Hər şey səninlə başlar – Mümin Sekman

Hər şey səninlə başlar – Mümin Sekman. Şəxsi inkişafa tuşlanan kitabları ilə tanınan Mümin Sekmanın 10-cu əsəri “Hər şey səninlə başlar” sosial uğura gedən yolları anladır.

Kitabda yerli və dünya təcrübəsindən olan misallarla uğursuzluğa necə alışıldığı və uğur qazanmanın necə öy­rə­nildiyi haqda bəhs edilir.

Əsərin təməlindəki sual budur: Nə üçün uğursuzluğa uğ­rayırıq? Çarəsizlik psixologiyasını necə yen­mə­liyik? Uğur qazanmağı necə öyrənə bilərik? Uğur­lu insanların bildiyi və digərlərinin bilmədiyi nədir?

“Həyatda ya tozu dumana qatarsan, ya da tozu, dumanı udarsan. Seçim sənindir!” kəlamı ilə çıxan və uğuru öyrə­dən bu kitab özünün də uğur tarixçəsini yazıb. İlk nəşri 100 min tirajla çıxan əsər 2 ildə 500 min, 8 ildə isə 1 milyon oxucuyla görüşərək Türkiyədə rekord qırıb. Bu­nunla da “Ən uğurlu uğur kitabı” adlanmağı haqq edib.

MÜMİN SEKMAN

 Fərdi inkişaf və sosial uğur sahəsində kitabların müəllifidir.

“Uğurlu olmaq öyrənilə bilər” fikrini müdafiə edən yazıçının kitabları aşağıdakılardır:

1.Ya bir yol tap, ya bir yol aç, ya da yoldan çəkil! (53-cü nəşr)

2.Kəsintisiz öyrənmə (21-ci nəşr)

3.Uğur qazanmağın türk üsulu (8-ci nəşr)

4.Uğur Universiteti (35-ci nəşr)

5.Fərdi ətalətə qalib gəlmək (43-cü nəşr)

6.Çevik şirkətlər: təşkilati ətalətə qalib gəlmək (7-ci nəşr)

7.Hər şey səninlə başlar (1.000.000 nüsxə)

8.Hər şey səninlə başlar 9+ (Uşaqlar üçün uğur kitabı – 26-cı nəşr)

9.Limit sizsiniz (300.000 nüsxə)

10.Hər şey beyində başlar (150.000 nüsxə)

Bu kitablardan başqa, sıfırdan zirvəyə çıxanların uğur hekayə­lə­rindən bəhs olunan “İnsan istərsə: əzmin qələbə hekayələri” sil­siləsinin məs­lə­hət­çisidir.

İs­tanbul şəhərində anadan olan yazıçı Ankara Dövlət Univer­si­tetinin hüquq fakültəsini bitirib. Amma hüquq sahəsində bir gün belə çalışmayıb. O, uğurlu insanların həyatını incələyib, zir­vəyə necə çıxdıqlarını, on­ların bunu necə bacardıqlarını öyrənib, uğur qazanmaq istəyənlərlə da­nışmağı özünə peşə seçib.

Çoxsaylı universitet, şirkət və dövlət qurumlarında uğur haqda semi­nar­lar keçib. Məşhur adamlara uğurun idarə olunması sa­hə­sində məsləhətlər verib. Bir müddət “Uşaqlar eşitməsin” serialında ssenari müəllifi işləyib.

“Fərdi İnkişaf Mərkəzi”nin (kigem.com) yaradıcısıdır. Ki­gem.com Türkiyənin ilk fərdi inkişaf istiqamətli internet saytıdır və Tür­kiyədə mü­tə­ma­di olaraq “Beyin həftəsi” keçirir.

Tür­­kiyədə “Fərdi inkişaf mütəxəssisi” titulunu ilk is­ti­fa­də edən şəxs olan Mümin Sekman mərkəzi Londonda yer­ləşən “The Success Think Tank”ın qurucusudur. Yazar dün­yanın hər kvad­rat­metrinə düşən uğurlu insan sayını ar­tırmağı şəxsi missiyası he­sab edir.

Mümin Sekman karyerası statistik rəqəmlərdə:

• Bu günə qədər 7-dən çox kitabı çap olunub.
• Türkiyənin 40 şəhərində seminarlar keçirib.
• Konfranslarında 100.000-dən çox insan iştirak edib.
• Kitablarının ümumi nəşr sayı 2.000.000 nüsxəni keçib.
• “Hər şey səninlə başlar” adlı kitabı isə 1.000.000 nüsxə ilə nəşr olunmaqla Türkiyədə kitab nəşri sahəsində rekorda imza atıb.

Bu həyatı necə yaşamalı?

 Özümüzlə bələdçi kitabı götürmədən dünyaya gə­lirik. Necə yaşamaq lazım olduğunu yaşayarkən öy­rə­ni­rik. Xəyallardan qurulmuş olan bir həyatı eyni anda həm ilk, həm də son dəfə yaşayırıq.

Ömrümüz iki dövrə ayrılır: məktəb həyatı və hə­yat məktəbi. Məktəb həyatının məqsədi bizi həyat mək­­təbinə hazırlamaqdır, ancaq həyat məktəbində ən çox lazım olan biliklər məktəb həyatında öyrə­dil­mə­yən­lər­dir. Bu səbəbdən də çoxumuz həyatın qa­bi­liy­yət im­tahanlarında uğursuzluğa məruz qalırıq!

Həyatımız bir az bizim seçimlərdən, bir az da bizim əvə­zimizə edilən seçimlərin məcmusundan ibarətdir. İstəklər ilə məcburiyyətlərin, xəyallar ilə həqiqətlərin mübarizəsindən özümüzə gözəl bir həyat hekayəsi tərtib etməyə çalışırıq. Həyatdan istədiklərimizi almaq üçün ən güclü vasitə uğur qazanmaqdır.

Uğur qazandıqca seçim variantlarımız çoxalır, azad­­lığımız genişlənir, seçən biz oluruq. Uğur qazan­ma­­dıqda isə seçim imkanlarımız tükənir, gücümüz aza­lır, seçilən biz oluruq. Uğur həyatımızı şaxələndirir, uğursuzluq isə içimizi daraldır.

Buna görə də çoxumuz uğur qazanmaq üçün yaşayırıq.

Nə üçün «istəyən» hər kəs uğur qazana bilmir?

Nə zaman çoxsaylı bir auditoriya qarşısında çıxış etsəm, dərhal soruşuram:

– Kim uğur qazanan olmaq istəyir?

İştirakçıların haradasa 99%-i əlini qaldırır. Gülüm­sə­yərək təşəkkür edirəm.

Ardından yenə soruşuram:

– Yaxşı, sizcə insanların neçə faizi uğura nail olur? İn­sanların nə qədəri xəyal etdikləri həyatı yaşayır?

Verilən cavablar bunun 10% ilə 20% arasında də­yiş­diyini göstərir. Bu qədər çox insanın uğur qazanmaq istəməyinə rəğmən bu qədər az insanın istəyinə çata bilməsi uğurun təbiətindənmi qaynaqlanır, yoxsa insanların üstünlük göstəricilərindənmi? Bu nəticə belə olmaq məcburiyyətində idimi?

Sosial uğur mübarizəsi ictimaiyyət üçün açıq marafon yarışlarına bənzəyir. Yarışın əvvəlində 100 nəfərdən 90-ı axıra qədər getmək istədiyini deyər. Yarışın finiş xəttinə isə çox az adam yetişər! Yaxşı, yarışda istədiyi nəticəni göstərə bilməyən böyük əksəriyyət harada ilişib qalır?

Nə üçün «istəyən» hər kəs istədiyi qədər uğur qazana bilmir? Yetərincə istəmədikləri üçün, istəklərini qə­rar­lı bir şəkildə təqib etmədikləri üçün, yoxsa istəkləri təbiətlərinə əks olduğu üçün?

Dünyada daha çox bacarıqlı insana yer və tələb var ikən, nə üçün uğur qazanan insanlar bu qədər azdır? Ba­carıqlı insanların bildiyi, digər insanların bilmədiyi nə­dir?

Bəzi sualların cavablarını bildiyim üçün mən də bu kitabı yazmaq həvəsi yarandı.

Həyatınızı daha yaxşı bir hala gətirmək istəyiniz sizi bu kitaba qovuşdurdu.

Uzun zaman idi ki, bu anı gözləyirdim. Əzəmətli və böyük görüşümüzə xoş gəldiniz!

Uğur qazanmaq istəyi ilə doğuluruq

Hamımız nələrəsə nail olmaq istəyi ilə doğuluruq. Bu insan xislətinə aid bir instinktdir. “Mən də edə bildim” duyğusunu bir çoxunun hərəkətlərində rahatlıqla görə bilərsiniz. İnsan övladı ilk dəfə iməkləməkdən ye­riməyə keçdikdə, bir stakanı yerə salmadan bir yer­dən başqa bir yerə apardıqda, ayaqqabısının qaytanını ilk dəfə özü bağladıqda olimpiya çempionu kimi evinir. Edə bildiklərini çoxaldıb güc və nəzarət sa­hə­si­ni genişləndirdikcə xoşbəxt olur.

Hamımız uşaqlıqdan başlayaraq nələrəsə nail olmağa çalışırıq. Bəzilərimiz elə ilk cəhddə uğur qazanır. Uğur öz cazibə qüvvəsini yarada bildiyi üçün bu adam­lar yollarına «uğurla» davam edirlər.

Böyük əksəriyyətin hekayəsi isə başqa cür inkişaf edir. İlk uğur sınaqlarında istədiyi nəticəni əldə edə bilməyən adamlar zehin arxivlərində uğursuzluq bilgisi toplamağa başlayarlar. Bu mənfi bilik yükü zaman keçdikcə cəsarəti, özünəhörməti və bir işə başlamaq istəyini udan bir girdaba çevrilir.

Uğursuzluğu necə yozmamız lazım olduğu qədər öyrədilmədiyi, ya da yanlış öyrədildiyi üçün ilk uğursuzluğumuzu aradan qaldıra bilən bir nəticəyə gələ bilməyərək, onu kimliyimiz halına gətirib gücümüzü içəridən buxovlayırıq.

Prinsipial bir basketbol oyununun həlledici anında 3 xallıq zonadan atdığınız top səbətə düşməyəndə, «Bu cəhdim uğursuz oldu» demək ilə «Mən əslində heç bir şeyi bacara bilmirəm» ifadəsi arasında çox fərq var. «Bu anda pulum yoxdur» demək ilə «Mən yox­sulam» ifadəsi arasında isə böyük fərq vardır.

İlk variant davranışı ittiham edər, aradan qaldırıla bilən nəticələrə yetişdirər, ikincisi isə uğursuzluğu bilavasitə şəxsi keyfiyyəti kimi təqdim edər. Bir şey kimlik halını aldıqda tutarlılıq qanununa uyğun ola­raq beyin onu təqdir edən məlumatları toplayar, tən­qid edən örnəkləri isə görmək istəməz.

Beləliklə, uğur­suzluq davamlı hala gələr. Uğur qazananların get­dikcə daha bacarıqlı, uğursuzluğa düçar olanların isə getdikcə daha fərasətsiz olmasının ən vacib səbəbi budur.

İlk cəhdlərimizdəki uğursuzluğa görə hökm çıxarmaq ədalətli deyildir. Bəzilərimiz təbiətimizə uyğun olmayan hədəflərə yetişməyə can atdığımızdan uğursuzluğa düçar olmuşuq. Bəzilərimiz necə etməyi yetərincə öyrənmədən işə başladığımız üçün hədəfə yetişməmişik.

