “xırda şeylər” olduğunu və sadəcə, sizin bunlara böyük dərd kimi baxdığınızı başa düşəcəksiniz.

Yaddan Çıxarmayın: Siz Öləndə Görülməli İşlər Siyahısı Hələ Də Dolu Olacaq

Çoxumuz elə yaşayırıq ki, sanki gizli bir hədəfimiz var, hər hansı bir yolla hər şeyi etmək məcburiyyətindəyik. Gecəyarısına kimi işləyib, tezdən dururuq, əylənməkdən boyun qaçırır və sevdiklərimizi gözlədirik. Çox təəssüf ki, tanıdığım çox insan sevdikləri şəxsi çox uzun müddət gözlətdiklərinə görə həmin adam onlara olan marağını itirib münasibətə son vermişdir. Əvvəllər mən də bu səhvi təkrarlayırdım. Çox vaxt özümüzü “görülməli işlər” siyahımıza etdiyimiz aludəçiliyimizin müvəqqəti olduğuna inandırırıq, “qoy bu siyahını da başa vurum, sonra rahatlanıb xoşbəxt olarıq” deyirik. Amma reallıqda bu belə olmur. Siyahıdakı hər maddə silindikcə dərhal yerinə başqası əlavə olunur.

Görülməli işlər siyahısı, təbii ki, boş qalmayacaq, həmişə içində başımızı qatacaq bəndlər olacaq. Hər zaman vuracağımız telefon zəngləri, bitirəcəyimiz layihələr və tamamlayacağımız işlər olacaq. Əslində, dolu olan “görülməli işlər siyahısı”na uğurun başlıca elementi də deyə bilərik. Bu, sizin vaxtınızla bağlı tələbinizdir.

Kim olursunız olun, nə iş edirsinizsə edin, amma yaddan çıxarmayın ki, bu dünyada heç nə sizinlə sevdiklərinizin xoşbəxtliyi və rahatlığından vacib ola bilməz. Əgər hər işi başa vurmaq kimi aludəçiliyiniz varsa, əsl xoşbəxtliyə heç vaxt çata bilməzsiniz. Əslində, hər şey gözləyə bilər. Doğrudan da, iş qrafikimizdə “təcili” bölməyə aid olan çox az məsələ var. Kifayət qədər diqqət ayırsanız, hər iş vaxtında qurtaracaq.

Həyatın məqsədi hər işi çatdırmaq yox, bu yolda atılan hər bir addımın dadını çıxarmaq, sevgidolu ömür sürməkdir. Bunu özümə xatırlatdıqca iş siyahımı tamamlamağa olan aludəçiliyimi nəzarət altına daha asan ala bilirəm. Yaddan çıxarmayın ki, öləndə siyahınızda hələ də tamamlanmamış işlər olacaq. Və… Bu işləri sizin yerinizə başqası görəcək! Ona görə də bundan sonra həyatınızın qiymətli anlarını xərcləməyin ki, sonradan peşman olmayasınız.

Heç Kimin Sözünü Kəsməyin, Cümləsini Bitirməyin

Bir neçə il bundan əvvələ kimi başqalarının sözünü tez-tez kəsdiyimin, ya da onların cümlələrini bitirdiyimin fərqinə varmamışdım. Bunu başa düşəndən sonra həmin vərdişin nə qədər zərərli olduğunu gördüm. Beləliklə, insanların mənə bəslədikləri sevgi və hörmətlərinə zərər yetirməklə yanaşı, həm də hər iki beynin yerinə fikirləşərək çox böyük enerji sərf edirdim! Bir anlıq düşünün. Qarşınızdakı insanı tələsdirsəniz, sözünü kəsməyə və ya cümləsini tamamlamağa çalışsanız, təkcə öz ağlınızdakı düşüncəni yox,müdaxilə etdiyiniz şəxsin fikirlərini də izləmək məcburiyyətində qalacaqsınız.

Xüsusilə çox məşğul insanlarda müşahidə olunan bu davranış onun müsahibinin söhbətlərini və fikirləşmə proseslərini də sürətləndirir. Bu da həmin adamları narahat edir və əsəbiləşdirir. Bezdirici haldır və çox vaxt ciddi münaqişələrə gətirib çıxarır. Çünki danışdıqları zaman onları dinləməyən insanlardan, demək olar ki, hamının zəhləsi gedir. Eh, həmsöhbətinizin ağzından sözü qapırsınızsa, sözün düzü, heç ona qulaq asdığınızı da demək olmaz.

Başqalarının söhbətlərinə müdaxilə etdiyinizi başa düşdüyünüz andan etibarən artıq bu xoşagəlməz hərəkətin pis niyyət daşımayan bir vərdiş olduğunu görəcəksiniz. Bu, yaxşı xəbərdir. Çünki bu zaman edəcəyiniz yeganə hərəkət unutmağa başladığınız anda özünüzü dərhal düzəltməkdir. Mümkündürsə, söhbətə girməmişdən əvvəl özünüzə səbirli olub gözləyəcəyinizi xatırladın. Siz sözə başlamamışdan qabaq qarşınızdakı insanın danışıb qurtarmasına icazə verin. Bu sadə davranış nəticəsində həyatınızdakı insanlarla mövcud münasibətinizin müsbətə doğru inkişaf etdiyini dərhal görəcəksiniz.

Həmsöhbətləriniz danışdıqlarına sizin qulaq asıb dinlədiyinizi hiss etdikləri təqdirdə yanınızda rahatlıq tapacaqlar. Başqalarının sözünü kəsmədiyiniz vaxt siz də çox rahatladığınızı hiss edəcəksiniz. Nəbziniz yavaşıyacaq, qarşılıqlı söhbətləriniz əsəbi şərait yaratmayacaq, sizə zövq verməyə başlayacaqdır. Bu da daha mülayim və mehriban insan olmaq üçün çox asan yoldur.

Kiməsə Yaxşılıq Edin… Sonra Bu Haqda Heç Kimə Danışmayın.

Əksəriyyətimiz bəzən kiməsə yaxşılıq edirik, amma mütləq bunu başqasına danışaraq, ürəyimizdə təqdir olunacağımızı umuruq.

Səxavətimizi və yaxşılığımızı kiməsə danışmaqla özümüzü çox başadüşən bir adam kimi hiss etməklə yanaşı, necə xeyirxahlığı sevən və yaxşılıq görməyə layiqli olduğumuzu da xatırladırıq.

Hər bir yaxşılıq gözəldir, amma etdikdən sonra bu barədə heç kimə danışmamaq ayrı bir aləmdir. İnsan başqalarına nəsə verəndə özünü çox yaxşı hiss edir. Etdiyiniz yaxşılıq haqqında danışaraq bu gözəl hissin təsirini azaltmaqdansa, heç kimə bir söz deməyin və bütün xoş duyğuları özünüzə saxlayın.

Həqiqətən də, insan nəsə verəndə qarşılıq gözləməməlidir. Tutduğunuz əməli dilinizə gətirməsəniz, sözün əsl mənasında, əvəz istəməmiş olursunuz. Mükafatınız isə ürəyinizi bürüyən xoş hisslər olacaqdır. Gələn dəfə kiməsə yaxşılıq etsəniz, bunu özünüzə saxlayın və “vermə” prosesinin ləzzətini yaşayın.

Qoyun Diqqəti Başqaları Çəksin

Sizə yönələcək diqqətə ehtiyac duymayıb, o anın şövqünü başqalarına verdiyiniz vaxt insan ruhunu sehrli bir əhval bürüyür və çox fərqli bir rahatlığa qərq olursunuz.

Həddindən çox diqqətə duyduğumuz ehtiyac bizim eqoist cəhətimizdir və tez-tez deyir: — “Mənə baxın. Mən fərqliyəm. Mənim söhbətlərim sizinkilərdən daha maraqlıdır”. İçimizdən gələn həmin səs bunları deməyə də bilər, amma gizli-gizli “mənim müvəffəqiyyətlərim sizinkilərdən bir az daha əhəmiyyətlidir” fikrinə inanır. Eqomuz həmişə görülmək, dinlənmək, hörmət görmək və xüsusi davranılmaq istəyir; çox vaxt da bu, başqalarını bir kənara itələyib özümüzü qabağa çıxarmaq mənasına gəlir.

Həmin cəhətimiz ucbatından başqalarının sözünü kəsirik, ya da mövzunun və diqqətin yenidən bizə yönəlməsi üçün danışma növbəsinin gəlib çatmasını böyük səbirsizliklə gözləyirik. Bundan xeyli zərər görsək də, təəssüf ki,, əksəriyyətimizdə həmin vərdiş az-çox vardır. Lakin danışılanlara müdaxilə edib, mövzunu yenidən özünüzə çəkdiyiniz zaman  həmsöhbətinizin bu söhbətdən aldığı zövqü azaldırsınız və bu da insanlardan uzaqlaşmağınıza səbəb olur. Nəticədə hamı uduzur.

Gələn dəfə bir dostunuz sizə başına gələn bir hadisəni danışanda və yaxud öhdəsindən gəldiyi bir işin sevincini sizinlə bölüşəndə diqqətli olun: könlünüzdən mütləq özünüzdən bəhs edən bir cavab vermək keçəcəkdir.

Bu vərdişdən yaxa qurtarmaq asan olmadığı qədər də xoşagələndir, həmçinin o anda diqqət çəkməyə olan aclığınızı ört-basdır edib, şövqü başqasının duymasına icazə verməklə gələn özünəinam və şirin rahatlıq vardır. Ona görə də dərhal ortalığa atılıb, “Mən də bir dəfə belə etmişdim,” ya da “Tap görüm, bu gün nə etmişəm?” deyərək dil-dil ötmək yerinə, sözünüzü udun və baş verənlərə tamaşa edin. Təkcə “Çox yaxşı etmisən” və ya “Bundan bir az da danış görək” deməklə kifayətlənin.

Sizinlə danışan şəxs bu söhbətdən çox böyük zövq alacaq, çünki ona diqqətlə qulaq asırsınız və rəqabət atmosferi yaratmırsınız. Bunun nəticəsi olaraq, həmin adam özünü daha yaxşı hiss edəcək, daha etibarlı və maraqlı olacaqdır. Həmçinin danışma növbəsi nə vaxt gəlib çatacaq deyə gərgin olmadığınız üçün siz də çox rahat olursunuz.

Təbii ki, təcrübələrin qarşılıqlı danışılmasının münasib olduğu və diqqəti bütünlüklə başqasına vermək əvəzinə, bölüşməyin də lazım gəldiyi məqamlar vardır. Mən burada diqqəti başqalarından qamarlayıb götürmək hissindən bəhs edirəm. Görəcəksiniz ki, diqqət mərkəzi olmaq həvəsini öldürdüyünüz təqdirdə marağı öz üzərinizdə cəlb etmək ehtiyacının yerini bunu başqalarına ötürməkdən doğan səssiz daxili rahatlıq alacaqdır.

Hazırkı Anı Yaşamağı Öyrənin

Rahat həyat sürməyimizin hazırkı anı yaşaya bilməyimizlə çox böyük əlaqəsi vardır. Bir gün və ya bir il bundan əvvəl nələr baş verdiyi, yaxud sabah nələr ola biləcəyinin heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Sizin mövcud olduğunuz yer hal-hazırkı andır. Bu, həmişə belədir!

Di gəl ki, əksəriyyətimiz eyni vaxtda çox şeyin dərdini çəkməkdə ustalaşmışıq. Keçmişdəki problemlərimiz və gələcəyə dair qayğılarımız yaşadığımız ana hökm etdikcə biz də təlaşlarla və ümidsizliklə dolu böhrana giririk. Bu halda ikən həyatdan zövq almağı, prioritetlərimizi və xoşbəxtliyimizi yaxın tarix üçün təxirə salaraq, gələcəkdəki “bir gün”ün bu gündən daha yaxşı olacağına inanmağa çalışırıq. Çox təəssüf ki, indi bizə gələcəyə baxmağımızı diktə edən şüur bunu həmişə təkrarlayır və həmin “bir gün” də gəlib çıxmaq bilmir.

Con Lennonun bir sözü var: “Həyat biz başqa planlar qurmaqla məşğul ikən baş verənlərdir”. Biz özümüzü “bu başqa planlara” həsr etdiyimiz vaxt uşaqlarımız böyüyür, sevdiyimiz insanlar bizdən uzağa köçürlər, kimsə ölür, bədənimiz get-gedə formasını dəyişir, həmçinin xəyallarımız uçub gedir. Uzun sözün qısası, həyatı qaçırırıq.

Çox adam həyatını sanki gələcəkdə geyəcəyi bir paltarın geyilib baxılması prosesi kimi yaşayır. Lakin heç də elə deyildir. Heç kimə sabah burda olacağına dair zəmanət  verilmir. Sahib olduğumuz və nəzarət edə bildiyimiz yeganə məqam hal-hazırkı vaxtdır. Diqqətimizi yaşadığımız məqama cəmləşdirə bilsək, içimizdəki qorxunu söküb ata bilərik. Bu qorxu gələcəkdə baş verə biləcəyindən qayğılandığımız hadisələrdən ibarətdir. Pulsuz qalacağımız, uşaqlarımızın başının bəlaya düçar olacağı, qocalıb öləcəyimiz üçün keçirdiyimiz təlaşlardır.

Qorxu ilə mübarizə aparmaq üçün ən yaxşı yol diqqətinizi yenidən indiki zamana yönəltməkdir. Mark Tvenin çox gözəl bir sözü vardır: “Həyatım boyunca çoxlu qorxunc hadisələrlə qarşılaşdım. Bunlardan bir neçəsini isə həqiqətən yaşadım”. Yəqin, heç kim bu mövzunu belə lakonik açıqlaya bilməz. Bundan sonra diqqəti hal-hazırda olduğunuz yerə və həmin ana verməyə çalışın. Zəhmətinizin qarşılığını birəbeş alacaqsınız.

Sizdən Başqa Hamının Bilikli Olduğunu Düşünün

Bu strategiya, böyük ehtimalla, sizə qəbul etməyə heç də həvəsiniz olmadığı bir işin tətbiqi üçün fürsət yaradacaq. Amma bircə dəfə sınaqdan keçirdikdən sonra bunun şəxsi inkişafınızda ən yararlı üsullardan biri olduğunu görəcəksiniz.

Sərlövhədən də gördüyünüz kimi, bu metodun əsas məğzi qarşılaşdığınız hər bir kəsin son dərəcə bilikli olduğunu düşünməkdir. Yəni sizdən başqa hamının! Rastınıza çıxan hər bir kəs sizə nəsə öyrətmək üçün gəlmişdir. O əsəbləri yerindən oynadan sürücü və ya tərbiyəsiz gənc sizə səbir dərsi verə, qulaqları deşən punk müğənnisi isə sizə dərhal hökm verməməyi öyrədə bilər.

Sizin vəzifəniz həyatınızdakı insanların sizə nə öyrətdiyinə qərar verməyə çalışmaqdır. Bunu edə bilsəniz, başqalarının nöqsanları sizi daha az əsəbiləşdirəcək və narahat edəcək. Bu düşüncəni vərdiş halına gətirə bilsəniz, çox razı qalacaqsınız. Çox vaxt həmin adamın sizə nə öyrətdiyini kəşf etdiyiniz an qəzəbinizi cilovlamaq da asanlaşacaq.

Məsələn, poçtda növbədə day anmısınız və kassa arxasındakı məmur həddən artıq yavaş hərəkət edir. Dərhal hiddətlənmək əvəzinə özünüzdən soruşun: “Mənə nə öyrətmək istəyir?” Alacağınız dərs “başqasını başa düşmək” ola bilər. İnsanın sevmədiyi işdə işləməsinin nə qədər çətin olduğunu fikirləşirsiniz ?! Bəlkə də, o anda səbirli olmaq haqqında bir dərsə ehtiyacınız vardır. Növbədə dayanmaq səbirsizlik vərdişini aradan qaldırmağın ən təsirli yoludur.

Bunun necə əyləncəli və asan olduğunu görüb heyrətlənəcəksiniz. Yeganə edəcəyiniz hərəkət baxışınızı “Niyə mənə bunu edirlər?” sualından “Mənə nə öyrətməyə çalışırlar?” nöqteyi-nəzərinə çevirməkdir. Günü bu gündən başlayaraq ətrafınızdakı məlumatlı insanlara nəzər salın.

Qoyun Çox Vaxt Başqaları Haqlı Olsun

Özünüzdən soruşmalı olduğunuz ən vacib suallardan biri budur: “Haqlı olmaq istəyirəm, yoxsa xoşbəxt?” Əksər hallarda eyni vaxtda hər ikisini etmək qeyrimümkündür.

Haqlı olmaq və iddialarımızı müdafiə etmək həm zehni enerjimizin böyük bir hissəsini aparır, həm də həyatımızdakı insanlarla aramızda soyuqluq yaradır. Haqlı çıxmaq ehtiyacı və ya başqasının haqsızlığını sübut etmək arzusu ətrafımızdakı insanları daima müdafiə vəziyyətində olmağa yönəltməklə yanaşı, bizi də təzyiq altında saxlayır.

Buna baxmayaraq, çoxumuz (hərdən mən də) öz həqiqətlərimizi, ya da digərlərinin səhvlərini qəbul etdirməyə çalışaraq vaxt və enerji itiririk. Bir çox insan bilə-bilə və ya biixtiyar başqalarının səhv olduğunu sübuta yetirdiyi təqdirdə onların bunu minnətdarlıqla qarşılayacağını, yaxud ən azından, nəsə öyrənəcəklərini güman edir. Bu, çox səhv fikirdir!

Bir fikirləşin. Bu günədək heç haqsız olduğunuzu deyən bir adama: “Sən haqlısan, mənə səhv olduğumu göstərdiyin üçün çox təşəkkür edirəm” – demisiniz mi? Ya da tanıdıqlarınızdan kimsə səhvini düzətdiyiniz və yaxud haqlı çıxdığınız üçün sizə minnətdarlığını bildirib? Minnətdarlıq bir tərəfə, bunu heç qəbul edib mi? Əlbəttə, etməyib. Əslində məsələ belədir: hamımız “düzəldilməyə” nifrət edirik.

Hamımız irəli sürdüyümüz mühakimələrə başqaları tərəfindən hörmət göstərilməsini və bunların başa düşülməsini istəyirik. Insanların ən böyük arzularından biri başqaları tərəfindən diqqətlə dinlənilməkdir. Həmçinin qulaq asmağı bacaranlar hamı tərəfindən ən çox sevgi və hörmət görənlərdir.

Qarşılarındakı insanı iki dəqiqədən bir “düzəltməyə” vərdış edənlər isə çox sevilmirlər və hamı onlardan qaçmağa çalışır. Bütün bunlar haqlı çıxmağın heç vaxt münasib olmadığı mənasına gəlmir. İnsanın, həqiqətən, haqlı çıxmasının labüd olduğu və özünün də istədiyi hallar mövcuddur. İrqçi xarakter daşıyan şərhlə qarşılaşdığınız vaxt olduğu kimi, heç vaxt dala çəkilmək istəməyəcəyiniz prinsiplər ola bilər. Bu halda fikirlərinizi açıq şəkildə demək vacibdir. Amma çox vaxt insanın eqosu üzə çıxır və qovğasız keçməsi mümkün olan bir söhbətin gedişatını pozur. Bu, mütləq surətdə haqlı çıxmaq istəyindən və ehtiyacından qaynaqlanır.

Daha səmimi və mehriban olmağın ən yaxşı yolu haqlı çıxmağın zövqünü və şövqünü başqalarına ötürməkdir. Qondarma vərdişinizdən əl çəkin. Bu xasiyyətinizi tərgitmək nə qədər çətin olsa da, əziyyətinizə dəyəcəyinə əmin olun. Kimsə sizinlə “Məncə, ən vacib şey…” deyə sözə başladığı zaman dərhal onun sözünü kəsib, “Yox, daha vacibi budur…” və ya buna bənzər yüzlərlə sözü düzəltmək əvəzinə, qarşıdakı insanın şərhinin dəyişilməz qalmasına icazə verin.

Beləliklə, ətrafınızdakı insanlar sizə qarşı daha az müdafiə mövqeyində olacaq,, daha çox sevgi bəsləyəcəklər. Səbəbini başa düşməsələr də, sizə qarşı düşündüklərindən də çox heyranlıq duyacaqlar. Siz də onların xoşbəxtliyini görərək, bunun eqo qovğasından daha çox məmnunluq verdiyini kəşf edəcəksiniz. Ən əsas prinsiplərinizdə və ürəyinizdə formalaşan fikirlərdə güzəştə getməyiniz vacib deyil, amma bu gündən başlayın və qoyun çox vaxt başqaları “haqlı” olsun.

Daha Səbirli Olun

Qarşınıza məqsəd qoyduğunuz, daha səmimi və mehriban bir şəxsiyyət yaratmaq yolunda səbirli olmaq çox böyük əhəmiyyətə malikdir. Daha səbirli olduqca həyatın sizin istəyinizə uyğun şəkildə keçməsi üçün inadlaşmaqdan əl çəkib mövcud vəziyyəti qəbul  etməyə başlayarsınız. Səbirsiz həyat çox bezdirici ola bilər, asanlıqla özünüzdən çıxıb qəzəblənə bilərsiniz. Səbir həyatınıza sükunət və qəbullanma gətirir.

Səbirli olmaq xoşunuza gəlməsə də, ürəyinizi hal-hazırda yaşadığınız an üçün hazır etməlisiniz. Basabas bir tıxacda qalıb görüşə gecikəndə ürəyinizi o ana aça bilmək – düşüncələrinizin nəzarətdən çıxıb beyninizdə uçqun yaradacaq qartopuya çevrilməmişdən qabaq özünüzə sakit olmağı xatırlatmaq deməkdir. Dərindən nəfəs alın və işin əsl mahiyyətinin yanında gecikməyin , həqiqətən, “xırda bir şey” olduğunu yadınıza salın.

Səbir həm də başqa insanların pisniyyətli olmadığını da görə bilməkdir. Həyat yoldaşım Krislə mənim dörd və yeddi yaşlarında iki uşağımız var. Mən bu kitabı yazanda dörd yaşlı qızımız dəfələrlə otağıma girib işimi yarımçıq qoyub. Bu müdaxilə yazıçı üçün çox xoşagəlməz haldır. Buna baxmayaraq, öyrəndiyim (və çox vaxt tətbiq etdiyim) üsullardan biri qızımın hərəkətlərindəki məsumiyyəti görüb, işimi yarımçıq saxlamasının nəticələri üstündə dayanmamaqdır (“İşimi qurtara bilmirəm, beynimdə qurduğum fikirlər uçub gedir, bu gün işləmək üçün fürsətim yalnız bu idi…).

Bunun yerinə, qızımın nə üçün mənim yanıma gəldiyini özümə xatırladıram: yanıma gəlməyinin səbəbi işimə mane olmaq yox, məni sevməyidir. Bu xoş niyyəti yadıma saldıqda dərhal içimdə səbir yaranaraq diqqətimi o ana qaytarır. Alovlanmağa hazır şəkildə gözləyən qəzəb qığılcımları o dəqiqə sönür və bir daha belə gözəl uşaqlarım olduğu üçün bəxtimin necə gətirdiyini öz yadıma salıram.

Bunu yaxşıca öyrənmişəm: hadisələrə kifayət qədər dərindən baxa bilsəniz, həm insanlarda, həm də sizi yoran situasiyalarda heç bir pis niyyətin olmadığını görəcəksiniz. Bunu görmək sizi daha səbirli və sakit bir insan edəcək. Qəribəsi də budur ki, əvvəllər sizi əsəbiləşdirən bir çox vəziyyətdən zövq almağa başlayacaqsınız.

Səbirli Olmaq Üçün Məşqlər Edin

Səbir – şüurlu bir məşq proqramı ilə çox inkişaf etdirilməsi mümkün olan ürək işidir. Öz səbrimi dərinləşdirə bilmək üçün tapdığım çox təsirli bir üsul məşq edəcəyim müəyyən dərs saatları yaratmaq oldu. Bu anlarda ağlımı bütünlüklə yönləndirib, “səbiretmə sənətini” təkmilləşdirməyə çalışıram. Həyatın özü bir məktəb, dərsin mövzusu da səbir olur.

Beşdəqiqəlik dərslərlə başlayıb, vaxt keçdikcə səbir dairənizi genişləndirə bilərsiniz. Özünüzə bunları deməklə başlayın: “Bu andan etibarən beş dəqiqə boyunca heç nəyin məni əsəbiləşdirməyinə icazə verməyəcəyəm. Səbirli olacağam.” Nəticə sizi çox təəccübləndirəcək. Xüsusilə qısamüddətli olduğunu bildiyiniz üçün səbirli olmaq niyyətiniz səbir dairənizi bir anda genişləndirəcəkdir. Səbir elə bir keyfiyyətdir ki, müvəffəqiyyət burada özüözünü bəsləyir. Beşdəqiqəlikləri uğurla tətbiq etdikdən sonra bundan daha uzun müddətlərdə də səbirli olduğunuzu görəcəksiniz. Vaxt keçdikcə, həqiqətən də, səbirli bir insan ola bilərsiniz.

Evdə azyaşlı uşaqlarım olduğundan səbir artırmaq məşqlərini etməyimə geniş imkan yaranır. Məsələn, vacib telefon danışıqlarının düz ortasında hər iki qızım da mənə suallar yağdıranda özümə belə deyirəm: “İndi səbirli olmaq üçün çox münasib bir məqamdır. Yarım saat boyunca bacardığım qədər səbirli olacağam (gördüyünüz kimi, çox çalışaraq müddəti otuz dəqiqəyə qədər uzatmışam)”. Zarafat bir yana, işə yarayır…

Mənim evimdə çox işə yaradı. Soyuqqanlı olub qəzəbimi cilovlayanda, sakit, amma qərarlı bir şəkildə uşaqlarıma əsəbi olduğum vaxtlardan daha çox təsir edib yönləndirə bilirəm. Səbirli olmaq üçün etdiyim cidd-cəhdlər, anı daha uzun yaşamağıma səbəb olur və bu hadisənin keçmişdə daha çox baş verdiyini fikirləşirəm. Ən gözəli də odur ki, mənim səbirli davranışım uşaqlara da sirayət edir və atalarını narahat etməyin elə də əyləncəli olmadığına qərar verirlər.

Səbirli olmaq hadisələrə düzgün baxmağıma rəvac verir. Ən çətin vəziyyətdə də qarşıma çıxan problemin “ölüm-itim” məsələsi yox, sadəcə, aşılması lazım olan kiçik bir maneə olduğunu xatırlayıram. Səbirli olmayanda həmin ssenari qarşılıqlı qışqırma, qəzəblənmə, inciklik və yüksək təzyiqə yol açan həyati məsələyə çevrilə bilər. Uşaqlarınızın, müdirinizin, çətin bir insanın və ya vəziyyətin öhdəsindən gəlmək istəsəniz, əgər “xırda şeylərin” dərdini çəkmək istəmirsinizsə, səbrinizi artırmaq çox yaxşı bir başlanğıc olacaqdır.

Sevgi Əlini Əvvəlcə Siz Uzadın

Çoxumuz mübahisə, anlaşılmazlıq və ya verilmiş tərbiyədən qaynaqlanan fərqliliklərdən yaranan kiçik incikliklərdən dördəlli yapışırıq. İncidiyimiz insan dostumuz və ya qohumumuz olsa da, inadla onun bizə əlini uzatmağını gözləyir, onu bağışlamaq və köhnə münasibətə yenidən başlamaq üçün bunun yeganə yol olduğuna inanırıq.

Səhhəti çox da güclü olmayan bir xanım dostum bu yaxınlarda mənə üç ildən bəri oğlu ilə danışmadığını dedi. Niyəsini soruşdum. Mənə gəlini ilə bir mövzuda sözlərinin çəp gəldiyini və oğlu birinci zəng vurmasa, onunla heç vaxt danışmayacağını söylədi. Ona özünün əl uzatmasını təklif edəndə əvvəlcə etirazını bildirdi və: “Bunu edə bilmərəm, çünki o, üzr istəməlidir” – dedi.

Qadın yeganə oğluna əlini uzatmadan ölməyə də hazır idi. Bir az şirindil töküb onu yola gətirəndən sonra zəng vurmağa razılaşdı. Nəticədə oğlu anasının zəng etdiyi üçün mütəəssir oldu və özü üzr istədi. Həmişə olduğu kimi, tərəflərdən biri fürsət tapıb dostluq əlini uzatsa, bundan hamı qazanclı çıxar.

Həmişə qəzəbimizə ilişib qalanda “xırda şeylər”i beynimizdə canlandıraraq həqiqətən də “böyük məsələ” həddinə çatdırırıq. Sanki haqlı çıxmağımız xoşbəxtliyimizdən də əhəmiyyətli görünür. Lakin heç də elə deyildir. Əgər daha sakit yaşamaq istəyirsinizsə, haqlı çıxmağın özünüzü xoşbəxt etməkdən heç vaxt vacib olmadığını başa düşməlisiniz. Xoşbəxtliyə gedən yol, mühakimələri bir kənara atıb sevgi əlini uzatmaqdır.

Qoyun başqaları haqlı olsun. Bu, sizin haqsız olduğunuz demək deyil. Hər şey yoluna düşəcəkdir. Siz işin ucunu buraxmağın rahatlığını və haqlı olmağı başqalarına ötürməyin sevincini yaşayacaqsınız. Əlinizi uzadıb haqlılığı başqalarına  verdikdə onlar da sizə qarşı özlərini daha az qoruyub, mehriban olacaqlar. Çox vaxt onlar da sizə əl uzadacaqlar. Amma əgər bu ehtimal özünü təsdiqləməsə, heç ürəyinizə salmayın. Daha çox sevgi dolu bir dünya yaratmaq üçün öhdənizə düşəni etməyinizin verdiyi daxili sakitlik sizə bəs edər.

Özünüzdən Soruşun: Bir İldən Sonra Bunun Bir Əhəmiyyəti Olacaqmı?

Demək olar ki, hər gün öz-özümlə adını “zaman içində” qoyduğum bir oyun oynayıram. Həmin vaxt ürəyimi sıxan məsələ nə olursa olsun, təkidlə onun əhəmiyyətli olduğuna inanmaq kimi bir səhv etdiyim üçün bu oyunu uydurdum. (Həmin anlarda ürəyimi sıxan məsələlərin əhəmiyyətini şişirtməklə səhv etdiyimi başa düşüb, bu oyunu uydurdum).

Oyunu oynamaq üçün yeganə qayda belədir: hal-hazırda ürəyinizi sıxan vəziyyət nə olursa olsun, bunun indi yox, bir il sonra olduğunu təsəvvür etməkdir. Sonra özünüzdən soruşun: “Bu hadisə, doğrudanmı, mənim fikirləşdiyim qədər mühümdür?” Mindəbir ehtimalla belə ola bilər, amma çox vaxt heç o qədər də önəmli olmur.

İstər həyat yoldaşınızla, uşağınızla və ya müdirinizlə yaşanmış mübahisə, istərsə də əldən çıxmış bir fürsət, itirilmiş pulqabı, işinizlə bağlı bir layihənin alınmaması, topuğunuzun burxulması və başqa problemlər olsun, böyük ehtimalla, bir ildən sonra vecinizə də olmayacaq. Həyatınıza heç bir təsir göstərməyən xırda bir detaldan başqa, bir şeyə sahib ola bilməyəcəksiniz. Bu asan oyun bütün problemlərinizi həll etməsə də, sizə ehtiyacınız olduğu nöqteyi-nəzəri qazandıracaq.

Əvvəllər ürəyimə çox saldığım məsələlərə indi baxanda gülməkdən özümü saxlaya bilmirəm. Artıq enerjimi əsəb və “problem”in altında əzilərək sərf etməkdənsə, bunu həyat yoldaşıma və uşaqlarıma ayırıram. Yaradıcı fikirlər üçün daha çox gücüm olur.

Həqiqəti Qəbul Edin: Həyat Ədalətli Deyil

Bir dostumla həyatdakı ədalətsizliklərdən danışanda mənə dediyi sözləri xatırlayıram: “Kim deyib ki, həyat ədalətlidir, ya da elə olmalıdır?” Sözün düzü, yaxşı sual idi və cavanlığımda mənə öyrədilən bir ifadəni yadıma salmışdı. Həyat ədalətli deyil. Bu hökm kefinizi pozsa da, tamamilə doğrudur. Həmçinin bu həqiqəti qəbul etmək insanı sakitləşdirir.

Əksəriyyətimizin də işlətdiyi bir səhv ondan ibarətdir ki, həyatın ədalətli olduğuna və ya bir gün elə olacağına inanaraq, özümüz və başqaları üçün qüssələnirik. Bununla, həyatda doğru saymadığımız hadisələrə görə sızlayıb şikayətlənəndə çox vaxt itiririk. Başqalarının dərdlərini bölüşəndə həyatın ədalətsizliyindən söz salıb, “bu haqsızlıqdır” deyə gileylənirik. Amma heç də bizə belə bir vəd verilmədiyinin fərqinə varmırıq.

Bu həqiqəti qəbul etməyin ən gözəl xüsusiyyətlərindən biri də odur ki, əlimizdəki mövcud imkanlarla bacardığımızın ən yaxşısını etməyə məcbur qalırıq və qoymuruq ki, özümüzə yazığımız gəlsin. Bunu da bilməliyik ki, hər şeyi qüsursuz hala gətirmək “həy atımızın vəzifəsi” deyildir; bunun mübarizəsi sadəcə bizə düşməkdir.

Müvafiq həqiqəti qabaqcadan qəbul etməyin başqa bir faydası da bizi başqalarının halına kədərlənməyimizə imkan verməməsidir. Çünki onda hər kəsin müxtəlif ehtiyatlara, güclərə malik olduğunu və fərqli maneələrlə qarşılaşdığını başa düşəcəyik. Bu anlayışın mənə iki uşağımı böyütməyimdə, kimə kömək edib-etməyəcəyimi müəyyənləşdirmək kimi çətin qərarlar verməyimdə, ya da özümün qurban olduğunu, haqsızlığa məruz qaldığımı hiss etdiyim şəxsi məsələrimdə çox faydası dəymişdir. Bunu ağlıma gətirdiyim anda həqiqətlərə gözümü açıram və tarazlığını itirən sükanımı düzəldirəm.

Həyatın ədalətli olmadığını qəbul etmək heç də həyatımızı daha da yaxşılaşdırmaq üçün cəhd göstərməmək demək deyildir. Əksinə, əlimizdən gələni əsirgəməməliyik. Həyatın ədalətli olmadığını başa düşüb qəbul etməsək, həm özümüzə, həm də başqalarına mərhəmət hissi yaranar. Mərhəmət isə, təbii ki, məğlubiyyəti qəbul edən bir duyğudur və heç kimə bir faydası toxunmadığı kimi, hamının daha çox pis hiss etməsinə səbəb olur. Amma həyatın ədalətli olmadığını başa düşsək, həm özümüzə, həm də başqalarına qarşı şəfqət duyacağıq.