Digərlərimiz isə bir qədər səbirli olmadığımız üçün, tam nəticənin bir addımlığında uğura bu qədər yaxın olduğumuzu o anda görə bilmədiyimiz üçün vaz keçmişik Biz qabiliyyətsiz deyilik, zaman seçimimiz, metodumuz, məqsədimiz uğursuzdur!

Səbəbi, izahı, nəticəsi nə olursa olsun, uğursuzluq insan ruhunda dərin bir iz buraxır. Uğursuzluq bilgisi beynimizdəki bir baqaj yüküdür. Sürətlə ucalmaq istəyənlər, içlərindəki bu «ağırlıq»dan xilas olmağı əvvəlcədən öyrənməlidirlər. Buna görə də uğur haqqında yeni şeylər öyrənməmişdən qabaq bildiklərinizin bir qismini unutmaqla işə başlamaq lazımdır!

Yeni bir həyat üçün yeni ağıl lazımdır!

Bu kitabın ismarışı açıq-aydındır: Uğursuzluq tə­lim edilmişdir. Uğur qazanmaq da öyrədilməlidir. Hər bir insan öz həyat vərdişlərini yenidən nizama sala bilər. Daxili aləmimiz yeniləndikcə xarici dünyamız da gözəlləşir.

Hər şey insanın özündən başlayar!

İnsanları qabiliyyətli edən bir elm vardır və istəyən hər bir insan bunu öyrənə bilər. Bu elmi öyrənən hər kəs bəlkə də Eynşteyn, Atatürk, Pikasso, ya da Aristotel olmaya bilər, ancaq bu anda olduğu mövqedən daha yaxşı bir yerə yüksələ bilər. Özü ən dəyərli versiyanı tapıb o halı yaşaya bilər. Bu da özünü inkişaf etdirmək və standartları gerçəkləşdirmək deməkdir.

Hamımız qabiliyyət haqqında doğru saydığımız yan­lışları və yanlış saydığımız doğruları gözdən ke­çi­rə­rək həyat strategiyamızı yenidən tərtib edə bilərik. Eh­tirasın, bacarığın və texniki imkanların gücü ilə möv­cud şərtlərimizin içindən mümkün olanın ən yaxşısını tapıb çıxara bilərik.

Heç birimiz xarici şərtlərə və daxili şərtləndirmələrə məh­kum deyilik. Bu günə qədər etdiklərimiz bizi indi ol­duğumuz mövqeyə gətirdi, daha yaxşı bir yerdə olmaq istəyiriksə, yeni bir qabiliyyət təfəkkürünə keç­məliyik.

Eynşteyn «Bir problemi yaradan zehni eyni səviyyədə çalışdıraraq o problemi həll edə bil­məzsiniz» deyirdi. Böyük dahi fərqli nəticələr istə­yi­rik­sə, yeni işlər görməyin lazım olduğunu bu sözlərlə an­ladır: «Hər zaman etdiyini etməklə daha yaxşı bir nə­ticə gözləmək dəlilikdir.»

Kitabın çıxış nöqtəsi:

Uğursuzluğa necə qalib gəlməli? Uğur qazanmağı ən yaxşı halda necə öyrənməli?

Kitabın özündə üç sual var: Cəsarətimizi necə itirir, uğursuzluğu necə öyrənirik? Bizi fərasətsiz edən, cə­sa­rətimizi məhv edən məlumatı necə «unuda bilərik?» Eh­tiraslı, ümidli və xoşbəxt bir həyat yaşamağı necə öyrənə bilərik?

Bu sualların cavabını axtararkən, əsasən üç məf­hum­la çalışacağıq: təlim edilmiş çarəsizlik, ətalət psixologiyası və şüşə tavan sindromu. Bu üç məfhum çox araşdırılmalıdır. Təlim edilmiş çarəsizlik özünəinamı və işə başlamaq istəyimizi tükəndirir.

Şüşə tavan sindromu xəyal gücümüzü xədim edir. Ətalət psixologiyası isə qarda donmamışdan qabaq hiss edilən «son yuxu» halı kimi bizi keyləşdirən bir psixoloji bataqlıq vəzifəsini yerinə yetirir.

Bu üç məfhumun nə olduğunu, necə çalışdığını, bizləri necə məhdudlaşdırdığını, onlardan baş çıxara bilmək üçün nələri etməyimiz lazım olduğunu öyrənəcəyik. Elmi bir tutum daxilində, ancaq elmi dildən istifadə etmədən çarə tapmağa çalışacağıq.

İndi bu üç məfhuma bir az nəzər salaq.

 1.İtirməyi öyrənmək: təlim edilmiş çarəsizlik nədir?

İdeallarımızdan qopub adi həyatla necə qane oldu­ğu­muzu anladan maraqlı bir lətifə vardır. Hindistanda vəhşi bir fil balası tutularkən, onu yoğun zəncirlə böyük bir ağaca bağlayırlar. Fil balası qaçmağa çalışır, an­caq bacarmır. Vaxt keçdikcə qaçmaq cəhdindən əl çəkir. O, ağacdan heç bir zaman xilas ola bilməyəcəyinə inanır. Çünki fil balası artıq əsarətə öyrəşmişdir.

Bu mərhələdə ayağındakı zəncir ağacdan açılaraq bir odun parçasına bağlanır. Fil balası yeridiyi zaman o odunun onun arxasınca gəldiyini gördükdə, hələ də ağaca bağlı olduğunu düşünərək daha qaçmağa cəhd etməz.

Başlanğıcda fil balasının qaça biləcəyinə inamı vardı, ancaq qaça bilmək imkanı yox idi. İkinci mərhələdə isə qaçmaq imkanı var, ancaq qaça biləcəyinə olan inamını itirib. Çarəsizliyə alışaraq azadlığın onun əlində ol­duğunu unutmuşdur.

Təlim edilmiş çarəsizlik hamımızın daxilində özü­nə az və ya çox yer eləyib. Hamımız nələrisə də­fə­lərlə sınayır, yanılır, məğlub oluruq. Bir daha yanılmamaq üçün ümumiyyətlə cəhd etməməyə öyrəşirik. Bu yerdə şərtlər dəyişir.

Əgər şansımızı bir daha yoxlasaq, uğur qazana biləcəyimiz hala gəlir, ancaq biz məh­dudlaşdırıcı vərdişlərimizə sadiq şəkildə yaşa­ma­ğa davam edirik. Həyat ərazisi dəyişir, ancaq bizim zehin xəritəmiz dəyişmir. Beləliklə uğursuzluğa öyrəşmiş və onu həyatımızın silinməz bir parçası vəziyyətinə gətirmiş oluruq.

İtirməyə öyrəşmək və bunu qəbul etmək insanın imkanını əlindən alır. Xə­yallarımızı daraldır. Özümüzə olan inamı əridir, cə­sa­rətimizi məhv edir. Şiri pişiyə çevirir. Qazanmağa cəhd etmək yerinə, itirməyə boyun əyməyi öyrədir.

2.Şüşə tavan sindromu: Xəyallarımızın tavan yüksəkliyini təyin edən nədir?

«Şüşə tavan» məfhumu özünü inkişaf etdirmə ki­tab­­larında tez-tez anladılan «birə təcrübəsi» ləti­fə­sin­də xatırlanır.

Lətifəni yəqin ki, bilirsiniz: bir neçə birə 30 sm hündürlüyü olan bir şüşə qabın içinə buraxılır. Qabın ağzına şüşə, dibinə isə metal qoyulur. Sonra metal döşəmə qızdırılır. İstidən narahat olan birələr tullanıb qaçmaq istəyirlər, ancaq başları tavandakı şüşəyə dəyərək aşağı düşürlər. Döşəmə isti olduğu üçün yenə tullanırlar, yenə də başları şüşəyə dəyir.

Birələr şüşənin nə olduğunu bilmədikləri üçün on­lara mane olan şeyin də nə olduğunu bilmirlər. Də­fə­lərlə başları şüşəyə dəydikdən sonra o döşəmədən 30 sm-dən artıq hündürlüyə tullanmamağa öyrəşirlər. Bu mərhələdə tavandakı şüşəni götürürlər. Döşəmə ye­nidən qızdırılır. Bütün birələr eyni yüksəkliyə, yəni 30 sm hündürlüyə tullanırlar!

Başlarının üzərində şüşə maneə yoxdur, daha da hün­­dürə tullanmaq imkanları var, ancaq buna cəsarət edə bilməzlər. Başlarını şüşəyə vura-vura öyrəşdikləri bu məhdudlaşdırıcı «həyat dərsi»nə sadiq qalaraq ya­şa­­yırlar.

Birələr qaçmağa çalışmazlar, çünki maneə artıq zehinlərindədir. Onları məhdudlaşdıran xarici maneə aradan götürülüb, ancaq daxili maneə instinkti (30 sm-dən artıq hündürlüyə tullanmaq olmaz inancı) öz varlığını davam etdirməkdədir.

Bu təcrübə insanların karyeralarında haraya qədər yüksələ biləcəklərini necə öyrəndiklərini göstərir.

Bu birələrin yaşadıqlarına «şüşə tavan sindromu» deyilir. İş dünyasında, xüsusilə də karyera planlaması söhbətlərində geniş istifadə edilən bir anlayışdır. Bir insanın yetişə biləcəyinə inandığı ən yüksək nöqtə onun şüşə tavanıdır. Şüşə tavanınız daxili norma­la­rınızı və xəyallarınızın tavanının hündürlüyünü göstərir.

Sizin həyatınızla birələrin öyrəşdikləri sərhədlər ara­sında nə kimi oxşarlıqlar var? Sizin «şüşə ta­va­nı»nınızın hündürlüyü nə qədərdir? Tavan normanız si­zin qabiliyyət və bacarığınızı, yoxsa qorxularınızı əks etdirir?

3.Psixoloji ətalət: ətalətli insan əl əyləci çəkilmiş halda irəliləməyə çalışan avtomobilə bənzəyir!

Bir neçə il əvvəl, bir gözləmə salonunda bir qrup idarəçi üçün seminarda edəcəyim çıxışımı düşünürdüm. Səhnəyə çıxmaq vaxtım çatanda ağlıma bir sual gəldi.

İnsanların söylədiklərinə görə çoxu yaşadığı hə­yat­dan narazı idi, xoşbəxt deyildi, uğur qazana bilmirdi, ancaq bu vəziyyəti dəyişməkdən ötrü heç də lazımınca çalışmırdılar. Çox danışır, ancaq uğur qazanmaq üçün lazım olanı yerinə yetirmirdilər.

Görəsən söy­lədiklərində səmimi deyildilər, yoxsa vəziyyəti də­yiş­di­rən strategiyaları bilmirdilər? Bu insanları dayandıran nə idi?

Seminar başlayan kimi iştirakçılara silsilə suallar ver­dim. Demək olar ki, hər dəfə birlikdə «bəli» cavabı ve­rirdilər:

– İşinizdə daha çox nailiyyət qazanmaq istəyirsiniz? – Bəli!

– Buna görə nələr etməli olduğunuzu bilirsiniz? – Bəli!

– Bunu nə üçün etməli olduğunuzu da bilirsiniz? – Bəli!

– Necə etmək lazım olduğunu da bilirsiniz? – Bəli!

– Etməməklə nələri itirəcəyinizi də bilirsiniz? – Bəli!

– Etsəniz, nələr qazanacağınızı da bilirsiniz? – Bəli!

– Əl-qolunuzu bağlayıb sizə mane olan biri varmı? – Xeyr!

– O zaman sizi dayandıran nədir?!

– Sizin daxilinizdə olub gücünüzü daxildən buxovlayan nədir?

Bir az keçəndən sonra cavabı dedim: Ətalət!

Ətalət fizika elmində «hərəkətsizlik halı»na deyilir. Bir insan edəcəyi işi bilir, nə üçün etməli olduğunu bilir, necə edə biləcəyini bilir, etməsə, nələri itirəcəyini bilir, edərsə, nələri qazanacağını bilir, ancaq yenə də etmirsə, o insan psixoloji ətalət halında yaşayır.