Şəfqət də toxunduğu hər yerə sevgi və fəzilət yayan, ürəkdən gələn bir hissdir. Gələn dəfə həyatın haqsızlıqları haqqında düşünəndə özünüzə bu sadə həqiqəti xatırladın. Bir andaca yazıqlıq kimi hisslərdən uzaqlaşaraq pozitiv fəaliyyətə keçəcəksiniz.

Ürəyinizin Sıxılmasına Mane Olmayın

Çoxumuzun həyatı bizi hər an hərəkətə keçirən elə çox impuls və məsuliyyətlərlə doludur ki, nəinki rahatlanıb dincəlmək, hətta bir neçə dəqiqəliyə heç qımıldanmadan və tərpənmədən oturmağımız, demək olar ki, qeyri-mümkündür. Bir dostumun da dediyi kimi, artıq “insanoğlu” yox, “edər oğlu” deyə adlansaq, daha yaxşı olar.

Hərdənbir insana ürək sıxılmasının da faydalı olduğu fikrini ilk dəfə Vaşinqton yaxınlığındakı La Konner adlı kiçik bir qəsəbədə öyrəndim. O vaxtlar boş-bekar gəzdiyim bu kiçik qəsəbədə bir terapevtlə işləyirdim. Birinci gün işimizi qurtardıqdan sonar müəllimimdən: “Burada, adətən, gecə nə edirlər?” – deyə soruşdum. Mənə verdiyi cavab belə oldu: “Özünü yeksənəkliyin ağuşuna buraxmağını istəyirəm. Heç nə etmə. Təliminin bir hissəsi bu olacaq”.

Əvvəl elə bildim ki, zarafat edir! “Niyə ürək sıxıntısını seçməliyəm?” – deyə soruşdum. Mənə belə izahat verdi: Əgər bir saatlıq da olsa, müqavimət göstərmədən özümü yeksənəkliyə təslim etsəm, ürəyimin sıxıntısı çox keçməmiş yerini mənəvi rahatlığa verəcəkdir. Bir neçə dəfə bunu tətbiq edəndən sonra adam rahatlanmağı öyrənirdi.

Çox təəccüblənmişdim, amma müəllimim, həqiqətən də, haqlı idi. Əvvəllər mənim üçün çox çətin idi. Daima nəsə etməyə o qədər öyrəşmişdim ki, rahatlaşmaq üçün əməllibaşlı mübarizə aparırdım. Amma bir müddətdən sonra alışdım və o gündən sonra hətta bundan zövq almağı öyrəndim. Burada söhbət saatlarla tənbəllik etməkdən yox, sadəcə, rahatlaşma sənətini öyrənməkdən və hər gün heç olmasa bir neçə dəqiqə iş görmədən oturmaqdan gedir.

Buna nail olmaq üçün şüurlu surətdə heç nə etməməkdən başqa xüsusi bir metod yoxdur. Sadəcə, qımıldanmadan oturun və ya pəncərədən bayıra baxıb, öz düşüncələrinizin və hisslərinizin fərqinə varın. Bu hal ilk vaxtlar sizi bir az narahat etsə də, günbəgün daha asanlaşacaq. Mükafatı isə təqdirəlayiqdir.

Təlaşımızın və daxili mübarizəmizin əsas səbəbi daima fəal və çox işlək vəziyyətdə olan beynimizdir. Beynimiz hər an məşğul olacağı və diqqətin cəmləyəcəyi iş istəyir və “Növbədəki hansıdır?” deyə maraqlanır. Qabağımızdakı yeməyi yeyəndə desertin nə olacağını fikirləşirik. Deserti yeyərkən ağlımızda süfrədən qalxandan sonra nə edəcəyimiz haqqında sual dolaşır.

Daha sonra “Həftəsonunu necə keçirək?” fikri ilə özümüzü məşğul edirik. Bayırdan evə girəndə dərhal televizoru qoşuruq, telefonu götürürük, kitabı vərəqləyirik və ya otaqları yığışdırmağa başlayırıq. Sanki bir dəqiqə belə edəcək bir işimizin olmamasından qorxuruq.

Heç nə etməməyin gözəlliyi bizə beynimizi toplayıb rahatlaşmağı öyrətməsidir. Qısamüddətli də olsa zehnimizə “bilməmək” azadlığını verməsidir. Eynilə bədənimiz kimi, ağlımızın da elə sürətli tempdə işləməyə ara verib dincəlməyə ehtiyacı var. Dincəlməyinə imkan versəniz, daha güclü və məhsuldar olmasına şərait yarada bilərsiniz.

Əgər özünüzü ürək sıxıntısına təslim etsəniz, hər gün, hər saniyə “nəsə etməyin” üzərinizdə yaratdığı təzyiqin xeyli azaldığını görəcəksiniz. İndi uşaqlarımdan biri yanıma gəlib: “Ata, ürəyim sıxılır” – deyəndə belə cavab verirəm: “Lap yaxşı. Bir az sıxılmaq yaxşıdır”. Belə dediyimi eşidəndə bu problemi mənim həll etməyəcəyimi başa düşürlər. Yəqin ki, sizə kiminsə ürək sıxıntısını məsləhət görəcəyini ağlınızın ucundan da keçirməzdiniz. Eh, hər şeyin bir ilki var!

Stressə Davamgətirmə Gücünüzü Azaldın

Lakin müasir cəmiyyətdə bunun tam əksi tələb olunur. Gözümüzü açandan böyük stress və təzyiq altında olan insanlarla stressə davam gətirənlərə heyran qalmışıq. Kimsə bizə “Həddindən artıq çox işləyirəm” və ya “Çox stress altındayam” dedikdə həmin şəxsləri çox təqdir, hətta təqlid etməyimizi gözləyirlər. Stress məsləhətçisi işlədiyim üçün müştərilərimin qürurla “stressə çox davamlıyam” dediklərini, demək olar ki, hər gün eşidirəm. Təbii ki, bu insanların ofisimə gələndə çox vaxt məndən gözlədikləri şey daha ağır stressin öhdəsindən gələ bilmək üçün dözümlərini artırmağım olur!

Di gəl ki, emosional əhatəmizdə hökm sürən və heç vaxt pozulmayan bir qayda vardır: mövcud vəziyyətimizdəki stressin səviyyəsi stressə davamgətirmə gücümüzə bərabərdir. “Ağır stressə dözə bilərəm” deyən insanların həmişə ağır stress altında ola  bildiklərini görəcəksiniz. Deməli, insanlara stressə davamgətirmə gücünü artırmağı öyrətsəniz, o nisbətdə stressləri çoxalacaqdır.

Stress yüksək səviyyəyə çatana qədər daha çox gərginlik və öhdəlik götürəcəklər. Stress altında boğulmuş bir insanın özünə gələ bilməsi üçün çox vaxt ciddi hadisə baş verməlidir. Həyat yoldaşı tərəfindən tərk edilmək, səhhətlə bağlı ciddi problem yaşamaq, xoşagəlməz aludəçiliyin yaranması kimi qorxunc hadisələr bu insanlara şok təsiri bağışlayır və həyatlarında yeni bir nizam axtarmaların yol açır.

Sizə qəribə gələ bilər, amma bu gün gedib stress idarəsi kurslarından birinə qoşulsanız, sizə keçəcəkləri birinci təlim buna davamgətirmə gücünü artırmaq olacaqdır. Deyəsən, stress məsləhətçiləri də ağır stress altında əzilirlər!

Atmalı olduğunuz birinci addım – başlayan stressi nəzarətdən çıxmamışdan qabaq görə bilməkdir. Beyninizin lazım olduğundan sürətli işlədiyini hiss etdiyiniz an oradaca dayanıb yenidən sükanı tarazlaşdırmaq vaxtıdır. İş gündəliyiniz dolub daşanda artıq sürəti azaltmaq, siyahınızdakı hər bir maddə üçün beyninizi yormadan yenidən gözdən keçirmək vaxtı gəlib çatmışdır.

Cilovların əlinizdən çıxdığını hiss edib, əlinizdəki işlərə bezginliklə baxırsınızsa, qollarınızı çırmalayıb işə girişmək əvəzinə rahatlaşın, dərindən nəfəs alın və çıxıb bir az gəzin. Başınızı lap itirməmişdən əvvəl həddindən çox stresslə yükləndiyinizi başa düşərək qabağını almasanız, eynilə yüksəklikdən aşağıya yuvarlanan bir qartopu kimi stressiniz də öz təcilini qazanaraq nəzarət altından çıxar və onu dayandırmaq qeyri-mümkün olar. Amma kiçik olanda öhdəsindən gəlmək daha asandır.

İşlərin hamısını çatdıra bilməyəcəyiniz üçün narahat olmaq lazım deyil. Zehniniz açıq və sakitdirsə, stress səviyyəniz aşağı düşübsə, işiniz çox məhsuldar olacaq, işləməkdən zövq alacaqsınız. Stressə davamgətirmə gücünü azaltdıqca stressin özü də azalacaq, həmçinin bunun öhdəsindən gəlməyinizə kömək edən yaradıcı fikirlərinizdən də daha yaxşı işlərdə istifadə edə biləcəksiniz.

Həftədə Bir Dəfə Ürəyinizdən Gələn Bir Məktub Yazın

Bu metod bir çox insanın həyatını dəyişdirməsində böyük rol oynamış, onların daha sakit və mehriban olmasına kömək etmişdir. Hər həftə bir neçə dəqiqənizi ayırıb ürəyinizin səsi ilə bir məktub yazmaq sizin üçün də çox faydalı ola bilər. Əlinizə qələm almaq və ya makinanın başına keçmək sürətinizi bir az azaldıb, həyatınızdakı gözəl insanları xatırlamağınıza imkan yaradır. Nəsə yazmaq üçün masanın başına keçmə hərəkəti həyatınızı minnətdarlıqla doldurmağa kömək edir.

Bir dəfə bunu sınaqdan keçirsəniz, siyahınızda nə qədər çox insan olduğunu görüb təəccüblənəcəksiniz. Bir müştərim mənə: “Siyahımda olan adamların hamısına məktub yazmağa ömrüm çatmaz” – demişdi. Belə bir halın sizə də şamil olunub-olunmayacağını bilmirəm, amma böyük ehtimalla hələ də həyatınızda və ya keçmişinizdə sizdən gələcək sevgi dolu bir məktuba layiq olan çox adam var.

Belə bir insan tapa bilmirsinizsə, heç tanımadığınız bir nəfərə yazın… Bu adam əsərlərinizə heyranlıq duyduğunuz, hətta artıq yaşamayan bir y azıçı ola bilər. Yaşayan və ya çoxdan dünyasını dəyişmiş bir alim, yaxud  filosof ola bilər. Yazacağınız məktubun ən əsas cəhəti düşüncələrinizi minnətdarlıq duymağa yönəltməkdir. Məktubu göndərməsəniz belə, yazmağınız kifayətdir.

Məktubunuzun məqsədi sadədir: sevgi və minnətdarlıq dolu hisslərinizi ifadə etmək. Əgər məktub yazmağa bacarığınız yoxdursa, heç ürəyinizə salmayın. Bu iş ağıl müsabiqəsi yox, könül vergisidir. Əgər ağlınıza fərli heç nə gəlmirsə, belə bir qısa qeydlə başlayın: “Əziz Jasmin. Bu səhər oyananda həyatımda sənin kimi insanlar olduğu üçün bəxtimin nə qədər gətirdiyini fikirləşdim. Dostum olduğun üçün sənə çox təşəkkür edirəm. Həqiqətən də, çox xoşbəxtəm. Sənə səadət və sevinc dolu bir həyat arzulayıram. Sevgilərlə, Riçard”.

Belə bir qısa yazı yazıb göndərmək diqqətinizi həyatınızdakı yaxşı hallara yönəltməklə yanaşı, həmçinin bu məktubu alan şəxs də böyük ehtimalla çox mütəəssir olacaq və sizə minnətdarlıq duyacaqdır. Çox vaxt bu sadə davranış sevgi spiralının yaranmasına səbəb olur. Belə ki, sizdən məktub alan insan başqasına da eyni hərəkəti təkrarlayacaq, ya da həmin andan etibarən ətrafındakılara daha çox sevgi göstərəcək. Buna görə də ilk məktubunuzu bu həftədən etibarən yazmağa başlayın. Mərcə girirəm, bu hərəkətinizdən çox razı qalacaqsınız.

Öz Cənazənizdə İştirak Etdiyinizi Fikirləşin

Bu üsul bəzilərinə bir az qorxunc görünsə də, bizə həyatımızda nəyin önəmli olduğunu xatırlatdığı üçün çox təsirlidir.

Keçmişə nəzər salanda arxada qalan həyatımızda nə qədər gərgin olduğumuzu başa düşüb təəssüflənirik. Demək olar ki, dünyanın hər yerində ölüm döşəyində olan insanlar keçmişlərinə baxanda əhəmiyyət verdikləri amilləri səhv cərgələdiklərini görüb: “kaş ki, başqa cür olaydı” deyirlər. Çox az adam istisna olmaqla, hamı xırdalıqların dərdini çəkdiyinə görə peşman olur, həqiqətən, sevdikləri insanlara və fəaliyyət sahələrinə daha çox vaxt ayırmalarını diləyirlər. Lakin diqqətlə baxanda heç də vacib görünməyən mövzularda xeyli vaxtlarını sərf etdiklərini görürlər.

Öz cənazənizdə iştirak etdiyinizi gözünüzün qabağına gətirmək sizə hələ vaxt var ikən ötüb-keçən həyatınıza baxıb, vacib dəyişikliklər etmək imkanı verəcəkdir.

Bir az ürküdücü və kədərli olsa da, yaşadığınız müddət ərzində ölümünüzü düşünmək yararlıdır. Bunu etmək sizə necə insan olmaq istədiyinizi və sizin üçün əslində nəyin önəmli olduğunu xatırladır. Əgər bir az da olsa mənə oxşayırsınızsa, bunu etmək sizin üçün həyatınızı dəyişdirəcək mükəmməl bir xəbərdarlıq olacaqdır.

Tez-Tez Təkrarlayın: “Həyat Fövqəladə Hadisə Deyildir”

Bu üsul bir baxımdan bu kitabın ideyasının özəyidir. Çox insan bunun əksinə inansa da, həyat, həqiqətən də, fövqəladə vəziyyət deyildir.

İllər boyu yüzlərlə müştərim həyatı fövqəladə hadisə kimi qəbul etdiklərindən həm ailələrini, həm də öz xəyallarını arxa planda qoymuşdurlar. Həftədə səksən saat işləmədikləri təqdirdə heç bir işin öhdəsindən gələ bilməyəcəklərinə inanır, nevroz davranışlarına haqq qazandırırdılar. Mən də onlara öldüklərində “görüləcək işlər” siyahısının hələ də dolu olacağını xatırladırdım.

Ev qadını və üç uşaq anası bir müştərim mənə belə demişdi: “Hamı evdən çıxmasa, ürəyim istədiyi kimi təmizlik işləri görə bilmirəm”. İstədiyi qüsursuzluğu yarada bilmədiyi üçün elə əsəbiləşmişdi ki, həkimi ona sakitləşdirici dərman verməli olmuşdu. Sanki kimsə onun başına tapança dirəyərək, hər bir boşqabı yerinə qoymasını, bütün salfetləri səliqəli qatlamasını əmr edirdi. Baxın, burada da eyni düşüncə mövcuddur: bu, fövqəladə bir haldır! Əslində, bu təzyiqi yaradan özündən başqası deyildi.

Hələ bu günə kimi kiçik hadisələri böyük problemlərə çevirməyən adama rast gəlməmişəm (özüm də daxil olmaqla). Hədəflərimizi öz gözümüzdə elə böyüdürük ki, yolboyu o işdən zövq almağı və az da olsa zarafatlaşmağı tamamilə unuduruq. Sadə seçimlər edir, sonra da bunları xoşbəxtliyimizin başlıca şərti mövqeyinə gətiririk. Ya da o işi özümüzün qoyduğu vaxt məhdudiyyəti çərçivəsində qurtara bilmədikdə dizimizə öyürük. Əksər hallarda daha asudə bir insan olmaqdan ötrü ilk addım problemi özümüzün yaratdığını qəbul etməkdir. İşlərimiz plana uyğun baş tutmasa da, həyat davam edir. Buna görə də “həyat fövqəladə hal deyildir” sözünü tez-tez yadımıza salmaq çox faydalı olacaqdır.

Beyninizdə Xüsusi Bir Bölmə Açın

Bu cür bölmə hansısa bir hadisəni xatırladığınız, ya da mənimsədiyiniz bir məfhumu önə çıxardığınız zaman çox işə yarayacaqdır. Depressiyaya düşməyinizə bir addım qalanda sizi heç yormadan və çox təsirli şəkildə ağlınızı işlətməyinizə kömək edəcək bir yoldur. Bu bölmədən istifadə etməkdə məqsəd – siz o anda başqa işlə məşğul olanda beyninizin ayrı problemi həll etməsinə izn verməkdir.

Bu proses vam odda yemək bişirməyə bənzəyir. Vam odun üstündəki tavaya atılmış qidalar yaxşıca bir-birinə qarışır və tam bişərək ləzzətli bir yemək meydana çıxır. Bu yeməyi hazırlayanda müxtəlif ərzaqları tavaya qoydunuz, qarışdırdınız və çıxıb getdiniz. Bişirilmə müddətinə nə qədər az müdaxilə etsəniz, nəticə bir o qədər yaxşı olacaq.

Bu şəkildə həyatın müxtəlif çətinliklərində bir çox problemləri həll edə bilərik. Bunun üçün beynimizin bir bölməsini bir sıra problem, dəyişikliklər və ehtimal olunan  çıxış yolları ilə yükləmək kifayətdir. Eynilə şorba bişirəndə olduğu kimi yüklədiyimiz fikirlərin öz dəmində yetişməsi üçün beynimizin bu bölümünə qəti surətdə müdaxilə etməməliyik.

stər hansısa problemin həlli üçün əlləşib-vuruşun, istərsə də kiminsə adını xatırlamaqda çətinlik çəkin, beyninizin bu hissəsi həmişə sizə kömək etməyə hazırdır. Bizim mehriban, sadə və bəzən də ən ağıllı düşünmə mənbəyimiz dərhal həmin anda həllini tapa bilmədiyimiz məsələlərdə səssizcəsinə işləməyini təmin edir. Amma bu metod problemlərin yox hesab edilməsini və ya gecikdirilməsini təklif etmir.

Yəni bunları zehnimizin bir bölümünə qoyduqdan sonra üstünü örtməyiniz istənilmir. Bunun əvəzinə problemi beyninizdə səthi şəkildə saxlayır, lakin hər an onun haqqında fikirləşmirsiniz. Bu sadə üsul bir çox problemlərinizi həll etməyə kömək edəcək və həyatınızdakı stresslə gərginliyi xeyli azaldacaqdır.

Hər Gün Bir Neçə Dəqiqənizi Təşəkkür Ediləcək Birini Düşünməyə Sərf Edin

Əslində, maksimum bir neçə saniyənizi aparacaq bu strategiya mənim uzun müddətdən bəri yiyələndiyim bir vərdişdir. Günə başlayanda həmişə minnətdarlıq edəcəyim bir nəfər haqqında fikirləşirəm. Məncə, minnətdarlıq və daxili sakitlik birbirindən ayrı deyil, əksinə bir-birini tamamlayır. Ona görə də mənə verilən həyat üçün ürəyimdə nə qədər təşəkkür etsəm, özümü bir o qədər rahatlanmış hiss edirəm. Ona görə də minnətdarlıq hissinin artması üçün bir az məşq etmək lazımdır.

Əgər az da olsa mənə oxşayırsınızsa, həyatınızda minnətdarlıq duyduğunuz çox adam vardır: ailə üzvləri, keçmişinizdə qalan insanlar, müəllimləriniz, iş yoldaşlarınız, sizi hansısa sıxıntıdan qurtaranlar və bu kimi yüzlərlə insan ola bilər. Yaxud həyatın özü və təbiətin gözəlliyi üçün şükr edə bilərsiniz.

Təşəkkür edəcəyiniz insanlar haqqında fikirləşəndə, bunun hər hansı bir adam ola biləcəyini unutmayın: həyata atılmağınıza kömək edən bir nəfər, keçməyiniz üçün qapını açan adam, ya da həyatınızı xilas edən bir həkim… İşin əsas hissəsi diqqətinizi minnətdarlıq hissində cəmləşdirmək və səhər ən birinci bu işi görməkdir.

Ağlımı bədbin fikirlərlə doldurmağa nə qədər maraqlı olduğumu illər öncə öyrənmişəm. Bu halda birinci itirilən hiss şükürdür. Həyatımdakı insanların dəyərini unuduram, içimdəki sevginin yerini küskünlük və məyusluq alır. Bu strategiyanın ən böyük xeyri mənim diqqətimi həyatın müsbət cəhətlərinə yönəltməkdir. Təşəkkür edəcəyim bir nəfər haqqında fikirləşəndə dərhal ağlıma başqası gəlir… Sonra ondan başqası… Çox keçməmiş minnətdarlıq duyacağım başqa şeyləri yada salmağa başlayıram: səhhətim, uşaqlarım, evim, peşəm, kitablarımı oxuyan insanlar, azadlığım və bunun kimi minlərcəsini sadalaya bilərəm.

Bu tövsiyəm sizə çox sadə gələ bilər, amma həqiqətən də, çox işə yarayır. Səhər oyanan kimi təşəkkür etməyi yadınıza salsanız, günə rahatlıqla başlayacağınıza zəmanət verirəm.

Tanımadığınız İnsanların Gözlərinə Baxın Və Gülümsəyərək Salamlayın

Yad adamlarla nə qədər az göz-gözə gəldiyinizi heç fikirləşmisiniz? Görəsən, niyə? Onlardan qorxusunuz? Ürəyimizi tanımadığımız insanlara açmağa mane olan nədir?

Bu sualların cavabını bildiyimi desəm, yalan olar. Amma bunu bilirəm ki, yad adamlara qarşı münasibətimiz, ümumiyyətlə, xoşbəxtliyimizə paraleldir. Başqa cür ifadə etsək, başını aşağı sallamış, qaşqabaqlı və gözlərini hamıdan qaçıraraq gedən bir insanın ürəkdən xoşbəxt və sevincli olması qeyri-mümkündür.

Sizə mütləq qaynayıb-qarışmağınızı, başqalarının gününü işıqlandırmaq üçün enerji sərf etməyinizi və ya istiqanlı rol oynamağınızı təklif etmirəm. Sadəcə, məsləhətim budur ki, tanımadıqlarınızı sizdən çox da fərqli olmayan insanlar kimi qəbul edərək, onlara həm hörmətlə, həm də təbəssüm və göz təması quraraq yanaşasınız. Belə etdikcə, özünüzdəki müsbət dəyişiklikləri sezməyə başlayacaqsınız.

İnsanların çoxunun sizə bənzədiyini görəcəksiniz: onların da ailələri, sevdikləri, problemləri, qayğıları, bəyəndikləri, bəyənmədikləri və qorxuları vardır. Yenə də bilməli olduğunuz ən vacib amil ilk addımı siz atdığınız zaman qarşınızdakı insanın nə qədər yaxşı və minnətdar olacağıdır. Hər bir kəsin bir-birinə nə qədər oxşadığının fərqinə vardıqda insanların daxilindəki məsumiyyəti də görməyə başlayacaqsınız. Yəni başımızı divara çırpsaq da, hamı öz şərtlərinə uyğun və bacardığı kimi davranır. İnsanların bədniyyət olmadığını qəbul etsək, əsl xoşbəxtliyi dada bilərik.

Hər Gün Özünüzə Bir Az “Sakit Vaxt” Ayırın

Bu strategiyanı qələmə alanda səhər saat 4.30 — günün ən sevdiyim vaxtı idi. Həyat yoldaşımın və uşaqlarımın yataqdan qalxmasına və telefonuma zəng gəlməyə başlamasına ən azı saatyarım var. O vaxta kimi heç kim məndən nəsə etməyimi istəməyəcək. Bayırdan səs gəlmir və mən yalqızam. Tənhalığın, fikirləşməyə vaxt tapmağın və səssizlikdən zövq ala bilməyin çox təzələyici və rahatlaşdırıcı bir xüsusiyyəti vardır.

Stressin idarəsi sahəsində on ildən çox iş təcrübəm var. Bu müddət ərzində bir çox qeyri-adi insan tanımışam. Özünü sevən elə bir adam tanımadım ki, hər gününün bir hissəsini “sakit vaxt” olaraq ayırmasın. İstər on dəqiqəlik yoqa meditasiyası1, təbiət qoynunda qısa bir gəzinti, istərsə də qapını açarlayıb on dəqiqə vannada tək qalmaq olsun, özünüzə ayıracağınız sakit vaxt çox böyük əhəmiyyətə malikdir. İnsan təkbaşına  vaxt keçirəndə gününü dolduran bir çox gurultunu və qarışıqlığı tarazlaşdıra bilir. Özümə sakit vaxt ayıranda günümün qalan hissəsi mənim üçün daha asan keçir. Vaxt ayıra bilmədi-yim günlərdə isə fərq o dəqiqə nəzərə çarpır.

Hər gün etdiyim və dostlarımı da öyrəşdirdiyim kiçik bir proqramım vardır. Hər gün işimlə evimin arasındakı məsafəni avtomobillə qət edirəm. İşdən qayıdanda evimə bir az qalmış maşınımı yoldan qırağa çəkib saxlayıram. Bir neçə dəqiqə oturub mənzərəyə tamaşa edəcəyim və ya gözlərimi yumub, dərindən nəfəs ala biləcəyim gözəl bir yer var.

Bu proses mənim sürətimi azaldır, məni özümə qaytarır və minnətdarlıq duymağıma kömək edir. Özlərinə sakit vaxt tapmadıqları üçün gileylənən bir çox dostuma bu taktika haqqında danışdım. Yoxsa avtomobillərindəki radionu bar-bar bağırdaraq qarajlarına hücum çəkirdilər. Lakin hərəkətlərindəki cüzi dəyişiklik nəticəsində evlərinə daha rahat və yüngülləşmiş girirlər.

Həyatınızdakı İnsanları Balaca Uşaqlar Və Yüz Yaşlı Qocalar Kimi Təsəvvür Edin

Mən bu metodu təxminən iyirmi il bundan əvvəl öyrənmişəm. Başqalarına qarşı duyduğumuz narahatlıqdan xilas olmaq üçün çox uğurlu bir üsuldur.

Sizi, həqiqətən, çox əsəbiləşdirən və hirsləndirən bir nəfər haqqında fikirləşin. Sonra gözlərinizi yumub, həmin insanı balaca bir uşaq şəkilində təsəvvür edin. Onların kiçik üz xəttlərini və məsum-məsum baxan gözlərini görməyə çalışın. Unutmayın ki, uşaqların səhv etməsi təbii haldır və hamımız bir vaxtlar uşaq olmuşuq. İndi isə saatı yüz il qabağa çəkin və həmin adamı yüz yaşında, ölüm döşəyində ikən gözünüzün qabağına gətirin. Bulanıq və yorğun gözlərini, dodaqlarındakı yüngül təbəssümü görməyə çalışın. O təbəssümdə həyatı dərketmə müdrikliyi və edilən səhvlərin səssiz etirafları vardır.

Yaddan çıxarmayın ki, bizim də yüz yaşımıza çatmağımıza və ya ölüm döşəyində yatmağımıza güman etdiyiniz qədər çox qalmamışdır.

Bu metodu istədiyiniz şəkildə sınaqdan keçirə bilərsiniz. Onu tətbiq edənə həmişə o an üçün lazım olan düşüncəni və şəfqəti verəcəkdir. Əgər hədəfiniz daha sakit və mehriban olmaqdırsa, başqa insanlara qarşı qətiyyən mənfi hisslər bəsləməməlisiniz.

Əvvəlcə Qarşınızdakı İnsanı Başa Düşməyi Hədəfləyin

Bu metodu Stiven Kovinin “Yüksəkeffektli insanların yeddi vərdişi” kitabından götürmüşəm. Həmin üsuldan istifadə edərək, qısa yolla daha gözütox və böyük ehtimalla daha effektiv ola bilərsiniz.

Ümumi mənada qarşınızdakı insanı başa düşməyə çalışmaq – sizin qarşınızdakılar tərəfindən başa düşülmək istəyinizi arxa plana çəkərək, əvvəlcə onları anlamaq üçün cəhd göstərə bilməyinizdir. Yəni özünüzün və başqalarının işinə yarayacaq keyfiyyətli ünsiyyət yaratmaq istəyirsinizsə, əvvəlcə başqalarını başa düşməyin labüdlüyünü qəbul edəcəksiniz. Həmsöhbətlərinizin haradan gəldiklərini, nə etməyə çalışdıqlarını, nəyə önəm verdiklərini və bunun kimi başqa məqamları anladıqdan sonra sizin başa düşülməyiniz heç bir ciddcəhd lazım gəlmədən, təbii şəkildə həyata keçəcəkdir.

Ancaq bu prosesi tərsinə çevirməyə təşəbbüs göstərsəniz (çoxumuz məhz belə edirik), arabanı atın qabağına qoymuş olacaqsınız. Qarşınızdakını anlamadan özünüzdən danışmağa çalışsanız, cidd-cəhdiniz həm siz, həm də müsahibiniz tərəfindən hiss edilir. Ünsiyyət pozulacaq və bəlkə də, söhbət şəxsiyyət toqquşması ilə sona çatacaqdır.

Evliliklərinin ilk on ilini maddi mövzularda mübahisə edərək keçirən bir cütlüklə işləmişdim. Kişi qazandığı hər qəpiyi arvadının bir küncdə gizlətməyini başa düşə bilmirdi. Qadın da onun həddindən artıq bədxərc olduğundan şikayətlənirdi. Hər ikisi də böyük məyusluqla digər tərəfin məqsədini başa düşmək istəmirdi. Həmin cütlüyün problemi elə də böyük deyildi və həlli asan idi. Hər ikisi də başa düşülmədiyini hiss edirdi. Ona görə də bir-birlərinin sözünü kəsmədən diqqətlə dinləməyi öyrənməli idilər. Mən də onlara bu mövzuda kömək etdim. Kişi arvadının öz valideynləri kimi yoxsul olmamaq üçün pul yığdığını başa düşdü. Yəni gələcəkdə bir gün ac-yalavac qalmaqdan qorxurdu.

Kişi isə öz atasının anasına verdiyi yüksək standartlı həyatı arvadına bəxş edə bilmədiyi üçün utanırdı. Həyat yoldaşının onunla fəxr etməyini istəmişdi. Bir-birlərini daha yaxşı başa düşdükcə incikliyin yerini qarşılıqlı anlayış aldı. Bu gün onlar israfla qənaət arasında möhkəm tarazlıq yaradaraq yaşayırlar.

Əvvəlcə qarşınızdakını başa düşmək — kimin haqlı, kimin haqsız olduğu söhbəti deyildir. Bu, sadəcə, effektiv ünsiyyət yaratmağın əsas fəlsəfəsidir. Bu metoddan istifadə etdiyiniz zaman sizinlə danışan insanların ciddi qəbul olunmaqdan və sözlərinin dinlənilməsindən məmnunluq duyduqlarını görəcəksiniz. Bu da gözəl və sevgi dolu münasibətlər deməkdir.

Daha Yaxşı Dinləyici Olun

Uşaqlığımdan həmişə yaxşı dinləyici olduğuma inanırdım. On il bundan əvvələ nisbətən bu bacarığımı xeyli təkmilləşdirməyimə baxmayaraq, ancaq qənaətbəxş bir dinləyici sayıldığımı etiraf etməliyəm

Effektiv dinləmə təkcə başqalarının sözünü kəsmə və ya onların cümlələrini sona çatdırmaq kimi pis vərdişlərdən əl çəkmək demək deyil. Həmçinin dərhal münasibət bildirmək üçün həmsöhbətinizin sözünü bitirməsini səbirsizliklə gözləmədən onun bütün dediklərinə könüllü qulaq asmaqdır.

Qulaq asma qabiliyyətinizin olmaması bir baxımdan həyat tərzinizi də ifadə edir. Çox vaxt ünsiyyəti yarış kimi görürük. Sanki hədəfimiz müsahibimiz cümləsini bitirdiyi an ilə bizim başlamağımız arasında ən az zaman boşluğu belə buraxmamaqdır. Keçən gün həyat yoldaşımla birlikdə kafedə yemək yeyir, həm də ətrafımızda edilən söhbətlərə qulaq verirdik. Heç kim qulaq asmırdı; sanki bir-birlərinə qulaq asmamaq üçün növbədə dayanmışdılar. Həyat yoldaşımdan mənim də belə davranıb-davranmadığımı soruşdum. O gülərək: “Eh, bəzən” – dedi.

Cavab vermək sürətinizi azaldıb, daha yaxşı dinləyici olmaq sizin daha sakit bir insan olmağınıza kömək edir, çünki üstünüzdəki təzyiqi azaldır. Əgər bu barədə fikirləşsəniz, dərhal cavabı yapışdırmaq üçün qarşınızdakının nə deyəcəyini güman etməyə çalışanda nə qədər çox enerji sərf etdiyinizin ərqinə varacaqsınız. Amma danışan şəxsin sözünü qurtarmasını gözləyəndə və deyilənləri diqqətlə dinləyəndə üstünüzdəki təzyiqin yoxa çıxdığını görəcəksiniz. Siz daha rahat hiss etdikcə, bu rahatlıq həmsöhbətlərinizə də keçəcəkdir.

“Efir saatı”nı ələ keçirmək üçün sizinlə yarışmadıqlarını gördükcə onlar da daha təlaşsız danışmaqdan çəkinməyəcəklər. Daha yaxşı dinləyici olmaq sizi daha səbirli insan etməklə yanaşı, münasibətlərinizin keyfiyyətini də artıracaq. Danışdıqlarına, həqiqətən, qulaq asan biriylə söhbət etməyi hamı xoşlayır.

Mübarizələrinizi Ağılla Seçin

“Mübarizələrinizi ağılla seçin” ifadəsi ana-ataların çox sevdiyi nəsihət olsa da, qənaətbəxş bir ömür sürmək üçün də çox önəmlidir. Həyat fürsətlərlə doludur. Di gəl ki, bunlardan hansı üçün əlləşib-vuruşmağa dəyib-dəyməyəcəyini seçə bilmək lazımdır. Uğrunda mübarizə aparacağınız hədəfləri ağılla seçsəniz, müvəffəqiyyətə daha asan çata bilərsiniz.

Əlbəttə ki, inandığınız bir mövzu üstündə sözləşməyinizin, mübarizəyə girməyinizin, hətta toqquşmağınızın lazım gələcəyi situasiyalar mövcud olacaqdır. Lakin insanların əksəriyyəti çox da ciddi olmayan mövzular üstündə mübahisə salıb dava etdikləri üçün həyatları bir yığın mənasız münaqişəyə çevrilir. Bu cür həyat tərzində o qədər məyusluq və inciklik vardır ki, insan, həqiqətən də, nəyin əhəmiyyətli olduğunu gözdən qaçırır.

Əgər bütün amillərin lehinizə olacağını hesablamışsınızsa, planlarınızdakı cüzi fikir ayrılığı və ya dəyişiklik dərhal məsələnin böyüdülməsinə gətirib çıxara bilər. Bu da mənim kitabımda qəm-qüssənin və məyusluğun reseptidir.

Əslində, həqiqət belədir: həyat nadir hallarda tam bizim istədiyimiz kimi olur və insanlar da çox az hallarda bizim istədiyimiz kimi davranırlar. Həyatın bəzən xoşumuza gələn, bəzən də çox da ürəyimizə yatmayan cəhətləri olacaqdır. Həmişə sizdən fərqli düşünən və işləri ayrı cür görən insanların olmasının mümkünlüyü ilə yanaşı, heç istəmədiyiniz nəticələrlə də qarşılaşmağınız qaçılmazdır. Əgər həyatın bu prinsipinə qarşı çıxsanız, ömrünüzün çoxunu bu qovğa ilə keçirərsiniz. Daha sakit bir ömür  sürməyin yolu – hansı sahələrdə mübarizə aparıb, hansılarına heç qarışmadan yanından keçəcəyimizə şüurlu şəkildə qərar verməkdir.

Əgər əsas məqsədiniz hər şeyin tam istədiyiniz kimi yerli-yerində olması əvəzinə, nisbətən stressiz bir ömür sürmək deyilsə, mübarizələrdən çoxunun insanı hətta ən sakit hisslərindən çəkib ayırdığını görəcəksiniz. Həyat yoldaşınıza sizin haqlı, onun isə haqsız olduğunu sübuta etmək, həqiqətən, hansısa bir əhəmiyyətə malikdirmi? Bəs, kiminsə kiçik bir səhvi ucbatından onunla birbirinizi qırmağınızın önəmi var?

Hansı restorana və ya kinoteatra getmək üstündə dava etməyə dəyərmi? Qonşunuzun avtomobilini küçədə sizə aid olan yerdə saxlamasını ailəliklə süfrə başında oturanda müzakirə etmək belə vacibdir? Çox adam həyatını bunun kimi minlərlə məsələ haqqında danışaraq keçirir. Yeri gəlmişkən, siz də öz siyahınıza nəzər salın. Əgər mənim köhnə siyahıma bənzəyirsə, bəlkə də, artıq prioritetlərinizi nəzərdən keçirmək vaxtı gəlib çatıb.

Xırda şeylərin dərdini çəkmək istəmirsinizsə, mübarizəyə girəcəyiniz sahələri ağılla seçməyiniz çox vacibdir. Buna nail olduğunuz zaman qovğasız-savaşsız günlər də gələcəkdir.

Psixoloji Vəziyyətinizə Diqqət Yetirin. Əhvalınızın Olmadığı Məqamlar Sizi Çaşdırmasın

Psixoloji vəziyyətiniz həddindən artıq aldadıcı ola bilər. Həmin ana məxsus ruh halınız sizi yanıldıb, həyatınızın həqiqətdə olduğundan daha pis keçdiyinə inandıra bilər. Ruh halınız yaxşı olanda həyat sizə çox gözəl görünür. Nöqteyi-nəzəriniz doğru, intuisiyanız və məntiqiniz yerindədir. Bu vaxt heç nə sizə çətin gəlməz, problemlər daha dözülə bilən və asan həllolunan görünür. Ruh halınız yaxşı olanda münasibətləriniz yağ kimi gedir. Tənqid olunduğunuz zaman bunu anlayışla qarşılayırsınız.

Lakin bunun əksi – mənfi ruh halında olanda həyat sizə dözülməz dərəcədə ciddi və çətin görünür. Hadisələrə münasibətiniz daralır. Həmişəkindən daha küsəyən olur, ətrafınızdakıları səhv başa düşüb, hərəkətlərində pisniyyət axtarırsınız.

Məsələnin məğzi belədir: insanlar hər zaman yaxşı ruh halında olmadıqlarının fərqində deyillər. Bunun yerinə bir gündən, hətta bir saatdan bəri qəfildən işlərinin qaydasında getməməyə başladığını güman edirlər. Məsələn, həmin səhər yaxşı əhvalla oyanan adam həyat yoldaşını, işini və avtomobilini sevir. Gələcəyi haqqında pozitiv fikirləşir, böyük ehtimalla keçmişi üçün şükür edir. Lakin o gün axşama doğru əhvalı dəyişib pozulsa, işinə nifrət etdiyini söyləyəcək, arvadını dözülməz hesab edəcək, avtomobili isə artıq onun gözündə dəmir yığını olacaq.

O insan peşəsində artıq irəliləyiş olmadığına inanır. Pis ruh halı içində olan adamdan uşaqlığı haqqında soruşsanız, çətinliklə keçdiyini deyəcək, çox güman ki, o anda yaşadığı sıxıntılar üçün valideynlərini günahlandıracaqdır.

Belə tez yaranan ziddiyyətlər bizə yersiz, hətta gülünc görünə bilər… Amma hamımız beləyik. Qanımız qara olanda hadisələrə baxışımız bulanıqlaşır və hər şeyin təcili olduğunu qəbul edirik. Kefimiz kök olanda isə dünyanın gözümüzə gözəl  göründüyünü yaddan çıxarırıq. Eyni həyat yoldaşı, eyni maşın, eyni keçmiş və gələcək imkanları kimi zərrə qədər dəyişməyən şərtləri ruh halımıza görə tamamilə fərqli dəyərləndirə bilərik. Qanımız qaralanda günahı, əslində, əhvalımızda axtarmaq əvəzinə, bütün həyatımızın qəfildən korlandığına inanmağa meyil göstəririk. Son bir neçə saatı içində hər şeyin, həqiqətən, alt-üst olduğuna inanmağa başlayırıq.

Əslində, həyat heç vaxt insanın əhvalının pis olduğu vaxtlardakı kimi pis deyildir. Bütün hadisələrə realist nəzərlərlə baxdığımızı güman edib, bu pis əhv al-ruhiyyədə qalmaq yerinə, fikirlərinizi mühakimə etməyi öyrənə bilərsiniz. Özünüzə: “ Təbii ki, indi hirsliyəm (incimişəm, gərginəm, bu dəqiqə partlayacağam), çünki kefim yoxdur” — deyin. Qanınız qara olanda hər şeyə mənfi nəzərlərlə baxdığınızı qəbul edin. Kefiniz pisdirsə, bunu olduğu kimi qəbul edib, üstündən ötməyə çalışın.

Bu situasiyaya hər bir insan düşə bilər və üstünə düşməsəniz, zamanla keçib gedər. Həyatınızı təhlil etmək üçün seçiləcək ən pis vaxt budur. Bu, emosional intihara bərabərdir. Əgər doğrudan da, probleminiz varsa, ruh halınız və məntiqiniz düzələndən sonra yenidən qarşınızda olacaqdır. Əsas məsələ — kefinizin yaxşı olduğu vaxtlar üçün şükür etmək, pis dövrlərinizdə isə mülayim ola bilməkdir. Gələn dəfə əhvalınız pozulanda öz-özünüzə: “Bu da keçər” – deyə xatırladın. Onsuz da keçəcəkdir.

Həyat Bir Sınaqdır , Sadəcə, Bir Sınaq

Ən sevdiyim plakatların birinin üstündə belə yazılıb: “Həyat bir sınaqdır, sadəcə, bir sınaq. Əgər bu, həqiqi bir həyat olsaydı, sizə haraya gedəcəyiniz və nə edəcəyiniz deyilərdi”. Hər dəfə bu gülməli fəlsəfə yadıma düşəndə həyatı çox ciddi qəbul etmək lazım olmadığını xatırlayıram.

Həyata və bizə verdiyi bir çox maneəyə bir sınaq, ya da sınaqlar silsiləsi kimi baxdığımız zaman qarşımıza çıxan hər bir əngəli fürsət kimi görməyə başlayırıq. Istər problem partlayışına məruz qalın, istərsə də öhdəsindən gəlmək qeyri-mümkün kimi görünən məsuliyyətlər və maneələrlə qarşılaşın; bunlara sınaq gözü ilə baxa bilsək,  həmişə öhdəsindən gəlmə şansınız vardır. Sizi çətinliyə salan əngələ yuxarıdan baxmağa başlayarsınız.

Lakin bu maneələri yaşaya bilmək üçün mütləq surətdə qalib gəlməyiniz vacib olan mübarizələr şəklində görsəniz, sizi çox çətin bir həyat gözləyir. Xoşbəxtliyə çatmaq ehtimalınız olan yeganə zaman hər işinizin istədiyiniz kimi getdiyi anlardır. Eh, bunun da tez-tez baş vermədiyini hamımız bilirik.

Gəlin bir təcrübə keçirək, bu metodu qarşınızdakı problemə tətbiq edibetməyəcəyinizi görək. Hal-hazırda siz yeniyetmə uşağınızın dərdini çəkə və ya müdirinizin əlindən əsəbiləşə bilərsiniz. Həmin məsələni “problem” kimi yox, sınaq kimi görməyə başlayın və özünüzə aşağıdakı sualları verin: “Bu məsələ niyə mənim həyatımdadır? Nə mənası ola bilər və bunun öhdəsindən gəlmək üçün nələr lazımdır?

Məsələyə fərqli nöqteyi-nəzərlə baxa bilərəm? Bunu, bir növ, imtahan şəklində görə bilərəm?” Bu strategiyanı bir dəfə təcrübədən keçirsəniz, suallara verəcəyiniz cavabların nə dərəcədə dəyişdiyini görüb heyrətlənəcəksiniz.

Əvvəllər mən kifayət qədər vaxtımın olmadığından elə hey şikayətlənirdim. Ora-bura qaçır, siyahıda yazdığım hər bir işimi  mütləq tamamlamağa çalışırdım. Bunu edə bilmədiyim təqdirdə çəkdiyim sıxıntı ucbatından cədvəlimi, ailəmi, şərtlərimi və ya başqa amilləri günahlandırırdım. Sonra həqiqəti başa düşdüm.

Xoşbəxt olmaq istəyirəmsə, daha çox vaxt qazana bilmək üçün həyatımı nizama salmağı məqsəd kimi qarşıma qoymamalıyam. Bunun əvəzində, vacib olduqlarını güman etdiyim işlərin hamısını qurtara bilməyəcəyimi başa düşdüyüm məqam üçün qərar verməliydim. Başqa cür desək, keçməli olduğum əsas maneə mübarizəmi sınaq kimi görməyimdən ibarətdir. Məsələyə imtahan gözü ilə baxmaq həyatımdakı ən böyük şəxsi problemlərimdən birinin həllinə kömək etdi. Hələ də hərdənbirdən vaxtımın azlığından gileylənirəm, amma qətiyyən əvvəlki kimi deyiləm. Hər şeyi olduğu kimi qəbul etməyə öyrənmişəm.

Tərif Və Kinayə Eyni Məfhumdur

Ən labüd həyat dərslərindən biri başqaları tərəfindən təsdiqlənməməkdir. Tərif ilə kinayənin eyni məfhum olduğunu düşünsəniz, həmişə hamını razı sala bilməyəcəyimiz həqiqətini özünüzə xatırlatmış olarsınız. Əlli beş faiz səs yığaraq seçkiləri böyük fərqlə udmuş bir namizəd belə, əhalinin qırx beş faizi tərəfindən istənilməmişdir. Bunu bilmək də insana bir qədər öz həddini göstərir, elə deyilmi?

Ailəmizdən, dostlarımızdan və iş yoldaşlarımızdan alacağımız yüksək qiymətlər də bundan artıq olmayacaq. Əslində, həyatı səciyyələndirmək üçün hər bir kəsin özünəməxsus fikirləri vardır və bizim düşüncələrimiz həmişə onlarınkı ilə üst-üstə düşməyə bilər. Nəyə görəsə əksəriyyətimiz bu qaçılmaz fakta qarşı müqavimət göstəririk. Başqaları bizim fikirlərimizə etirazını bildirəndə, təkliflərimizdən üz çevirəndə, ya da bizi qəbul etmədiklərini hansısa yolla göstərəndə hirslənir, inciyir və məyus oluruq.

Qarşılaşdığımız hər bir kəs tərəfindən təsdiqlənməyəcəyimiz həqiqətini nə qədər tez qəbul etsək, həy atımız bir o qədər asanlaşacaqdır. Təsdiqlənməməyi qabaqcadan nəzərə alıb, buna qarşı çıxmamaqla həyata dair çox sağlam nöqteyi-nəzər formalaşdıracaqsınız. Təklifiniz bəyənilmədiyi vaxt inciməkdənsə, özünüzün yadına bunları salın: “Bax, yenə oldu. Amma problem deyil.” Umduğunuz təsdiqi aldığınız vaxtlarda da bu, sizin üçün xoş sürpriz olacaq, sizə minnətdarlıq hissini yaşadacaq.

Hə tərif, həm də kinayə ilə qarşılaşdığım çox gün vardır. Bəzi insanlar məndən konfrans keçirməyi istədikləri halda, bəziləri bunu münasib bilməzlər; gələn zənglərdən biri yaxşı xəbərdir, ancaq digəri isə məni yoran problem olur. Uşaqlarımdan biri mənim davranışımı bəyəndiyi halda, o birisi qarşı çıxır. Bəzi tanışlarım mənim çox yaxşı olduğumu desə də, bəziləri zənglərinə cavab vermədiyim üçün məni eqoist hesab edir. Bu cür dala-qabağa, pis və yaxşı, təsdiqlənmə və təsdiqlənməmə hamının həyatının bir hissəsidir. Etiraf edim ki, təsdiqlənmək həmişə o biri variantdan daha xoş gəlir. İnsan özünü yaxşı hiss edir və bunu həzm etmək asandır. Lakin həyat məni kamilləşdirdikcə, uğurlara daha az ehtiyacım olduğunu başa düşürəm.

Təsadüfi Yaxşılıqlar Edin

Son günlərdə çox yerdə qarşılaşa biləcəyiniz yapışqanlı avtomobil elanı var. Ölkənin hər yerində, demək olar ki, bütün nəqliyyat vasitələrinin buferində görmək mümkündür (mənim öz maşınımda da var). Yapışqanın üstündə “Təsadüfi yaxşılıqlar edin” yazılıb. Bunu kimin fikirləşdiyini bilmirəm, amma mən nəqliyyat vasitələrinin arxasına yapışdırılmış yazılar içində heç bu cür əhəmiyyətli mesaj görməmişəm. Təsadüfi yaxşılıqlar etmək, əvəz gözləmədən nəsə verməyin sevincini dadmaq üçün çox effektiv yoldur. Ən gözəl tətbiq üsulu isə etdiyinizi heç kim bilmədiyi vaxt olur.

San-Fransisko körfəzinin üstündə beş pullu körpü vardır. Bir müddət əvvəl bəzi insanlar öz arxalarından gələn maşınların da keçid haqqını ödəməyə başladılar. Arxadakı sürücü kassaya yaxınlaşaraq pulu uzadır, amma xəzinədar ona pulun qabaqca keçən avtomobil tərəfindən ödənildiyini deyir. Budur, sizə qəfildən və təsadüfən verilmiş bir hədiyyəyə nümunə: heç bir qarşılığın, bir təşəkkürün belə gözlənilmədiyi bir yaxşılıq.

Bu kiçik hədiyyənin arxadakı sürücüyə nə cür təsir bağışlay acağını təsəvvür edə bilirsiniz? Bəlkə, bu hadisə onun həmin gün daha yaxşı bir insan olmasına kömək etmişdir. Çox vaxt edilən bircə gözəl hərəkət yaxşılıqlar silsiləsinin başlanmasına səbəb ola bilər.

Təsadüfi yaxşılıqlar etməyin müəyyən bir resepti yoxdur. Bu davranışlar ürəkdən gəlir. Sizin yaxşılığınız qonşunuzun zibilini qaldırmaqdan ibarət ola bilər, xeyriyyə kampaniyasına anonim şəkildə ianə verə bilərsiniz, ad yazılmamış bir zərfin içində maddi cəhətdən korluq çəkən birinin dərdinə bir az məlhəm olacaq məbləğ göndərə bilərsiniz. Pis vəziyyətdə olan bir heyvanı, heyvanları qoruyan dərnəyə apara bilərsiniz. Pulsuz yeməkxanalarda könüllü surətdə işləyə də bilərsiniz. Bu cür daha çox şey edə bilərsiniz. İşin məğzi təmənnasız yaxşılığın yaratdığı zövq hissidir; verdiyinizin mütləq bahalı olması məcburi deyildir.

Məncə, təsadüfi yaxşılıqların ən əsas qazancı həyatımıza gətirdiyi məmnunluq hissidir. Etdiyimiz hər bir yaxşılıq bizi müsbət hisslərlə mükafatlandırır və həyatın sevgi, fəzilət kimi vacib keyfiyyətlərini xatırladır. Hamımız öz öhdəmizə düşəni etsək, çox keçmədən daha da gözəl bir dünyada yaşamağa başlayarıq.

Bir Davranışın Arxasında Nə Dayandığını Görməyə Çalışın

Bu günə qədər kimsə sizə, yaxud siz başqasına “Cona fikir vermə, nə etdiyini özü də bilmir” dedinizmi? Əgər belədirsə, “davranışların arxasına baxma” fəlsəfəsi ilə tanışsınız. Əgər uşaqlarınız varsa, bu sadə bağışlama hadisəsinin əhəmiyyətinə yaxşı bələdsiniz. Bütün sevgimiz uşaqlarımızın davranışlarına bağlı olsaydı, yəqin ki, onları sevmək çox çətin olardı. Əgər sevgi davranışlarla bağlı olsaydı, bəlkə də, heç birimiz yeniyetməlik dövründə sevilməzdik.

Həmin sevgi və anlayışı qarşılaşdığımız hər bir kəsə yaysaq, yaxşı olmazmı? Kimsə bizim xoşumuza gəlməyən bir hərəkət edəndə onların bu davranışına yeniyetmə uşaqlarımıza baxdığımız gözlə baxsaq, daha çox sevgi dolu bir dünyada yaşamarıqmı?

Bu tövsiyəyə əsasən, başımızı quma soxub, ətrafımızdakı hər şeyin həmişə mükəmməl olduğunu zənn etməyi, özümüzü kiminsə qabağında əzdirməyi, ya da mənfi davranışları dəstəkləməyinizi nəzərdə tutmuram. Sadəcə, birini mühakimə etməmişdən əvvəl fikirləşməyinizi məsləhət Bu tövsiyəyə əsasən, başımızı quma soxub, ətrafımızdakı hər şeyin həmişə mükəmməl olduğunu zənn etməyi, özümüzü kiminsə qabağında əzdirməyi, ya da mənfi davranışları dəstəkləməyinizi nəzərdə tutmuram.

Sadəcə, birini mühakimə etməmişdən əvvəl fikirləşməyinizi məsləhət görürəm. Bilin ki, poçtdakı məmur ləng hərəkət edirsə, günü pis keçmişdir; bəlkə də, bütün günləri pis keçir. Həyat yoldaşınız və ya dostunuz sizinlə sərt davransa, bu hadisənin arxasında onun sizə bəslədiyi sevgini və tərəfinizdən sevilmə istəyini görməyə çalışın. Davranışların arxasında dayanana baxmaq güman etdiyinizdən də asandır. Elə bu gün sınaqdan keçirin və gözəl nəticələri görün.

Məsumluğu Görün

İnsanların əksəriyyəti üçün həyatın ən məyusedici xüsusiyyətlərindən biri digərlərinin hərəkətlərini başa düşməməkdir. Onları “məsum” əvəzinə “günahkar” görməyə meylimiz daha çoxdur. Başqalarının, sadəcə, bizi əsəbiləşdirən hərəkətlərinə, şərhlərinə, xəsisliklərinə və eqoistliklərinə fikir verməyə həddindən artıq həvəsliyik, onda da tez inciyirik. Əgər diqqətimizi davranışların üstündə çox cəmləsək, qıraqdan elə görünər ki, sanki insanlar bizim kefimizi pozur.

Veyn Dayer konfranslarının birində belə bir zarafat etmişdi: “Sizi narahat edən bütün adamları yığıb yanıma gətirin. Mən onları müalicə edərəm, siz də rahatlanarsınız. Əlbəttə ki, bu qeyri-mümkündür. Düzdür, insanlar qəribə hərəkətlər edir (kim etmir ki?), amma bundan inciyən biz olduğumuz üçün özümüz dəyişməliyik. Mən burada şiddəti, ya da bu kimi doğru olmayan hərəkətləri qəbul edib başa düşməkdən danışmıram. Sadəcə, insanların davranışlarından daha az narahat olmağı məsləhət görürəm.

Məsumluğu görə bilmək özümüzdə dəyişiklik edə bilməyin ən əsas vasitəsidir. Bu dəyişiklik nəticəsində kimsə bəyənmədiyimiz şəkildə davransa, özümüzü davranış biçimindən uzaqlaşdırıb, onun arxasında dayanana baxa və həmin adamın niyyətinin xoşluğunu görə bilərik. Düşüncə tərzimizdə etdiyimiz bu kiçik dəyişiklik çox vaxt bizi hamını başa düşən insan olmağımıza gətirib çıxarır.

Bəzən mənə tələsmək üçün təzyiq göstərən insanlarla işləyirəm. Onların məni sürətləndirmək üçün işlətdikləri ifadələr çox vaxt kobuddur.

Əgər bu insanların sözlərinə və səs tonlarına fikir versəm, narahat olaram, hətta kobud da davrana bilərəm. Onlara “günahkar” gözü ilə baxaram. Ancaq mənim özümün  tələsdiyim vaxtlarda keçirdiyim təlaşı yadıma sala bilsəm, onların davranışlarındakı məsumluğu görə bilərəm. Hətta əsəblərə ən çox toxunan hərəkətin arxasında belə anlayış görmək üçün çırpınan kədərli bir insan vardır.

Bundan sonra kimsə nə vaxtsa sizə qəribə gələn bir hərəkət etsə, onun davranışının arxasındakı məsumluğu görməyə çalışın. Əgər başa düşməyə hazırsınızsa, bunu görmək çətin olmayacaqdır. Niyyətinin pis olmadığını gördükdən sonra o hərəkət artıq sizi narahat etməyəcək. Başqalarının davranışına əsəbiləşmədiyiniz vaxt isə həyatın gözəlliklərində diqqəti cəmləmək daha asan olur.

Haqlı Çıxmaqdan Çox, Genişqəlbli Olmağa Üstünlük Verin

On ikinci strategiyamda açıqladığım kimi, genişqəlbli olmaqla haqlı çıxmaq arasında seçim etməyiniz üçün qarşınıza saysız-hesabsız fürsətlər çıxacaqdır. Kiməsə səhvlərini, başqa cür etməli olduğu hərəkətləri və həmin insana o işi daha düzgün görəcəyini göstərmək üçün həmişə fürsət düşür. İnsanları xüsusi olaraq, yaxud hamının gözü qabağında “düzəltmək” üçün imkanlar həmişə olacaqdır. Bütün bu fürsətlərin gətirəcəyi yeganə nəticə isə kimisə kədərləndirib, axırda özümüzün də pis olmağımızdır.

Psixoanaliz mövzusuna çox girmədən bunu izah etmək istəyirəm: başqalarına həddini bildirmənin, onları düzəltmənin və bizim haqlı, onların isə haqsız olduğunu göstərmə həvəsimizin səbəbi eqoistliyimizin səhvidir. Səhv düşüncə tərzi ilə başqasının nöqsanını üzə çıxarmağın bizim haqlı olduğumuzu göstərdiyini və buna görə də özümüzü daha yaxşı hiss etdiyimizi fikirləşirik.

Lakin, əslində, kiməsə həddini bildirdikdən sonra necə olduğunuza diqqət yetirsəniz, hədbildirmə hadisəsindən əvvələ nisbətən özünüzü daha pis hiss edəcəksiniz. Varlığınızın şəfqət mənbəyi olan ürəyiniz biləcəkdir ki, başqa bir insanı yaraladıqdan sonra özünüzü yaxşı hiss etməyiniz mümkün Yaxşı ki, bunun tam əksi də doğrudur: hədəfiniz insanların əhvalını yüksəltmək, onları daha yaxşı hiss etdirmək və sevinclərini bölüşmək olduğu təqdirdə, siz də onların müsbət duyğuları ilə mükafatlandırılırsınız.

Gələn dəfə kimisə düzəltmək fürsəti yarandığı vaxt, həmin adam nə qədər səhv olsa da, gəlin bu meylinizin qarşısını alın. Əvəzində özünüzə bu sualı verin: “Mən bu qarşılıqlı təsirdən nə əldə etmək istəyirəm?” Böyük ehtimalla, söhbətinizin sakit keçməsini və hər iki tərəfin dostcasına və yaxşı hisslərlə ayrılmasını gözləyirsiniz. Haqlı çıxmaq istəyinə üstün gəlib, genişqəlbliliyi seçdiyiniz zaman içinizdə rahatlıq hissinin kök saldığını görəcəksiniz.

Keçən gün həyat yoldaşımla söhbət edərkən sonu uğurla nəticələnən bir iş təşəbbüsündən danışdıq. Mən bu təşəbbüsü həmişə “mənim fikrim” deyə yada salanda müvəffəqiyyəti bütünlüklə özümlə bağlayırdım! Həyat yoldaşım Kris isə həmişəki kimi mehribancasına qalibiyyətin şövqünü mənə ayırırdı. O gün qəfildən xatırladım: həmin təşəbbüs mənə yox, həyat yoldaşıma aid imiş. Təəssüflənərək, dərhal zəng etdim və üzr  istədim.

Görünür, həyat yoldaşım üçün mənim sevinməyim onun müvəffəqiyyətdən pay almasından daha çox əhəmiyyətli imiş. Məni xoşbəxt görməkdən zövq aldığını dedi: kimin fikri olduğu heç önəmli deyilmiş. (Krisin niyə bu qədər çox sevildiyini ,yəqin, başa düşdünüz.)

Bu strategiyanı aciz olmaqla və ya inamınızı müdafiə etməməklə qarışdırmayın. Heç, haqlı çıxmamağınıza dair işarə də etmirəm. Sadəcə, haqlı çıxmaqda təkid edəcəyiniz təqdirdə, çox vaxt əvəzini ödəyəcəyinizi deyirəm: bu əvəz sizin mənəvi rahatlığınızdır. Yolagedən və sakit insan ola bilmək üçün əksər hallarda genişqəlbliliyi haqlı çıxmaqdan üstün hesab etməlisiniz. Ən yaxşı başlanğıcı da elə ilk danışacağınız insanla edə bilərsiniz.

Bu Gün Üç Nəfərə Onları Nə Qədər Çox Sevdiyinizi Deyin

Yazıçı Stiven Levin belə bir sual verir: “ Bir saatlıq ömrünüz qalsaydı və sadəcə, bir insana təkcə bir dəfə zəng edə bilsəydiniz… Kimə zəng vurardınız, ona nə deyərdiniz və daha nəyi gözləyirsiniz?” Bundan təsirli mesaj fikirləşə bilmirəm!

Daha nəyi gözlədiyimizi kim bilər? Bəlkə də, sonsuza qədər yaşayacağımızı zənn edirik, ya da sevdiyimiz insanlara onları nə qədər çox sevdiyimizi deyəcəyimiz o “bir gün”ün onsuz da gəlib yetişəcəyini fikirləşirik. Səbəbi nə olursa olsun, çoxumuz bunu etmək üçün lazım olduğundan çox gözləyirik.

Yəqin, taleyin oyunudur ki, mən bu sətirləri nənəmin ad günündə yazıram. Bir azdan atamla birgə onun qəbrinin üstünə gedəcəyik. Nənəm iki il bundan əvvəl vəfat edib. Ölməmişdən qabaq ailəsindəki hər bir kəsi nə qədər çox sevdiyini demək üçün əməlli-başlı həyəcan keçirmişdi. Bu hadisə sevginizi elan etmək üçün gözləməyin heç bir mənası olmadığına gözəl nümunədir. İnsanları sevdiyinizi bildirməyin ən yaxşı vaxtı indidir.

Ən ideal variant isə bunu şəxsən və ya telefonda deməyinizdir. Bilmirəm, başınıza gəlib, ya yox dəstəyi götürürsünüz və telefondakı adam: “Səni nə qədər çox sevdiyimi demək üçün zəng vurmuşam” deyir. Bəlkə, inanmayacaqsınız, amma dünyada heç nə bu qədər qiymətli olmur. Belə bir mesaj almaq istəmirsiniz?

Əgər bunu telefonda deməyə utanırsınızsa, oturub ürəyinizdən gələn bir məktub yazın. Hansı olursa olsun, bunu etməyə alışdıqca insanlara sevginizi bildirmək həyatınızın bir hissəsinə çevriləcəkdir. Bunu tətbiq edəndən sonra daha çox sevgi aldığınızı görsəniz, qətiyyən heyrətlənməyin.

Təvazökar Olmağa Çalışın

Təvazökarlıq və mənəvi rahatlıq bir-biri ilə ayrılmaz vəhdətdədir. Özünüzü başqalarının qarşısında sübut etmək üçün nə qədər az cəhd göstərsəniz, daxilinizdəki rahatlığı tapmaq bir o qədər asan olar.

Özünü sübut etmək cəhdi təhlükəli tələdir. Tez-tez öz nailiyyətlərinizi göstərmək, lovğalanmaq və nə qədər qiymətli biri olduğunuza başqalarını inandırmaq üçün çox böyük enerji sərf etməlisiniz. Lakin insan lovğalandığı zaman öz uğurunun və ya fəxr etdiyi digər mövzuların yaradacağı müsbət hisslərin təsirini azaldır. Ən pisi isə budur ki, özünüzü sübut etməyə çalışdıqca başqaları sizdən uzaqlaşmağa çalışır, dalınızca danışaraq özünəinamsızlığınızdan qaynaqlanan öyünmə ehtiyacınızı tənqid edirlər, hətta sizə nifrət də edə bilərlər.

Amma qəribədir ki, insan təqdir edilməyə nə qədər az həvəsli olsa, bir o qədər də çox bəyənilər. Sakit tərzdə özünəinam sahibi olub, həmişə haqlı çıxmaq və başqalarının gözündə yaxşı görünmək dərdini çəkməyən, kiminsə uğurunu öz adına keçirməyə cəhd etməyən insanlara hamı heyran qalır. Lovğalığa ehtiyac duymay an, meydana eqosunu yox, ürəyini qoyan birini hər kəs çox sevir.

Əsl təvazökarlığı məşq edərək təkmilləşdirmək olar. Bu, çox yaxşıdır, çünki əvəzində mənəvi rahatlıq dərhal yerini alır. Gələn dəfə əlinizə lovğalanmaq fürsəti düşəndə bu düşüncəyə qarşı çıxın. Bu strategiyanı müştərilərimdən biri ilə müzakirə edəndə mənə başına gəlmiş bir hadisəni danışdı: vəzifəsi artırıldıqdan bir neçə gün sonra dostları ilə birlikdə imişlər.

Dostları hələ bilmirmiş, amma müştərim onların dostu olan başqa bir adamın yerinə təyin olunubmuş. Müştərimlə həmin insan arasında güclü rəqabət olduğuna görə dostlarına onun yerinə necə seçildiyini danışmaq üçün can atırmış. Elə ağzını açıb dillənirmiş ki, ürəyindən gələn bir səs “Dayan! Etmə!” deyib. Bundan sonra lovğalanmadan, sadəcə, vəzifəsinin qalxdığını bildirib. Vəssalam. O biri dostlarının da həmin yer üçün namizəd olduğunun heç üstünü də vurmayıb.

Müştərim mənə həyatında özünü heç bu qədər yaxşı hiss etmədiyini və özü ilə belə qürur duymadığını dedi. Sonradan dostları məsələnin əslini öyrənəndə təvazökarlığına görə onu təqdir ediblər. Müştərim belə davranaraq, daha çox diqqət çəkmiş və özünə rəğbət qazanmışdır.

Zibili Atmaq Növbəsinin Kimdə Olduğu Yadınızdan Çıxıbsa, Gedib Siz Atın

Diqqət yetirməsək, gündəlik həyatımızdakı öhdəliklərimiz bizi asanlıqla bezdirə bilər. Bir dəfə kefimin yaxşı olmadığı vaxtda etdiyim hesablamalara əsasən, normal bir gün ərzində, düz, min cür iş görürdüm. Təbii ki, kefim kök olanda bu rəqəm əməlli-başlı azalır.

Belə baxıram ki, etdiyim bütün yorucu işləri və başqa öhdəlikləri bir göz qırpımında çox asanlıqla yada sala bilirəm. Amma həyat yoldaşımın öhdəsində olan işləri də eyni asanlıqla unuduram. Eh, mənə belə sərf edir axı.

Etdiyiniz hər bir işin hesabını tutsanız, halınızdan razı bir insan olmağınız, həqiqətən də, çox çətindir. Hesab tutmaq kimin nə iş gördüyü, kimin daha çox işlədiyi kimi məsələlərlə ağlınızı qarışdırıb, sizi ruhdan salır. Düzünü bilmək istəyirsinizsə, bu, sözün əsl mənasında, “xırda şeylər”in dərdini çəkməkdir. Amma öhdənizə düşəni yerinə yetirərək ailənizdən birinin yükünün azaldığını bilmək, zibili atmaq növbəsinin kimdə olduğunun fikrini çəkməkdən daha xoşdur.

Bu strategiyaya qarşı ən güclü fikir istismar edilmək qayğısını önə çəkməkdir. Lakin bu da eynilə haqlı olmağın zəruriliyə inanılması kimi səhv düşüncədir. Haqlı çıxmaq çox vaxt əhəmiyyətli olmadığı kimi, zibili həyat yoldaşınızdan və ya otaq yoldaşınızdan bir neçə dəfə çox atmaq da önəmli deyildir. Zibil atmaq kimi işlərin həyatınızda yer tutmamağı sizə, həqiqətən də, vacib mövzulara vaxt və enerji ayıra bilməyinizə kömək edəcək.