Psixoloji ətalət – istəksizlik ilə tənbəlliyin, qərarsızlıq ilə heç bir şeyə əhəmiyyət verməməyin, astagəllik ilə usan­mağın birləşərək insan ruhunu ələ keçirməsidir. İki cür ətalət var: düşündüyünü etməmək və nə etdiyini düşünməmək. Birincisi həssas ətalətdir, ikincisi intel­lektual ətalət. Həssas ətalət qəlbin, intellektual əta­lət beynin yorğunluğudur.

Həyat ətalət yox, hərəkət üzərində qurulub. Hə­rə­kət yaşamaq üçün zəruriyyətdir. Bu deyim bunu çox gözəl anladır:

«Afrikada hər səhər bir ceyran oyanır.

Ən sürətlə qaçan şirdən də sürətli qaçmalı olduğunu,

əks halda məhv olacağını bilir.

Afrikada hər səhər bir şir oyanır,

ən yavaş qaçan cey­randan sürətli qaçmalı olduğunu,

əks halda acından öləcəyini bilir.

Şir, ya da ceyran olmağınızın fərqi yoxdur,

yetər ki, hər səhər oyananda qaçmağınızın

lazım olduğunu bilin. »

Yaşadığın həyat yaşaya biləcəyin ən yaxşı həyatdırmı?

Mən çoxumuzun həyatda gələ biləcəyi ən yaxşı yerə gəl­mədiyini düşünürəm. Tolstoy «Xoşbəxt deyilsənsə, gü­nahkarsan» deyirdi. Uğur qazana bilmirsinizsə, sə­bəb­karı özünüzsünüz! Yaşamaq istədiyiniz həyatla yaşadığınız həyat arasında fərqlər varsa, həyatdan və özü­nüzdən alacaqlarınız var deməkdir.

Bizlər nə etdiklərimizdən ibarət deyilik. İmkanlarımız hərəkətlərimizdən daha çoxdur. Hamımızın həyatında fəth edilməsi mümkün olan, ancaq hələ ayaq basılmamış torpaqlar var. Ən gözəl nailiyyətimiz hələ həyata keçirmədiklərimizdir!

Nazim Hikmətin dediyi kimi:

«Ən gözəl dəniz hələ ki, gedilməmiş olanıdır.

Ən gözəl uşaq hələ ki, böyümədi.

Ən gözəl günlərimiz hələ ki, yaşamadıqlarımızdır.

Və sənə söyləmək istədiyim ən gözəl söz

Hələ ki, söyləməmiş olduğum sözdür».

Bu kitab həyatınızı yenidən qurmaq vasitəsidir. Öz ayaqları üstündə durmaq, öz qanadları ilə uçmaq, başqalarından asılı olmadan yaşamaq istəyənlər üçün yazılıb. Həyatından böyük xəyalları olan, həyatını bir boy da böyütmək istəyənlər üçün bir yol xəritəsidir.

«Hər şey səninlə başlar» adi bir kitab deyil: fəlsəfi və yazı texnikası ilə uğur ideologiyasının daşıyıcısıdır. Və mənə görə uğur dünyanı daha yaxşı bir məkana çevirəcək ən güclü mexanizmdir.

Robin Qud ilə Konfusi bir gün hüquq fakültəsinin bufetində qarşılaşırlar!

Mənim uşaqlıq illərimin qəhrəmanı «varlılardan al­dığını yoxsullara verən» Robin Qud idi. Həmişə onun kimi olmaq istəyirdim. Universitetin hüquq fa­kültəsində oxuyarkən bunun cinayət olduğunu öy­rən­dim. Bu dəfə Konfusinin məşhur «Balıq tutub ver­mə­yin, balıq tutmağı öyrədin» cümləsi ağlıma batdı.

Bir gün hüquq fakültəsinin bufetində düşüncələrə dalarkən hikmət sahibi Konfusi ilə Robin Qudun ruhunu bir anda birləşdirdim. Nə etmək istədiyim beynimdə dəqiq konkretləşdi:

Uğur qazanan insanların buna necə nail olduqlarını araşdırıb öyrənəcək, bu məlumatları başa düşülən və tətbiq edilə bilən bir şəkildə sistemləşdirib konfrans və kitab vasitəsi ilə uğur qazanmaq istəyənlərə anladacağam. Uğur haq­qında məlumata sahib olmaq üçün bir fürsət bə­ra­bərliyi yaradacağam. Bir növ «intellektual Robin Qudluq» edəcəyəm!

Bu yolla dünyanın hər kvadrat metrinə düşən uğur qa­zanan insanların sayını artırmağı xəyal etmişdim. Dünyanı daha yaxşı bir yer etmək üçün mənim yolum bu olmalı idı.

Bəzən fikrinizdən keçən bir düşüncə sizə hakim olur! Bu fikir də mənim beynimə pərçimləndi. Ən yüksək reytinqə sahib olan hüquq fakültəsini bi­tir­dikdən sonra diplomu bir kənara qoyub, hüquq sa­hə­sində heç bir iş görməyərək tamamilə uğurun araşdırılması ilə məşğul oldum.

Bu zaman ərzində inkişaf etdirdiyim ən yararlı fi­kir­lərin xülasəsini bu kitabda görə bilərsiniz. Uğursuz­lu­ğun kölgəsindən azad olmaq, sistemli və davamlı uğur qazanmaq üçün bilinməsi lazım olanları ən şəf­faf halda başa salmağa çalışdım.

Kitabın əvvəlində fun­damental məlumatları, irəlidəki bölümlərdə onların praktik tətbiqini görəcəksiniz. Kitabın birinci his­səsi uğursuzluq bilgisini içimizdən təmizləməyi, ikinci hissəsi isə pozitiv uğur bilgisini necə qazanmağı anladır.

Oxuduğunuz kitab səkkiz illik fasilə ilə iki dəfə yazıldı. İnsanı inkişaf etdirən bir kitab oldu. Geniş­lən­dirilmiş yeni variantda dünyadakı nümunələrlə bə­şəriyyətin ortaq uğur mirasına daha çox yer verdim. Kitabın dünyadakı uğur mə­də­niy­yə­tinə töhfə ver­mə­si­nə çalışdım.

Kitabda bilik ilə hikmət sahibi olmağı, elm ilə sə­nə­ti, nəzəriyyə ilə praktikanı, Qərb mədəniyyəti ilə Şərq mədəniyyətini, iş həyatı ilə şəxsi həyatı bir yerdə, iç-içə keçmiş halda araşdırmaqla məşğul olmağa çalışdım.

Təlim edilmiş çarəsizliyin nəzəriyyəçisi professor Martin Seliqmanın fikirlərinə də, antik yunan alimlərinin dediklərinə də istinad etdim. Elmi araşdırmalar qədər elmi mənbələrə də yer verməyə çalışdım. «Şablon» qorxusuna düşmədən klassikləşmiş örnəkləri anlatdığım da oldu, yeni anlayışları paylaşdığım da.

Bəzi cümlələrin kitabda bir neçə dəfə təkrarlandığını görəcəksiniz. Bunun səbəbi başısoyuqluğum, ya da unutqanlığım deyil, bəzi vacib fikirləri bir neçə dəfə təkrarlayaraq zehninizə yerləşdirmək istəyimdir.

Bu kitab «bestseller» dilinə sahib olsa da, nəticədə gücünü oxucunu dəyişdirmə bacarığından alan bir təlim kitabıdır. Hafizə tədqiqatlarına görə ən azı dörd dəfə təkrar etmək lazım gəlirdi, o qədərinə cəsarət edə bilmədim!

Bələdçi kitabı, istifadə üçün bələdçi

Bu kitab onu oxuyandan bir il sonra zirvədə olacağınızı vəd etmir, ancaq ən azı iki dəfə oxuduqdan sonra əvvəlki adam olmayacağınızı iddia edir. Kitabı oxuyub qurtarandan sonra oxumağa başladığınız vaxtdakı adam olmayacaqsınız, bəlkə də olduğunuz yerdə belə dayana bilməyəcəksiniz!

İcazənizlə bir məsələyə aydınlıq gətirək. Təhlükənin fərqindəsiniz? Bu anda bir bələdçi kitabı oxuyursunuz! Bəzi yoldaşlarınız bunu görə bilər və sizə rişxənd edə bilər!

Bilirsiniz, bəzi adamlar xudpəsəndlikləri üzündən bələdçi kitabı oxumağın əleyhinə olarlar. Qürurlu bir tərzdə: «Mənə necə ağıl verə bilər, kimsə başqasına həyatı öyrədə bilməz» deyərlər! Bu cür insanlar bə­ləd­çi kitabı oxuyanlara da rişxənd edərlər. İntellektual hesabat verə bilməyi vacib saydığım üçün izah et­məyə çalışım.

Vəkildən, memardan, həkimdən, bərbərdən, çi­lin­gərdən işi ilə bağlı bir şey soruşduğumuz zaman biz­dən daha ağıllı olduqlarını deyil, o məsələdə daha mə­lumatlı olduqlarını düşünürük.

Biz də o qədər vaxt sərf etsək, bəlkə də onlar qədər bilik sahibi ola bilərik, ancaq bunu etmirik, onların sərf etdikləri zamandan və enerjidən faydalanaraq işimizi həll etmək çox yaxşı bir fikirdir. Buna kütləvi iş bölgüsü deyilir!

Bizlər də ağlımızın üstün olmasından çox mütəxəssis ol­mağımızın verdiyi detallı biliyin hakimiyyəti ilə belə kitablar yaza bilirik. Əgər şəxsən mənim nə üçün bələdçi kitabı yazdığımı soruşsanız, ən çox sevdiyim yazıçılardan olan Bernard Şounun söylədikləri buna cavab olar: «Bir insan necə edə biləcəyini bilərkən, bir başqasının edə bilmədiyini görüb susması mümkün deyil!»

Sizə kitabdan daha çox faydalana bilməyiniz üçün üç tövsiyəm olacaq:

1.Kitabdakı fikirləri bütünlüklə anlamaq üçün uzun fasilə vermədən oxuyub qurtarmağınız faydalıdır.

2.Bu kitabı ən azı iki dəfə oxumağınızı tövsiyə edirəm. İçində «konsentrat» fikirlər və güclü suallar olduğuna görə tam mənası ilə qavraya bilmək üçün ən azı iki dəfə oxumaq lazımdır. Yaxşı bir bələdçi kitabını bir dəfə oxumaq adamı elm sahibi, iki dəfə oxumaq fikir sahibi edər. Üçüncü dəfə oxuduqda fikirlər dünyagörüşünüzü yeniləşdirməyə başlayar.

3.Coca-Colanın «soyuq içiniz» qaydasından cə­sa­rət­lənərək mənim də bir istəyim var: «Lütfən bu kitabı oxumamışdan əvvəl yaxşıca yatın!» Əgər qəbul etmə im­kanlarınız açıq olduğu zaman canlı, təmiz ,şəffaf və dincəlmiş bir başla oxusanız, fikirlərin təsiri daha da artacaq.

Təlim edilmiş uğursuzluq. İtirməyə necə alışırıq?

 Bir ac köpəkbalığını akvariuma buraxılır. Akvariumun içində üzməyə başlayır. Həmin akvariuma bir dənə də kiçik balıq buraxılır. Ac köpəkbalığı dərhal kiçik balığı yemək üçün hərəkətə keçir1.

Daxili və xarici şərtlər çox yaxşı görünür. Kö­pək­balığı acdır (daxili motivasiya), kiçik balığın necə yeyiləcəyini bilir (texniki bilgi) və kiçik balığı ye­mə­yin onun əlində olduğuna (özünə­inam və nəzarət duyğusu) inanır.

Köpəkbalığı ilk hücumunda başını nə olduğunu başa düş­mə­diyi bir şeyə çırpır! Çaşbaş qalır. Elm adam­ları kiçik balıq ilə kö­pəkbalığının arasına bir şüşə ara­kəsmə yerləşdirərək onları ayırıblar! Köpəkbalığı şü­şəni görə bilməyib, ancaq başını vurduğu zaman bunu hiss edib.

Köpəkbalığı bir müddət keçəndən sonra yenidən hü­cum etməyə cəhd edir, yenə də başını şüşəyə vurur. Dəfələrlə cəhd edir, ancaq həmişə eyni şeylə üzləşir. Tanıya bilmədiyi bir şey hədəfinə çatmaqda ona mane olur.

Bir müddət keçəndən sonra köpəkbalığı kiçik balığı yemək üçün çalışmaqdan əl çəkir. Məşhur «Böyük balıq kiçik balığı yeyər» qanunu bu akvariumda keçərli olmadı. Köpəkbalığı depressiyaya düşmüş kimi olur. Çalışmaqdan əl çəkib özünü «həyatın axarı»na buraxır.

Və təcrübənin ikinci mərhələsinə keçilir

Onun bu halını görən tədqiqatçılar təcrübənin ikinci mərhələsinə başlayırlar. Bu mərhələdə aradakı şüşə ortadan götürülür. Artıq köpəkbalığı istəsə kiçik balığı yeyə bilər. Qarşısında heç bir maneə yoxdur. Çox acdır!

Tədqiqat heyəti nələr baş verdiyini görmək üçün maraqla göz­ləməyə başlayarlar. Çaşbaş qal­maq növ­bəsi elm adamlarına çatır. Çünki köpəkbalığı kiçik ba­lığı yemək üçün heç bir cəhd gös­tər­mir. Böyük balıq çox ac olmasına bax­mayaraq heç bir həmlə etmir.

lmi ədəbiyyatda köpək balığının keçirdiyi ruh ha­lına təlim edilmiş çarəsizlik deyilir. Təlim edilmiş ça­rəsizlik də­fələrlə sınaqdan çıxardığı halda, istədiyi nə­ticəni əldə etməyən bir canlının sonrakı cəhdində də uğursuz­luğa düçar olacağını gözlədiyinə görə cəhd etmək cə­sa­rətini itirib heç bir şey etməməsidir.

İtirən olmağa alışmışdır

Biz bu baş verənlərə təlim edilmiş qabiliyyətsizlik də deyə bilərik. İnsan qabiliyyətsiz doğulmaz, başına gə­lənlərdən aldığı dərslərlə qabiliyyətsiz olmağı sonradan öyrənir.

Davamlı uğur qazanmaq kimi davamlı uğursuzluqda müəyyən bir təzyiq ağrısı yaradır.

İtirən olmağın da bir mədəniyyəti, söykəndiyi təc­rü­bə və alışqanlıqları vardır və heç kim doğulduğu za­mandan bu bilgilərə sahib deyil. Qazanan olmaq kimi itirən olmağa da zaman keçdikcə alışılır.

Köpəkbalığı keçmişdəki cəhdlərində uğursuzluğa dü­çar olduqda gələcəkdəki cəhdlərində də uğursuzluğa uğrayacağını düşünməyə başladı. Bu uğursuzluq gözləntisi onun hərəkət imkanlarını iflic etdi. Tənbəl bir halda yaşamağa başladı. Bütün bunlar göstərir ki, uğursuzluğu təqdim etmək və izah etmək tərziniz uğur qazanmaq imkanınızı təyin edir.

Həyat məktəbində sonuncu məğlubiyyət cəhd etmək cəsarətini itirməklə başlayır.

Bütövlükdə başqalarının da cəsarətini qırmağa çalışmaqla davam edir!

Biz atadan belə gördük: «Etina ilə» uğursuz olmaq öyrədilir!

İndi belə bir ehtimal edək. Əgər təcrübənin sonunda akvariumun içinə köpəkbalığının məktəbdən yeni gəlmiş bir oğlu (ya da nəvəsi) buraxılsaydı, aralarında necə bir dialoq olardı?

«Təcrübəsiz» uşaq atasına deyir: – Ata, bax, burada bir balıq var, çox acmışam, tut, yeyək!

Ata: – Sən o balığı yeməyə çalışma, şüşəyə dəyərsən. Üzünə bir şey olar!

Uşaq: – Ata, biz məktəbdə görmüşük, o bizim yeyə bi­ləcəyimiz balıqlardandır. Bax, özü də sazandır. Bunun başı da yaxşı işləmir!

Ata: – Ay bala, böyüyün sözünə qulaq as! Sən bu­­ralara yeni gəlmisən. Bura məktəb deyil, orada öyrədilənlər burada işə yaramaz. Boş yerə cəhd eləmə, o balıq yeyilmir!

Uşaq: – Ata, bu balığı hətta anam da tuta bilər. Nə­dən qorxursan?

Ata: – Bala, bu qorxu deyil, təcrübədir! Mən də əv­vəl sənin kimi düşünürdüm, ancaq başımı şuşəyə vura-vura həyatı öyrəndim. Mənim yaşıma çatanda sən də başa düşəcəksən!

Ata köpəkbalığının öz başına gəlmiş məhdudiyyətlə dolu həyat dərsini oğluna öyrətməyə çalışması təlim edil­miş çarəsizliyin tipik nümunəsidir. Həyatda bəzi şey­ləri bilməmək üstünlük sayıla bilər! Xüsusilə də uğur qazana bilməyən insanlardan alınmış uğur dərs­ləri!

Təlim edilmiş çarəsizlik, insanın öz başını görünməz şü­şələrə vura-vura öyrəndiyi, həssaslığı çox olan təc­rübələrdən keçir.

«Ağrılı» uğursuzluq dərslərini unut­maq və əksini öyrənmək üçün güclü bir daxili fəa­liyyət lazımdır. Daxilimizdəki hissiyyat və intellektual viranəliyi aradan qaldırmağa çalışmaq üçün zaman, əmək, dəstək, səy və texniki bilgi lazımdır.

İrəlidə bu metodları ətraflı və sistemli bir şəkildə başa sa­lacağam. İndi təcrübənin verdiyi dərslər üzərində bir qədər də duraq.

Daxili maneələri dəf etmədən xarici maneələri dəf etmək olmaz

Bir hədəfə doğru gedərkən iki maneə (mane olan) ilə qarşılaşırsınız: xarici maneə (mane olan) və daxili maneə (mane olan). Nümunəmizdəki şüşə bir xarici maneədir, köpəkbalığının «Mən əsla o kiçik balığı yeyə bilmərəm» inancı isə daxili maneədir.

Maneələrin haqqında üç vacib şeyi bilmək lazımdır:

1.Xarici maneələri dəf etmək üçün əvvəlcə daxili maneələri dəf etmək lazımdır. Fiziki maneələri dəf etmək üçün əvvəlcə zehni maneələri dəf etmək lazımdır. Daxilinizdə nail ola bilmədiyimiz bir şeyə xaricdə də nail ola bilməyrik.

Daxili maneələri dəf edə bilməyənlər xarici maneələri dəf etməyə hətta çox vaxt cəhd göstərməzlər. Çünki öz daxillərində ilişib qalırlar.

2.Daxilimizdəki maneələr daha təhlükəlidir, çünki onları görə bilmirik. Təcrübədəki heyvanlar xarici maneə olan şüşəni görmürlər. İnsanlar isə xarici maneələri yaxşı görə bildikləri halda, əsasən da­xili maneələrini görə bilmirlər.

İnsanların xarici ma­neə­lə­ri dəf etmələrini çətinləşdirən daxili ma­neə­lərdir, ancaq daxili maneələri görə bilmədikləri üçün xarici maneələri təqsirləndirirlər. Əsasən xaricə ba­xa­raq yaşadığımız üçün qarşımızdakı maneələri da­xi­li­miz­də­kilərdən daha dəqiq görürük.

Nəyi gör­mə­di­yini gör­mək ağıllanmağın başlanğıcıdır! Bu kitab va­si­təsi ilə zehni maneələrinizi kəşf edə bilərsiniz, güclü bir başlanğıc nöqtəsinə sahib olarsınız. Beyninizdə yer­ləşən və ağlınızın hərəkətlərini məhdudlaşdıran şüşə ara­kəsmələr nələrdir?

3.Xarici maneələr öz-özünə aradan qalxa bilər, ancaq daxili maneələri fəal və tələbkar bir səylə daxilinizdən (zehninizdən) silməyiniz lazımdır. Ətrafınızdakı xarici maneələr sürətli kütləvi dəyişikliklər səbəbi ilə öz-özünə aradan qalxa bilər, ancaq daxili maneələr bizim səylərimiz və göstərdiyimiz münasibətlə beynimizdən silinə bilər.

Daxili maneələr evin içindəki zibil kimidir, bələdiyyə gəlib onu mətbəxdən götürə bilməz. Daxili maneələrinizin aradan qaldırılmasını dövlətdən də gözləyə bilməzsiniz. Daxili aləminizə nəzarət etmək imkanı sizdə olduğuna görə şüurlu və ya instinktiv icazəniz olmadan böyük dəyişikliklər olmaz.

Qısası, məhdudlaşdırıcı daxili inanclar mane olan xarici şərtlərdən daha çox bizə təsir edər. Normaları şərtlərdən çox zehin qoyur. Edə bilməmək əksər hallarda məhdudlaşdırıcı bir ön qərardır. Eyni şərtlərdə yaşayan, eyni imkan(sızlıq)lara sahib olan adamlardan bəzilərinin çox qabiliyyətli, bəzilərinin orta səviyyəli, bəzilərinin çox uğursuz ola bilməsi bunun bir sübutudur.

Köpəkbalığının başına gələnlər bizə mane olmağın gücünü göstərir. Hədəfinə yetişməsi əngəllənən bir canlının öz içində yaratdığı bəzi düşüncələrlə özünü sabotaj edib heç bir şeyə nail ola bilməmək vəziyyətinə düşdüyünü anladır. Bu vəziyyətin əsl səbəbi xətalı zehin xəritələri tərtib edərək istifadə etməkdir.

Ərazi dəyişdikcə zehindəki xəritəni dəyişmək lazımdır

Dil psixologiyasıyla maraqlananlar xarici aləmi əra­ziyə, daxili aləmi isə xəritəyə bənzədirlər. Həyat, eşq, insanlar və uğur haqqındakı düşüncələrimiz bir xəritədir. Bizlər həyat ərazisində doğru zehin xə­ri­tə­lərindən istifadə edərək yola çıxırıq və yanlış xə­ri­­tələrlə yolda qalırıq. Xəritələrimiz daxili ger­çək­li­yi­mizdir.

Ağıllı insanlar xəritələrini əraziyə uyğunlaşdırmağa meyillidirlər. Dəlilər və dahilər isə əllərindəki xə­ri­­­təyə əsasən ərazinin formasını dəyişməyə çalışırlar! Əgər siz də xəritəyə görə ərazini dəyişdirməyə çalışırsınızsa və dahi deyilsiniz… Qalanını başa düşdünüz!2

Təcrübənin birinci mərhələsində köpəkbalığı ovunu həqiqətən yeyə bilməyəcək vəziyyətdə idi. İkinci mər­­hələdə şüşə arakəsmə götürüldükdən sonra kiçik balığı yemək mümkün idi. Akvariumun içindəki ərazi şərtləri (fiziki-təbii gerçəklik) dəyişdiyi halda, kö­­pəkbalığının başının içindəki düşüncə xəritəsi (zeh­ni gerçəklik) dəyişmədi.