Qışa Hazırlıq Təlaşından Qaçın

“Qışa hazırlıq” ifadəsinin sakit həyatla əlaqəsi, bizi ən çox qıcıqlandıran proseslərdən birini izah etmək üçün istifadə olunmuş bənzətmədir. Bu fikir əziz dostum Dr. Corc Prenskiyə məxsusdur.

Evimizi qışa hazırlayanda yarıqlara, çatlaqlara və su sızma təhlükəsi olan yerlərə necə nəzarət ediriksə, eyni prosesləri münasibətlərimizə, hətta həyatımıza belə tətbiq edirik. Qışa hazırlıq prosesinin içində olmaq, təmir edilməsi lazımlı yerləri diqqətlə nəzərdən keçirmək deməkdir. Həyatın içindəki çatlaqları və yarıqları tapıb təmir etməyə çalışmaq, ya da ən azından bunu başqa insanlara göstərməkdir.

Bu cür davranış tərzi sizi təkcə digər insanlardan uzaqlaşdırmaqla qurtarmır, həmçinin özünüzü pis hiss etməyə səbəb olur. Sizi hər şeydə və hamıda hansı nöqsanların olduğunu və ancaq xoşunuz gəlmədiyiniz xüsusiyyətləri axtarmağa yönəldir. Beləliklə, münasibətlərimizin və həyatın yaxşı cəhətlərini görməkdənsə, heç nəyi bəyənməməyə başlayırıq. Həyat gözümüzə yaşanılmayacaq qədər pis görünə bilər.

Başqalarına qarşı münasibətlərimizdə “qışa hazırlıq” əsasən bu cür meydana çıxır: bir nəfərlə tanış olursunuz və bundan razısınız. Həmin adamın görünüşünü, xasiyyətini, ağlını və zarafatlarını bəyənirsiniz. Aranızdakı fərqlər nəinki sizi qıcıqlandırmır, hətta xoşunuza da gəlir. Seçimlərinizin, zövqlərinizin və prioritetlərinizin müxtəlifliyi sizi ona tərəf daha çox cəzb edir.

Amma bir müddət sonra bu yeni tanışlığınızın bəzi xüsusiyyətlərini düzəltməyə ehtiyac duymağa başlayarsınız və dərhal onun diqqətini oraya yönəldirsiniz. “Sən bütün görüşlərə belə gecikirsən?”, ya “Belə görürəm ki, sən oxumağı çox xoşlamırsan, deyəsən” qəbilindən sözlərlə sancmağa başlayırsınız. Budur, üstündən çox keçmədən həyat tərzinə çevriləcək münasibət başlamışdır. Bu, insanlarda və yaxud başqa mövzularda mütləq xoşunuza gəlməyən bir məqam axtarmaq səhvidir.

Arada bir deyilən şərh, müsbət xarakterli tənqid və ya lazım gələndə yol göstərmək yuxarıda göstərilən səhv davranış tərzindən sayılmır. Amma bunu da bildirməliyəm ki, neçə illik iş həyatım boyunca yüzlərlə cütlüklə işləmişəm və onların əksəriyyəti ara-sıra həyat yoldaşının “qış hazırlığı” görməsindən şikayətlənmişdi. Cütlüklərin hərdən birbirlərinə bildirdikləri şərhlər də dərhal həyata baxış tərzi kimi yönləndirilir.

Dostlarınıza olan münasibətinizi və ya həyatınızın müəyyən yönlərini “qışa hazırlama” meyli hiss etdiyiniz anda, bunun sizə heç bir faydasının dəyməyəcəyini yadınıza salın və özünüzü saxlayın, ağzınızı açmayın. Bunu nə qədər az etsəniz, həyatın nə qədər gözəl olduğunun fərqinə daha çox varacaqsınız.

Hər Gün Bir Neçə Dəqiqənizi Sevəcəyiniz Biri Haqqında Fikirləşməyə Ayırın

Bu kitabın bir qədər əvvəlki fəsillərində sizlərə hər gün bir neçə dəqiqə təşəkkür edəcəyiniz biri haqqında fikirləşməyi məsləhət görmüşdüm. Ürəyinizə minnətdarlıq hissi və rahatlıq gətirəcək başqa bir mənbəni isə hər gün bir neçə dəqiqənizi sevəcəyiniz bir insan haqqında fikirləşərək yarada bilərsiniz. Bunu davamlı tətbiq etsəniz, həyatınızda incikliyə və nifrətə yer olmay acaqdır.

Mən şüurlu surətdə sevəcəyim insanlar haqqında düşünməyə bir vaxtlar bunun tam əksini etdiyimi başa düşdüyüm vaxt başladım… Yəni tez-tez məni əsəbiləşdirən insanlar haqqında fikirləşirdim. Fikrimi təkcə mənfi və qəribə davranışlar üstündə cəmlədikcə də qısa müddət ərzində neqativ hisslərlə aşıb-daşdım. Bu şüurlu qərarı verib, hər səhər sevəcəyim bir insan haqqında fikirləşməyə başladıqdan sonra müsbət baxışım təkcə bir insanla məhdudlaşmadı, bütün günümə yayıldı. Artıq heç kimə qətiyyən hirslənmirəm desəm, yalan olar, amma əvvəlkinə nisbətən daha az baş verdiyi həqiqətdir. Buna görə də həmin metoda borcluyam.

Hər səhər oyanandan sonra gözlərimi yumub dərindən nəfəs alıram. Sonra özümə belə bir sual verirəm: “Bu gün kimə sevgi göndərim?” Bir anda kiminsə üzü gözlərimin qabağında canlanır… Ailə üzvlərimdən biri, dostum, iş yoldaşım, keçmişimdəki bir nəfər, hətta yolda gördüyüm yad bir insan…

Kim olduğunun heç bir əhəmiyyəti yoxdur, çünki məqsədim ağlımın sükanını sevgiyə tərəf çevirməkdir. Sevgimi yönəldəcəyim insan müəyyənləşdikdən sonra edəcəyim yeganə iş ona sevgi dolu bir gün arzulamaqdan ibarət olur. Məsələn, belə deyə bilərəm: “Ümidvaram, sevgi və anlayış görəcəyin gözəl bir gün yaşayarsan”. Cəmi bir neçə saniyə aparmayan bu proses başa çatdıqdan sonra ürəyimin o günə başlamağa hazır olduğunu hiss edirəm. İzahı mümkün olmayan mistik bir şəkildə bu bir neçə saniyənin təsiri üstümdə saatlarla qalır. Siz də təcrübədən keçirin. Gününüzün daha rahat keçdiyini görəcəksiniz.

Antropoloq Olun

Antropologiya – insan və onun tarixindən bəhs edən elm sahəsidir. Lakin mən bu strategiyamı tanıdarkən antropologiyanı özüməməxsus şəkildə dəyişdirib, “heç bir ön mühakimə olmadan, başqa insanların həyat və davranış tərzlərinə əhəmiyyət vermək” kimi təqdim edəcəyəm. Strategiyamın məqsədi sizin insanları başa düşmək bacarığınızı və səbrinizi təkmilləşdirməkdir. Həmçinin başqalarının davranış səbəblərinə rəğbət bəsləməklə, onlara qarşı yürütdüyünüz mülahizələri sevgi və anlayışla doldurursunuz.

Birinin necə reaksiya verdiyi və ya hansısa mövzuda nə hisslər keçirdiyi ilə, həqiqətən də, maraqlansanız, onun hərəkətlərindən əsəbiləşmə ehtimalı qat-qat azalar. Bu cür antropoloq olsanız, başqalarının davranışları sizi daha az incidəcəkdir.

Kimsə sizə qəribə gələn bir hərəkət edəndə həmişəki kimi: “Niyə belə etdin?” demək əvəzinə, ürəyinizdən bu sözləri keçirin: “Başa düşürəm. Deməli, o da öz dünyasında hər şeyi bu cür görür. Qəribədir”. Bu strategiyanın, həqiqətən də, işə yaramağını istəyirsinizsə, mütləq səmimi olmalısınız. “Rəğbət” bəsləməklə ürəyinizdə öz fikrinizi daha üstün hesab edən təkəbbürlü anlayışlılıq arasında çox incə bir hədd vardır.

Keçən gün altı yaşlı qızımla birlikdə yaxınlıqda yerləşən alış-veriş mərkəzinə getmişdik. Yanımızdan bir dəstə “pank” rokçu gənc keçirdi. Saçları biz-biz qaldırılaraq narıncı rənglə boyadılmış, bədənləri isə döymələrlə örtülmüşdü. Qızım dərhal: “Ata, bu adamlar niyə belə geyinib?” – deyə soruşdu. Neçə il bundan əvvəl bu cür cavanları görəndə çox hiddətlənirdim və onların etdiklərinin səhv, öz mühafizəkar fikirlərimin daha doğru olduğunu düşünürdüm. Ağzıma gələni deyər, qızıma da öz köhnəfikirli mühakimələrimi təlqin edərdim.

Lakin antropoloq rolunu oynamaq nöqteyi-nəzərimi çox dəyişdirmiş, məni daha həlim bir insana çevirmişdi. Qızıma: “Əmin deyiləm. Amma hamımızın bu qədər fərqli olması çox qəribədir, elə deyilmi?” – dedim. Qızım da mənimlə razılaşdı, amma öz saç rəngini xoşladığını bildirdi. Davranış tərzinə baxaraq, buna görə vaxt və enerji itirməkdənsə, birlikdə keçirdiyimiz saatlardan zövq almağa üstünlük verdik.

Fərqli dünyagörüşlərinə də rəğbət bəsləməyiniz heç də onları müdafiə etməyiniz mənasına gəlmir. Şəxsən mən pankçıların həyat tərzini seçmərəm və heç kimə də məsləhət görmərəm. Amma bunu mühakimə etmək mənlik deyil. Sakit həyatın əsas qaydalarından biri, başqalarını mühakimə edən zaman insanın enerjisinin getməsidir və mütləq surətdə sizi olmaq istədiyiniz mövqedən uzaqlaşdırır.

Fərqli Həqiqətləri Anlayın

Başqalarının həyat tərzlərinə rəğbət bəsləməkdən söz düşmüşkən, bir anlıq dayanaq və “fərqli həqiqətlər” prinsipini müzakirə edək.

Əgər xarici ölkələrə getmisinizsə və yaxud kinolarda görmüsünüzsə, onda mədəniyyətlər arasında böyük fərqlərin olduğundan xəbərdarsınız. “Fərqli həqiqətlər” prinsipinə əsasən, fərdlər arasındakı müxtəliflik də ən azı bir o qədər böyükdür.

Eynilə müxtəlif mədəniyyətlərə məxsus insanların hadisələrə bizim kimi baxmalarını gözləmədiyimiz kimi (onsuz da elə olması bizi məyus edərdi), fərdlərin də dünyaya fərqli nöqteyi-nəzərlərdən baxa biləcəklərini qəbul etmək məcburiyyətindəyik. Söhbət təkcə onların fikirlərinə tolerantlıqla yanaşmaqdan yox, bu həqiqəti başa düşmək və hörmət etməyin zəruriliyindən gedir.

Bu prinsipin mənimsənilməsi ilə bir çoxlarının həyatının dəyişdiyinə şahid olmuşam. Dava və mübahisə, demək olar ki, həyatınızdan çıxır. Hadisələrə baxışların fərqli olacağını gözləsək, insanların eyni impulsa müxtəlif reaksiyalar verəcəyini də qabaqcadan qəbul edərik. Həm özümüzə, həm də başqalarına qarşı bəslədiyimiz sevgi əhəmiyyətli dərəcədə artar. Əks təqdirdə isə toqquşma ehtimalı çox yüksəkdir.

Sizi çox yaxşı düşünməyə və hamınızın çox fərqli olduğu reallığına hörmətlə yanaşmağa dəvət edirəm. Bunu bacardıqdan sonra başqalarına qarşı sevginiz və öz individuallığınıza olan rəğbətiniz artacaqdır.

Özünüz Üçün Yardım Normaları Tərtib Edin

Əgər həyatınızın rahatlıq və sevgi ilə dolu olmasını istəyirsinizsə, sakitləşdirici və yaxşı işlər görməyiniz faydalıdır. Mən bu məqsədlə öz əhatəm üçün yardım normaları tərtib etmişəm. Bu kiçik yaxşılıqlar insanlara xidmət baxımından yaxşı fürsət olmaqla yanaşı, həmçinin mənə yardımsevərliyin necə xoşagələn olduğunu da xatırladır.

Evim San-Fransisko körfəzinin ucqar hissəsində yerləşir. Təbiət və gözəl mənzərə cəhətdən bəxtimiz çox gətirib. Bu gözəlliyin yeganə istisnası yoldan keçən maşınların pəncərələrindən atılan zibillərdir. Şəhərin mərkəzindən uzaqda yaşamağın bir çox yaxşı xüsusiyyətlərinə baxmayaraq, zibillərin gec-gec yığılması kimi xoşagəlməz hallar da baş verir.

Hər iki uşağımla birlikdə həmişə əməl etdiyim yardım norması ətrafımızı basan zibillərin yığılmasıdır. Bu işi görməyə elə öyrəşmişik ki, maşınımızda gedərkən uşaqlarım həyəcanlı səslə: “Ata, zibil gördüm, maşını saxla!”- deyə qışqırışırlar. Əlverişli vaxt olanda dərhal maşını bir kənarda saxlayıb, gördüyümüz zibili yerdən götürürük. Bir dəfə evimizin yaxınlığında heç tanımadığım bir adamın zibil yığdığını gördüm. Həmin adam gülümsəyərək mənə dedi: “Siz yığanda görmüşəm, xoşuma gəldi”.

Ətrafdakı zibilləri toplamaq edə biləcəyiniz çoxsaylı yardımdan sadəcə biridir. Kiminsə qapını açıb keçməsi üçün yol vermək, qocalar evində qalan yaşlılara baş çəkmək, ya da hansısa evin qarajının yolundakı qarları kürümək də sizi xoşhal edəcək yaxşılıqlar sırasındadır. Sizi çox zəhmətə salmayacaq, amma yenə də kiməsə faydası toxunacaq işlər fikirləşin. Əyləncəli olduğu kimi, şəxsi məmnuniyyəti də vardır və ətrafınızdakı insanlara yaxşı nümunə olarsınız. Nəticədə hamı qazanclı çıxar.

Hər Gün, Ən Azı, Bir Nəfərə Bəyəndiyiniz Bir Xüsusiyyətini Deyin

Bu günə kimi neçə nəfər üçün zəhmət çəkib, onlarda ən çox nəyi bəyəndiyinizi demisiniz? İnsanların əksəriyyəti bunu çox etmir. Üstəlik ətrafımdakı başqa adamlardan nə qədər tərif eşitdiklərini soruşanda verilən cavablar, çox təəssüf ki: “Axırıncı dəfə nə vaxt tərifləndiyim yadıma gəlmir” və ya “Demək olar ki, eşitməmişəm” qəbilindəndir.

Ətrafımızdakı insanlara qarşı müsbət fikirlərimizi səsləndirməkdən boyun qaçırmağımızın bir neçə səbəbi vardır. Əsas bəhanələr: “Onların mənim tərifimə ehtiyacları yoxdur, onsuz da bilirlər”. Ya da: “Onu çox bəyənirəm, amma nəsə deməyə çəkinirəm”. Amma həmin tərif üçün nəzərdə tutulmuş insandan soruşsanız, bu cür səmimi təqdirdolu sözləri eşitmək üçün ürəyi getdiyini deyəcəkdir. Sizi tərifləməkdən çəkindirən amil, adətən, nə deyəcəyinizi bilməmək, utancaqlıq, o biri insanın, onsuz da, öz üstün cəhətlərini bilməsi və ya hər nədirsə, artıq bu xasiyyətinizi dəyişdirməyin v axtıdır.

Kiməsə onun bir xüsusiyyətini bəyəndiyinizi demək “təsadüfən edilən bir yaxşılıq”dır. Əsas bir dəfə öyrəşməkdir, sonra heç bir cidd-cəhd lazım gəlməyəcək, lakin əvəzində çox müsbət qarşılıq görəcəksiniz. Çoxları başqaları tərəfindən təqdir edilməyi gözləyərək ömür keçirirlər, xüsusilə də bunu valideynlərdən, həyat yoldaşlarından, uşaqlarından və dostlarından gözləyirlər. Əgər səmimiliklə deyilibsə, yadlardan eşitdiyiniz tərif də xoşa gəlir. Bu, sevgi və xeyihxah niyyətdən xəbər verən bir fəaliyyətdir.

Düşüncələrinizin kiminsə doğru olan işinə yönəldiyini göstərir. Fikirləri müsbət istiqamətdə toplanmış şəxs özünü rahat hiss edir.

Keçən gün dükanda növbə gözləyəndə inanılmaz bir səbir nümayişinin şahidi oldum. Müştərilərdən biri çox da haqlı sayılmayacağı bir mövzuda kassir qadının üstünə çox pis şəkildə gileyləndi. Qadın onun cavabını əməlli-başlı verə biləcəyi halda, tamamilə sakit dayanaraq, qəzəbinin keçməsinə üstünlük verdi. Ödəmə növbəsi mənə gəlib çatanda ona: “Həmin müştəriyə göstərdiyiniz səbrə heyran qaldım” dedim. Qadın gözlərimin içinə baxdı və belə dedi: “Təşəkkür edirəm, cənab. Bilirsiniz, bu günə kimi bu dükanda məni təqdir edən ilk insan sizsiniz”. Qadına nə qədər doğru hərəkət etdiyini deməyim iki saniyə də çəkmədi. Ancaq bu həm onun, həm də mənim üçün günün ən gözəl anı oldu.

Qarşınıza Sərhədlər Qoymayın, Yoxsa Məhdudlaşarsınız

Çox adam özlərinə yaraşdırdıqları sərhədlər çəkərək enerjilərini itirirlər. “Mən bunu edə bilmərəm”, “Özümdən asılı deyil, mən həmişə beləyəm”, “Heç vaxt sevgi üstündə münasibət qura bilməyəcəyəm” və buna bənzər minlərlə mənfi və məğlubiyyəti bəribaşdan qəbul edən iddialar heç vaxt dillərindən düşmür.

Beynimiz çox güclü mexanizmdir. Nəyinsə real və ya bizim üçün əlçatmaz olduğuna qərar versək, daha sonra özümüzün yaratdığımız bu maneəni aşmaq çox çətin olur. Üstəlik bu fikri müdafiə edirsinizsə, demək olar ki, qeyri-mümkün olur. Məsələn, “mən yaza bilmirəm” düşüncəsini mənimsədiyinizi fərz edin. Bu iddianızı sübut etməkdən ötrü çoxlu nümunələr axtaracaqsınız. Məktəb vaxtı inşaları necə pis yazdığınızı, ya da axırıncı dəfə məktub yazmaq istəyəndə çətinlik çəkdiyinizi yada salarsınız.

Beyninizi saysız-hesabsız sərhədlərlə dolduraraq, sınaqdan keçirməyə də gözünüzü qorxudarsınız. Yazıçı ola bilmək, yaxud hansısa başqa işi görə bilmək üçün atılmalı birinci addım ən böyük tənqidçinizi susdurmaqdır… Yəni özünüzü!

O vaxt xanım müştərilərimdən biri mənə belə demişdi: “Yəqin, heç vaxt yaxşı münasibət qura bilməyəcəyəm. Nə üçünsə, həmişə xələl gətirirəm”. Həqiqətən də, haqlı idi. Nə vaxt bir nəfərlə münasibət qursa, özü də fərqinə varmadan yeni tərəf-müqabilinin ondan ayrılması üçün səbəblər axtarmağa başlayırdı. Görüşə gec gələndə “mən həmişə gecikirəm” deyirdi. Anlaşılmazlıq yaranan zaman “mən həmişə mübahisə salıram” kimi sözlər işlədirdi. Beləliklə, əvvəl-axır tərəf-müqabilini sevgisinə layiq olmadığına inandırırdı. Sonra da öz-özünə: “Bax, həmişə belə olur, mən heç vaxt münasibəti davam etdirə bilmirəm” deyə gileylənirdi.

Bu müştərimin öyrənməli olduğu birinci maddə — xoşagəlməz hal baş verəcəyini gözləməkdən əl çəkməsi idi. Sərhədləri gözləmək mərhələsinə gəlib çatanda özünü saxlamalı idi. Elə “Mən həmişə belə edirəm” deyə sözə başlayacağı vaxt bunu dəyişdirib: “Bu, cəfəngiyyatdır, mən heç nəyi həmişə etmirəm” deməli idi.

Məhdudluqlarını irəli sürüb, bunları müdafiə etməyin pis vərdiş olduğunu və bunların asanlıqla müsbət vərdişlərlə əvəz oluna biləcəyini başa düşməli idi. Bu gün həmin müştərim daha çox müvəffəqiyyət qazanır. Köhnə vərdişlər bir anlıq üzə çıxan kimi bunu gülə-gülə qarşılayır.

Mən də özümə yaratdığım sərhədləri müdafiə edəndə onları, həqiqətən də, mənimsədiyimi görürəm. Güman edirəm ki, bunlar sizin üçün də keçərlidir.

Gördüyünüz Hər Bir Yerdə Tanrının Barmaq İzi Vardır

Ravvin Harold Kuşner: “Tanrının bütün yaratdıqları müqəddəsdir”- deyə xatırladır. Bir insan kimi bizim öhdəmizə düşən vəzifə, çox da müqəddəs görünməyən vəziyyətlərdə də bu müqəddəsliyi tapmaqdır. Heyranedici sübh çağında, sağlam bir uşağın təbəssümündə, ya da sahilə çırpılan okean dalğalarının möhtəşəmliyində Tanrının gözəlliyini görmək çətin deyil. Baxaq görək, çox xoşagəlməz anlarda, məsələn, çətin həyat dərslərində və ya ölüm-dirim mübarizələrində bu müqəddəsliyi axtarmağı öyrənə bilərik?

Gündəlik situasiyalarda müqəddəsliyi görmək arzusu ilə dolub-daşsaq, sehrli bir hal yaranmağa başlayar. Qəfildən ürəyimizi rahatlıq hissi bürüyər. Daha əvvəl gözümüzdən qaçmış adi halların ruhumuzu qidalandırıcı xüsusiyyətini görməyə başlayarıq. Hər işdə Tanrının barmaq izi olduğunu yada salmağımız belə onsuz da hər bir şeyi xüsusi etməyə kifayətdir.

Çətin bir adama vaxt sərf edəndə və yaxud qəbzləri ödəmək üçün çətinlik çəkəndə bu mənəvi həqiqəti xatırlamaq hadisələrə nöqteyinəzərimizin genişlənməsini təmin edir. Sizə problem yaradan insanı da Tanrının yaratdığını yada salarsınız, qəbzləri ödəyəndə malik olduqlarınız üçün, həqiqətən də, bəxtinizin gətirdiyini fikirləşərsiniz.

Ağlınızın bir küncündə saxlayın: hər yerdə Tanrının barmaq izi vardır. Nədəsə gözəllik görməməyiniz həmin gözəlliyin olmadığı demək deyil. Sadəcə, biz kifayət qədər diqqət yetirmirik, ya da hadisələrə münasibətimiz yetərli dərəcədə geniş deyildir.

Tənqid Etmə İstəyinizə Mane Olun

Bir insanı mühakimə və ya tənqid etdiyimiz vaxt bu hərəkətimiz o şəxs haqqında heç nəyə aydınlıq gətirməz, sadəcə, bizim tənqid etməyə nə qədər ehtiyacımızın olduğunu meydana çıxarır.

Hansısa iclasda iştirak edəndə orda olmayanlara tuşlanmış bir yığın tənqidə qulaq asdıqdan sonra evə gedib fikirləşərsiniz: bu qədər tənqidin dünyanı daha da gözəlləşdirmək üçün nəsə bir faydası olmuşdur? Ləngimədən cavab verərsiniz: yox! Heç bir faydası olmamışdır. Amma hamısı bununla qurtarmır. Tənqidçi olmaq məsələyə çıxış yolu tapmamaqla yanaşı, yaşadığımız dünyaya qarşı daha qəzəbli və inamsız olmağımıza gətirib çıxarır. Yaddan çıxarmayın ki, heç birimiz tənqid olunmağı sevmirik. Tənqid çox vaxt bizi ya müdafiə vəziyyətində saxlayır, ya da özümüzə qapanırıq. Hücuma məruz qalan bir insan iki cür reaksiya verə bilər: ya əzilib-büzülərək dala çəkiləcəkdir, ya da qəzəblənərək qarşı tərəfə hücuma keçəcəkdir. Bu günə kimi tənqid etdiyiniz neçə nəfər ona səhvlərini göstərdiyiniz üçün sizə təşəkkür etmişdir?

Tənqid də eynilə söyüş kimi pis vərdişdir. Buna çox tez öyrəşirik, çünki darıxdırıcılığı aradan götürür və danışmağımıza imkan yaradır.

Lakin kimisə tənqid etdikdən sonra bir anlıq dayanıb nələr hiss etdiyinizə fikir versəniz, bir az utandığınızı və qanınızın qaraldığını görəcəksiniz; sanki siz hücuma məruz qalmısınız. Bu doğrudur, çünki tənqid etdiyimiz vaxt sanki bütün dünyaya və özümüzə “Mənim tənqid etməyə ehtiyacım var” deyə car çəkirik. Eh, sözün düzü, bunu etiraf etməkdən çox da xoşumuzun gəldiyini deyə bilmərik.

Burada çıxış yolu elə tənqidə keçəcək andaca özünüzə mane olmaqdır. Yetər ki, bunu nə qədər çox etdiyinizin və sonra pis hisslər keçirdiyinizin fərqinə varın. Mən buna oyun kimi baxmağı xoşlayıram. Hələ də hərdən-birdən tənqid etmək həvəsim güclənir, amma elə o anda əyləci basır və özüm-özümə “Bax, yenə edirəm” deyə xəbərdarlıq verirəm. Ümidvaram ki, çox vaxt tənqid etmək meylimi tolerantlığa və hörmətə çevirirəm.

Ən Çox Təkidlə Müdafiə Etdiyiniz Beş İddianızı Sadalayın Və Bu Mövzularda Yumşalmağa Çalışın

Bu strategiyanı ilk dəfə sınadığım vaxt elə inadkar idim ki, təkidlə inadkar olmadığımı iddia edirdim! Vaxt keçdikcə, daha həlim bir insan olmağa səy göstərdikcə hansı mövzularda tərslik etdiyimi görməyim asanlaşdı.

Sizə müştərilərdən götürdüyüm nümunələr verim: “Stresssiz insanlar tənbəldir” , “ Yeganə yol mənim yolumdur”, “Uşaqlar çox zəhmət verirlər”, “Ticarətlə məşğul olanlar puldan başqa heç nəyə fikir vermirlər” Bunun kimi yüzlərlə misal çəkmək mümkündür. Burada məsələ təkidlə müdafiə etdiyimiz mövzunun məğzində deyil, yiyələndiyimiz fikirdə necə israrla qalmağımızdadır.

İddialarınızı yumşaltmaq sizin gücünüzü azaltmır. Əksinə, daha da güclənirsiniz. Həyat yoldaşının həddindən çox pul xərclədiyi iddiasından bir addım da dala çəkilməyən bir kişi müştərim var idi. Vaxt ötdükcə bir az yumşalıb, öz mühakiməsində nə qədər sərt olduğunu gördükcə hazırda onu bir az utandıran bir həqiqəti kəşf etdi. Əslində, kişinin əyləncəyə sərf etdiyi məbləğ həyat yoldaşının özü üçün xərclədiyi puldan qatbaqat çox idi! Qatı inamı müştərimin obyektivliyinə kölgə salmışdı.

Kişi həqiqəti başa düşdükdən sonra daha da həlim olduqca, ailə həyatları da öz axarına düşdü. Artıq görmədiyi bir iş ucbatından nəinki həyat yoldaşının üstünə hirslənmir, hətta onu təqdir edir. Qadın da ərindəki bu dəyişikliyə görə çox xoşbəxtdir və onu əvvəlkindən də çox sevir.

Sırf Söz Xatirinə Sizə Deyilmiş Tənqidi Qəbul Edin (Görəcəksiniz, Ürəyiniz Sınmayacaq)

Çox vaxt hətta kiçik bir tənqidə tuş gələndə belə dərhal özümüzü itiririk. O an sanki fövqəladə bir hadisə ilə qarşılaşmış və hücuma məruz qalmış kimi müdafiəyə keçirik. Lakin əslində, tənqid, sadəcə, başqa bir insanın davranışlarımız və ya hansısa mövzudakı fikirlərimiz haqqında bizimkindən fərqli olan müşahidəsindən ibarətdir.

Tənqidə özünümüdafiə refleksi ilə cavab verdiyimiz təqdirdə ürəyiniz sınacaqdır. Özümüzü hücuma məruz qalmış kimi hiss etdiyimiz üçün dərhal müdafiə və ya əkstənqid etmək ehtiyacı duyarıq. Ağlımızı özümüzə və ya tənqidçiyə qarşı qəzəbli və incik fikirlərlə doldurarıq. Bütün bu reaksiyalar çox böyük həcmdə enerji aparır.

Buna qarşı çox səmərəli bir üsul — sizə tuşlanmış tənqidi qəbul etməkdir. Təbii ki, bu sözümlə alçalmağınızı, sizə istiqamətlənmiş hər bir mənfi fikrə inanıb özünüzə hörməti itirməyinizi demək istəmirəm. Sadəcə, bilməyinizi istədiyim budur: çox vaxt tənqidi qəbul etməklə gərginliyi aradan götürür, kiminsə öz fikrini bildirmə ehtiyacını ödəyərsiniz. Bu yolla başqasının gözü ilə özünüzü görüb nəsə öyrənmək fürsəti qazanır və ən əsası, sakit qala bilirsiniz.

Mənə tuşlanmış tənqidi ilk dəfə şüurlu şəkildə neçə il bundan əvvəl həyat yoldaşım mənə: “Hərdən həddindən çox danışırsan” deyəndə qəbul etmişdim. Bunu qəbul etməmişdən bir an qabaq çox incidiyim yadımdadır. Amma ona bu cür cavab verdim: “Haqlısan, bəzən, həqiqətən də, çox anışıram”. Elə o anda həyatımı dəyişdirəcək bir şey kəşf etdim. Onun tənqidini qəbul edəndə haqlı olduğunu görə bilmişdim.

Doğrudan da, əksər hallarda çox danışırdım. Ən yaxşısı isə bu idi ki, mənim müdafiəyə keçməməyim həyat yoldaşımı da sakitləşdirmişdi. Bir neçə dəqiqə sonra mənə: “Bilirsən, səninlə danışmaq çox rahatdır” dedi. Əgər onun müşahidəsinə görə hiddətlənib razılaşmasaydım, mənə bunu deyəcəyini heç güman etmirəm. O gün bunu öyrəndim: tənqidə reaksiya vermək tənqidin özünü qətiyyən yoxa çıxarmır. Əksinə, pis reaksiyalar verdiyiniz vaxt sizi tənqid edən şəxs öz fikrinin düz olduğuna inanır.

Bu strategiyanı təcrübədən keçirin. Sizə aradabir tuşlanan tənqidləri qəbul etməyin qazancı öz qiymətindən yüksəkdir.

Başqalarının Fikirlərində, Az Da Olsa, Həqiqət Axtarın

Əgər öyrənməyi sevdiyiniz qədər başqalarını xoşbəxt etməyi də xoşlayırsınızsa, bu fikir ürəyinizdən xəbər verəcək.

Demək olar ki, hamı öz fikrinin çox yaxşı olduğunu düşünür, yoxsa onu sizinlə bölüşməz. Amma əksəriyyətimiz başqalarının fikrini özümüzünkü ilə müqayisə edərək böyük bir səhv edirik. Bu fikir bizim düşüncələrimizə uyğun gəlməyəndə ya tamamilə qulaq asmaqdan imtina edirik, ya da o fikirdə səhv tapırıq. Biz özümüzü yüksəkdə gördüyümüz halda, qarşımızdakı şəxs alçaldılır və nəticə etibarilə heç nə öyrənə bilmirik Demək olar ki, hər bir düşüncədə məna vardır; xüsusilə də biz təkcə səhv yox, məna tapmaq istəyiriksə… Gələn dəfə kimsə sizə öz fikrini məsləhət görəndə dərhal mühakimə edib tənqidlə baxmaqdansa, o insanın sözlərində həqiqətin olub-olmadığına nəzər salın.

Bir tərəfdən, fikirləşəndə kiminsə düşüncəsi haqqında mülahizə yürüdəndə bu davranışınız o şəxs haqqında heç nə ifadə etmir, amma sizin hər kəsi mühakimə etmək həvəsinizlə bağlı çox şeyi meydana çıxarır.

Hələ də bəzən başqalarının fikirlərini tənqid etdiyimi görürəm, amma əvvəlki kimi çox deyil. Bunu başqalarının iddialarında həqiqət axtarmağıma borcluyam. Bu sadə strategiyanı tətbiq etsəniz, çox gözəl hadisələr baş verəcəkdir: ünsiyyət qurduğunuz insanları daha yaxşı başa düşəcək, mülayim və sevgiyə açıq enerjinizlə başqalarını öz tərəfinizə çəkəcək, daha çox öyrənəcək və bəlkə də, ən əsası, özünüzü yaxşı hiss edəcəksiniz.

Stəkanın Sınıq Olduğunu Fərz Edin

Bu, mənim hələ iyirmi il bundan əvvəl öyrəndiyim buddist təlimidir. Daha təmkinli və ixtiyar sahibi olan bir şəxsiyyət formalaşdırmaq üçün qarşıma qoyduğum məqsədimdə mənə çox lazım olan nöqteyi-nəzəri qazandırmışdır.

Təlimin mahiyyəti həyatın daima dəyişiklik içində olduğundan ibarətdir. Hər şeyin başlanğıcı və sonu vardır. Hər ağac bir toxumla başlayır və sonra yenidən torpağa çevrilir. Hər bir qaya parçası əvvəlcə yaranır, sonra toza qarışır və yox olur. Bu fəlsəfə müasir dünyamızda hər bir avtomobil, makina və geyim hissəsinin əvvəlcə istehsal olunacağı, sonar parça-parça olub dağılacağı mənasına gəlir, bu, sadəcə, vaxt məsələsidir. Bədənlərimiz doğulur və ölür. Yaradılan stəkan tez-gec sınacaqdır.

Bu fəlsəfəni qəbul etmək insana rahatlıq verir. Nəyinsə sınacağını əvvəlcədən gözləyirsinizsə, həmin əşya qırılanda təəccüblənib kədərlənməyəcəksiniz. Sevdiyiniz əşya yox olanda qəmlənmək əvəzinə, bu qədər vaxt ərzində ona malik olduğunuz üçün minnətdarlıq duyarsınız.