Köpəkbalığının inancları akvariumun həqiqətləri ilə uyğun gəlmədiyi üçün nə­­ticədə uduzdu. Bu vəziyyətə dinozavrlaşma, yəni za­­manla ayaqlaşmamaq prosesi deyə bilərik!

Əgər daxili inanclarınız xarici həqiqətlərlə uyğun de­yilsə, deməli düşüncələrinizin son istifadə tarixi ke­çib. Köpəkbalığının ən böyük xətası ərazi dəyişdiyi halda zehin xəritəsini dəyişdirə bilməməsidir. Öyrənmək – özünü dəyişdirmək deməkdir.

Ağıllı telefonunuzu və kompyuterinizi tez-tez «up-date» edirsiniz, yaxşı, bəs beyninizi hansı tezliklə yeniləyirsiniz?

Günümüzün sürətlə dəyişdiyi şəraitdə ərazi tez-tez yeniləşdiyi üçün uğur qazanmaq və uğursuzluğa dü­­çar olmaq dərslərinin son istifadə tarixi də sürətlə qı­salır. Bu da həyat boyu öyrənməyi məcburiyyət halına gətirir. Yaxşı, belə olan halda necə fikirləşməliyik?

Hər səhər dünya yenidən qurulur. Hər səhər şərtlər dəyişir. Hər gecə tale ehtimalları yenidən nizama salır. Dünən mümkün olmayan bu gün mümkün hala gəlir. Bu gün mümkün olan sabah olmaya bilər. Hər gün yenidən ehtimalları «təftiş etmək» lazımdır.

İnamı olanda imkanı yoxdur, imkanı olanda inamı yoxdur

İdealist bir insan üçün bu köpək balığının hə­ya­tın­dan ala biləcəyi ən vacib dərslərdən biri inanc ilə imkanın əlaqəsidir.

Təcrübənin birinci mərhələsində köpəkbalığının ki­çik balığı yeyə biləcəyinə inamı vardı, ancaq imkanı yox idi. İkinci mərhələdə isə imkanı vardı, ancaq inamı yox idi.

Gənclik illərində böyük işlər görə biləcəyimizə inamımız olur, ancaq imkanımız (pul, səlahiyyət, tanış, şirkət və s.) olmur. Zaman keçdikcə imkanlarımız ar­tır, çeşidlənir, ancaq bu dəfə uğura olan inamımız zəif­­ləyir.

Nümunəvi və davamlı uğur üçün inam və imkanın mü­nasib zamanda, münasib yerdə, münasib adamda cəmləşməsi lazımdır. Bunun öz-özünə yaranacağını göz­ləyə bilmərik, münasib yerdə mövqe tutub, lazım olan şeyi edib, lazım olan şeyi elətdirməliyik.

Sınayan itirə bilər, ancaq sınamayan onsuz da uduzmuşdur

Bu təcrübə özündə sınama cəsarətini itirməyin nə­ti­cələrini göstərir. Köpək- balığı sonrakı sınaq zamanı uğur qazana bilməyəcəyinə inandığı üçün cəhd göstərməkdən əl çəkdi. Özünü daha çox xəyal qırıqlığına uğratmaq istəmədi!

Fəqət unutduğu bir şey vardı: Sınadığı zaman ya qalib gələ bilər, ya da uduza bilər, ancaq sınamadıqda hökmən məğlub sayılır. Buna ədəbiyyatda «lotoreya qanunu» deyilir.

Lotoreya aldığınız zaman böyük uduşu siz uda da bilərsiniz, udmaya da bilərsiniz, ancaq bilet almadığınız üçün mütləq siz udmayacaqsınız.

Çoxumuz uduzmaq qorxusuyla sınaqlardan vaz ke­çirik, və bu zaman sınamağın faydası olduğunu unu­duruq. Uzun müddət heç bir şey etmədən əldən ver­diklərin bir iş görərək itirdiklərindən daha çoxdur. Xü­susilə də əldən veriləsi bir şeyi olmayanlar üçün!

Burada təqdir etdiyim şey sınamaq xatirinə sınamaq deyil. Uğur sınaqlarına məqsədyönlü, planlı və sistemli bir şəkildə girişmək lazımdır. Sınaq kor-ko­ranə bir cəsarətlə də həyata keçirilməməlidir.

Bir Af­rika məsəlini yada salaq, «insan bulanıq suyun də­rin­liyini iki ayağı ilə içinə atılaraq ölçməməlidir!» Özünü mütəmadi təhlil edərək hədəf, bacarıq, təsisat və ətrafdakı şərtlərə uyğun olaraq nəyin mümkün oldu­ğu­nu, nəyin mümkün olmadığını bilmək lazımdır. Şüur­lu uğur bunu tələb edir.

Xasiyyətinizə uyğun olan bir karyera seçib sonsuz say­da sınaqları gözünüz önünə gətirə bildikdən sonra uğur qazana bilməyəcəyiniz az şey var. Uğur əksər hal­larda xüsusi qabiliyyət, coşqun fəaliyyət, sistemli ağıl və qərarlı fədakarlıq sayəsində qazanılır.

Bu təcrübə daha bir vacib nöqtəni bizə göstərir. Mü­kafat yoxdursa, əmək də yoxdur. Davamlı müka­fat fəaliyyət göstərmək üçün lazımdır. Göstərdiyi cəhd­lərə baxmayaraq, heç bir şey əldə etməyən balıq mü­kafatsız fəaliyyətini davam etdirə bilməyib (Bu his­­səni maaşınızın artırılmasını istədiyiniz vaxtda mü­dirinizə oxutdura bilərsiniz).

Nəzarəti itirmənin zaman keçdikcə pis bir qismətə çevrilməməsinə diqqət yetirmək lazımdır. Mehmet Akif: «Gələcəyi qaranlıq görərək əzmdən əl çəkmək, alçaq bir ölüm varsa, əminəm, budur ancaq» deyirdi.

Bir çox insan həyat şərtlərini və hadisələri nəzarət altında saxlaya bilmədiyini gördükdə özünü hadisələrin axarına buraxmağa başlayır. Bu münasibət istehzalı bir şəkildə həyatlarına hadisələrin daha çox təsir edə biləcəyi bir hala gətirir.

Özlərini hadisələrin axarına təslim edənlərə kiçik bir xatırlatma: Ancaq ölü balıqlar dalğaların apardığı yerə gedirlər!

Başınızı şüşəyə vurduqca sınamaq cəsarətinizi itirdiyiniz şeylər nələrdir?

İndi öz qorxularınızı kəşf etmək və etiraf etmək vaxtıdır! Sizin köpəkbalığı kimi «başınızı vuraraq» öyrəndiyiniz məhdudlaşdırıcı həyat dərsləri nələrdir? Hamımızın zehni arxiv qeydlərində fərqli öyrənilmiş çarəsizlik dərsləri var. Hətta bəzilərinin həyatı təlim edilmiş çarəsizlik antologiyası kimidir! Fərqli insanların fərqli zamanlarda gündəlik həyatlarından çarəsizlik örnəkləri:

Əcnəbi dil kursuna yeni başlamışıq. Yeni sözləri və qaydaları həyəcanla öyrənərik, ancaq qısa bir vaxtda yaddan çıxararıq. Yenə əzbərləyərik, yenə yadımızdan çıxır! Axırda «bu dil başıma girmir» deyərək çarəsizlik marşını oxumağa başlayarıq.

Bu mərhələdən keçənlərin bəziləri ilk iki ayda öyrəndiyi bir neçə sözlə The New York Times-ın həftəsonu əlavəsini oxumağa çalışar. Hey bir şey başa düşmədiyini görüb «Yox, mən bunun öhdəsindən gələ bilmirəm!» deyərək böhran keçirir!

Yeni evlənmiş iki gənc. Qadın dərhal ərini bey­nin­dəki ideal kişi modelinə uyğun olan şəkilə salmaq üçün hərəkətə başlayır! Sezdirmədən ərini formaya salır, Orta Şərqin və Balkanların nümunəvi kişisi edir! Ona ev işlərində kömək etməyi, mətbəxdə təkcə salat deyil, başqa işlər də görməyi, romantik olub əlamətdar günlərdə hədiyyələr almağı öyrədir.

Qadın «kişinin qa­­dın üzərində hegemonluğunu modernləşdirmə la­yi­həsi» üçün uzun müddət çalışır, ancaq qarşısındakı «bişmiş kişinin» bütün varlığıyla dirənməsinə görə bir az keçəndən sonra geri çəkilir. Axırda taleyindən küsüb onu «olduğu kimi» qəbul edir!

Çox adamın iş həyatını nizama salmaq cəhdləri də təlim edilmiş çarəsizliklə qurtarır. Hər ilin əvvəlində iradəmizin gücündən daha çox istifadə etməyə, karyeranıza daha çox diqqət yetirməyə, daha nizamlı yaşamağa, daha çox kitab oxumağa, qənaət etməyə və s. qərar verərik.

Yalan deyil, bir neçə dəfə qəbul et­diyimiz qərarlara riayət etdiyimiz də olur. Ancaq bir müddətdən sonra daxili intizamımız pozulur, qə­rar­la­rımız unudulur, ortabab əyarlarımıza qayıdırıq.

Bəzən artıq çəkidən xilas olduğumuzu xəyal edir, möh­kəm bir rejimə qərar verərik! Çoxumuz qərar qə­bul etməklə kifayətlənir, rejimə heç başlamırıq. Bəzilərimiz bir neçə gün pəhriz saxlayır, nəticə istədiyi kimi olmadıqda başqa bir pəhrizə keçir.

Yenə irəliləyiş olmadıqda öz niyyətsizliyini deyil, diyetoloqları günahlandırır. «İşə yaramırlar, bunlar pul tələsidir, ot yeməklə çəki azalsaydı, bizonlar arıq olardılar!» deyərək əvvəlki kimi yoluna davam edir.

İşsiz qaldıqda iş axtarmağa qərar veririk. Yeddinci gö­­rüşdən də istədiyimiz nəticə alınmadıqda, dərhal bunu dəyişdirilməsi bizim əlimizdə olmayan böyük səbəblərlə əlaqələndiririk.

Dünya iqtisadi böhranını səbəb bilir, «Ölkədə 10% işsiz var!» deyirik. On faizin işsiz olduğu doğrudur, ancaq qalanların bir iş tapa bildiyi də həqiqətdir!

Bəzilərimiz universitetdə oxuyarkən xərclərimizi çı­xarmaq üçün qapı-qapı gəzib bazarlama işiylə məş­ğul oluruq. Əlimizə bir məmulat verirlər, təyin olunmuş görüşlərə gedirik. Üçüncü, beşinci, yeddinci rədd ca­vabından sonra «Adamlar bu malı almır, qardaşım!» deyir, satıcılıq karyeramızla vidalaşırıq.

Ancaq eyni şirkətdəki başqa bir satıcı həmin məmulatdan davamlı olaraq satar. O, «Ayın yaxşı işçisi» mükafatını alanda biz də içimizdə qıcıqlanırıq. Biz etmədiksə, demək o iş «edilməsi mümkün olmayan iş» idi, o yoldaşımız da edə bilməməliydi!

Bir çoxumuzun həyatında eşq arama macəraları da tragikomediya ilə müşayiət olunar. Ehtiraslı bir eşqin həyatımızı başdan-ayağa dəyişdirəcəyinə inanırıq. Özünü inkişaf etdirmək, karyera, uğur qazanmaq kimi şeylərlə məşğul olub yorulmaqdansa, sadəcə bir eşqlə bütün bunların verdiyindən daha çox xoşbəxtliyə nail olmaq istəyirik!

Öpən kimi şahzadə olacağını sandığımız adamlar qurbağa çıxır! «Ruletka» oynayanlar kimi həyatımızdakı əskikləri tamamlayacaq doğru parçanın gəlməsini durub gözləyirik. Ya heç gəlməz, ya da gələr, ancaq biz ümidsizlikdən başımızı kənara çevirdiyimiz üçün onu görə bilmərik.