Bunu təkmilləşdirmək üçün asan bir misalla başlaya bilərsiniz: məsələn, bu, bir stəkan su ola bilər. Ən çox xoşladığınız stəkanı çıxarıb qarşınıza qoyun və gözəlliyini yaxşı-yaxşı hafizənizə həkk edin. Bunu etdikdən sonra həmin stəkanı yerə düşüb parçalanmış halda gözünüzün qabağına gətirin. Bu vaxt hər şeyin vaxt keçdikcə çevrilib xüsusiləşdiyinə dair fəlsəfəni yadınızdan çıxarmayın.

Əlbəttə ki, heç kim ən çox xoşladığı stəkanın və yaxud başqa bir əşyasının yerə düşüb sınmağını istəmir. Bu fəlsəfənin məqsədi kimisə emosional və ya hissiyyatsız etmək deyil, sadəcə, insanın təbii hadisələri sakitliklə qarşılamasını təmin etməkdir. Ən çox xoşladığınız stəkanınız tez-gec qırılanda bu fəlsəfə sayəsində baş verənlərə düzgün nöqteyi-nəzərdən baxarsınız. “Vay, sındı!” demək əvəzinə, “Eh, neyləyək, əvvəl-axır olacaqdı” deyə fikirləşərsiniz. Bu cür düşündüyünüz üçün həm hadisələr qarşısında soyuqqanlılığınızı qoruya biləcək, həm də həyatı həmişə olduğundan da çox qiymətləndirməyə başlayacaqsınız.

Bu Cümləni Yaxşıca Dərk Edin: “Haraya Gedirsinizsə, Siz Ordasınız”

Yuxarıdakı cümlə Jon Kabat-Zinn tərəfindən yazılmış möhtəşəm bir kitabın başlığıdır. Mənası aydındır: haraya gedirsinizsə gedin, özünüzü də aparın. Bu ifadəni mənimsəməklə, hər an başqa bir yerdə olmağı istəməkdən əl çəkə bilərsiniz. Hamımızda bu meyil az-çox vardır: o anda fərqli bir yerdə olmaqla (tətildə, başqa tərəf- müqabili ilə birlikdə, başqa peşədə, başqa bir şəraitdə…) daha xoşbəxt olacağımızı düşünürük. Lakin bu, heç də düz deyil.

Doğrusunu bilmək istəyirsinizsə, əgər zərərverici zehni vərdişlər varsa, yəni asanlıqla narahat olub əsəbiləşirsinizsə, çox vaxt qəzəbli və inciksinizsə, ya da tez-tez halınızdan şikayətçisinizsə, haraya gedirsiniz gedin, bu meyilləriniz də arxanızca gələcəkdir. Bunun əksi də doğrudur. Əgər ümumilikdə nə qədər xoşbəxt və nadir hallarda özündən çıxan insansınızsa, istədiyiniz qədər məkan və dost dəyişdirin, bundan çox az mənfi təsir görərsiniz.

Bir vaxtlar bir nəfər məndən: “Kaliforniyadakı insanlar necədir?” deyə soruşmuşdu. Mən də ona: “Sizin yaşadığınız yerdə adamlar necədirlər?” sualını verdim. “Eqoist və tamahkardırlar” cavabını verdi. Ona böyük ehtimalla Kaliforniyadakı insanları da eqoist və tamahkar hesab edəcəyini dedim.

Həyatın da, eynilə avtomobil sürərkən olduğu kimi, bayırdan içəriyə yox, içəridən bayıra doğru olduğunu başa düşdüyünüz zaman çox gözəl hadisələr baş verməyə başlayacaqdır. O anda üstünlük verdiyiniz başqa bir yer haqqında fikirləşməkdənsə, olduğunuz yerdəcə rahatlıq tapmağa çalışsanız, sakitliyi elə o məkanda taparsınız. Sonra müxtəlif yerlərə köçərək təzə işləri təcrübədən keçirdikcə və yeni insanlarla tanış olduqca daxilinizdəki o rahatlıq hissi də sizinlə birlikdə olacaqdır. “Haraya gedirsinizsə, siz oradasınız” ifadəsi qəti bütövlükdə düzgündür.

Danışmamışdan Əvvəl Nəfəs Alın

Tanıdığım insanlar arasında bu sadə strategiyanı sınaqdan keçirənlərin hamısı çox gözəl nəticələr əldə etmişdir. Dərhal əldə olunan bu nəticələr səbrin artması, nöqteyinəzərin genişlənməsi və əlavə qazanc olaraq, başqalarından daha çox hörmət və təşəkkür görməkdir.

Tətbiq çox asandır və yalnız bir iş görməlisiniz: sizinlə danışan şəxs sözünü başa vurduqdan sonra dayanıb nəfəs almaq. Əvvəl-əvvəl aradakı bu boşluq sizə sonsuzluq kimi gələ bilər, amma əslində heç bir saniyə də davam etmir. Nəfəs almağın qüdrətinə və gözəlliyinə öyrəşəcək və çox xoşlayacaqsınız. Bunu etməklə həm sizinlə ünsiyyət quran hər bir kəsə yaxınlaşacaq, həm də onlardan böyük hörmət görəcəksiniz. Bir insana veriləcək ən qiymətli hədiyyələrdən birinin onu dinləmək olduğuna siz də şahid olacaqsınız. Bunun üçün yeganə şərt qərarlılıq və məşq etməkdir.

Əgər ətrafımızdakı söhbətləri nəzərdən keçirsək, adətən, çoxumuzun danışmaq üçün növbə gözlədiyini görəcəksiniz. Qarşımızdakı insana əslində qulaq asmırıq, sadəcə, öz fikrimizi araya salmaq üçün fasilə yaranmasını gözləyirik. Ya danışanın cümləsini qurtarmasını gözləyirik, ya da sözünü tez başa vurmağa sövq etmək üçün “Yaxşı, yaxşı,” və ya “Bilirəm,” kimi ifadələr işlədirik. Bu şəkildə gedən söhbət də rinqdəki iki boksçunun yumruqlaşmasına və ya pinq-ponq yarışına bənzəyir. Lakin söhbət prosesindən hər iki tərəf də zövq almalı və nəsə öyrənməlidir.

Bu həyəcanlandırılmış ünsiyyət forması bizi başqalarının fikirlərini tənqid etməyə, artıq reaksiyalar verməyə, səhv şərhlər bildirməyə və yanlış nəticələr çıxarmağa yönəldir… Bütün bunlar da müsahibimiz hələ sözünü tamamilə bitirməsini gözlədikdə onun üzündə yaranan o sevimli heyrətdolu ifadə xoşunuza gələcək. Əksər hallarda bu şəxs ilk dəfə sözünü rahat şəkildə başa vurmaq fürsəti qazanacaqdır. Həmin vaxt siz də ondan gələn rahatlanma hissini duyacaqsınız və beləliklə, ikiniz arasında sakit və həyəcansız bir mühit formalaşacaq.

Sizə danışıq fürsətinin çatmayacağından narahat olmayın: növbəniz çatacaqdır. Hətta müsahibiniz sizdən belə səbir və hörməti gördükdən sonra o da sizə axıra kimi qulaq asacağından söhbətiniz daha da şirin olacaqdır.

Özünüzü Yaxşı Hiss Edəndə Şükür Edin Pis Hiss Etdiyiniz Vaxt Həlim Olun

Dünyanın ən xoşbəxt insanı həmişə xoşbəxt deyil. Əslində, ən xoşbəxt insanların da pis günləri, problemləri, məyusluqları və ürək ağrıları vardır. Xoşbəxtlə bədbəxt arasındakı fərq əksər hallarda onlardan hansının nə qədər vaxt və nə dərəcədə bədbəxt olmağı deyil, bədbəxtlik dövrünü necə qarşıladığıdır, həmin dəyişən hisslər dövründə nələr etdiyidir.

Çox insan səhv reaksiya verir və kefi olmayanda dərhal qollarını çırmalayıb işə girişir. Bir anlıq pessimistliyinə çox fikir verərək, nəyin yerində olmadığını başa düşməyə çalışır. Sonra da özünü kefini yüksəltməyə məcbur edir, ancaq bu, problemi həll etməkdən daha çox böyüdür.

Sakit və rahat adamları müşahidə etsəniz, onların yaxşı günlərində hallarına şükür etdiklərini görərsiniz. Həyatları boyunca yaxşı və pis hisslərin gəlib keçdiyini başa düşüblər və çox da yaxşı hiss etməyəcəkləri bir günün olacağını bilirlər. Bu, xoşbəxt insanlar üçün problem deyil, həyat belədir. Müvəqqəti hisslərdən qaçmağın qeyrimümkün olduğunu qəbul ediblər. Buna görə də qanları qara, əsəbi və stressli olanda da bu hisslərini eyni yetkinliklə və geniş qəlblə qarşılayırlar.

Özlərini pis hiss etdikləri üçün buna qarşı çıxaraq həyəcanlanmaqdansa, bu anın da keçəcəyini bilirlər və vəziyyəti qəbul edirlər. Neqativ hisslərin altında əzilməkdənsə, həlimliklə əbir nümayiş etdirirlər. Bu da onların xoşagəlməz vəziyyətlərdən alicənablıqla çıxaraq, pozitiv düşünmələrinə səbəb olur.

Tanıdığım ən xoşbəxt insanlardan biri müəyyən vaxtlarda ciddi problemlər yaşamış şəxsdir. Amma o, bu zamanları rahatlıqla qarşılaya bilməsi ilə fərqlənir. Necə olsa, pis anların ötüb keçəcəyini və yenə də xoşbəxt olacağını bilməyin verdiyi rahatlıqla qanının qaralmasını vecinə almaz. Heç nəyi böyütməz.

Gələn dəfə özünüzü pis hiss edəndə buna qarşı mübarizə aparmayın və özünüzü sərbəst buraxın. Görək, təlaşa düşmədən həlim və sakit qala biləcəksiniz? Yaddan çıxarmayın ki, neqativ hisslərə qarşı savaşmayıb sakit qala bilsək, həmin bədbin vaxtlarınız da, necə olsa, keçəcək. Heç şübhəniz olmasın.

Daha Mülayim Bir Sürücü Olun

Ən çox harada gərginləşdiyinizi hiss edirsiniz? Əgər siz də insanların əksəriyyəti kimisinizsə, məncə, tıxacda maşın sürmək siyahınızın lap başlarındadır. Bu günlərdə magistral yolları nəzərdən keçirəndə adam özünü lap yarış meydançasında hiss edir.

Daha mülayim sürücü olmaq üçün üç mükəmməl səbəb vardır. Birincisi, sükan arxasında aqressiv olsanız, özünüzü və ətrafınızdakıları böyük təhlükələrlə üzləşdirərsiniz. İkinci səbəb: aqressiv şəkildə maşın sürmək hədsiz dərəcədə böyük stress yaradır. Qan təzyiqiniz yüksəlir, sükandan bərk-bərk yapışırsınız, gözləriniz gərilir və düşüncələriniz nəzarətdən çıxır. Axırıncı səbəb isə budur: mənzilbaşına çatmaq üçün heç də əlavə vaxt qazanmırsınız.

Keçən gün Oklenddən San- Xoseyə gedirdim. Yolda tıxac olsa da, nəqliyyat irəliləyirdi. Yoldakı xətlər arasında o yan – bu yana gedən, qəfildən sürətlənib anidən əyləcə basan son dərəcə aqressiv bir sürücü diqqətimi cəlb etdi. Tələsdiyi açıq-aydın görünürdü. Qırx millik yolum boyunca, demək olar ki, öz xəttimdən kənara çıxmadım. O gün aldığım bir kaseti dinləyə-dinləyə həm də xəyallar qururdum. Bu səyahətdən çox böyük zövq aldım, çünki maşın sürmək mənə özümlə baş-başa qalmaq imkanı yaradır.

Magistral yoldan çıxanda həmin aqressiv sürücünün arxadan gəlib məni keçdiyini gördüm. Xəbərim belə olmadan San- Xoseyə ondan əvvəl gəlib çatmışdım. O qədər yol dəyişdirmək, qəfildən sürətlənib anidən əyləci basmaq, bir çox insanın həyatını təhlükəyə atmaq ona qan təzyiqini yüksəltməkdən və maşınını əldən salmaqdan başqa heç nə verməmişdi. Yolun sonuna çatanda ikimiz də eyni sürətlə gəlmiş olduq.

Bu prinsip, bir az qabaqdakı işıqforda dayanacağı məlum olduğu halda, sizi sürətlə vurub keçən sürücülərə də şamil olunur. Sürətlə sürmək heç kimə xeyir gətirmir. Üstəlik işin axırında cərimə ödəyib, səkkiz saatlıq icbari nəqliyyat təlimi keçmək var. İllərlə təhlükəli şəkildə maşın sürüb sürəti artırsanız belə, həmin səkkiz saatlıq itkinizi bərpa edə bilməzsiniz.

Daha mülayim bir sürücü olmağa qərar verin və sükan arxasında keçirəcəyiniz vaxtdan rahatlanmaq üçün istifadə edin. Maşın sürməyi, sadəcə, sizi harasa aparıb çatdırma vasitəsi kimi yox, fikirləşməyə və nəfəs dərməyə fürsət kimi dəyərləndirin. Əzələlərinizi gərgin saxlamaqdansa, boş buraxmağı sınaqdan keçirin. Mənim hətta xüsusilə əzələləri rahatlamaq üçün bir neçə kasetim var. Hərdən maqnitafona bunları qoyur və qulaq asıram.

Mənzil başına çatanda maşına mindiyim andan daha çox rahatlanmış və sakitləşmiş şəkildə düşürəm. Böyük ehtimalla həyatınız boyunca sükan arxasında uzun saatlar keçirəcəksiniz. Bu saatları əsəb və gərginlik içində, ya da ağıllı şəkildə keçirmək öz öhdənizə qalıb. İkinci variantı seçsəniz, qat-qat rahat insan olarsınız.

Yüngülləşin

Yüngülləşmək nə deməkdir? Yaşadığımız müddət ərzində bu sözü, bəlkə, min dəfə eşidirik, amma çox az adam bunun əsl mənası haqqında fikirləşmişdir.

İnsanlardan “yüngülləşmək” məfhumunun nə olduğunu soruşanda (mən bu sualı dəfələrlə vermişəm) əksəriyyətinin cavabından çıxan məna yüngülləşmənin gələcəkdə ediləcəyi planlanan bir fəaliyyətdən ibarət olur: məsələn, tətildə həsir yelləncəyin üstündə, təqaüdə çıxanda və ya edilməsi vacib olan hər iş qurtardıqdan sonra… Eh, təbii ki, bunu hesablasaq, ona qədər olan vaxtımızı (yəni ömrümüzün qalan 95 % — ini) həyəcan və təşviş içində, stress altında keçirməliyik. Bu suala cavab verənlərin çox az hissəsi açıq-aydın belə desə də, ümumilikdə bu fikrə işarə olunurdu. Bəs, elə isə buna görəmi çoxumuz həyatımızı qaçdı-qovduda yaşayırıq? Əksəriyyətimiz yüngülləşməyi görəcəyimiz işlərin siyahısı bitənə kimi təxirə salırıq. Təbii ki, bu siyahıdakı maddələr heç vaxt qurtarmır.

Yüngülləşməyi gələcəkdə edəcəyimiz bir iş kimi yox, həmişə əlimizin altında olan bir fəaliyyət kimi fikirləşsək, çox faydalı olar. Yaddan çıxarmayın ki, yüngülləşmiş insanlar çox müvəffəqiyyətli ola bilirlər və əslində, bu halda yaradıcılıq qabiliyyəti çox artır. Məsələn, mən özümü gərgin hiss edəndə heç əlimə qələm də almıram. Amma rahatladığımı hiss edəndə yazmaq mənim üçün çox asanlaşır.

Yüngülləşə bilmək üçün insan özünə həyatın müxtəlif dramlarına qarşı fərqli reaksiyalar verməyi öyrətməlidir. Həyatın qarşınıza çıxardığı hadisələrə nə cür cavab verəcəyiniz öz öhdənizə qalmışdır. Bunu tez-tez və səbirlə öz-özünüzə təkrar edin. Düşüncə tərzinizi dəyişdirdikcə, mövcud olan şərtlərə də yeni baxışla baxa bilərsiniz. Bunu tətbiq etdikcə, doğru seçimləriniz sizin daha rahat bir insana çevrilməyinizə kömək edəcəkdir.

Poçtla Övladlıq Götürün

Bu kitabda xidmət agentliklərini reklam etmək istəməsəm də, poçtla övladlığa götürmək təcrübəmin çox yaxşı nəticələr verdiyini demək məcburiyyətindəyəm. Yox, həqiqi mənada övladlığa götürməkdən söhbət getmir, amma bir uşağa kömək etdiyiniz zaman başqa uşaqları da tanımaq imkanı əldə edirsiniz. Bu metod mənim ailə üzvlərimin hamısına böyük sevinc və məmnunluq bəxş etdi. Altı yaşlı qızımın övladlığa götürdüyü bir uşaq var və qızım bu prosesdən həm çox şey öyrənir, həm də çox xoşbəxt olur. Qızım və təzə dostu tez-tez yazışırlar və şəkillər çəkirlər, bir-birinin həyatı haqqında xəbər tutmaqdan çox böyük zövq alırlar.

Hər ay uşaqlara yardım üzrə məsul agentliyə kiçik bir məbləğ köçürürsünüz. Bu pullarla onların ailələrinə uşaqların təhsili və qidalanması ilə əlaqədar xərclərin ödənilməsi üçün kömək edilir.

Məncə, bu növ xeyriyyə hadisəsindən belə zövq almağımızın səbəbi qarşılıqlı təsir içində olmağımızdan irəli gəlir. Çox vaxt ianə verəndə kimə kömək etdiyimizi bilmək qeyri-mümkün olur. Amma bu üsulla nəinki kimə yardım etdiyimizi bilirik, hətta o insanı yaxından tanımaq imkanı da qazanırıq. Üstəlik, münasibətinizin davam etməsi başqalarına kömək edə bildiyimiz üçün nə qədər şanslı olduğumuzu da yadımıza salır. Bu cür ianə istər məndə, istərsə də başqa insanlarda minnətdarlıq hissləri oyadır.

Həyata Melodram Kimi Baxmayın

Bu başlıq, əslində, “Xırda şeylərin dərdini çəkməyin” məsləhətinin başqa formasıdır. İnsanların çoxu öz həyatını melodram kimi görməyə həvəslidir. Yəni hərəkət və bədii ədəbiyyatın hakim olduğu, şişirdilmiş bir pyes kimi… Bu tərif sizə tanış gəldi? Eynilə dramatik bir pyesdə olduğu kimi hadisələrin həqiqi ölçülərini şişirdirik və xırda şeyləri çox böyüdürük. Həyatın bizim qaraladığımız kimi pis olmadığını unutma meylimiz vardır. Yaddan çıxardığımız digər məqam isə hadisələri böyüdənin özümüz olmasıdır.

Sakitləşmənin ən təsirli yollarından biri həyatın televiziya seriallarındakı melodramlara heç oxşamadığını özümüzə xatırlatmaqdır. İşlərimin çoxaldığı və özümü çox ciddi qəbul etdiyim vaxtlarda öz-özümə deyirəm: “Bax, yenə eyni cür davranıram. Mənim sabun operam başlayır”. Hər dəfə də bu sözü dedikdən sonra ciddiyyətim yoxa çıxır və özümə gülə bilirəm. Bunu xatırladığım andaca daha mülayim və sakit kanala çevriləndə mənim melodramam daha sevimli bir drama çevrilir.

Əgər televizordakı melodramlardan birinə baxmısınızsa, oradakı qəhrəmanların kiçik hadisələri nə qədər ciddi qəbul edərək, onun uğrunda həyatlarını məhv etdiklərini görmüsünüz; ya kimsə onların ürəyini sındırıb, ya üzünə pis baxıb, ya da həyat yoldaşları ilə sevgi macərası yaşayıb və s. Verdikləri reaksiya, adətən, belə olur: “Ah, Tanrım! Başıma bu da gələcəkdi?” Sonra hər şeyi lap qarışdırmaq üçün problemlərini başqalarına açıb danışırlar və hamılıqla necə böyük fəlakət üz verdiyini müzakirə edirlər. Təbii ki, hamısının həyatı bir anda melodrama çevrilir.

Nə vaxtsa bir də stressli bir dövrə girsəniz, bu strategiyanı özünüz üçün tətbiq edin və melodramınızı sevimli dramlara çevirin.

Öz Düşüncə Tərzinizdən Tamamilə Fərqli Məqalə Və Kitablar Oxuyun Nəsə Öyrənməyə Çalışın

Oxuduqlarınızın, demək olar ki, hamısının sizin həyat haqqındakı fikir və düşüncələrinizi dəstəklədiyi heç diqqətinizi çəkib? Bu, televizor və radioda nəyə baxıb qulaq asdıqlarınıza da şamil olunur. Amerikanın ən məşhur radio “talk show” proqramlarına zəng edənlərin dedikləri ortaq cümlə “Sizinlə tamamilə razılaşıram” olur. İstər liberal olaq, istər mühafizəkar, hamımız beləyik. müəyyən fikirlər formalaşdırır, sonra da ömrümüzü bu fikirlərin doğruluğunu dəstəkləyən düşüncələr axtararaq keçiririk.

Bu cür tərəfkeşlik kədərləndirici haldır, çünki bizimkilərdən fərqli fikirlərdən öyrənəcəyimiz o qədər çox məqam var ki… Digər qüssələndirici hal isə bu inadımızın, ürəyimizi və ağlımızı başqa fikirlərə bağlamağın bizdə böyük stress yaratmasıdır. Ağlımız bağlı olduğu üçün hər cür düşüncəni bizdən uzaq saxlayır.

Lakin yaddan çıxardığımız ən əsas məqam hamımızın öz fikrimizin yeganə doğru yol olduğuna eyni şiddətlə inanmasıdır. Bir-birinə zidd düşüncələrə malik iki insanın çox vaxt öz fikirlərini sübuta yetirmək üçün eyni nümunələrdən istifadə edə və eyni dərəcədə gözəl danışaraq inandırıcı ola biləcəyini də unuduruq.

Bunu bilmək bizi ya daha da inadkar və qapalı edir, ya da bir az açılaraq yeni məlumatlar öyrənməyə yönəldir. Gündə, sadəcə, bir neçə dəqiqənizi həyata dair düşüncələrinizdən fərqli fikirlər irəli sürən məqalə və kitab oxumağa ayırın. Var gücünüzlə müdafiə etdiyiniz inanclarınızı dəyişdirməyiniz lazım deyil. Bu, sadəcə, zehninizi genişləndirmək və qəlbinizi yeni fikirlərə açmağınız üçündür. Bu, yeni açılışla başqa fikirlərə etirazın sizdə yaratdığı stress azalacaqdır. Bunun tətbiqi sizi daha maraqlı insana çevirməklə yanaşı, başqalarının da, əslində, pisniyyətli olmadığını başa düşəcək, daha səbirli və tolerant olacaqsınız.

Fərqli düşüncələrin də məntiqini anlayacağınız üçün daha rahat və fəlsəfi bir şəxsiyyət formalaşdıracaqsınız. Həyat yoldaşımla mən ölkənin ən mühafizəkar və ən liberal jurnallarına abunəyik. Rahatlıqla deyə bilərəm ki, hər iki nöqteyi-nəzər dünyagörüşümüzü xeyli genişləndirmişdir.

Eyni Vaxtda Bir Neçə İş Görməyə Çalışmayın

Keçən gün yolda maşın sürəndə sol xətdə gedən bir sürücünün eyni vaxtda üzünü qırxdığını, qəhvə içdiyini və qəzet oxuduğunu gördüm! Ürəyimdə “Əla” dedim. Çünki həmin səhər ağlını lap itirmiş cəmiyyətimizin ağlasığmaz hərəkətlərinə verə biləcəyim münasib bir nümunə fikirləşirdim.

Eyni vaxtda bir neçə iş görmək kimi bir səhvi tez-tez təkrarlayırıq. Həyatımızı asanlaşdırması üçün naqilsiz telefon alırıq, amma əslində, bu mexanizmlər bir çox baxımdan işlərimizi lap qarışıq hala salır.

Həyat yoldaşımla birlikdə dostumuzun evinə qonaq getmişdik. Ev sahibəsinin bir tərəfdən telefonla danışa-danışa döyülən qapıya baxdığını, sobanın üstündəki yeməyə nəzarət etdiyini və uşağın bezini dəyişdirdiyini dəhşət içində izlədik. Kiminləsə danışanda çoxumuzda belə bir meyil vardır və ağlımız başqa yerlərdədir; ya da eyni vaxtda üç-dörd işi birdən görməyə çalışırıq.

Eyni anda çoxlu işi birdən gördüyümüz zaman diqqətimizi həmin anda cəmləməyimiz qeyri-mümkündür. Buna görə də əlimizdəki işdən alacağımız zövqü qaçırmaqla yanaşı, o işə yönəltməli olduğumuz diqqət dağıldığı üçün təsirimiz də azalır.

Bu mövzuda maraqlı bir metod eyni anda sadəcə bir iş görmək məqsədi ilə vaxtı hissələrə bölməkdən ibarətdir. İstər qab yumaq olsun, istərsə də telefonla danışmaq; ya da maşın sürəndə, həyat yoldaşınızla danışanda, uşağınızla oynayanda, jurnal oxuyanda həmişə diqqətinizi bir şə cəmləməyə çalışın. Nə edirsinizsə, orada olun. Diqqətinizi orada toplayın.

İki halın şahidi olacaqsınız. Birincisi, gördüyünüz işdən- qab yumaq, şkafları təmizləmək kimi xoşagəlməz məşğuliyyətlərdən də zövq alacaqsınız. İnsan diqqətini dağıtmadan bir sahəyə yönəldiyi təqdirdə, etdiyi işin məğzi nə olursa olsun, onu mənimsəyir və maraq bəsləməyə başlayır. Fərqinə varacağınız ikinci hal isə gördüyünüz işin necə qısa müddətdə və qüsursuz şəkildə başa çatmasıdır.

Mən xeyli müddətdir bu mövzuda özümü inkişaf etdirdiyim üçün yazıçılığım, mütailəm, evin təmizliyi və telefon danışıqları və həyatımın digər qalan sahələrindəki bacarıqlarım da çox təkmilləşdi. Siz də bunu edə bilərsiniz. Eyni vaxtda, sadəcə, bir işi görməyə qərar verməyiniz kifayətdir.

Ona Qədər Sayın

Biz böyüyən vaxtlarda atam mənim və bacılarımın əlindən hirslənəndə ucadan ona qədər sayırdı. Nə edəcəyinə qərar verməmişdən əvvəl bir az sakitləşmək məqsədi daşıyan bu üsuldan onun kimi başqa valideynlər də istifadə edirdilər.

Mən nəfəs almağı da əlavə edərək, bu strategiyanı bir az təkmilləşdirdim. Metod bundan ibarətdir: yavaş-yavaş hirslənməyə başladığınızı hiss etdiyiniz an dərindən nəfəs alın və bunu edə-edə ürəyinizdə “bir” deyə sayın. Sonra nəfəsinizi verən zaman bütün bədəninizi boş buraxın. “İki”ni deyəndə eyni prosesi təkrarlayın və beləliklə, ən az ona kimi sayın (əgər həddindən çox hirslənmisinizsə, iyirmi beşə kimi saymaq məsləhətdir).

Yerinə yetirdiyiniz bu prosedur zehninizi boşaltmaq üçün tətbiq olunan meditasiyanın yüngülləşdirilmiş formasıdır. Eyni vaxtda saymaq və nəfəs almaq elə sakitləşdirici təsir yaradır ki, sayıb qurtarandan sonra hirsli qalmağınız, demək olar ki, qeyri-mümkündür. Ciyərlərinizə daxil olan oksigenin çoxalması və qəzəbləndiyiniz vaxtla prosesi başa vurduğunuz an arasındakı zaman boşluğu sizin məsələyə münasibətinizin genişlənməsinə səbəb olur.

Bir anlıq çox böyük problem kimi səciyyələndirdiyiniz hadisə kiçik və əhəmiyyətsiz görünməyə başlayır. Bu məşq stresli və məyus olduğunuz məqamlarda da çox təsirlidir. Ona görə də özünüzü gərgin hiss edəndə bunu sınaqdan keçirin.

Əslində, hirsli olub-olmamağınızdan asılı olmayaraq, bu üsulla bir neçə dəqiqə keçirə bilərsiniz. Mən bu strategiyanı gündəlik həyatıma daxil etmişəm. Çünki həm məni yüngülləşdirir, həm də xoşuma gəlir. Çox vaxt da qəzəblənməyimin qarşısını alır.

Özünüzü “Qasırğanın Gözü”ndə Dayanmağa Alışdırın

Fırtınanın gözü dedikdə, fırtına, qasırğa, tufan meteoroloji fenomenlərin düz ortasında olan və ətrafındakı dəhşətli mütəhərriklikdən təcrid olunmuş sakit nöqtəsi nəzərdə tutulur. Hər tərəfi şiddətlə sarsıldığı halda, mərkəzin özü böyük sükunət içində qalır. Bir xaosun ortasına düşdüyümüz vaxtlarda biz də elə sakit qala bilsəydik, nə gözəl olardı…

Özünüzü “insan qasırğasının” gözündə olduğunuzu təsəvvür etmək elə də çətin deyil. Bir az səbir və məşq kifayətdir. Məsələn, xeyli mübahisəli keçəcəyi gözlənilən bir ailəvi məşvərətə gedəcəyinizi fərz edin. Özünüzə bunun sakit qala bilmək üçün bir məşq fürsəti olduğunu təlqin edin. Həmin otağa yığışan o qədər insanın arasında mülayim davranış tərzinizlə hamıya nümunə olacağınıza söz verin. Sonra məşvərət zamanı “nəfəs alma” taktikasını tətbiq edin. “Dinləmə” metodunu işə salın. Başqalarının haqlı çıxmasına və üstün gəlməsinə göz yumun. Əsas olan budur: əgər qərarlısınızsa, bunun öhdəsindən gələ bilərsiniz.

Ailəvi məşvərətlər, kokteyl şənlikləri və uşaqların ad günü məclisləri kimi zərərsiz ssenarilərlə işə başlayaraq, bu sahədə xeyli təcrübə qazana bilərsiniz. Qasırğanın gözündə dayanmaqla, diqqətinizi hal-hazırkı anda daha çox cəmləyə bildiyinizi görəcək və daha çox zövq alacaqsınız. Əvvəlcə yuxarıda sadalanan situasiyalarda bişdikdən sonra həyatın qarşınıza çıxaracağı daha ciddi və çətin vəziyyətlər üçün hazır olarsınız. Yavaşyavaş başlayın; nailiyyətləriniz getdikcə çoxalacaq və qısa bir zamanda qasırğanın gözündə yaşamağı öyrənəcəksiniz.

Çevik Planlar Qurun

Bir plan qurub onu qəbul etdikdən sonra həyatın ümumi axınına uyğunlaşmalı olduğum üçün bundan kənara çıxmaq mənə çətin gəlir.

Lakin ümumi təlimə əsasən insanın uğur qazana və ya hansısa layihəni tamamlaya bilməsi üçün ən vacib xüsusiyyət sabitlikdir. Əlbəttə, çoxumuza aşılanan bu təlim müəyyən yerə kimi doğrudur. Bununla yanaşı, qeyri-çeviklik də dərin daxili stress yaratdığı kimi, çox vaxt insanı narahat edir və başqalarına qarşı laqeyd olmağımıza gətirib çıxarır.

Bəzi yazı-pozu işlərimin çox böyük hissəsi ilə günün erkən saatlarında məşğul olmağı sevirəm. Məsələn, bu kitabı yazanda evdə kimsə oyanmadan bir-iki strategiyanı bitirməyi qarşıma məqsəd qoyuram. Bəs, birdən dördyaşlı qızım bu vaxt oyanıb mənim yanıma gəlsə? Qurduğum plan birmənalı şəkildə pozulacaq. Amma mən necə reaksiya verməliyəm? Ya da ofisə getməmişdən əvvəl qaçmağı planlaya bilərəm.Qəflətən zəng gəlsə və təcili surətdə ofisə getməli olduğumu desələr, nə baş verəcək? Qaçışımı təxirə salmaq məcburiyyətində qalacağam.

Hamımız üçün saysız-hesabsız nümunələr sadalana bilər; planlarımızın qəfildən dəyişməli olması, baş tutmasını gözlədiyimiz hadisənin həyata keçməməyi, insanların öz sözlərinin üstündə dayanmamağı, gözlədiyinizdən daha az pul qazanmağınız, kiminsə sizdən soruşmadan planınızı dəyişdirməsi, nəzərdə tutduğunuzdan daha az vaxt tapa bilməyiniz və bunun kimi çox situasiyalarla qarşılaşmağınız mümkündür.

Özünüzə bu sualı verməlisiniz: həqiqətən də, əhəmiyyətli olan nədir?

Planlarımız dəyişəndə məyusluq hissi keçirməyi təbii hesab edirik. Lakin bu, bizim prioritetlərimizin sırasına daxildir. Özüm üçün tərtib etdiyim yazı proqramı dördyaşlı uşağıma vaxt ayırmaqdan daha vacibdir? Otuz dəqiqə qaça bilməmək üçün pis olmağa dəyərmi? Daha ümumi sual isə budur: “Hansı daha önəmlidir: istədiyimi əldə edib planıma uymaq, yoxsa həyatın axınına uyğunlaşmağı öyrənmək?”

Şübhə yoxdur ki, daha sakit bir insan ola bilmək üçün əksər hallarda sərt təkidin yerinə çevikliyi seçmək lazımdır (təbii ki, istisnalar mövcuddur). Öyrəndiyim başqa bir maddə isə plan quranda onun bir hissəsinin dəyişilməsinin mümkünlüyüdür. Bunun labüd olduğunu bəribaşdan qəbul etsək, həmin hal baş verəndə: “Eh, onsuz da, gözləyirdim” deyə təsəlli tapa bilərik.

Görəcəksiniz, əgər daha çevik davranmağı qarşımıza məqsəd kimi qoysaq, çox gözəl hadisələr baş verməyə başlayacaqdır. Daha rahat bir insan olacaqsınız, amma məhsuldarlığınızdan heç nə əskilməyəcək. yaxşıca öyrənmişəm ki, planlarımı bir az dəyişdirsəm belə (hətta tamamilə dəyişsəm də), yenə də işlərimi vaxtında qurtara, hədəflərimə çata və öhdəliklərimi yerinə yetirə bilirəm. Bunun nəticəsində də ətrafınızdakı insanlar rahatlanırlar. Sizin planınıza xələl gətirmək qorxusundan tikan üstə gəzmirlər.