Vaxt keçdikcə qismət nəzəriyyələrinə sığınır, yeni sevgilimiz, keçmiş sevgilimizin yeni sevgilisi, yeni sevgilimizin keçmiş sevgilisi arasında keçən kiçik qısqanclıqlarla vaxtımızı keçiririk.

Nə olsa da, təlim edilmiş çarəsizlik qaçılmaz bir tale deyil, aradan qaldırılması mümkün olan zehni haldır. Bizim necə düşünməli olduğumuzu irəlidə danışacağıq, yaxşı, bəs köpəkbalığı necə düşünməli idi? Mütəmadi olaraq başını şüşəyə vurmağa davam etsəydi, elm adamları şüşə arakəsməni ortadan götürməyə bilərdilər!

Həyatda nə zaman yer dəyişdirmək, nə zaman özünü dəyişdirmək lazımdır?

Necə olsa da, bizlər köpəkbalığı kimi etdiyimiz hər hərəkətin əksinə olaraq dərhal şərtlərin yeniləndiyi təc­rübə şəraitində deyilik. Dünya bizimlə oyun oynamır! Bizdə şüur deyilən intellektual bir radar var. Şüurumuz sayəsində uğur dolanbacını üstələyib oyunun qaydalarını çox sürətli bir şəkildə öyrənə bilirik.

Köpəkbalığının düşdüyü vəziyyətə düşməmək üçün uğur radarını həmişə işlək vəziyyətdə saxlamalı, daxilimizdə və xaricimizdə nələrin dəyişdiyini, nə­lə­rin əvvəlki kimi qaldığını kəskin və əskiksiz bir şə­kil­­də təqib etməyimiz lazımdır.

Əgər xarici şərtlər və ya daxili şərtlər dəyişdisə, ye­nidən cəhd göstərmək yaxşı bir fikirdir. Yeni mə­lu­­matlara və bacarıqlara sahib olduqca, yeni duyğu və düşüncələr yarandıqca daxili şərtlər dəyişir.

Hə­­­yat daxili və xarici şərtlərin, məcburiyyət ilə müm­kün­lərin olmaq ehtimalları üzərində qurulur. Bütün bunları gözləmədən, nə zaman əlimizdəki budağı buraxıb başqa bir budağa çıxmaq lazım olduğuna qərar vermək lazımdır.

O zaman dəfələrlə sınadığınız halda uğur qazana bilmədiyiniz məsələ barədə mütəmadi olaraq özü­nüz­dən bu üç şeyi soruşa bilərsiniz:

1.Məndə dəyişən bir şey varmı?

2.Ətrafımdakı şərtlərdə dəyişən bir şey varmı?

3. Hədəfə aldığım şeyin özündə bir dəyişiklik varmı?

Sizin daxilinizdə, ətrafınızda və hədəfə aldığınız şeydə bir dəyişiklik varsa, dərhal şansınızı bir də yoxlaya bilərsiniz. Özünüzdə dəyişiklik etməyin ta­ma­milə sizə bağlı olduğunu unutmayın. Siz özünüzü inkişaf etdirdikcə şərtlər dəyişəcəkdir.

Həyat oyununun ən çətin suallarından biri bu mövzudadır: Nə zaman əzmlə şərtləri zora salmalı, nə zaman səbirlə gözləməli, nə zaman yeri dəyişdirməli, nə zaman özümüzü dəyişdirməliyik? Bu çox əhatəli və fərdi bir haldır. Kənardan verilə biləcək bir doğru ca­vab da yoxdur.

Nə edə biləcəyinizi daxilimizdəki qüvvə, qarşınızdakı şərtlər və ağlınızdakı alternativ metodlarla birlikdə siz qərara alırsınız. Mənim bu kitabla edə biləcəyim şey sizə bəzi vəziyyətləri də­yər­lən­dirərkən istifadə edə biləcəyiniz işə yarayan təhlil va­sitələrini verməkdir. Kitabda uğur qazanmağa dair bir çox fərqlilikləri və təhlil vasitələrini tapacaqsınız.

Yaxşı, əgər xarici şərtlərdə heç bir dəyişiklik yox­dur­sa, nə etməli? Həyat dinamik strategiyalar tələb edir. Bəzən çıxış düyməsini basaraq metodlarınızı daraldan bu şəraitdən və oyundan çıxmaq daha yaxşı ola bilər.

Nəticəsiz mübarizədən əl çəkib, başqa bir oyunda qazana bilmək üçün mövcud vəziyyətdən çıxmaq ağıllı bir manevr ola bilər. Uda biləcəyiniz oyunu siz seçməlisiniz!

Bu bölümdə insanın fərdi uğur cənnətinə yetiş­mə­­sinə mane olunduqda nələr baş verdiyini anlatdım. Bundan sonrakı bölümdə insanların uğursuzluq cə­hənnəmindən nə üçün qaçmadığına (qaça bilmədiyinə) nəzər salacağıq. Səhifəni çevirərkən düşünün: Bir insan uduzmağa, itirməyə necə alışar?

İtirməyi qəbul etmək: istəmədiyimiz şeylərə nə üçün qatlanırıq?

İnsanın həyat mübarizəsinin iki tərəfi vardır: Cən­­nəti axtarmaq və cəhənnəmdən qaçmaq. Ya ideal bir şəraiti axtarırıq, ya da bərbad bir şeydən qaçırıq. Ya istədiklərimizə yaxınlaşmağa çalışırıq, ya da is­tə­­mədiklərimizdən uzaqlaşmağa. Ağrı-acıdan qaç­mağa, xoşbəxtlik gətirən şeylərə yaxınlaşmağa yö­nə­lik bir sövq-təbiilik ilə doğuluruq.

Bundan əvvəlki bölümdə istədiyimiz bir hədəfə yetişməyimizə mane olunduqda daxili aləmimizdə nələr baş verdiyini öyrəndik. Bəs bir insanın istəmədiyi hallardan qaçmasına mane olunanda nələr baş verir?

Qəzetlərin üçüncü səhifələrindəki xəbərləri yadınıza salın. Nə üçün bəzi adamlar həyatlarını məhv edən insanlara, yerlərə və münasibətlərə bu qədər uzun zaman qatlanırlar? İnsanların dağıdıcı münasibətlərə və hallara qarşı aktiv bir etiraz bildirmək yerinə passiv bir şəkildə örtülü tərzdə imkan vermələrinin səbəbi nə ola bilər? Həqiqətən çarəsiz olmaqları, yoxsa çarəsiz olduqlarını sandıqları üçün?

Bu insanlar içinə salındıqları qəfəsdən çıxa bil­mə­­dikləri üçün, yoxsa qəfəslərini beyinlərindən silə bil­mə­dikləri üçün fərdi qurtuluş savaşlarını başlamırlar (baş­laya bilmirlər)? Bu bölümdə mövzumuz qapısı açıq qəfəsi tərk etməyənlər haqqındadır!

Elektrik şokları və əziyyətdən qaçmaq cəhdi

1960-cı illərin ortalarında amerikalı professor Martin Seliqman və yoldaşları ədəbiyyatda cığır açan yeni bir təcrübə həyata keçirdilər.

Təcrübədə bir kabinəyə salınmış itlərə zərərsiz, ancaq narahat edən elektrik cərəyanı verilərək ağrıdan qaç­maq istiqamətində davranışları tədqiq ediləcəkdi. Bunun üçün 24 it seçilərək üç qrupa ayrıldı.

Birinci qrupdakı itlərə bu ağrıdan qaçmaq imkanları olduğu üçün «Qaçış qrupu» (escape group) adı ve­rildi. Bunların kabinəsində bir düymə vardı və it­lər burunları ilə ona toxunduqları zaman elektrik cə­rə­ya­nını kəsə bilirdilər.

İkinci qrupda isə «çarəsizlər» idi. «Boyunduruq qrupu» (yoked group) adı verilən bu itlərə qaçış qrupundakılarla eyni elektrik verilirdi, ancaq kabinələrindəki düyməni basdıqda elektrik kəsilmirdi.

Üçüncü qrupdakı itlər isə heç bir şoka məruz qalmayan nəzarət qrupu idi. Başqa itlərdəki dəyişiklik heç bir təcrübəyə məruz qalmamış bu itlərə baxılaraq yozulacaqdı.

İtlər qrup halında deyil, ayrı-ayrı kabinələrə yerləşdirilərək təcrübə aparıldı.

Təcrübənin birinci mərhələsində ilk iki qrupun kabinəsinə eyni vaxtda 64 elektrik şoku verildi. Əgər 30 sa­niyə ərzində düymə basılmazsa, elektrik öz-özünə kəsilirdi.

Elektrik şokunu kəsmək imkanına malik olan qaçış qrupundakılar düyməni basmağı yaxşı öyrəndilər və get­dikcə daha qısa bir vaxtda basmağa müvəffəq oldular.

Çarəsizlər qrupundakılar düyməni bassalar da, elektrik kəsilmədiyi üçün bir neçə cəhddən sonra düyməni basmaqdan vaz keçdilər.

Şərtlər dəyişdiyi halda fikirlər eyni şəkildə qalanda…

Birinci mərhələnin nəticələri ortaya çıxdıqdan 24 saat sonra təcrübənin ikinci mərhələsinə keçildi.

Tədqiqatçılar bu dəfə itləri iki bölməyə ayrılmış yeni bir daxmaya apardılar. Daxmanın elektrik verilə bilən ilk bölməsindəki itlər elektrik şoku verildiyi zaman alçaq bir çəpərin üstündən keçərək rahat və təhlükəsiz sahəyə keçə bilirdilər.

Bu mərhələdə itlərə müntəzəm seriyalar halında elek­trik şoku verilirdi. İtlərin bu cınaqların hər hansı birində çəpərin üstündən keçərəkelektrik şokundan qurtulacaqlarına ümid edilirdi.

Həm də elektrik şoku verilməmişdən bir dəqiqə öncə xəbərdarlıq üçün işıq (qaçış siqnalı) yandırılırdı. Kiçik bir cəhdlə çəpərin üstündən keçib qaçan itlər əziy­yətdən xilas ola bilirdi.

Təcrübənin nəticəsini əks etdirən hesabata görə: ilk mər­hələdə elektrik şokunu kəsmək imkanı olan qaçış qrupu və heç bir elektrik şoku tətbiq edilməyən nə­zarət qrupu, ikinci mərhələdəkieletrik şokundan qurtulmaqda təxminən eyni uğur qazandıqları halda, çarəsizlər qrupu böyük bir fərq ilə onlardan geridə qaldı.

Çarəsizlər qrupu canlarına əziyyət verən bu arzu­olun­maz vəziyyətdən xilas olmaqda (qaçmaqda) çox fərsiz olmuşdu. Bu qrupdakı 8 itin 6-sı çəpərin üs­tündən atılıb elektriksiz sahəyə keçə bilmədi (keç­mə­di). Elektrik şoku verildiyi zaman qaçmaq əvəzinə ol­duqları yerdə uzanıb gözləməyə üstünlük verdilər. Öz enerjilərini əziyyətdən qaçıb qurtulmaq yerinə əziy­yətə qatlaşmağa sərf edirlər.

Bu qrupdakı itlərin 75%-i qarşı tərəfə heç atılmır, 62%-i isə yeddi gün keçməsinə baxmayaraq, hələ də uğur qazana bilmirdilər. Hətta bir həftədən sonra da bu 8 itin 5-i qarşı tərəfə keçməyi bacarmadı.

Seliqmana və həmkarlarına görə təcrübənin nəticəsi ikinci qrupdakı itlərin çarəsiz olmağa öyrəşdiklərini göstərirdi.