Malik Olmaq İstədikləriniz Yox, Əldə Etdikləriniz Haqqında Düşünün

Stress məsləhətçisi kimi işlədiyim on ildən çox müddət ərzində gördüyüm ən geniş yayılmış və zərərli zehni meyil insanların malik olduqlarına yox, malik olmaq istədiklərinə yönəlməsidir. Nələrə sahib olduğumuzun, demək olar ki, heç bir əhəmiyyəti yoxdur; istəklərimizin siyahısını uzatdıqca uzadırıq və təbii ki, heç vaxt qane olmuruq. “Bu istəyimi də həyata keçirsəm, xoşbəxt olacağam” deyən beyin həmin arzu yerinə yetəndən sonra yenə eyni halı təkrarlayacaqdır.

Dostlarımızdan biri təzə evində qonaqlıq vermişdi. Bir müddətdən sonra onu yenidən görəndə bizə daha böyük bir ev alacağını deyirdi. Çoxumuz belə etmirik? Mütləq nəsə istəməliyik. Onu əldə edə bilmədiyimiz təqdirdə ağlımızda təkcə malik olmadıqlarımız qalır və qane olmama sıxıntısı çəkirik. İstədiyimizi əldə etdikdə də, yeni şərtlərin mövcudluğuna baxmayaraq, eyni düşüncə tərzi işə düşür. Beləliklə, istəyimizə qovuşmağımıza baxmayaraq xoşbəxt ola bilmirik. Həmişə yeni arzularla yanıbtutuşarkən xoşbəxt olmaq mümkün deyil.

Yaxşı ki, xoşbəxt olmağın bir yolu vardır. Bu da əsas fikrimizi sahib olmaq istədiklərimizdən əlimizdə olanlara tərəf yönəltməkdir.

Həyat yoldaşınızın fərqli olmasını arzulamaqdansa, onun çox yaxşı xüsusiyyətləri haqqında fikirləşməyə çalışın. Maaşınızdan şikayətlənməkdənsə, işiniz olduğuna şükür edin. Havay adalarına tətilə gedə bilmədiyiniz üçün heyifsilənməkdənsə, evinizin yerləşdiyi yerdə necə əylənəcəyinizi düşünün. Bu növ ehtimalların sonu yoxdur. “Kaş ki, həyatım başqa cür olaydı” deyərək, giley-güzar tələsinə düşməmişdən qabaq özünüzə mane olun və bir daha başlayın. Dərindən nəfəs aldıqdan sonra şükür etməli olduqlarınızı yadınıza salın. Diqqətinizi nə istədiyinizə yox, əlinizdə olanlara versəniz, istəklərinizin çoxunu həyata keçirə bilərsiniz.

Həyat yoldaşınızın müsbət keyfiyyətlərinə fikrinizi cəmləsəniz, o da sizə qarşı daha mehriban olacaqdır. Maaşınızdan gileylənməkdənsə, halınıza şükür etsəniz, daha çox müvəffəqiyyət qazana, məhsuldar işləyə… və nəticədə pul mükafatı ala bilərsiniz. Əgər Havay adalarına gedəcəyiniz günü gözləmədən evinizin yaxınlığında yaxşı vaxt keçirə biləcəyinizi fikirləşsəniz, daha çox əylənərsiniz. İşdir, bir gün Havay adalarına yolunuz düşsə, hər yerdə əylənmə vərdişini qazanmış olacaqsınız. Getməsəniz belə, həyatınız, onsuz da, şən keçdiyi üçün bunu vecinizə almazsınız.

Nə qədər tez bu düşüncə inqilabını həyata keçirsəniz, həyatınız bir o qədər şən keçər. Bəlkə də, ömrünüzdə birinci dəfə gözütoxluğun dadını biləcəksiniz.

Bədbin Fikirləri Yaxına Buraxmayın

Hesablamalara əsasən, normal bir insan gün ərzində beynindən təxminən 50 min fikir keçirir. Bu göstərici çox yüksəkdir. Bu fikirlərdən bəzisi müsbət və məhsuldardır. Amma çox təəssüf ki, onların bir çoxu mənfi xarakterli olaraq, qəzəb, qorxu, pessimizm və təşviş ehtiva edir. Daha sakit bir insan olmaq pessimist düşüncələrə malik olmamaq demək deyil, çünki bədbin fikirləriniz mütləq olacaqdır. Əsas bunlar arasında edəcəyimiz seçimdir.

Bədbin fikirlərə qarşı insan iki cür hərəkət edə bilər: bunları təhlil edə, üstündə xeyli müddət dayana, min ölçüb bir biçə, əvvələ qayıdıb bir daha düşünə bilərsiniz. Ya da onları “yox hesab etməyi” öyrənərsiniz: yaxına buraxmaz, üstündə dayanmaz və ciddi qəbul etməzsiniz. Rahat insan olmaq kimi bir məqsədiniz varsa, ikinci yol, yəni bədbin düşüncələrə fikir verməmək sizə daha çox qazandırar.

Başınızda bir fikir olanda yaddan çıxarmayın ki, nə olursa olsun, nəticədə bu, sadəcə, bir düşüncədir. Sizi incidə bilməz! Yəni siz icazə verməsəniz, incitməz. Məsələn, keçmişinizə aid nə isə fikirləşirsiniz: “Valideynlərim uğur qazana bilmədiyi üçün çox qəm çəkirəm”. Bunun üstündə dayandıqca lazım olduğundan çox əhəmiyyət verməyə başlayarsınız və həqiqətən də, bədbin olmağa qərar verərsiniz. Ya da ağlınızın qartopundan uçquna çevrildiyini görüb, bu fikri başınızdan qovarsınız. Bu, uşaqlığınızın heç də çətin keçmədiyi demək deyildir. Bəlkə də, çox sıxıntı çəkmisiniz, amma halhazırkı anda hansı düşüncələrinizə daha çox diqqətinizi cəmləyəcəyiniz öz öhdənizə qalmışdır.

Həmin zehni fəaliyyət bu səhərə və ya beş dəqiqə əvvələ aid fikirlərə də şamil olunur. İşə gəlmək üçün evdən çıxanda baş vermiş mübahisə artıq real deyil, ağlınızdakı düşüncədir.

Həmin fəaliyyət bu gecəyə, gələn həftəyə və ya on il sonraya- gələcəklə bağlı fikirlərə də aiddir. Hansı vəziyyətin hökm sürməyinə baxmayaraq görəcəksiniz ki, beyninizdə fırlanan bədbin fikirləri qova bilsəniz, onun yerini dərhal rahatlıq hissi alacaqdır. Daha sakit və rahat olduqda ağlınız və intuisiyanız sizə nə edəcəyinizi deyəcək. Bu strategiyaya alışmaq bir az vaxt apara bilər, amma inanın ki, cidd-cəhdinizə dəyəcəkdir.

Dostlarınızdan Və Ailənizdən Nələrsə Öyrənməyə Açıq Olun

Ən məyusedici müşahidələrimdən biri də çoxumuzun bizə ən yaxın olan insanlardan, yəni ailəmizdən, həyat yoldaşımızdan, uşaqlarımızdan və dostlarımızdan nə isə öyrənməyə çox həvəssiz olmağımızdır. Öyrənməyə açıq olmaq əvəzinə, gah xəcalətdən, gah qorxudan və inadkarlıqdan, ya da qürurumuzdan bərkbərk öz qınımıza çəkilirik. Elə bil özümüzə belə deyirik: “Artıq bu insandan öyrənə biləcəyim (ya da öyrənmək istədiyim) hər şeyi öyrənmişəm, bundan artığı lazım deyil”.

Bu, kədərləndirici haldır; çünki bizə ən yaxın insanlar çox vaxt ən doğrusunu bilirlər. bizim nə vaxt bezgin və özümüzə zərər verəcək hərəkətlər etdiyimizi onlar daha yaxşı görür və əksər hallarda asan çıxış yolları məsləhət göstərirlər. Əgər bunu öyrənməyəcək qədər qürurlu və inadkarıqsa, həyatımızı yaxşılaşdıracaq bir çox gözəl və asan yoldan məhrum olarıq.

Mən dostlarımın və ailəmin təkliflərinə qarşı həmişə açıq olmağa çalışmışam. Hətta onlara bu sualı da v ermişəm: “Mənim gözümdən qaçan detallar nələrdir?” Bunu soruşmaqla təkcə o şəxsə əhəmiyyətli və xüsusi olduğunu hiss etdirməzsiniz, həmçinin faydalı məsləhətlər də eşidərsiniz. Bu üsul insanın özünü təkmilləşdirməsi üçün bu qədər asan və kəsə yol olduğu halda heç kim tətbiq etmək istəmir.

Bunun üçün lazım olanlar: bir az cəsarət, təvazökarlıq və eqoistliyinizdən əl çəkməkdir. Xüsusilə də məsləhətləri eşitməməzliyə vurub bunu tənqid kimi qəbul etmək vərdişiniz arsa, yaxud ailənizin bəzi üzvlərinə heç vaxt qulaq asmırsınızsa… Onlara səmimiyyətlə bu sualı verəndə necə şok olacaqlarını təsəvvür edə bilirsiniz?

Məsləhətləşəcəyiniz insanın xüsusiyyətlərinə əsasən sual seçməyi yaddan çıxarmayın. Məsələn, mən işlə bağlı məsələlərdə atamdan öyüd istəyirəm. Çox vaxt mənə uzun monoloqlar oxumasına baxmayaraq, bunu qiymətləndirirəm. Mənə verdiyi nəsihət çox vaxt nəyisə çətin yolla öyrənməyimə mane olmuşdur.

Olduğunuz Yerdə Özünüzü Xoşbəxt Hiss Etməyə Çalışın

Təəssüf ki, çoxumuz tez-tez xoşbəxtliyimizi təxirə salırıq, öz də qeyri-müəyyən bir gələcəyə kimi… Bunu şüurlu olaraq etmirik, amma özümüzə həmişə “Nə vaxtsa xoşbəxt olacağam” deyə təsəlli veririk. Özümüzə bu qəbzləri ödəyəndə xoşbəxt olacağımızı deyirik; ya da məktəbi qurtaranda, ilk işimizə başlayanda, birinci dəfə vəzifəmiz qalxanda… Ailə qurduqda sonra həyatımızın daha da gözəl olduğuna özümüzü inandırırıq; sonra uşağımızın, daha sonra ikincisinin olmağını istəyirik.

Uşaqlar kiçik olduqları üçün narahatlıq duyuruq və “Ah, bircə böyüsəydilər” deyirik. Sonra yeniyetmə dövrləri ötüb- keçəndə xoşbəxt olacağımıza inanırıq. Xoşbəxtlik üçün şərtlər bitibtükənmir: təzə maşın almaq, əla tətil keçirmək, təqaüdə çıxmaq və s.

Lakin bu arada həyat keçib gedir. Əslində, xoşbəxt olmaq üçün indiki andan yaxşı vaxt yoxdur. Əgər varsa, bəs, nə vaxtdır? Ömrünüz daima keçməli olduğunuz maneələrdən ibarət olacaqdır. Ən yaxşısı bunu qəbul etmək və heç nəyə baxmayaraq xoşbəxt olmağa qərar v erməkdir. Ən çox bəyəndiyim fikirlərdən biri Alfred De Souzaya məxsusdur: “Uzun müddət mənə elə gəlirdi ki, həyatım , yəni həqiqi mənadakı həyatım çox yaxında başlayacaqdır.

Amma qabağımı həmişə hansısa maneə, həllediləsi problem, yarımçıq qalmış iş, ödənilməsi lazım gələn borc kəsirdi. Həyat bunlar tamamlandıqdan sonra başlayacaqdı. Amma sonradan başa düşdüm ki, bu maneələr elə həyatımın özü imiş”.

Bu nöqteyi-nəzər mənim gözlərimi açmışdır: xoşbəxtliyə gedən yol yoxdur. Xoşbəxtlik o yolun özüdür.

Unutmayın: İnsanı Qazandığı Xasiyyətlər Formalaşdırır

Təkrarlanan davranışlar- əksər dini və mənəvi təlimlərin ən əsas prinsiplərindən biridir. Başqa cür desək, xasiyyətləriniz sizin şəxsiyyətinizi formalaşdırır. Məsələn, problem yarandıqda dərhal gərginləşirsinizsə, hər hansı bir tənqidə tez özünüzü müdafiə edərək cavab verirsinizsə, həmişə haqlı çıxmaq üçün inadlaşırsınızsa, beyninizdə kədərli fikirlərin dolaşmasına imkan yaradırsınızsa və ya həyatı tələsik yaşamağa öyrəşmişsinizsə, təəssüf ki, həyatınız da bu vərdişləri əks etdirəcəkdir. Həmişə məyus olacaqsınız, çünki özünüzü məyusluq içində görməyə öyrəşmisiniz.

Lakin içinizdəki sevgi, səbir, anlayış, təvazökarlıq və sakitlik kimi keyfiyyətləri də eyni şəkildə təkrarlama yolu ilə üzə çıxara bilərsiniz. Nə qədər çox təkrarlansa, bir o qədər çox uğurlu olacaqdır. Bu təqdirdə hansı hərəkətləri xasiyyətə çevirəcəyimizdə diqqətli olmağımız çox faydalıdır.

Bu məsləhəti görməkdə məqsədim bütün həyatınızı özünüzü təkmilləşdirməyə həsr etmiş bir layihə kimi keçirməyiniz deyil. Sadəcə, vərdişlərinizin fərqinə varmağın çox faydalı olacağını bildirirəm. Diqqətiniz haraya yönəlib? Vaxtınızı necə keçirirsiniz? Özünüzdə müəyyən olunmuş məqsədlərinizə faydası toxunacaq vərdişlər formalaşdırırsınızmı? Həyatınız, həqiqətən də, sizin verdiyiniz tərifə uyğun gəlirmi?

Bu sualları özünüzə verib, düzgün cavablandırdığınız təqdirdə hansı strategiyaların sizə xeyri dəyəcəyinə qərar verə bilərsiniz. Heç özünüzə bunları dedinizmi: “İstəyərdim ki, rahatlanmağa daha çox vaxtım olsun”. Ya da: “Həmişə meditasiya ilə məşğul olmaq istəmişəm”. Bu istəklərinizi yerinə yetirmək üçün heç cür vaxt tapa bilmirsiniz?

Çox təəssüf ki, çox adam vaxtını ruhunu, doğrudan da, qidalandıracaq işlərə ayırmaqdansa, ya maşınlarını yuyurlar, ya da televizorda, kim bilir, artıq neçənci dəfə göstərilən köhnə proqramlara baxırlar. Əgər tez-tez təkrarladıqlarınızın xasiyyətə çevrildiyini yada salsanız, fərqli vərdişlərə yiyələnməyə başlayarsınız.

Beyninizi Səssizləşdirin

Paskalın məşhur bir sözü var: “Bəşəriyyətin bütün problemləri insanın təkbaşına bir otaqda səssizcə oturmamağından qaynaqlanır”.

Mən şəxsən bu qədər iddia etmərəm, amma sakit beynin mənəvi sakitlik üçün əsas olduğunu bilirəm. Təbii ki, mənəvi rahatlıq tapmış insan xarici aləmi də sakit qarşılayır.

Beyni sakitləşdirmək və səssizləşdirmək üçün bir çox üsul vardır: köhnə dillə desək, təfəkkürə dalmaq, dərindən nəfəs almaq, gözündə canlandırmaq bunlardan bir neçəsidir. Amma bütün dünyada qəbul olunan və ən çox tətbiq edilən metod meditasiyadır. Gündə beşon dəqiqəlik təlimlər vasitəsilə beyninizi sakitləşdirə və səssizliyə bürüyə bilərsiniz.

Bu sakitlik gündəlik həyatınıza da sirayət edir və sizi daha az reaksiya verib əsəbiləşən insana çevirərək, xırda hadisələri böyütməmək kimi bir perspektiv də qazandırır. Meditasiya sizə mütləq yüngüllük bəxş edərək, sakitləşməyi öyrədir. Rahat, dinc olmağı öyrədir.

Meditasiyanın müxtəlif növləri mövcuddur, amma hamısının əsas sayılan birinci məqsəd zehni boşaltmaqdır. Bu, adətən, təklikdə və səssiz bir mühitdə edilir. Gözlərinizi yumur və bütün diqqətinizi nəfəsinizə verirsiniz… nəfəs alın, nəfəs verin. Ağlınızda fikirlər yığışmağa başlayanda onları nəzakətlə qovaraq diqqətinizi yenidən nəfəsinizə yönəldin. Bunu dəfələrlə edin. Vaxt keçdikcə özünüzü öyrədərək, ağlınıza sızmağa çalışan fikirləri sakitcə qovub, diqqətinizi nəfəsinizdə cəmləməyi bacaracaqsınız.

Metidasiyanın heç də asan olmadığını tez başa düşəcəksiniz. Siz zehninizi səssizləşdirməyə çalışdığınız anda bir dəstə düşüncə dərhal ağlınıza axışacaqdır. Yeni başlayan bir kəsin diqqətini bir neçə saniyədən çox toplaması çox çətindir. Bu sahədə ustalaşmağın sirri özünüzü çətinə salmadan mütəmadi surətdə məşq etməkdir. Qətiyyən ruhdan düşməyin. Hər gün edəcəyiniz bir neçə dəqiqə proqram, vaxt keçdikcə sizə böyük faydalar verəcəkdir.

Yaxınlıqda metidasiya kursları yoxdursa, kitablardan və ya audiokasetlərdən yararlana bilərsiniz. Bu sahədə ən uğurlu hesab etdiyim nəşr Larri Le Şanın həm kitab, həm də audiokaset şəklində çıxardığı “How To Medidate” (Meditasiya necə edilir) adlı əsəridir. Tanıdığım sakit və komplekssiz insanların içində bir nəfər də yoxdur ki, həyatının hansısa dövründə meditasiya ilə məşğul olmasın.

Yoqaya Başlayın

Daha rahat və həlim insan olmaq üçün yoqa da meditasiya kimi son dərəcə geniş yayılmış effektiv bir metoddur. İnsanlar əsrlər boyunca zehinlərini açaraq mülayim və sakit olmaq üçün yoqadan istifadə ediblər.

Yoqanın proqramı çox asandır və gündə, sadəcə, bir neçə dəqiqə aparır. Ən yaxşı cəhəti isə təxminən hər yaşda və hər növ fiziki qabiliyyətli insanlar tərəfindən edilməsidir. Bir vaxtlar mənim də getdiyim kursda bir tərəfimdə onyaşlı uşaq, digər tərəfimdə isə səksən yeddi yaşlı bir qoca var idi.

Təbiət etibarilə yoqada rəqabət yoxdur. Özünüzə görə, çətinlik çəkməyəcəyiniz bir sürət və artma səviyyəsi seçərək başlaya bilərsiniz. Yoqa fiziki fəaliyyət olmasına baxmayaraq, faydaları həm fiziki, həm də mənəvidir. Fiziki cəhətdən əzələləri və onurğanı gücləndirərək, hərəkətlərə elastiklik və rahatlıq qatır. Mənəvi cəhətdən isə stressə qarşı əvəzolunmaz vasitədir. Bədən, zehin və ruh arasında tarazlıq yaradaraq, insana rahatlıq və sakitlik verir.

Yoqa həm yumşaq, həm də əvvəlcə sizə bir az çətinlik gətirən bir sıra gərilmə hərəkətləri ilə yerinə yetirilir. Məqsəd bədənin yaxşıca açılması və onurğanın uzadılmasıdır. Gərilmələr bədənimizin, adətən, gərgin və nisbətən büzülmüş yerlərinə yönəldilir: boyun, kürək, omba, ayaqlar və onurğa sümüyü. Gərilmə hərəkətlərini yerinə yetirən zaman bütün diqqətinizi etdiyiniz işdə cəmləyirsiniz.

Yoqanın təsiri, doğrudan da, heyrətamizdir. Hətta cəmi bir neçə dəqiqəlik bir məşqdən sonra özünüzü daha canlı və eyni açılmış, sakit və rahat hiss edəcəksiniz. Günün sonrakı hissəsi qat-qat asan keçəcək və diqqətinizi işə daha yaxşı verə biləcəksiniz.

Əvvəllər çox məşğul olduğumdan yoqaya vaxt ayıra bilməyəcəyimi güman edirdim. Amma indi bunun tam əksini düşünürəm. Əksinə, yoqa etməməyə vaxtım yoxdur. “Etməsəm də olar” deyə bilməyəcəyim qədər əhəmiyyətlidir. Bunun sayəsində özümü daima cavanlaşmış və enerjili hiss edirəm. Başqa bir cəhəti də ailənizlə və ya dostlarınızla birlikdə əla vaxt keçirməyinizdir.

Oturub televizora baxmaqdansa, iki qızımla birgə dərhal videoya yoqa kaseti qoyur və birlikdə gərilmə hərəkətləri edirik.

Eynilə meditasiyada olduğu kimi, yoqaya görə də sizə yaxın olan bir sağlamlıq klubundakı kurslara qoşula bilərsiniz. Kitabdan öyrənmək istəyirsinizsə, mən Riçard Hitlmenin yazdığı “Yoqa: iyirmi səkkiz günlük idman proqramı” adlı əsərini məsləhət görürəm.

Xidmət Etməyi Həyatınızın Dəyişilməz Bir Hissəsinə Çevirin

Daha mehriban və yaxşı insan ola bilmək üçün əməl lazımdır. Ancaq qəribəsi də odur ki, bunun üçün müəyyən bir yol və ya təlimat yoxdur. Ən xalis yaxşılıq və xeyirxahlıq nümunələri həmişə təbii baş verir; bunlar xidmət göstərməyin və qarşılıqsız etməyin insanın düşüncə prosesinə yerləşməsindən irəli gəlir.

Məni öyrədən müəllim və filosofların çoxu hər dəfə günə başlayanda özümə: “Necə xidmət göstərə bilərəm?” sualını verməyi məsləhət görmüşdürlər. Başqalarına edəcəyim köməyin min cür yolunu yadıma saldığı üçün bu metodu çox faydalı sayıram. Bu sualı özüm-özümə verən kimi gün ərzində ağlıma bir çox cavab gəlir.

Əgər məqsədlərinizdən biri başqalarına kömək etməkdirsə, ən münasib yolları asanlıqla taparsınız. Fürsətlər bitməz-tükənməzdir. Bəzən mənim üçün ən yaxşı kömək üsulu evimin qapılarını möhtac bir dostumun (və yaxud yad adamın) üzünə açmaqdır. Bəzən qatarda yaşlı bir qadına yerimi vermək, uşaq parkında y elləncəyə minməkdə çətinlik çəkən balacaya kömək etmək, hansısa kütləyə konfrans keçirmək, kitab yazmaq, qızımın məktəbindəki işçilərə yardım göstərmək, xeyriyyə cəmiyyətinə ianə vermək, ya da yolda gördüyüm zibilləri yığmaq ola bilər.

Məncə, əsas məsələ xidmət göstərməyin birdəfəlik iş olmadığını yaddan çıxarmamaqdır. Birinə yaxşılıq etdikdən sonra başqalarının sizinlə niyə bu cür davranmadıqları haqqında fikirləşməkdən əl çəkin. Zibil qutusunu bayıra qoymaq lazımdır? Növbə sizdə olmasa da, gedin qoyun. Tanıdığınız bir adam özünü pis aparır? Bəlkə də, onu qucaqlayıb qulaq asacaq birinə ehtiyacı vardır.

Mənim fikrimcə, çox vaxt xidmət göstərməyin ən gözəl yolu ən sadə olanı, gündəlik həyatda edilən gözə girməyən, bəzən də fərqinə varılmayan kiçik yaxşılıqlardır. Məsələn, həyat yoldaşımın başladığı yeni bir məşğuliyyətdə onu dəstəkləmək, ya da sadəcə, ona qulaq asmaq üçün vaxtımı və enerjimi ayıra bilmək və s. Əsl xeyirxah insana çevrilmək üçün xeyli yol qət etməli olduğumu bilirəm, amma xidmət etməyi həyatımın bir hissəsi halına gətirdikdən sonra özümü daha yaxşı hiss etdiyimi də görürəm.

Qədim bir kəlam vardır: “Verməyin mükafatı elə özüdür.” Necə də doğrudur, elə deyilmi? Verdiyiniz vaxt mütləq siz də alırsınız. Əslində, aldığınız verdiyinizlə düz mütənasibdir. Ürəyinizdən gələrək və öz seçdiyiniz yollarla verdikcə heyrətamiz dərəcədə rahatlıq taparsınız. Başda siz olmaqla, hamı qazanclı çıxar.

Yaxşılıq Edin Və Əvəzini Nə İstəyin, Nə Də Gözləyin

Bu strategiya xidmət etməyi həyatınızla birləşdirməyinizə kömək edir. Kiməsə heç bir əvəz gözləmədən yaxşılıq etməyin nə qədər asan və gözəl bir hiss olduğunu təmin edir.

Çox vaxt bilərək və ya bilməyərəkdən, xüsusilə də həmin adamlara yaxşılığımız dəyibsə… “Hamamı mən təmizləmişəm, o da mətbəxi yığışdırsın”. Yaxud “Keçən həftə mən onun uşağına baxmışam, indi də o təklif etməlidir”. Verməyin mükafat olduğunu unudaraq, sanki yaxşılıqlarımızın hesabını tuturuq.

Kiməsə yaxşılıq edən zaman edin getsin; içinizdə çox xoş bir rahatlıq hiss edəcəksiniz (əgər öz daxilinizdə kifayət qədər sakitsinizsə). Eynilə aktiv məşqin beyninizə endorfin göndərərək sizi fiziki cəhətdən rahatlatdığı kimi, sevgi dolu yaxşılıqlarınız da bunu mənəvi cəhətdən yerinə yetirir. Mükafatınız o anda yaxşılıq etdiyinizi bilməyin sizə verdiyi gözəl hisslərdir. Əvəzində heç nə, hətta təşəkkür də lazım deyil. Üstəlik yaxşılıq etdiyiniz adamın bunun sizdən gəldiyini bilməsi də zəruri deyil.

Çox təəssüf ki, əksər hallarda bu gözəl və asudəlik duyğusuna bizim umacağımız düşüncələr də qarışır. Öz yaratdığımız fikirlər rahatlıq hissinə ilişir və nə istədiyimizə, nəyə ehtiyacımızın olduğuna dair düşüncələrin içində batıb qalırıq. Bunun üçün “əvəzində nəsə istəyirəm” fikrini ağlımızdan çıxarıb atmalıyıq. Bu cür fikirlər olmayanda rahat və dinc hisslərimizə yenidən qovuşuruq.

İndi isə ilk işiniz yaxınlığınızdakı bir adama, həqiqətən də, fayda verəcək bir əməl fikirləşmək olsun və heç bir qarşılıq gözləməyin. Qarajı təmizləyib, həyat yoldaşınıza sürpriz edə, qonşunuzun həyətindəki otları biçə, işdən bir az tez gəlib uşaqları öz öhdənə alaraq, xanımınıza rahatlıq verə bilərsiniz. Bu yaxşılığı etdikdən sonra həmin kəsdən əvəz gözləmədən edilən işdən zövq alın. Bunu bir müddət tətbiq etsəniz, həmin hissin ayrılıqda özünün mükafat olduğunu başa düşəcəksiniz.

Problemlərinizə Müəllim Gözü İlə Baxın

Çox adam bilir ki, həyatımızdakı ən böyük stress mənbələrindən biri də problemlərimizdir. Bu, müəyyən bir həddə qədər düzdür. Lakin məsələyə daha dərindən baxsaq, stressimizin həcminin problemlərimizdən ziyadə, həmin problemləri necə təhlil etdiyimizlə əlaqədar olduğunu görərik. Başqa cür desək, biz problemlərimizi nə qədər problem halına gətiririk? Problemləri fövqəladə hal kimi görürük, yoxsa onlara ciddi bir müəllim gözü ilə baxırıq?

Problemlər müxtəlif formalarda, böyüklükdə və ciddiyyət dərəcələrində üzə çıxır, amma hamısının ortaq xüsusiyyəti vardır: qarşımıza fərqli olmasını istədiyimiz bir situasiya çıxmışdır. Problemlərimizlə boğuşduqca və bunlardan yaxa qurtarmaq istədikcə daha pis görünməyə başlayır və daha çox stressə səbəb olurlar.

Yaxşı ki, bunun əksi də eyni dərəcədə doğrudur. Problemləri həyatımızın qaçılmaz bir hissəsi olaraq qəbul etdiyimiz və onlara müəllim kimi baxa bildiyimiz vaxt üstümüzdən sanki yük qalxacaq.

Sizi xeyli vaxtdır yoran bir probleminizi ağlınıza gətirin. Bu günə kimi həmin problemə necə yanaşdınız? Əgər siz də çoxluqdansınızsa, böyük ehtimalla, bununla mübarizə aparmısınız, ağlınızda dəfələrlə götür-qoy etmisiniz, təkrar-təkrar nəzərdən keçirmisiniz, amma ortada nəticə yoxdur. O qədər əlləşib-vuruşma sizə nə qazandırdı? Çox güman ki, fikriniz lap çox qarışdı və həddindən artıq stressə düşdünüz.

ndi eyni problemi başqa cür fikirləşək. Problemi itələməyə çalışıb müqavimət göstərməkdənsə, onu qucaqlamağı sınaqdan keçirin. Ağlınızda bu problemi ürəyinizin yanına gətirin və özünüzə belə bir sual verin: bu vəziyyət mənə hansı qiymətli dərslər verə bilər? Mənə daha diqqətli və səbirli olmağı öyrədirmi?

Bunun acgözlüklə, qısqanclıqla, diqqətsizliklə və ya bağışlama ilə əlaqəsi ola bilərmi? Ya da bunlar qədər başqa güclü amillər? Hal-hazırda həll etməyə çalışdığınız problem nə olursa olsun, böyük ehtimalla içindən nəsə öyrənmək istəyinin də ehtiva olunduğu başqa mötədil yolla yanaşa bilərsiniz.

Problemlərinizə bu prizmadan baxsanız, bərk-bərk sıxılmış bir yumruq kimi açılmağa başlayacaqdır. Bu strategiyanı təcrübədən keçirin; sizin də əksər problemlərin elə də böyük məsələ olmağını qəbul edəcəyinizdən əminəm. Çox vaxt müşahidə edildiyi kimi, bir dəfə öyrənməli olduğumuz məsələyə bələd olduqdan sonra problemlər yoxa çıxmağa başlayır.

Bilməməyin Verdiyi Rahatlığı Hiss Edin

Bir vaxtlar qoca və müdrik bir adamın yaşadığı kənd var idi. Kəndlilər nə vaxt hansısa məsələdə çıxılmaz vəziyyətə düşüb təşviş keçirsələr, bu adamın yanına qaçır və onun məsləhətlərindən razı qalırdılar.

Günlərin bir günü kəndin cütçülərindən biri böyük həyəcanla müdrik qocanın yanına gəldi: “Müdrik qoca, mənə kömək et. Qorxunc bir hadisə baş verdi. Öküzüm öldü, tarlamı sürəcək başqa heyvanım yoxdur! De görüm, bundan daha pis nəsə ola bilər?” Müdrik cavab verdi: “Ola da bilər, olmaya da”. Adam qaça-qaça kəndə qayıdaraq, qonşularına müdrik qocanın ağlını itirdiyini dedi. Daha başına bundan pis nə gələ bilər? Cütçü müdrik qocanın bunu görə bilmədiyinə məəttəl qaldı.

Sabahı gün cütçü, fermasının yanında yiyəsiz gəzən cavan və güclü bir at gördü. Onun artıq ümidini bağlayacağı öküzü olmadığı üçün ağlına gəldi ki, bu atı tutub ölən heyvanının yerinə işlətsin. Atı tutur və çox sevinir! O günə kimi tarla şumlamaq cütçüyə bu qədər asan və xoş gəlməmişdi.

Səhv etdiyini deyib üzr istəmək üçün müdrikin yanına getdi: “Düz deyirsənmiş, müdrik qoca! Öküzümü itirmək başıma gələnlərin ən pisi deyilmiş. Əksinə, Tanrının neməti imiş! Əgər başıma bu gəlməsəydi, təzə at tutmazdım. Sən də qəbul etməlisən ki, bu, başıma gələcək ən gözəl hadisədir”. Müdrik bu dəfə də “Ola da bilər, olmaya da” dedi. “Vay, vay!” cütçü fikirləşdi: “Bu adamın başına, deyəsən doğrudan, hava gəlib”.

Ancaq cütçü yenə də “olacaqlardan” bixəbər idi. Bir neçə gündən sonra oğlu ata minəndə yıxıldı. Ayağı sındığı üçün atasına tarlada kömək edə bilmədi. Acından öləcəklərini fikirləşən cütçü yenə müdrikin yanına qaçdı.

Bu dəfə ondan at tapmağın ən gözəl hadisə olmadığını haradan bildiyini soruşdu: “Yenə haqlı çıxdın. Oğlum yıxılıb ayağını sındırdı və daha tarlada mənə kömək edə bilmir. Artıq bu dəfə bundan pis hadisə olmayacağına əminəm. Yəqin, sən də mənimlə razılaşarsan”. Di gəl ki, müdrik yenə sakit bir ifadə ilə cütçünün üzünə baxıb, onun dərdinə şərik olduğunu göstərən səslə: “Ola da bilər, olmaya da”. dedi. Müdrikin bu qədər cahilliyindən hirslənən cütçü qəzəblə təzədən kəndə qayıtdı.

Səhəri gün əsgərlər kəndə gəlib, təzəcə başlamış müharibə üçün əl-ayağı tutan bütün kişiləri yığıb apardılar. Kənddə qalan yeganə cavan cütçünün oğlu idi. Beləliklə, orduya qoşulanlar, böyük ehtimalla, öləcəkləri halda, oğlanın həyatı xilas oldu.

Bu nağıldan çox böyük ibrət dərsi almaq olar. Gələcəkdə nə baş verəcəyini bilə bilmərik… Sadəcə, proqnozlar verir və bunun həyata keçəcəyinə inanırıq. Çox vaxt kiçik bir hadisəni şişirdirik. Gələcəkdə qorxulu günlər yaşayacağımızı fikirləşib, ağlımızda min cür ssenari qururuq. Çox vaxt da səhv edirik. Sakit qalıb, hər növ ehtimallara hazır olsaq, axır-əvvəl hər şey yoluna düşəcək. Yaddan çıxarmayın: ola da bilər, olmaya da…

Varlığınızı Bütünlüklə Qəbul Edin

Yunan filminin qəhrəmanı Zorba özünü “fəlakət” adlandırır. Əslində, hamımız fəlakətik, amma “kaş ki elə olmayaydı” deyirik. Qüsursuz olmadığımızı qəbul etmək əvəzinə, qəbulolunmaz hesab etdiyimiz cəhətlərimizi yox sayırıq.