Tədqiqatın nəticələrini şərh etməzdən əvvəl bu təcrübənin həyatdakı qarşılığı barədə bir az fikirləşək! Sizin həyatınızda buna bənzər hallar,həyatınızın sizə əziyyət verən «elektrikli sahələri» hansılardır? Özünüzü cəmləyib çəpərin o biri tərəfinə atılmağa cəsarət etmədiyiniz hallar hansılardır? Hansı hallarda enerjinizi nələrisə dəyişmək yerinə nələrəsə qatlanmağa sərf edirsiniz?

Öz nüfuzuna yüksək qiymət vermək: “başın önə əyilməsin!”

Bu təcrübədən sonra Martin Seliqman və S.Mayer «Təlim edilmiş çarəsizlik» nəzəriyyəsini ortaya atıb inkişaf etdirməyə başladılar.

Bu təcrübə psixologiyada inqilabi dəyişikliklər etmiş, zəkanın çalışması ilə bağlı terapiyanın (bilik te­­rapiyası) psixologiyanın araşdırma mövzusunun dav­ranış olduğuna inanan, şüurun psixologiyanın araşdırma sahəsinə girdiyini inkar edən elmi görüşə (davranışçı terapiya) üstün gəlməsinə töhfə verib.

Seliqman nəzəriyyəsinin qısa xülasəsi budur: «Nə zaman ki, bir adam etdiyi heç bir şeyin fərq yaratmayacağına inanarsa, çarəsizliyə və heç bir şey etməməyə öyrəşəcəkdir.»

Təlim edilmiş çarəsizlik psixologiyasında üç vacib məqam var. Birincisi: etdiklərinin nəticəyə heç bir təsiri olmadığını (hərəkət ilə nəticə arasındakı əlaqəsizlik) düşünməkdir. İkincisi: bu nəticənin oxşar hallara da aid olacağına inanmaqdır. Üçüncüsü: baş verənlərin gələcəkdə də eynilə davam edəcəyini düşünməkdir.

Buraya qədər anlatdığımız təcrübələrin ikinci mər­hə­ləsi köhnə inancların yeni şəraitə keçmələrinin nəticəsini göstərir. İkinci mərhələdəki uğursuzluqlar, davranış ilə nəticə arasındakı əlaqəsizlik inamı, oxşar vəziyyətlərə bütünlüklə meyil etməyi və gələcəyə istiqamətləndirilmiş uğutsuzluq gözləntisinin nəticəsidir.

Daha əvvəl söylədiyim kimi, təlim edilmiş çarəsizlik özündə bir daha sınamaq cəsarətini itirməkdir. İlk təcrübədən çıxan mənfi nəticələri özünü məhdudlaşdıracaq şəkildə yanlış yozmaqdır.

Təlim edilmiş çarəsizliyin ən təhlükəli nəticələrindən biri insanın öz gözündəki dəyərini itirməsidir. Bir neçə sınaqda uğur qazanmadıqda, beynəlxalq dərəcələndirmə şirkətlərinin ölkələr üçün etdikləri kimi, öz gözümüzdəki “nüfuz dəyərimizi” aşağı salmağa başlayırıq. Bu da həyat mübarizəsində gözümüzü qorxudur, özünəinamımızı və cəsarətimizi zəiflədir.

İnsan təcrübələri: Çarəsizlik təcrübələri insanlara da aiddirmi?

Təlim edilmiş çarəsizliklə bağlı balıqlar, siçanlar və pişiklər üzərində aparılan bir çox təcrübədə oxşar nəticələr ortaya çıxmışdır. Bəzi adamlar heyvan­lar üzərində aparılan təcrübələrin insanlara aid ola bilməyəcəyini, insanların başlarına gələn hadisələri təhlil etmək bacarıqlarının fərqli olduğunu söyləyiblər.

Buna aid ilk dəfə yapon əsilli amerikalı elm adamı,akademik Donald Hiroto 1974-cü ildə oxşar bir təc­rübə modelini insanlara tətbiq edərək «ça­rə­sizlik in­sanlara aşılana bilərmi?» sualının cavabını test etmişdir.

Hiroto itlər üzərində aparılan tədqiqata oxşar şəkildə iki mərhələli və üç qrupa ayrılmış, təcrübə üçün seçilmiş adamlardan istifadə edərək bir təcrübə aparmışdır.

Birinci və ikinci qrupun olduğu yerə yüksək də­rə­cədə gurultulu bir proqramın verilməsi, nəzarət qru­punun otağına isə narahatedici səs verilməməsi qə­ra­ra alınmışdır.

Birinci qrupdakılar (qaçış qrupu) uzaqdan komanda alətinə oxşayan bir panelin düymələrinə düzgün sıra ilə basdıqları zaman gurultu kəsilir. İkinci qrupda isə (çarəsizlər qrupu) paneldəki düymələri hansı şə­kildə basırlarsa bassınlar gurultu kəsilmir.

Gurul­tulu veriliş başladıqda ilk qrupdakılar cəld düzgün nöq­tələri taparaq gurultunu kəsmişlər. İkinci qrupdakılar çalışmaqlarına baxmayaraq, nəticə əldə edə bilmədiklərini görüb bir müddətdən sonra cəhd etməkdən əl çəkmişlər.

Təcrübənin ikinci mərhələsində üzərlərində təc­rü­bə aparılan adamlar başqa bir otağa salınır. Yenə də güc­lü bir gurultu başlayır. Bu dəfə əsəbləri pozan musiqini kəsmək üçün edilməsi lazım olan yeganə şey, əl­lərini bir qutunun sağ tərəfindən sol tərəfinə qoymaqdır.

Nəzarət və qaçış qrupu qısa bir müddətdə bunun həll yolunu tapdıqları halda, çarəsizlər qrupunun heç bir cəhd göstərmədiyi görünür. Hitoya görə, za­man və məkan dəyişdiyi halda narahatedici səsi kəs­mək üçün heç bir şey etməmələri, onların yaxın keç­miş­də­ki uğursuz təcrübələrini yeni şərtlərə daşımalarına görədir.

Bu ilk təcrübə və ondan sonra aparılan yüzlərlə tədqiqat təlim edilmiş çarəsizlik nəzəriyyəsinin insanlar üçün də məqbul olduğunu təsdiq edir.

Həyat universiteti, çarəsizlik fakültəsi: Mübarizə gücünü boğmaq təlimi!

Seliqman və həmkarlarının çarəsizlik qrupundakı itlərə qurduğu tələ nə idi?

Üzərlərində təcrübə aparılanlara birinci mərhələdə elektrik şoku verilərkən bundan baş çıxarmaları üçün heç bir yol qoyulmadı. Onlara həyatlarına təsir edən, an­caq qarşısının alınması onlardan asılı olmayan zə­rər­verici bir hal yaşadıldı.

Göstərdikləri cəhdlərin nə­ticələri dəyişdirməyəcəyi düşünülərək mübarizə güc­lə­ri və «uğur qazana bilmək» duyğuları boğuldu. Narahatverici vəziyyətdən xilas olmaq üçün heç bir yol tapa bilməyən itlər öz güclərini əziyyətdən qurtulmağa deyil, əziyyətə qatlaşmağa sərf etməyə başladılar. Çarə tapmaq yerinə problemlə yaşamağı öyrəndilər. Bu, çarəsizləşdirmək təlimi idi!

Bu təlimin tərsi isə “Psixoloji gücləndirmə və pozi­tiv uğur təlimi” adlanır. Bir sıra sınaqlarla insanlara güc­­ləndirici uğur təcrübəsi yaşatmağın, insanların öz­­lərinə olan inamlarını, motivasiyalarını və mənlik his­­sini gücləndirdiyi, bununla da uğur performansını yük­səltdiyi elmi cəhətdən təsdiq olunmuşdur.

Xü­su­si­lə də uşaqların və gənclərin daxili aləmlərində güclü bir uğur xatirəsinin, təcrübəsinin və qeydinin olması çox vacibdir. Bunu yaşayaraq öyrənmələri idealdır, an­caq hətta seyr etmələri də fərq yaradır.

İngiltərədə hər il təşkil edilən Uembldon tennis turnirini izləyən gənc idmançıların bir neçə həftə boyunca performansla­rın­da yüksəliş olduğu araşdırmalarla təsdiq olunub. İd­man psixologiyasında buna “Uembldon təsiri” deyilir.

Təcrübədəki ən çətin nöqtələrdən biri, itlərin yaşadıq­ları çarəsizlik vəziyyətin mənbəyinə dair məntiqli bir izah tapılmamasıdır. İtlər çəkdikləri əziyyəti etdikləri, ya da etmədikləri bir şeylə əlaqələndirə bilmirdilər.

Təc­rübənin ilk mərhələsində qaçsalar da, yatsalar da, heç bir şey dəyişmirdi! Çəkdikləri əziyyətin məntiqli və mənalı bir izahını tapa bilməmələri onları boşluq duy­ğusuna, çarəsizliyə və hərəkətsizliyə sövq edirdi.

ir seçimə istinad edən, məqsədli və mənalı əziy­yət­­lər insanı qürurlandırır. İnsana davam gətirmək üçün güc verir. Öz seçimi olmayan məqsədsiz və mə­na­sız bir əziyyətə qatlaşmaq insan ruhunda Kafkaesk bir sıxıntı yaradacaqdır.

Bu da həyatda bir məqsəd sa­hibi olmağın əhəmiyyətini göstərir. Məqsədsizlik əziy­yətin şiddətini artırır, məqsəd əziyyəti mənalı və dö­zümlü edə bilir.

Siyasi təbliğat yolu ilə cəmiyyətdə çarəsizliyə öy­rəşmə və passivlik psixologiyası yaradıla bilər. Küt­lə­ləri «qoyunlaşdırmağ»ın ən təsirli yolu təlim edilmiş çarəsizlik psixologiyasını geniş yaymaqdır. Bu yol bəzi insanlarda işə yarayır, ancaq bəzilərində əks nə­ticə doğurur.

Qaranlıq çoxaldıqca işığını daxildən alan yer üzünün ulduzları parlamağa başlayar! Təz­yiqlər bu insanların dirənməyə meyilliliklərini güc­lən­dirir. Bəşəriyyətin tarixi görkəmli fatehlərlə yanaşı, fəxr ediləsi böyük dirənişçilər tərəfindən də yazılıb. Bö­yük İsgəndər fəthin simvoludursa, Çe Gevara da mü­qavimətin simvoludur.

Saxta çarəsizlik və həqiqi çarəsizlik

Hamımızın bəzən məruz qaldığı həqiqi çarə­siz­lik­lərlə təlim edilmiş çarəsizliklər qətiyyən eyni şey deyildir.

Həqiqi çarəsizlikdə tam olaraq çarəsiz və­ziy­yətdə olmadığımız halda, keçmişdəki xəyal qırıqlıq­la­rımızdan çıxardığımız məhdudlaşdırıcı yanlış qə­naət­lərin və şişirdilmiş ümumiləşdirmələrin təsiri ilə ça­rəsiz olduğumuzu sanıb, həll edə biləcəyimiz bir prob­lemi həll etmək üçün heç bir cəhd göstərməməyə saxta çarəsizlik deyilir.

Təlim edilmiş çarəsizliklə bağlı anlatdığım təcrü­bə­lə­rin birinci mərhələsində həqiqi çarəsizlikdən, ikinci mər­hələsində saxta çarəsizlikdən söhbət gedir. Bu, çox çətin bir nöqtədir. Çarəsiz olduğunuzu düşünərək edə biləcəyiniz şeylərə son verdiyiniz üçün həllə aparan bir yol olduğu halda, onu görə bilmiriksə bu, saxta çarəsizlikdir.