Özünüzü bütün xüsusiyyətləriniz ilə birlikdə qəbul etməyin ən əsas səbəbi sizi özünüzə qarşı daha mülayim və tolerant etməkdir. Qorxanda “cəngavər” rolunu oynamaqdansa, həqiqəti qəbul edin və özünüzə bu sözləri deyin: “Qorxuram, amma eybi yoxdur”. Bəzən özünüzü bir az qısqanc, tamahkar, ya da əsəbi hiss etsəniz, bu hisslərinizi inkar edib gizlətməkdənsə, ürəyinizi açın: bu, həmin anların tez ötüb-keçməsinə və həmin duyğuların öhdəsindən gəlməyinizə kömək edəcək.

Pis hisslərinizi böyüdüb onlardan qorxmasanız, onlar da sizi qorxutmaz. Özünüzü bütünlüklə tanımağa başladığınız vaxt həyatınıza da qüsursuz kimi baxmaq məcburiyyətində qalmazsınız, hətta belə bir ümidinizin olduğunu da deməzsiniz. Bunun əvəzinə, özünüzü olduğunuz kimi qəbul edərsiniz.

Çox da qüsursuz olmayan cəhətlərinizi mənimsədiyiniz vaxt sehrli bir hal müşahidə edilir. Mənfi xüsusiyyətinizlə birlikdə o günə qədər sahib olduğunuzu bilmədiyiniz müsbət cəhətlərinizi də görməyə başlayarsınız. Bəzən bir az eqoist davrandığınızı bildiyiniz halda, bəzən də özünüzü heç fikirləşmədiyiniz məqamların fərqinə varırsınız. Bəzi vaxtlar utancaq və ürkək olsanız da, çox vaxt cəsarətli olduğunuzu da başa düşürsünüz. Müəyyən zamanlarda gərgin olursunuz, amma asanlıqla sakit insan olmağı da bacarırsınız.

Varlığınızı bütünlüklə tanıyanda sanki bunları deyirsiniz: “Kamil deyiləm, amma bu halım da pis deyil”. Mənfi xüsusiyyətləriniz meydana çıxanda onları böyük bir tablonun bir parçası kimi qəbul edə bilərsiniz. Özünüzü mühakimə etməkdənsə, insan olduğunuzu bilin və özünüzə qarşı daha şəfqətli, mülayim davranın. Həqiqətən də, “fəlakət” ola bilərsiniz, amma bunun dərdini çəkməyin. Hamımız eləyik.

İpin Ucunu Bir Az Boş Buraxın

Bu kitabda yazılmış strategiyaların hər birinin məqsədi sizi daha rahat, sakit və şəfqətli insan etməkdir. Ancaq bu yolda sizin öhdənizə düşən vəzifə əvvəlcə özünüzü boş buraxmaq və hansısa vəziyyətdə olduğunuz üçün ürəyinizi sıxmamaqdır. Bu strategiyaları tətbiq edin və yaddan çıxarmayın, ancaq bunları səhvsiz yerinə yetirə bilməyəndə qətiyyən qəm yeməyin. İpin ucunu bir az boş buraxın!

Təzəcə qazandığınız xüsusiyyətləri itirəcəyiniz anlar olacaqdır: yenə əvvəlki kimi gərginləşəcək, stress keçirəcək və hər şeyə reaksiya verdiyiniz günlərə qayıdacaqsınız. Özünüzü buna hazırlayın. Arada bu halınıza qayıtmağınız təbiidir, çünki həyat bir-birini izləyən məqamlar prosesidir. Səhv etsəniz, yenidən başlayacaqsınız.

Mənəvi rahatlığa nail olmaq istəyən insanlarda ən çox gördüyüm səhv onların bu yoldakı kiçik uğursuzluqlarından sonra ruhdan düşmələridir. Bu vaxt qüssələnməkdənsə, səhvlərinizdən nəticə çıxarın; bunlar sizin inkişafınıza, dünyagörüşünüzün genişlənməsinə kömək edəcəkdir. Öz-özünüzə deyin: “Bax, yenə əvvələ qayıtdım. Eh, neyləyək, gələn dəfə başqa cür hərəkət edərəm”. Vaxt keçdikcə həyata qarşı reaksiyalarınızda böyük dəyişikliklər olacaqdır, amma bunun dərhal baş verməsini gözləməyin.

Bu sahədə çox məşhur kitab var: “Mən yaxşı deyiləm, sən yaxşı deyilsən. Amma hər şey yolundadır”. Heç ürəyinizi sıxmayın. Heç kim öz işində yüz faizlik uğur qazanmır, heç bundan söhbət də gedə bilməz. Əsas əlinizdən gələni etməyiniz və düz yolla getməyinizdir. Bir insan kimi səhv etdiyiniz vaxtlarda da məsələyə münasibətiniz dəyişməyə bilər və özünüzü hələ də sevirsinizsə, deməli, daha xoşbəxt həyata xeyli yaxınlaşmısınız.

Başqalarını Günahlandırmaqdan Əl Çəkin

İşimiz istədiyimiz kimi alınmayanda çoxumuz belə fikirləşirik: “Şübhəyə düşmüsənsə, mütləq başqasının günahıdır”. Hara baxsaq, bu fərziyyə qarşımıza çıxır. Nəsə itsə, mütləq kimsə onun yerini dəyişdirib; avtomobiliniz işləmirsə, yəqin, mexanik yaxşı təmir etməyib; xərcləriniz gəlirinizi vurub keçibsə, yüz faiz, həyat yoldaşınız çox pul xərcləyir; eviniz çox tör-töküntülüdürsə, sizdən başqa heç kim öhdəsinə düşəni etmir; layihəniz vaxtında çatdırılmayıbsa, mütləq iş yoldaşlarınız işə səhlənkar yanaşıblar. Bu növ misalları sadalamaqla qurtarmaz.

Bu cür günahlandırıcı düşüncə tərzi son dövrlər mədəniyyətimizdə çox yayılmışdır. Fərdi planda biz hərəkətlərimizə, problemlərimizə və ya xoşbəxtlik dərəcəmizə görə qətiyyən özümüzün məsuliyyət daşımadığını təlqin edirik. Sosial planda isə həmin fikirlər bizi axmaq səbəblərə görə məhkəmələrə salır, gülünc bəhanələr irəli sürməyimizə səbəb olur.

Başqalarını günahlandırmaq xüsusiyyətimiz varsa, hər cür qəzəb, kədər, depressiya, stress və talesizliyimizi həmişə başqalarının boynuna yıxırıq.

Şəxsi xoşbəxtliyimiz nöqteyi-nəzərindən insanın başqalarını günahlandırdığı vaxt xoşbəxt olması qeyri-mümkündür. Şübhəsiz ki, bəzən başqa insanların və ya şərtlərin problemlərimizə təsir etdiyi hallar olur. Lakin söhbət xoşbəxtliyimizdən gedəndə ayağa qalxıb bütün məsuliyyəti öz üstümüzə götürməliyik. Mövcud şərtlər insanı formalaşdırmır, sadəcə, istiqamət göstərir.

Bunu görmək üçün həyatınızdakı hansısa hadisəyə görə başqalarını günahlandırmaqdan əl çəkin və nələr olacağını gözləyin. Bu, ətrafınızdakı insanları öz hərəkətlərinə görə məsuliyyətdən azad etmək mənasına gəlmir. Sadəcə, siz öz xoşbəxtliyiniz, başqalarına verdiyiniz reaksiyalar və mövcud şərtlərə görə özünüzü məsul hiss edin.

Eviniz tör-töküntülüdürsə, öhdənizdəki işi yalnız özünüzün görəcəyinizə dair fərziyyənizi bir qırağa qoyun, evi yığışdırın. Büdcəni keçmisinizsə, harada daha az pul xərcləyə biləcəyinizi araşdırın. Ən əsası, qəmgin olanda sizi xoşbəxt edə bilən yeganə şəxsin özünüz olduğunu xatırlayın.

Başqalarını günahlandırmaq sizdən çox böyük enerji aparır. Bu, sizi stressə salan xəstəlik kimidir. Ətrafınızdakıların boynuna günah qoymaq özünüzü aciz hiss etməyinizə səbəb olur. Çünki bununla həyatınıza nəzarət edə bilmədiyinizi, xoşbəxtliyinizin başqalarının hərəkət və davranışlarına bağlı olduğunu qəbul edirsiniz. Günahlandırmaqdan əl çəkən kimi şəxsi gücünüzü yenidən qazandığınızı hiss edəcəksiniz. Seçimləri birbaşa özünüzün etdiyini görəcəksiniz. Onda biləcəksiniz ki, qanınız qara olan vaxtlarda həmin əhval-ruhiyyənin yaranmasında baş rolu özünüz oynamısınız. Bu, daha çox təzə müsbət fikirlərin yaranması üçün baş rolun sizdə olduğu deməkdir.

Başqalarını günahlandırmaqdan əl çəkəndə həyat daha asan və əyləncəli olacaq. Sınaqdan keçirin və görün.

Tezdən Durmağa Öyrəşin

Bu sadə və asan strategiya vasitəsilə əksər insanların həyatının daha sakit və mənalı olduğunu görmüşəm.

İnsanların çoxu səhər yataqdan dik atılır, təşviş içində geyinib bir fincan qəhvə içdikdən sonra işinə getmək üçün yel kimi bayıra qaçır. Bütün gün işlədikdən sonra isə yorğun-arğın evə qayıdır. Bu, uşaqlarla evdə qalan qadınlara və kişilərə də şamil olunur. Düz, uşaqlara baxmağa başlayacağı dəqiqədə yerlərindən dururlar. Demək olar ki, başqa işə vaxtları qalmır.

İstər işləyin, istərsə də evdə uşağa baxın, əksər hallarda xoş vaxt keçirmək mümkün olmur. Adətən, yorğunluğa çarə yuxu hesab olunur və “əməlli-başlı” yatmağa qərar verilir. Beləliklə, sizə qalan boş vaxt da yuxu üçün ayrılır. Bu hal xeyli insanın ürəyində boşluq yaradır. Bu həyatda iş, uşaqlar və yuxudan savayı, nəsə olmalıdır, ya yox?

Yorğunluğunuzun səbəbini axtaranda bir dəfə də bu prizmadan baxın: bəlkə, həyatınızda boşluq var və öhdəliklərinizin altında əzilirsiniz. Həmçinin ümumi düşüncənin əksinə, həmişəkindən az yatmaqla qazanacağınız vaxt, yorğunluğunuza ən yaxşı çarə ola bilər.

Günə başlamamışdan qabaq özünüzə ayırdığınız cəmi bir-iki saat həyatınızı inanılmaz dərəcədə gözəlləşdirəcəkdir. Mən, adətən, səhər saat 3 və ya 4-də yataqdan qalxıram. Dərin sükutun içində bir fincan qəhvə içdikdən , bir az yoqa ilə məşğul olduqdan sonra bir neçə dəqiqəmi meditasiyaya sərf edirəm. Sonra otağıma çəkilib bir az yazıram, amma arada zövqlə oxuduğum kitaba da vaxt ayıra bilirəm.

Bəzən də heç bir iş görməyib boş-boş otururam. Demək olar ki, hər gün əlimdəki işi atıb, dağların üstündən çıxan günəşi seyr edirəm. Nə zəng gəlir, nə də kimsə məndən nəsə istəyir, görməli heç bir işim yoxdur. Günün ən sakit vaxtları beləcə ötüb-keçir.

Həyat yoldaşımla uşaqlarım oyananda mən sanki bütün günü öz kefimə uyğun keçirdiyimi hiss edirəm. Həmin iş günü nə qədər ağır keçsə də, başqaları bütün vaxtımı alsa da, “özümə vaxt” ayırdığımı bildiyim üçün rahat oluram. “Elə bil bu həyat mənim deyil” hissini yaşamıram, çox təəssüf ki, insanların çoxu belə duyğular keçirir. Beləliklə, həyat yoldaşım, uşaqlarımla yanaşı, müştərilərim və mənə bel bağlayan digər insanlara daha çox vaxt ayıra bilirəm.

Çox adam mənə gündəlik planlarında etdikləri təkcə bu yeniliklə həyatlarının ən böyük dəyişikliyini etdiklərini deyib. Buna başladıqdan sonra ömürlərində birinci dəfə sakit mühitdən zövq alıblar. Birdən-birə istədikləri bütün kitabları oxuyub, meditasiya ilə məşğul olub, günəşin doğuşuna baxmaqdan zövq alıblar. Yaşadığınız bütün gözəlliklərin bəxş etdiyi məmnuniyyət hissi yuxunuzdan kəsdiyiniz vaxta artıqlaması ilə dəyər. İllah da, yatmaq istəyirsinizsə, gecə televizoru söndürün və bir-iki saat tez yatın.

Rahibə Terezanın sözünü yada salın: “Bu dünyada kiçik işlər görməyə bilərik. Amma kiçik işləri böyük sevgi ilə görə bilərik”. Bəzən gələcəkdə böyük işlər görməyə dair qurduğumuz planlar indi kiçik yaxşılıqlar etmək fürsətini qaçırmağımıza səbəb olur.

Bir dəfə dostum mənə belə demişdi: “Həyatımı başqalarına köməyə həsr etmək istəyirəm, amma indi heç nə edə bilmirəm. Bir gün, həqiqətən də, uğurlar qazananda insanlar üçün çox işlər görəcəyəm”. Lakin bu anlarda küçə ac gəzən insanlarla doludur; azca dostluğa möhtac, oxuya bilməyən yaşlılar var; neçə ana uşaqlarına baxa bilmədiyi üçün kömək istəyir; evlərinin boyanması üçün yardıma ehtiyac duyan qonşular var; küçələrə necə gəldi atılmış zibillər könüllülər tərəfindən yığışdırılmağını gözləyir; heç kimə dərdini danışa bilməyənlər ürəklərini açacaqları səmimi dinləyici axtarırlar. Bunlar kimi, əlinizin altında olan minlərlə kiçik yaxşılıq fürsətləri mövcuddur.

Rahibə Tereza çox haqlıdır. Dünyanı dəyişdirə bilmərik, amma onu daha daha da yaxşılaşdırmaq üçün bu, vacib şərt deyil. Bizim öhdəmizə düşən yeganə iş, diqqətimizi hal-hazırda edə biləcəyimiz kiçik yaxşılıqlarda cəmləməkdir.

Mənim ən çox sevdiyim xidmət növü, özüm üçün müəyyən yardım proqramı tərtib etməklə yanaşı, təsadüfi yaxşılıqlar etməkdir; bunlar xırda işlərdir, amma mənə dillə deyilə bilməyəcək qədər sevinc və rahatlıq verir. Əksər hallarda ən çox təqdirolunan yaxşılıqlar nəhəng təşkilatların milyon dollarlıq ianəsi yox, qocalar evində bir saatlıq könüllü köməklik və ya heç də varlı olmayan bir şəxsin verdiyi beş dollardır.

Etdiyimiz kiçik yaxşılıqların, əslində, hadisələrin gedişatına nə qədər az təsir göstərdiyinə fikir versək, əlbəttə, bir az ruhdan düşərik və böyük ehtimalla, heç bir iş görməmək üçün bu məyusluqdan bəhanə kimi istifadə edərik. Lakin həmin kiçik təmənnasız yaxşılıqlar insana gözəl hiss bəxş etməklə yanaşı, dünyamızı, az da olsa, işıqlandıracaqdır.

Unutmayın: Yüz İldən Sonra Dünyada Tamamilə Başqa İnsanlar Yaşayacaq

Dostum Patti keçən gün çox sevdiyi yazıçıdan öyrəndiyi fəlsəfəni mənimlə bölüşdü. Bu fəlsəfə mənim həyata baxdığım prizmanı daha çox genişləndirmişdir.

Dünyanın nizamından söz düşəndə, yüz il gözə heç də elə uzun müddət kimi görünmür. Ancaq bu dəqiqdir: yüz ildən sonra heç birimiz bu planetdə olmayacağıq. Bax, bunu yadımızda saxlasaq, sıxıntılı və stressli anlarımızda düzgün fikirləşə biləcəyik.

Maşınınızın təkəri partladı, ya da evin açarını yaddan çıxardığınız üçün qapıda qalmısınız. Yüz ildən sonra bunların nə mənası olacaq? Kimsə sizinlə pis davranıb, yaxud işinizi çatdırmaq üçün səhərə kimi işləmisiniz. Hə, nə olsun? Eviniz yaxşı yığışdırılmayıb, kompüteriniz xarab olub, çox ehtiyac duyduğunuz tətil üçün pul düzəldə, ya da təzə maşın ala bilməmisiniz… Ürəyinizi sıxan başqa məsələlərə yüz ildən sonra baxsanız, hadisələrə daha doğru yanaşacaqsınız.

Elə bu səhər işdə meydana çıxan kiçik böhran zamanı bir ara çox gərgin olduğumu hiss etdim. Eyni saatda iki nəfərə görüş təyin edilmişdi. Məni dərin stresdən xilas edən amil, yüz ildən sonra heç kimin bu anı xatırlamayacağı və əhəmiyyət verməyəcəyini ağlıma gətirmək oldu. Sakit-sakit səhvi öz boynuma götürdüm və müştərilərimdən biri nəzakətlə yeni görüş vaxtını qəbul etdi. Həmişəki kimi, bu məsələ də asanlıqla şişirdilməsi mümkün “xırda iş” idi. Yaxşı ki, elə bu cür də qaldı.

Bir Az Üzünüz Gülsün

Axır vaxtlar hamımız, deyəsən, həddindən çox ciddiyik. Böyük qızım tez-tez: “Ata, üzündə yenə həmin ciddi ifadə var?” deyə mənə sataşır. Gülərüz olmağı mənimsəmiş adamları da ciddiyyət bürüyüb. İnsanlar dərhal nəyəsə hirslənib gərilirlər… Görüşə beş dəqiqə gecikmək, gözlədiyiniz adamın beş dəqiqə gecikməsi, tıxacda ilişib qalmaq, kiminsə üzümüzə pis baxması və ya bizimlə xoş danışmamağı, qəbzləri ödəmək, növbədə gözləmək, səhv etmək… Bunun kimi çox şeylərin uğrunda bütün perspektivimizi bir andaca itiririk.

Gərginliyin kökündə həyatın gözlədiyimizdən fərqli olmasını qəbul etmək istəmədiyimiz dayanır. Sözün düzü, biz hər şeyin müəyyən formada olmağını istəyirik, amma elə olmur. Həyat öz bildiyini yeridir. Bununla bağlı ən gözəl sözü Benjamin Franklin demişdir: “Bizim məhdud nöqteyi-nəzərimiz, ümidlərimiz və qorxularımız həyatın meyarı olmuşdur. Mövcud şərtlər düşüncələrimizə uyğun gəlməyəndə isə onlar bizim çətinliklərimizə çevrilirlər”. Həyatımızı insanların və hadisələrin istədiyimiz kimi olmasını arzulayaraq keçiririk, belə olmayanda isə dava edib əzab çəkirik.

Həddindən çox ciddi olmamaq üçün, birinci növbədə, bu probleminizin mövcudluğunu etiraf etməlisiniz. Dəyişib, daha həlim olmağı istəməlisiniz. Gərginliyin həyatınıza necə təsir etdiyini və buna hansı reaksiyanı verdiyinizi, sıxıntılarınızı bilavasitə özünüzün yaratdığını görməlisiniz.

İkinci addım ümidlərinizin məyusluqlarınıza olan nisbətindən ibarətdir. Nəyinsə müəyyən şəkildə olmağını istəyirsiniz və o, həyata keçməyəndə qüssələnib qəm çəkirsiniz. Lakin ümidlərinizi bir kənara qoyub, həyatı olduğu kimi qəbul etsəniz, azad olarsınız. Nədənsə bərk-bərk yapışıb qalmaq ciddiyyətə və gərginliyə gətirib çıxarır. Ucunu buraxsanız, üzünüz gülər.

Bu sahədə yaxşı bir hazırlıq görmək üçün bir gününüzə heç bir umacağınız olmadan başlayın. Kiminsə sizə dostyana yanaşmasını ummayın. Sizinlə elə davranılmayanda heyrətlənib kədərlənməyəcəksiniz. İsti münasibət görəndə isə sevinəcəksiniz. Gününüzün problemsiz keçəcəyini gözləməyin. Bunun əvəzinə, problemlər çıxdıqca: “Bu maneəni də keçməliyəm” deyərək qəbul edin. Günə bu fikirlərlə başlasanız, həyatınızın necə yüngül keçəcəyinə özünüz şahid olacaqsınız.

Həyata qarşı mübarizə aparmaqdansa, onunla rəqs edəcəksiniz. Çox keçmədən, bir az öyrəşdikdən sonra ömrünüzü şənləndirəcəksiniz. Üzünüz güldükcə həyat daha da əyləncəli olacaq.

Bir Bitki Yetişdirin

İlk baxışda bu təklif bir az qəribə və səthi görünə bilər. Bitki yetişdirməyin insana nə kimi xeyri ola bilər?

Həm mənəviyyat, həm də daxili rahatlıq üçün lazım olan ən vacib amillərdən biri də qeyd-şərtsiz sevməyi öyrənməkdir. Lakin bir insanı qeyd-şərtsiz sevmək çox çətindir. Sevməyə cəhd etdiyiniz şəxs əvvəl-axır səhv bir söz işlədəcək, ya da o gözlədiyimiz kimi, özünü aparmayacaq. Onda da biz hirslənib, sevgimizi şərtlərlə əlaqələndirəcəyik: “Səni sevəcəyəm, amma dəyişməlisən. Mənim istədiyim kimi hərəkət eləməlisən”.

Bəzi insanlar evdə saxladıqları heyvanları insanlardan daha çox sevirlər. Amma evinizdəki heyvanı da şərtsiz sevmək asan deyil. İtiniz gecəyarısı boş-boş hürüb sizi oyatsa, ya da ən çox sevdiyiniz xalçanı batırsa, nə baş verər? Yenə də onu bu qədər sevə bilərsiniz? Mənim uşaqlarım sevimli bir dovşan saxlayırlar. Əllə işlənmiş taxta həyət qapımı gəmirdikdən sonra o dovşanı sevməyim çox çətinləşdi!

Nə üçün hər bir din qeyd- şərtsiz sevgini irəli sürür? Çünki sevgi dəyişdirmək kimi möhtəşəm bir gücə malikdir. Qeyd-şərtsiz sevgi həm verəndə, həm də alanda asudəlik duyğularını üzə çıxarır.

İstər evin içində, istərsə də bayırda hər gün görə biləcəyiniz bir bitki seçin. Sonra da öz körpəniz kimi bu bitkiyə qulluq edin (bitkinin qulluğu körpəninkindən çox asandır; nə yuxusuz gecələr keçirmək, nə bez dəyişdirmək, nə də ağlama səsləri var…) Bitkinizlə danışın və onu nə qədər çox sevdiyinizi deyin. Çiçək açsa da, açmasa da, yaşasa da, ölsə də, onu sevməyə davam edin. Sadəcə, sevin. Bu arada bitkinizə qeyd-şərtsiz sevgi verəndə nələr hiss etdiyinizə diqqət edin.

Bu növ sevgi verəndə qətiyyən hirslənib təşvişə düşməzsiniz. Sadəcə, sevgi aləmində olarsınız. Bitkinizi hər dəfə görəndə gündə, ən azı, bir dəfə həmin sevgi bəxş etmək prosesini tətbiq edin.

Çox keçmədən sevginizi və şəfqətinizi bitkinizdən də qırağa yayacağınızı görəcəksiniz. Sevməyin necə gözəl hisslər oyandırdığını görəndə həyatınızdakı insanlara da bu cür sevgi bəsləməyə başlaya bilərsiniz. Onların dəyişməsinə və fərqli olmasına ehtiyac duymadan sevməyə çalışın. Olduqları kimi qəbul edin və sevin. Bitkiniz mükəmməl müəllim ola və sizə sevməyin gücünü öyrədə bilər.

Problemlərinizə Olan Münasibətinizi Dəyişdirin

Maneələr və problemlər həyatın bir hissəsidir. Həqiqi xoşbəxtlik bütün problemlərdən yaxa qurtardığımız zaman yox, bizim problemlərə olan münasibətimizi dəyişdirdiyimiz və onları təkmilləşmək üçün effektiv mənbə, səbirli olmaq və öyrənmək üçün fürsət kimi gördüyünüz zaman gəlir. Mənəvi həyatın, bəlkə də, ən əsas prinsipi, ürəyimizin genişliyi üçün ən gözəl fürsəti, problemlərimizi olduğu kimi qəbul etməkdir.

Əlbəttə, bəzi problemlər həll olunmalıdır. Lakin çox çətinliyi də həyatımızı dəyişdirmək üçün özümüz yaradırıq. Mənəvi rahatlıq həyatın labüd ziddiyyətlərini başa düşüb qəbul etməklə qazanılır; əzab və zövq, müvəffəqiyyət və uğursuzluq, sevinc və kədər, doğum və ölüm. Problemlər bizə mehriban, təvazökar və səbirli olmağı öyrədə bilər.

Buddist təlimində çətinliklər kamilləşmək və rahatlığa qovuşmaq üçün o qədər əhəmiyyətli hesab olunur ki, Tibet dualarının birində bu yalvarış yer alır: “Mənə bu səyahətimdə dözə biləcəyim çətinliklər və əzablar ver ki, qəlbim, həqiqətən, oyansın, azadlığa və ümumbəşəri sevgiyə çata bilim”. Buddist təlimindəki ümumi ideyaya əsasən, əgər həyatınız çox asan keçsə, kamilləşmək üçün bir o qədər az fürsət olacaqdır.

Mən demirəm ki, gedin özünüzə problem axtarın. Amma sizə problemlərdən qaçmaq və bunlardan yaxa qurtarmaq üçün vaxt itirməyib, çətinlikləri həyatın qaçılmaz və təbii parçası kimi qəbul etməyinizi məsləhət görürəm. Çox keçmədən yaşamağın mübarizədən rəqsə çevrildiyini görəcəksiniz. Bu qəbuletmə fəlsəfəsi həyata uyğunlaşmağın əsasıdır.

Gələn Dəfə Mübahisəyə Girəndə Öz Fikrinizi Müdafiə Etməmişdən Əvvəl Qarşı Tərəfin İddiasını Başa Düşməyə Çalışın

Kiminləsə fikriniz üst-üstə düşmürsə, yaddan çıxarmayın ki, o insan da öz fikrinin doğruluğundan, ən azı, sizin qədər əmindir. Amma biz həmişə tərəf tuturuq: bizim fikrimiz yüz faiz düzdür. Bu, eqomuzun yeni bilikləri rədd etmə şəklidir. Həmçinin xeyli lazımsız stress yaradan pis vərdişdir.

İlk dəfə qarşı tərəfin fikrini başa düşmək strategiyasını sınaqdan keçirəndə çox yaxşı bir şey öyrəndim: bu vaxt nəinki ürəyim qırıldı, hətta fikirlərimiz toqquşduğu insanla da yaxınlaşmağıma kömək etdi.

Fərz edin ki, dostunuz sizə belə deyir: “Solçular (ya da sağçılar) sosial problemlərimizin başlıca səbəbidir”. Siz dərhal öz iddianızı (hansı olursa olsun) müdafiə etmək əvəzinə, dostunuzun düşüncəsindən yeni fikir öyrənib-öyrənməyəcəyinizə baxın. Dostunuzdan nə üçün belə fikirləşdiyini soruşun. Amma tez bu sualdan sonra öz fikirlərinizi ortaya atmaq üçün deyil, həqiqətən də, fərqli ideya öyrənmək üçün soruşun. Dostunuzu düzəltməyə və onun harada səhv fikirləşdiyini sübut etməyə çalışmayın. Qoyun o haqlı çıxmağın ləzzətini dadsın. Siz, ilk növbədə, yaxşı dinləyici olmağa çalışın.

Ümumi düşüncə tərzinin əksinə, bu cür davranmaq sizin gücünüzü azaltmayacaq. Bu, inanclarınızı boşlamaq və ya səhv olduğunuzu qəbul etmək mənasına gəlmir. Sadəcə, məsələyə başqa prizmadan baxır, əvvəlcə onu başa düşməyə çalışırsınız. Qəti surətdə dəyişdirilməsinə yol vermədiyiniz iddianı daima sübut etmək çox yorucudur. Lakin haqlı olmağı başqasına ötürmək heç bir cidd-cəhd tələb etmir. Hətta sizə birbaşa enerji verir.

Başqalarının fikirlərini və iddialarını başa düşəndə çox gözəl hadisələrin baş verdiyini görəcəksiniz. Birinci, çox vaxt yeni ideya öyrənirsiniz və dünyagörüşünüz genişlənir. İkincisi, həmsöhbətiniz ona qulaq asdığınızı görəndə bunu çox təqdir edəcək və sizə mübahisəyə girişdiyiniz vaxtdakından çox hörmət göstərəcəkdir.

Zidd iddialarla dərhal hücuma keçmək qarşınızdakını öz mövqeyində daha qərarlı və mühafizəkar edir. Əvvəlcə başa düşməyə çalışsanız, həmsöhbətinizə olan sevginizi və hörmətinizi haqlı çıxmaqdan üstün tutursunuz. Bir növ, qeyd-şərtsiz sevgi bəxş etmiş olursunuz. Əlavə qazanc da ola bilər: qarşınızdakı insan, bəlkə, sizin də iddianıza qulaq asdı. Buna zəmanət verilmir, qəti olan bir məsələ var: siz dinləməsəniz, o da dinləməyəcək. Əvvəlcə siz əl uzadıb qulaq asmağa başlasanız, inadlaşmaya son verərsiniz.

“Mənalı Müvəffəqiyyət” Bu Məfhumun Tərifini Yenidən Verin

Bəzən saxta uğurlara çox tez aldanırıq. Ömrümüzü həmişə nəyəsə nail olmağa, təriflənilməyə, daha çox tanınmağa və bəyənilməyə çalışmaqla keçiririk. Buna o qədər çox əhəmiyyət veririk ki, nəyin, həqiqətən də, mənalı olduğunu yaddan çıxarırıq.

“Mənalı müvəffəqiyyət nə deməkdir?” Təsadüfi şəkildə bu sualı verdiyiniz vaxt təxminən belə cavablar eşidəcəksiniz: “uzun müddətli bir məqsədi həyata keçirmək”, “çoxlu pul qazanmaq”, “oyunu udmaq”, “yuxarı vəzifəyə keçmək”, “öz sahəmdə ən yaxşısı olmaq”, “bəyənilib təriflənmək” və s. Diqqət yetirsəniz, sadalanılanların əksəriyyətini xarici amillər , yəni bizim ətrafımızda olanlar təşkil edir.

Təbii ki, bu növ uğurları az əhəmiyyətli hesab etmirəm; bunlar cəmiyyətdəki mövqeyimizi və həyat səviyyəmizi yüksəltmək üçün vacibdir. Lakin əsas məqsədimiz xoşbəxt olmaq və mənəvi sakitliyi tapmaqdırsa, bunlar heç də ən önəmli uğurlar deyildir. Yerli qəzetdə şəklinizin çıxması sevindirici haldır, amma çətinliklər qarşısında başınızı dik tutmaq qədər mənalı deyildir. Buna baxmayaraq, çox insan qəzetdə şəklinin çıxmasını böyük müvəffəqiyyət hesab etsə də, başını dik tutmağa adi hadisə kimi baxır. Bəs, onda prioritetlərimiz nələrdir?

Əgər əsas məqsədlərimizdən biri sakit və sevgidolu bir insan olmaqdırsa, ən mənalı müvəffəqiyyətlərimizin tərifini yenidən verin və yaxşılıqla xoşbəxtliyə daha çox yer ayırın.

Mən ən mənalı uğurlarımın öz daxilimdən qaynaqlandığını fikirləşirəm. Özümə və başqa insanlara qarşı yaxşı davranıram? Problemlərə lazımından artıq reaksiya vermişəm, yoxsa sakit və ağlı başında olmuşam? Xoşbəxtəmmi? Qəzəbimdən bərk-bərk yapışıb qalmışam, yoxsa onu atıb yoluma davam etmişəm? İnadkar olmuşammı? Bağışlamağı bacarıram? Bu cür suallar bizə,əslində, müvəffəqiyyətini gördüyümüz işlərlə yox, kim olduğumuz və ürəyimizdə nə qədər sevgi bəslədiyimizlə ölçüldüyünü xatırladır.

Özünüzü bütünlüklə xarici uğurların arxasınca qaçaraq yormaqdansa, nəyin, həqiqətən də, əhəmiyyətli olduğunu başa düşməyə çalışın. Mənalı müvəffəqiyyət qazanmağın tərifini yenidən vermək sizə əsas məqsədinizə gedən doğru yoldan çıxmamağınıza kömək edəcəkdir.

Hisslərinizə Qulaq Asın (Sizə Nə İsə Demək İstəyirlər)

Həyatın kəşməkəşli yollarında sizə bələdçilik edən qüsursuz sistemə maliksiniz. Təkcə hisslərinizdən ibarət həmin sistem sizə yolunuzdan çıxıb, bədbəxtliyə və toqquşmalara yönəldiyinizi, ya da rahatlığın mövcud olduğu doğru yolla irəlilədiyinizi bildirir. Hissləriniz eynilə barometrə oxşayır; daxili dünyanızda havanın necə olduğunu göstərir.

Özünüzü fikirlərin ixtiyarına vermədiyiniz, hadisələri çox ciddi qəbul etmədiyiniz vaxtlar hissləriniz, adətən, müsbət olur. Düşünmə qabiliyyətinizi öz xeyrinizə istifadə etdiyinizi təsdiqləyir. Bu halda beyninizdə tənzimləmələr aparmağınıza ehtiyac yoxdur.

Həyatımız çox da xoş keçməyəndə, qəzəbli, küskün, depressiv, məyus və bunlara bənzər başqa əhvallarda olanda hisslərinizdən ibarət xəbərdarlıq sistemi dərhal həyəcan siqnalı çalıb yoldan çıxdığımızı bildirir; artıq fikrilərimiz qarışmağa başlayıb, məsələyə düzgün yanaşa bilmirsiniz. Bu halda beyninizdə tənzimləmələr aparmalısınız. Pis hissləriniz avtomobilinizin işarə lövhəsindəki xəbərdarlıq siqnallarına oxşayır. Bu siqnallar yananda maşınınızı çox gücə salmamalısınız.

Ümumi düşüncə tərzinin əksinə, pis hissləri xırdalayıb təhlil etmək lazım deyil. İncəliklərə girəndə çox vaxt sizin fikirlərinizi daha da qarışdıran pis hisslər üzə çıxır.

Gələn dəfə özünüzü pis hiss edəndə “xırdalama” həşirinə düşüb, əhvalınızın nə üçün belə olduğuna ilişib qalmaqdansa, həmin hisslərinizdən sizi yenidən aydınlığa doğru istiqamətləndirməsi üçün istifadə edin. Pis hisslərin mövcudluğunu görməzlikdən gəlməyin; sadəcə, nə üçün qəmgin, hirsli və ya stresli olduğunuzu, həyatı bu qədər ciddi qəbul edib xırda məsələləri ürəyinizə salmağınızın səbəbini müəyyənləşdirməyə çalışın. Qollarınızı çırmalayıb həyatla mübarizə aparmaq əvəzinə, geriyə çəkilib dərindən nəfəs alın və rahatlanın. Unutmayın ki, həyat fövqəladə vəziyyət deyil, yetər ki, siz o hala salmayın.

Kimsə Sizə Top Atıbsa, Onu Tutmağa Məcbur Deyilsiniz

Bu dəyərli dərsi mənə ən yaxın dostum Bencamin Şild öyrətmişdir. Daxilimizdəki mübarizələr çox vaxt başqalarının problemlərinə qarışmağımızdan irəli gəlir. Kimsə öz dərdini üstümüzə yıxanda dərhal onu tutmalı olduğumuzu fikirləşib, özümüz də həmin məsələyə qoşuluruq. Məsələn, başınız öz işinizlə məşğul olanda dostunuz zəng vurub, əsəbi-əsəbi: “Ay Allah, anam axırda məni dəli edəcək” deyir və sizdən məsləhət istəyir.

Bu halda “Üzr istəyirəm, amma sənə nə məsləhət verəcəyimi bilmirəm” demək əvəzinə, heç düşünmədən atılan “topu” tutur və problemi həll etməyə çalışırsınız. Sonra da işinizi vaxtında qurtara bilmədiyiniz üçün stress keçirib, hamı hər şeyi sizdən gözlədiyi üçün şikayətlənirsiniz. Həyatınızdakı xoşagəlməz hadisələrin nə qədərinə könüllü surətdə qoşulduğunuzu da gözdən qaçırmamalısınız.

Sizə atılan topu tutmağa məcbur olmadığınızı yadda saxlasanız, həyatınızdakı stressi xeyli azalda bilərsiniz. Dostunuz bu məqsədlə sizə zəng edəndə topu yerə atın; o insan sizi də sırf məsələyə qatmaq istədiyi üçün işə qarışmamalısınız. Siz bu “yemi” udmasanız, dostunuz başqasını axtaracaq.

Demirəm ki, topu heç vaxt tutmayın; məqsədim, sadəcə, sizin bunu seçəcəyinizi xatırlatmaqdır. Bu strategiya dostunuza əhəmiyyət verməməyinizi və ya heç kimə kömək göstərməməyinizi təlqin etmir. Həyata daha yumşaq yanaşmaq istəyiriksə, öz həddimizi bilməli və bu proses daxilində oynadığımız rolun məsuliyyətini anlamalıyıq. Çoxumuza hər gün “top” atılır; işdə, uşaqlarımız, dostlarımız, qonşularımız, hətta tanımadığımız insanlardan da belə toplar alırıq. Mən bütün atılanları tutmağa çalışsam, yəqin, ağlımı itirərəm. Əminəm ki, sizdə də məhz bu cür olacaq!

Özümüzü qurban kimi, yorğun və əzgin hiss etməmək üçün, ən əsası, başqa topu nə vaxt tutacağımızı yaxşı bilməliyik.

Başımız çox qarışıq olanda zəng vuran telefona baxmaq kimi sadə bir hərəkət də topu tutmağın fərqli formasıdır. O telefonu açmaqla həmin anda nə vaxtınızı, nə enerjinizi itirməyin, nə də diqqətinizi yayındırmağın dəymədiyi bir prosesə cəlb olunursunuz. Dəstəyi götürməmək başınızı ağrıtmamaq üçün məsuliyyət götürmək deməkdir.

Bu prinsip təhqirə məruz qaldığınız və ya tənqid olunduğunuz vaxt da qüvvəyə minir. Kimsə sizə irad bildirəndə hesab tələb etmək, yaxud qoyub getmək sizin öhdənizə qalmışdır.

Sırf sizə doğru atıldığı üçün topu tutmamaq fikri, təhlili labüd olan çox güclü ideyadır. Ümidvaram ki, təcrübədən keçirəcəksiniz. Böyük ehtimalla, topu fikirləşdiyinizdən də çox tutduğunuzu görəcəksiniz.

Bu Da Keçər

Bu, axır vaxtlar öz həyatıma tətbiq etdiyim strategiyalardan biridir. Yaxşı və pisin, əzab və zövqün, bəyənilmək və bəyənilməməyin, uğur və səhvin, şöhrətin və xəcalətin, xülasə, hər bir şeyin ötüb-keçəcəyini xatırladır. Hər şeyin başlanğıcı və sonu var və bu, belə də olmalıdır.

Başınıza gələn hər bir hadisə artıq bitmişdir. Ağlınıza gələn bütün fikirlər başlamış və sona çatmışdır. Hər bir hiss və əhval dəyişib yerinə başqasına vermişdir. Xoşbəxtlik, kədər, qısqanclıq, depressiya, qəzəb, sevgi, xəcalət, qürur və başqa ağlımıza gələn bütün bəşəri hisslərdən pay almışıq. Bəs, bunlar hara gedib? Cavabı heç kim bilmir. Təkcə bunu bilirik ki, əvvəl-axır hər şey yox olacaq. Bu həqiqəti mənimsəməklə birlikdə, insanı rahatladan məcraya ilk addımlarımızı atırıq.

Məyusluğumuzun iki əsas səbəbi var. Kefimiz kök olanda həmişə bu cür davam etməsini istəyirik. Amma heç də belə olmaz. Yaxud nədənsə əziyyət çəkdiyimiz anların dərhal başa çatmasını arzulayırıq. Amma çox vaxt bu cür olmur. Bədbəxtlik – yaşadığımız anların təbii gedişatına qarşı çıxmağımızın nəticəsidir.

Həyatın, sadəcə, bir-birinin ardınca gələn situasiyalardan ibarət olduğunu bilməyin faydası çoxdur. Yaşadığımız indiki anı başqa bir an izləyəcəkdir. Xoşumuza gələn bir hadisə baş veribsə, onu doya-doya yaşayın. Amma yaddan çıxarmayın ki, həmin an gec-tez yerini başqasına verəcəkdir. Əgər bunu qəbul edirsinizsə, vaxt dəyişəndə rahat qalacaqsınız. Əgər dərd çəkirsinizsə, ya da çox ağır dövr keçirirsinizsə, bunun da keçəcəyini yaddan çıxarmayın. Bu fikri ürəyinizdə saxlamaq ən çətin vaxtlarınızda da mövqeyinizdən dönməməyinizə kömək edəcəkdir. Həmişə asan olacağını deyə bilmərəm, amma əksər hallarda işə yarayır.

Həyatınızı Sevgi İlə Doldurun

Həyatının sevgi ilə dolu olmasını istəməyən bir insan olacağını güman etmirəm. Ona görə də bunu həyata keçirmək üçün ilk addımı biz atmalıyıq. Arzuladığımız sevgini başqalarından gözləməkdənsə, özümüz sevgi mənbəyi olmalıyıq. Başqalarına nümunə olmaq istəyiriksə, əvvəlcə öz daxilimizdəki sevgi və şəfqəti işə salmalıyıq.

Deyirlər ki, “iki nöqtə arasındakı ən qısa məsafə niyyətdir”. Sevgi dolu bir həyata qovuşmaq üçün bu kəlam yerinə düşür. Sevgi dolu həyatın başlanğıc nöqtəsi, ya da bünövrəsi, ilk növbədə, sevgi mənbəyidir. Davranış tərzimiz, etdiyimiz seçimlər və yaxşılıqlarla, əvvəlcə sevgi əlini uzatmağa istək duymaq bizi bu məqsədimizə çatdıra bilər.

Əgər bir də həyatınızda və ya dünyadakı sevgi əskikliyi sizi kədərləndirsə, belə bir təcrübə edin. Bir neçə dəqiqə dünyanı və başqa insanları ağlınızdan çıxarın və sadəcə, öz ürəyinizə nəzər salın. Daha böyük bir sevgi mənbəyinə çevrilə bilərsinizmi? Özünüz və başqaları haqqında sevgi ilə fikirləşə bilirsinizmi? Sonra bu sevgidolu düşüncələri xarici aləminizlə bölüşə, hətta sizcə, bu sevgiyə layiq olmayanlara ötürə bilərsinizmi?

Qəlbinizi daha böyük sevgi üçün açsanız və məqsədiniz sevgi yığmaq yox, özünüzü sevgi mənbəyinə çevirmək olsa, arzuladığınız sevgini almaq yolunda böyük bir addım atacaqsınız. Həmçinin, həqiqətən də, çox əhəmiyyətli bir məqama şahid olacaqsınız: nə qədər çox sevgi göstərsəniz, bir o qədərini də alacaqsınız.

Sevən bir insan olmaq öz əlinizdə olsa da, sevilən olmaq sizdən asılı deyil. Ona görə də sevgi göstərməyin üstünə çox düşsəniz, həyatınızın həddən artıq sevgi ilə dolu olduğunu görəcəksiniz. Çox keçmədən dünyanın ən böyük sirlərindən birini kəşf edəcəksiniz: sevginin mükafatı elə özüdür.

Düşüncələrinizin Gücünə Bələd Olun

Əgər təkcə zehni fəaliyyəti dərk etsəydiniz, ilk növbədə, düşüncələrinizlə hissləriniz arasında münasibəti bilməli idiniz.

Fasilə vermədən fikirləşdiyinizi bilmək çox vacibdir. “Onsuz da, bilirəm” deyib özünüzü aldatmayın! Bir anlıq nəfəs almağınız haqqında fikirləşin. Nəfəs alıb-verdiyinizi bu sətirləri oxuyana kimi ağlınızın ucundan da keçirmirdiniz. Əslində, nəfəsiniz kəsilmədiyi vaxta qədər bu işi etdiyinizin fərqinə də varmırsınız.

Fikirləşmək də buna bənzəyir. Daima fikirləşdiyiniz üçün bunu etdiyinzii asanlıqla yaddan çıxara bilərsiniz və heç ağlınıza da gəlməz. Lakin nəfəs almağı unutmaqdan fərqli olaraq, fikirləşdiyinizi yaddan çıxarmaq həyatınızda bədbinlik, qəzəb, daxili toqquşmalar və stress kimi ciddi problemlərin yaranmasına gətirib çıxarır. Çünki fikirləriniz həmişə sizə hiss şəklində qayıdır, onların arasında çox yaxın münasibət vardır.

Qəzəblə düşünməmişdən əvvəl kiminsə əlindən hirslənməyə çalışın! Yaxşı, indi də sizdə gərginlik yaradan məsələlər haqqında fikirləşmədən stressə düşməyə cəhd edin. Ya da qəmli hadisələri ağlınıza gətirmədən kədərlənməyi, qısqanclıq keçirmədən qısqanmağı sınayın. Edə bilməzsiniz, çünki mümkün deyil. Bir hissi keçirmək üçün gərək əvvəlcə həmin hissi yaradan fikri ağlınıza gətirəsiniz.

Bədbəxtlik öz-özünə yaranıb var ola bilməz. Bədbəxtlik həyatımız haqqındakı pessimist fikirləri müşayiət edən hissdir. Bu düşüncə olmayanda bədbinlik, stress və yaxud qısqanclıq da mövcud olmur. Pis hisslərə yalnız və yalnız sizin öz düşüncə tərziniz rəvac verir. Gələn dəfə qanınız qara olanda nə düşündüyünüzə fikir verin… Həmin an mütləq xoşagəlməz hisslər keçirirsiniz. Həyatınızın yox, təkcə fikirlərinizin pis olduğunu yadınıza salın.

Bu qədər sadə düşüncə tərzi sizi yenidən xoşbəxtliyə gedən yola yönəldə bilər. Təbii ki, bunun üçün bir az məşq etməlisiniz. Amma axırda gəzintiyə gedəndə üstünüzə qonan milçəkləri qovduğunuz kimi, pis fikirlərdən də qurtula biləcəksiniz.

“Daha Çox Daha Yaxşıdır” Belə Düşünməkdən Əl Çəkin

Biz, amerikalılar dünyanın ən zəngin mədəniyyətində yaşayırıq. Hesablamalara görə, dünya əhalisinin cəmi altıda biri Amerikada yaşadığı halda, təbii resursların təxminən yarısından istifadə edirik. Mənə elə gəlir ki, əgər daha çox şeyə yiyələnmək yaxşı hal olsaydı, onda biz bütün dövrlərin ən xoşbəxt, ən məmnun mədəniyyətində yaşayardıq. Lakin heç də belə deyil. Əslində, dünyanın ən doymamış mədəniyyətlərindən biriyik.

Çox şeyə malik olmaq, təbii ki, pis və yaxud zərərli hal deyildir. Amma daha çoxuna sahib olmaq arzusu tamahkarlığa gətirib çıxarır və bunun da sonu yoxdur. Daha çoxun daha yaxşı olduğuna inandıqca gözünüz doymayacaq. Bu da yaşadığımız həyat və malik olduğumuz çoxsaylı nemətlər üçün şükür etməyimizə mane olur. Məsələn, tanışlarımdan biri gözəl bir yerdə əla ev almışdı. Xoşbəxtliyi həmin evə köçənə kimi davam etdi. Səhəri gün bütün həyəcanı uçub getmiş, “kaş ki, daha böyük və gözəl ev ala biləydim” deyə təəssüflənirdi.

“Daha çox daha yaxşıdır” deyə fikirləşməsi, birgünlük də olsa, təzə evindən zövq almağına imkan verməmişdi. Çox heyif ki, bu adam cəmiyyətimizdə tək deyil. Müxtəlif dərəcələrdə də olsa, hamımız eyniyik. Hətta bu, elə həddə gəlib çıxmışdır ki, Dalay Lama 1989-cu ildə Nobel Sülh Mükafatı ilə təltif olunanda jurnalistlərdən birinin ona verdiyi birinci sual: “Növbədə nə var?” olmuşdur.

Göründüyü kimi, neyləsək də — təzə ev və ya maşın alsaq, ləzzətli bir yemək dadsaq da, yaxşı şərik tapsaq da, qəttəzə paltarlarımız olsa da, hətta çox mühüm mükafat da qazansaq, bizə heç vaxt bəs etməyəcək.

Bu məkrli meylə qalib gəlmək üçün özünüzü daha çoxun heç də yaxşı olmadığına inandırmaq və problemin malik olduqlarınızda yox, sadəcə, daha çoxunu arzulamaqdan yarandığını başa düşməkdədir. Qane olmağı öyrənmək əlinizdəkilərdən çoxunu istəməmək kimi başa düşülməməlidir; ən əsası, xoşbəxtliyin buna bağlı olmadığını bilməkdir. Əlinizdəkilərlə xoşbəxt olmağı öyrənmək üçün diqqətinizi nə istədiyinizə yox, yaşadığınız ana yönəldin. Həyatınızı daha da yaxşılaşdırmağa dair fikirlər ağlınıza gələn kimi özünüzün yadına salın: istədiyinizi əldə edəndə yenə də qane olmayacaqsınız, çünki indi daha artığını istəyən beyin onda daha da çox istəyəcəkdir.

Hal-hazırda malik olduğunuz nemətləri yeni nöqteyi-nəzərdən qiymətləndirin. Sanki ilk dəfə görürsünüz, həyatınıza yeni gözlə baxın. Bu düşüncə tərzini təkmilləşdirdikcə yeni şeylərə malik olanda, uğurlar qazananda onları dəyərləndirmə səviyyənizin çox yüksəldiyini görəcəksiniz.

Xoşbəxtliyin ən gözəl ölçüsü sahib olduqlarınızla nə istədiyinizi ayıra bilməkdir. Bütün ömrünüzü daha artığını istəyib, daima xoşbəxtliyin arxasınca qaçaraq keçirə bilərsiniz. Ya da şüurlu surətdə daha az ilə kifayətlənməyə qərar verə bilərsiniz. Əlbəttə ki, ikinci yol daha asandır və insanı qane edir.

Özünüzə Həmişə Bu Sualı Verin: “Həqiqətən, Əhəmiyyətli Olan Nədir?”

Həyatın qarışıqlığı, öhdəmizə götürdüyümüz məsuliyyət və qarşımıza qoyduğumuz məqsədlərin içində itib-bataraq yorulmaq halları tez-tez baş verir. İnsan bir dəfə belə mühitə düşdüsə, özü üçün nəyin, həqiqətən də, əhəmiyyət daşıdığını unutmağa və onu təxirə salmağa meyilli olur. Özümə tez-tez bu sualı verməyin çox faydalı olduğunu öyrəndim: “Həqiqətən də, əhəmiyyətli olan nədir?” Səhər tezdən mütəmadi gördüyüm işlərin arasında özümdən bunu soruşmağı yaddan çıxarmıram.

Nəyin vacib olduğunu yada salmaq prioritetlərimi düzgün cərgələməyimə kömək edir. Bir çox öhdəliyim olmasına baxmayaraq, həyatımda nəyin əhəmiyyət daşıdığını və enerjimi ən çox hara xərcləməli olduğumu xatırladır; həyat yoldaşıma və uşaqlarıma lazım olanda vaxt ayırmaq, yazmaq, daxili dünyamı sahmana salmaq və digər prioritetlərim vardır.

Bu qədər sadə görünsə də, doğru yolda lmağımda bu strategiyanın inanılmaz faydalarını görmüşəm. Nəyin vacib olduğunu xatırlamaq üçün bir neçə dəqiqə ayırmaqla, özümü yaşadığım ana daha çox verə bilirəm, təşvişdən canımı qurtarıram və haqlı çıxmaq mənim üçün cazibəsini itirir. Lakin nəyin əhəmiyyətli olduğunu unudanda prioritetlərimin sırasını qarışdırıram və yenə işin içində itib- batıram. Qapıdan tələsik bayıra atılaraq, gecəyə kimi işləyir, səbrimi tükədir, idmanımı təxirə salır və məqsədlərimə uyğun gəlməyən işlər görürəm.

Mütəmadi olaraq özünüzdən nəyin əhəmiyyətli olduğunu soruşanda bəzi seçimlərin müəyyən hədəflərinizlə uzlaşmadığını görəcəksiniz. Bu strategiya fəaliyyətinizlə məqsədiniz arasında birlik yaradır və sizi daha məntiqli və sevgidolu qərarlar qəbul etməyə yönləndirir.

İntuisiyanıza İnanın

Hadisənin necə nəticələndiyini görüb, səhv olduğunuzu başa düşəndən sonra “Bilirdim, belə etmək lazım idi” deyə, kim bilir, nə qədər təəssüflənmisiniz. Kim bilir, neçə dəfə intuisiyanıza əsasən doğru qərar verə biləcəyiniz halda, çox düşünüb fikrinizi dəyişdirmisiniz.

Ürəyin səsinə qulaq vermək – həyatınızda hansı yolla gedəcəyinizi, nə kimi tədbirlər görəcəyinizi və nə cür dəyişikliklər edəcəyinizi bilən və sizə səssizcə xəbərdarlıq edən daxili səsinizə qulaq asmaq və ona inanmaqdır. Çoxumuz ürəyimizin səsini dinləməkdən boyun qaçırırıq.

Çünki ya nəyisə ətraflı şəkildə düşünmədən düz qərar verə bilməyəcəyimizə inanırıq, ya da doğru qərarların bu qədər asan olmasından qorxuruq. Öz-özümüzə: “Bunun doğru olması qeyri-mümkündür” və ya “Bunu heç cür edə bilmərəm” kimi çaşdırıcı sözlər deyib, məsələ haqqında düşünməyə başlayırıq. Bütün xırdalıqlarını fikirləşdikdən sonra intuisiyamızı bir kənara atırıq. Sonra xüsusiyyətlərimizə uyğun gördüyümüz hədləri irəli sürüb, onlardan bərk-bərk yapışırıq.

İntuisiyanızın sizə səhv yol göstərəcəyi qorxusunun öhdəsindən gəlib, ona inanmağı öyrənsəniz, onda həyatınız, həqiqətən də, əsrarəngiz məcraya çevriləcək. Ürəyin səsinə qulaq asmaq- yaşamaqdan aldığınız ləzzətin və intuisiyanızın qarşısına qoyulmuş maneələri yox etməkdir. Gözlərinizi (?) və qəlbinizdən ən böyük müdriklik mənbəyinə gedən yoldur.

Əgər ürəyinizin səsinə heç vaxt etibar etməmisinizsə, əvvəlcə beyninizi boşaltmaq və daxili aləminizi dinləmək üçün özünüzə vaxt verin. Bu vaxt ağlınıza gələn hər cür mənfi və bədbin fikirləri qovun və təkcə sakit düşüncələrin üzə çıxmasına icazə verin. Ağlınıza bu günə qədər fikirləşmədiyiniz sevgidolu fikirlər gələn kimi dərhal onları qeyd edin və hərəkətə keçin. Məsələn, o anda ürəyinizdən sevdiklərinizdən birinə zəng vurmaq, ya da məktub yazmaq keçirsə, tez edin.

Əgər intuisiyanız sizə bir az yavaşımağı və özünüzə vaxt ayırmağı məsləhət görürsə, bunu yerinə yetirin. Əgər diqqət etməli olduğunuz bir vərdişinizi yadınıza salırsa, lazımi qədər diqqət ayırın. Ürəyiniz sizə mesaj göndərəndə dərhal hərəkətə keçsəniz, həyatınızda müsbət və sevgidolu dəyişikliklər görərək mükafatlandırılacaqsınız. Elə bu gündən ürəyinizin səsinə qulaq asmağa başlayın və həyatınızda yaradacağı möhtəşəm fərqi seyr edin.

Həyatı Olduğu Kimi Qəbul Edin

Bir çox fəlsəfi cərəyanın əsas mənəvi prinsiplərindən biri, həyatın planlaşdırdığınız kimi olmasına görə təkid etməyib, qəlbinizi həmin an baş verənlərə açmaq düşüncəsidir. Bu düşüncə çox böyük əhəmiyyətə malikdir. Çünki içimizdəki mübarizələrin çoxu həyatı idarə etmək arzusundan və əslində olduğundan fərqli hala gətirmək inadından qaynaqlanır. Lakin həyat həmişə istədiyimiz kimi olmur… Sadəcə, özü kimidir. Bizim mənəvi rahatlığımız həmin anın həqiqətini nə qədər qəbul edəcəyimizlə bağlıdır. Həyatın necə olmasına dair əvvəlcədən müəyyənləşdirdiyimiz məfhumlar hal-hazırda yaşadığımız andan zövq almağımıza və baş verənlərdən ibrət dərsi götürməyimizə imkan vermir. Bəlkə də, bu səbəbdən bizi silkələyərək oyadacaq hadisələrin qədrini bilmirik.

Uşağınızın şikayətlərinə və ya həyat yoldaşınızın narazılığına reaksiya verməkdənsə, ürəyinizi açın və o anı olduğu kimi qəbul etməyə çalışın. Onların özlərini sizin gözlədiyiniz kimi aparmadıqlarına görə, yaxud üstündə xeyli tər tökdüyünüz layihədən mənfi cavab gələndə qanınızı qaraltmayıb: “Nə edək, gələn dəfə qəbul etdirərəm” deyə fikirləşin. Dərindən nəfəs alın və reaksiyanızı yumşaldın.

Ürəyinizi bu cür geniş tutmaqda məqsəd şikayətlərdən, rədd edilməkdən, ya da uğursuzluqdan xoşu gəlmək deyil; sadəcə, hadisələr gözlədiyimiz kimi baş tutmayanda bunu asanlıqla qəbul edə bilməlisiniz. Gündəlik həyatın çətinlikləri içində qəlbinizi geniş tutmağı öyrənsəniz, o günə kimi sizi həmişə narahat edən amillərə artıq problem kimi baxmayacaqsınız. Baş verənlərə münasibətiniz dərinləşir. Mübarizə apardıqlarınızla savaşmağa başlayanda həyat, həqiqətən də, müharibə meydanına çevrilir.

Bu mübarizədə pinq-ponq oyunundakı topun yerini alırsınız. Lakin özünüzü o anın ixtiyarına verib, baş verənləri sakitcə qəbul etsəniz, içinizdə daha rahat hisslər yaranacaqdır. Rastlaşdığınız kiçik çətinliklərin üstündə bu metodu sınaqdan keçirin. Get-gedə həmin şüurlu hərəkəti daha böyük hadisələrə də tətbiq edəcəksiniz. Bu da həqiqətən, sizi çox güclü edəcəkdir.

Öz İşinizlə Məşğul Olun

Özünüzün o qədər ciddi problemi qala-qala, görüləsi bir yığın işin, həyatın bir çox ziddiyyətli situasiyalarının və qarışıqlığının öhdəsindən gəlməyə çalışanda sakit həyat yaşamaq, onsuz da, çox çətindir. Amma həm də başqalarının problemi ilə məşğul olsanız, asudə həyat keçirmək məqsədiniz puça çıxar.

“Onun yerində olsaydım, belə etməzdim”, “İnana bilmirəm ki, belə edib” və ya “Görəsən, indi nə fikirləşir?”. Kim bilir, yuxarıdakı cümlələri nə qədər işlətmisiniz. Kim bilir, ixtiyarınızda olmayan, öhdənizə qoyulmayan məsələlərə görə nə qədər qüssələnmiş, hirslənmiş və narahat olmusunuz.

Bu strategiya başqalarına kömək etməkdən boyun qaçırmaq kimi başa düşülməməlidir. Burada məqsəd kimə nə vaxt kömək etməyimizə və ya məsələyə qarışmayacağımıza düzgün qərar verməkdir. Əvvəllər məndən istənilməyəndə də dərhal atılıb başqalarının problemlərini həll etməyə çalışırdım. Bu cəhdlərim işə yaramırdı, bir dəfə də olsun, kimdənsə təşəkkür də almadım, hətta bundan inciyənlər də oldu. Hər şeyə burnumu soxmaq adətimi tərgidən kimi həyatım elə asanlaşdı ki… Artıq lazım olmayan işlərə girişmədiyim üçün məndən kömək istəyənlərə və mənə, doğrudan da, ehtiyac duyanlara daha çox vaxt ayıra bilirəm.

Öz işinizlə məşğul olmağınız başqalarının problemlərini həll etmək istəyindən qaçmaq deyildir. Bu prinsip sayəsində başqalarının söhbətlərinə qulaq asmaqdan, qeybət etməkdən, kiminsə arxasınca danışmaqdan və başqalarını başa düşməyə çalışmaqdan da uzaqlaşırsınız. Çoxumuzun başqa insanların nöqsanları və ya problemlərini müzakirə etməyimizin əsas səbəblərindən biri özümüzə diqqətlə baxmaqdan yayınmağımızdır.

Həqiqətən də, aid olmadığınız yerə ilişib qaldığınızı görəndə dərhal təvazökarlıq və məntiqlə geri çəkilin. Belə etməklə boş yerə itirdiyiniz enerjini və diqqəti sizi, doğrudan da, maraqlandıran lazımi sahələrə ayıra biləcəksiniz.

Adi Məsələlərdə Qeyri-Adilik Axtarın

Bir jurnalist iki fəhləyə yaxınlaşıb birindən soruşur: “Nə edirsən?” O, az maaşla qul kimi işlədiyini, bütün gününü kərpic parçalarını üst-üstə yığmaqla qurban verdiyini deyərək şikayətlənir.

Jurnalist bu sualı ikinci işçiyə verir. O, çox fərqli cavab verir: “Mən dünyanın ən bəxtəvər insanıyam. Bir-birindən gözəl və mühüm memarlıq əsərlərinin yaradılmasında rol oynayıram. Bu kərpiclərin misli-bərabəri olmayan sənət əsərlərinə çevrilməsinə kömək edirəm”.

Hər iki fəhlə də haqlı idi.

Əslində, biz bu həyatdan nə istəyiriksə, onu da görürük. Əgər çirkinlik axtarsanız, bolluca tapacaqsınız. Məqsədiniz ətrafınızdakı insanlarda, işinizdə, bütün dünyada qüsur tapmaqdırsa, heç bir çətinlik çəkmədən bunu edəcəksiniz. Amma bunun əksi də mümkündür. Əgər adi işlərdə qeyri-adilik axtarsanız, bunu da görəcəksiniz. Həmin fəhlə yığdığı kərpiclərdə görkəmli kilsələri görə bilir. İşin məğzi sizin də bunu görübgörmədiyinizdir. Dünyamızdakı möhtəşəm ahəngdarlığı, kainatdakı dinamizmin qüsursuzluğunu, təbiətin fövqəladə gözəlliyini, insan həyatındakı inanılmaz möcüzəni görə bilirsiniz?

Məncə, bu, birbaşa niyyət məsələsidir. Şükür edəcəyimiz, heyranlıqla baxacağımız o qədər çox şey var ki… Həyatın özü çox qiymətli və qeyri-adidir. Diqqətinizi bu məqama yönəltdiyiniz andan etibarən kiçik və adi hesab etdikləriniz yeni məna qazanacaqdır.

Daxili Aləminizə Vaxt Ayırın

Büdcənin planlaşdırılması sahəsində dünyanın hər yerində qəbul edilmiş bir prinsip mövcuddur: başqa qəbzlər ödənilməmişdən əvvəl birinci ödəməni özünüz üçün etməlisiniz. Bu, bir növ, özünüzə kreditor gözü ilə baxmaqdır. Həmin maliyyə fəlsəfəsinin məntiqi bundan ibarətdir: alacağınız məbləği başqalarına ödənilən pul qurtarana kimi gözləsəniz, sizə heç nə çatmayacaq. Nəticədə siz həmişə öz pulunuzu gözləyərsiniz və növbə sizə gəlib çatanda iş-işdən keçəcək.

Bu prinsipi daxili aləminizlə bağlı proqramlarınıza da tətbiq etmək çox böyük əhəmiyyətə malikdir. Buna başlamaq üçün bütün işlərinizin və məsuliyyətlərinizin qurtarmasını gözləsəniz, bu başlanğıcı heç vaxt edə bilməyəcəksiniz.

Hər gün qısa bir müddəti proqramınıza elə daxil edin ki, sanki doğrudan, hansısa görüşə gedəcəksiniz. Bu, özünüzə vaxt ayırmağın yeganə yoludur. Məsələn, bundan sonra bir saat yuxudan tez qalxıb, bir saatınızı oxumağa, dua etməyə, meditasiyaya, yoqa və ya idmanla məşğul olmağa, ya da nə istəyirsinizsə, onu etməyə ayırın. Həmin vaxtdan necə istifadə edəcəyiniz tamamilə sizdən asılıdır. Ən əsası, bu müddəti proqramınıza salmaq və əməl etməkdir.

Bir müştərim sırf etmək istədiyi işlərə vaxt ayıra bilmək üçün dayə tutdu. Üstündən bir il ötəndən sonra bu xanım həmin metodun qarşılığını artıqlaması ilə aldı və gözləmədiyi qədər xoşbəxt oldu. Dayə tutmağın ona bu qədər vaxt qazandıracağını heç ağlına da gətirmədiyini deyir. Artıq buna həmişə əməl edəcəyini deyir. Siz də bir dəfə qərar verəndən sonra ehtiyacınız olan vaxtı tapa bilərsiniz.

Bu Günü Axırıncı Gününüz Kimi Yaşayın Bu, Doğru Ola Bilər!

Nə vaxt öləcəksiniz? Əlli, iyirmi, on ildən sonra, yoxsa bu gün? Axırıncı dəfə müayinəyə gedəndə heç kim mənə heç nə demədi. Xəbərlərə qulaq asanda həmişə maraqlı gəlib. Görəsən, o gün işdən evinə gedəndə yol qəzası keçirən adam ailəsinə onları nə qədər çox sevdiyini demişdi? Yaxşı həyat sürmüşdü? Doya-doya sevmişdi? Deyəsən, yeganə qəti mülahizə ondan ibarətdir ki, həmin adamın görüləsi işlər siyahısı hələ də dolu imiş.

Əslində, nə qədər ömrümüzün qaldığı barədə heç birimiz, az da olsa, nəsə deyə bilmərik. Amma, çox təəssüf, özümüzü elə aparırıq ki, sanki sonsuzluğa kimi yaşayacağıq. Çox həvəsli olduğumuz işləri elə hey təxirə salırıq. Məsələn, sevdiyimiz insanlara onlara nə qədər qiymət verdiyimizi demək, yaxın dosta baş çəkmək, ürəyincə gəzintiyə çıxmaq, marafon yarışında qaçmaq, səmimi qəlbdən məktub yazmaq, uşağımızla balıq tutmağa getmək, meditasiya etməyi öyrənmək, daha yaxşı dinləyici olmağa çalışmaq və s.

Əməllərimizi haqlı göstərmək üçün bəzəkli-düzəkli bəhanələr qoşaraq, vaxtımızın və enerjimizin çoxunu heç də mühüm olmayan işlərə sərf edirik. Çox işi görə bilməyəcəyimizi iddia edərək, öz yaratdığımız sərhədlərin içində girov qalırıq.

Bu kitabı, sizə hər gününüzü sanki bu dünyadakı son gününüz kimi yaşamağınızı məsləhət görərək başa vurmaq istəyirəm. Məqsədim sizin hər şeyə laqeyd yanaşmağınız və öhdəliklərinizi bir kənara qoymağınız yox, sadəcə, həyatın nə qədər qiymətli olduğunu xatırlatmaqdır. Bir vaxtlar dostum demişdi: “Həyat çox ciddi qəbul olunmayacaq dərəcədə əhəmiyyətlidir”. Bu sözü eşitdikdən, düz, on il sonra onun necə haqlı olduğunu başa düşdüm. Ümidvaram ki, bu kitabın sizə köməyi dəymişdir və gələcəkdə də dəyməyə davam edəcəkdir. Zəhmət olmasa, ən əsas strategiyanı yaddan çıxarmayın: “Xırda işlərin dərdini çəkməyin!” Hamınıza xoşbəxtlik arzu edib, kitabımı başa vururam.

Özünüzə böyük qiymət verin.

Bu mövzuda söylənilən mühazirələr, audioteyplər və başqa materiallar haqqında daha geniş məlumat əldə etmək, ya da xırda işlərin dərdini çəkməmək üsullarını öyrənmək istəyirsinizsə, aşağıda göstərdiyim ünvana məktub yaza bilərsiniz: P.O. Box 1196, Orinda, Ca 94563, USA.

Təşəkkür edirəm.

Dostları necə qazanmalı və insanlara təsir etməli – I fəsil, Niyə məktəbdə 3 qiymət alanlar 5 qiymət alanlardan daha uğurlu olurlar?