Çarəsizlik duyğusu yaşayanlara tera­pevtlərin verdikləri ilk sual budur: – Həqiqətən ça­rəsiz vəziyyətdəsiniz, yoxsa çarəsiz olduğunuzu dü­­şünürsünüz?

Qazanılmış, saxta çarəsizliklə həqiqi çarəsizliyi tə­miz bir zehinlə ayırmaq lazımdır. Nəyin saxta, nəyin hə­qiqi çarəsizlik olduğunu çətinliklərlə savaşa-savaşa ayırd etmək asan olmaya bilər. Dahi şair Füzuli de­miş­kən: «Axıntıya qapılan, sahildə gəzdiyini sanar!»

Xətalı məntiq yürüdərək çarəsizlik idrakını əmələ gə­tirən də, bunu düzəldə bilən beynimiz də var. Beynimizi çıxarıb yerinə başqa bir beyin qoymayacağımıza görə onu işlətməyin formasını dəyişdirməliyik.

Eynşteynin də tez-tez vurğuladığı kimi, hər zaman istifadə etdiyimiz məntiq yürütmə formasından dolayı yaşadığımız problemləri, yalnız o məntiq qəlibinin xaricinə çıxararaq həll edə bilərik.

Beyin öz yaratdığı bir problemi, əgər daha yaxşı bir səviyyədə və daha fərqli bir şəkildə çalışdırılırsa, həll edə bilər!

Tıxanmış olan yolumuzdur, ya ağlımız?

İnsan zehni hər hansı bir problemi həll etməyə ça­lı­şar­kən bildiyi metodlar içərisindən ən yaxşısını seçir. Bəs mövcud olan, ancaq istifadə olunmamış metodlar nə olsun?

Çox vaxt çarəsizlik çıxış yolunun bağlı olmasına görə deyil, ağılın qapalı olması səbəbi ilə açıq metod­la­rın görülə bilməməsindən qaynaqlanır. Tıxanış bü­tün­­lüklə xaricimizdə deyil, daxilimizdədir, yolumuzda deyil, ağlımızdadır, ayaqlarımızda deyil, başımız­da­dır. Problemlər həll yolunu görə bilməməkdən yaranır.

Nə demək istədiyimi anladan gözəl bir hekayə var.

Yaşlı adam həbsdə olan oğluna məktub yazır: «Kartof əkmək üçün tarlanın şumlanması lazımdır. Yaşlıyam və xəstəyəm, edə bilmirəm. Yanımda olsaydın, nə yaxşı olardı…»

Oğlu məktubu oxuyub kədərlənir, ancaq həbs­xa­na­­dadır. Bu həqiqi çarəsizlik vəziyyətində edilməsi müm­­kün olan nə var ki?

Ancaq gənc adam bizim kimi fikirləşmir. Dərhal ata­­sına cavab yazır: «Ata, amandır, tarlanı şumlama, cə­­sədləri orada basdırmışam!»

Polis həbsxanadan yazılmış məktubu oxuyan kimi dər­­hal hərəkətə keçir, dəlil-sübutları tapmaq üçün tar­lanı əvvəldən axıra qədər şumlayır, fəqət bir şey tapa bilmir!

Bir neçə gün sonra yaşlı adam oğlundan daha bir mək­­tub alır: «Ata, bu şəraitdə əlimdən gələnin ən yax­­şısını etdim!»

Dəf olunmaz kimi görülən maneələri zəka və fərqli düşünməyin gücüylə dəf etmək yaradıcı uğur tər­zidir. Yaradıcı uğur əldə olan imkanlara bağlı olmadığı üçün məhdud imkanlarla hüdudlara güc gələn nəticələr qazandıra bilir.

Heç bir şeyiniz yoxdursa, qarşınızdakı maneələr də çoxdursa, zəkanız yeganə sərmayənizdir. Miras hesabına deyil, alın təriylə sıfır nöqtəsindən zirvəyə yüksəlmiş insanlara yaxşı baxın, başlanğıcda yeganə sərmayələri beyinləridir!

Çox sayda təlim edilmiş çarəsizlik nümunələrini an­latmağın səbəbi daxilinizdəki gizli çarəsizlik dövr­lə­rini hər bucaq altından görə bilməyinizə yardım et­mək­dir. Uğur və uğursuzluğun daxilinizdəki mexanizmini başa düşmək üçün təfərrüatlara hakim olmaq çox önəmlidir.

Detallarını yaxşı bilmədiyiniz bir şeyi tam başa düşə bilməzsiniz, başa düşmədiyiniz bir şeyə nəzarət edə bilməzsiniz, nəzarət edə bilmədiyiniz şeyi idarə edə bilməzsiniz, idarə edə bilmədiyiniz şey isə sizi idarə edər!

Qorxunun özü, yoxsa qorxduğunuz şey daha çox zərər verir?

Təlim edilmiş çarəsizlik öyrənmə ilə qorxu arasındakı əlaqəni açıqlayır.

İnsan nə üçün bir daha cəhd etmir? İtirməkdən qorx­duğu üçün! Bəs heç bir cəhd etmədikdə nə olur? Özü­nü gücsüzləşdirərək ən qorxduğu şeyə özünü təs­­lim edir!

Şekspirə həsr edilən bir mətndə «İnsanların çoxu itir­məkdən qorxduqları üçün sevməkdən çəkinirlər» deyilir. «İnsanlar sevilməkdən qorxur, özünü se­vil­mə­yə layiq bilmədiyi üçün. Fikirləşməkdən qorxur, ca­vabdehlik daşıyacağı üçün.

Danışmaqdan qorxur, mü­zakirə ediləcəyindən çəkindiyi üçün. Duyğularını ifadə etməkdən qorxur, rədd edilməkdən hürkdüyü üçün. Qocalmaqdan qorxur, gəncliyinin qiymətini bil­mə­diyi üçün. Unudulmaqdan qorxur, dünyaya yaxşı bir şey vermədiyi üçün. Və ölməkdən qorxur, yaşamadığı üçün.»

Keçmişdəki uğursuz nəticələrə ilişib qalmayın. Ana­­­­tomik quruluşumuzdakı hikmətə diqqət yetirin. İn­­sanın fiziki quruluşu necə yaşamağın lazım olduğuna bir işarədir. Əgər mütəmadi olaraq keçmişimizə ba­xaraq yaşamağımız arzu olunsaydı, gözlərimiz ən­sə­­mizdə olardı!

Keçmişdəki uğursuzluqlarımızın hər za­man gözümüzün qarşısında olması lazım gəlsəydi, al­nımız, gözümüz və yanaqlarımız arasında geriyə bax­maq üçün bir güzgü olardı! Ağıl hər şeydən üstün olmasaydı, vücuddakı ən yuxarı nöqtədə beyin ol­mazdı!

Keçmişdəki uğursuzluqları nə unudun, nə də böyü­dün. Keçmişin pis izlərinin gələcəyinizi formalaşdırmasına imkan verməyin. Pop ulduzu Madonnanın de­diyi kimi, «keçmişin yükləri bir vaqondur, biz isə lokomotivik».

Sizi yavaş hərəkət etməyə məcbur edən va­qonları dartmaq məcburiyyətində deyilsiniz. Zehni baqaj yüklərinin necə nizamlanmasını iki bölümdən sonra öyrənəcəksiniz.

Çarəsizlik psixologiyasının dəyəri: Təlim edilmiş çarəsizlik insanı beynindən vurur!

Təlim edilmiş çarəsizlik üç şeyi zəiflədir: ağlı, arzuları, duyğuları!

Tədqiqatlara görə, uzun sürən çarəsizlik psixologiyası insanlarda üç önəmli zəifliyə səbəb olur: motivasiya zəifliyi, intellektual zəiflik və emosional zəiflik.

1.Təlim edilmiş çarəsizlik yaşayanlar əvvəlcə ehtiraslarını itirirlər. İstədiklərini əldə etməyin öz əllərində olmadığını düşünən insanlar öz istəklərindən vaz ke­çir­lər. Bu adamların istəyərək etdikləri hərəkətlər azalar, məcbur olduqları üçün etdikləri artar. Bəzi ictimai qu­rumlara gedərkən gördüklərinizin bir izahı budur.

2.Təlim edilmiş çarəsizlik yaşayanların ağılları və düşünmək qabiliyyətləri də get-gedə zəiflər. Et­diklərinin heç bir işə yaramadığını düşünən bir adam ağlını işlədərək hadisələrin axınını dəyişdirə bi­ləcəyinə inanmadığına görə, problemləri həll et­mək üçün beynini gücə salmaqdan əl çəkir.

Zaman keç­dik­cə ağlı kütləşir, hərəkətləri ilə nəticələri arasındakı əla­qəni görmək qabiliyyəti zəifləyir. Bu səbəbdən də se­çimlərinin nəticələrinə qarşı biganə olur.

3.Təlim edilmiş çarəsizlik yaşayanların duyğula­rı da zaman keçdikcə zəifləyir. Cübran Xəlil Cübran deyir: «Arzu həyatın yarısıdır, laqeydlik isə ölü­mün» Uzun müddət ziyan çəkən və çalışmasına bax­­mayaraq bundan xilas ola bilməyən insan, ağ­rı­sını idarə etmək üçün o əziyyəti qəbul edir, bir az da əziy­yətlərə qarşı hissiyatsızlaşmağa başlayır.

Əziy­yə­ti məh­dudlaşdırmaq üçün əziyyətin kandarını yük­səlt­dik­cə yaşamaq sevincini də itirir. Beləliklə, o insanın həs­­sas rəngləri solur, zövq yelpiyi daralır.

Təlim edilmiş çarəsizlik canlıları sadəcə psixoloji ola­­raq deyil, bioloji olaraq da çökdürür. Bir tədqiqat za­manı səksəninci elektrik şokundan sonra siçanın bio­loji müdafiə mexanizminin də dəyişdiyi, həm psi­xo­loji, həm də bioloji olaraq reaksiya göstərmədiyi mə­lum olmuşdur.

Uzun müddət həbsxanada qalan in­sanların azadlığa çıxdıqdan sonra hərəkətlərindəki ləng­likdə bu cür bioloji əlamətləri görə bilərsiniz.

Təlim edilmiş çarəsizliyi bir kompyuter proqramına oxşada bilərik. Beynimizə yükləndiyi andan eti­ba­rən bütün sistemləri və əməliyyatları yavaşıdan viruslu bir proqram.

Bu proqramın ən çətin funksiyası başımıza gələn hadisələrə, yüklədiyimiz mənaya və göstərdiyimiz reaksiyaya mənfi təsir etməsidir. Yaxşı ki, bu proqramı aradan qaldırmaq və zavod əyarlarına qaytarmaq mümkündür.

Bir məqsədə yetişməsinə mütəmadi olaraq maneçilik törədilən insanlarda nə kimi dəyişikliklər baş verir?

 Arzuları yerinə yetirilməyənə qədər uşaqların nə kimi komik hərəkətlər etdiklərini bilirsiniz. Yeni­yet­mələr də onlardan çox fərqlənmirlər! Hə­yat­dan istədiklərini almadıqda müxtəlif reaksiyalar gös­tə­rirlər. Bəziləri özünə zərər verməyə başlayır, bəziləri baş­­qalarına, bəziləri mistik şeylərə sığınır, bəziləri də xə­­yallara.

Əlindən oyuncağı alınan yeniyetmələrdə ən çox mü­­şahidə edilən reaksiyalar bunlardır:

1.Avtomatik ruh düşkünlüyü: Bəzi adamlar hər və­­ziyyətdən bir böhran yaradır. İstədikləri şey olma­dıq­da dodaq büzür, həyatdan küsür, özünə qapılır, yor­ğanın altından çıxmaq istəmirlər. Peşəkar ruh düş­kün­ləri böhrana düşüb çıxmağı bir karyera halına gə­ti­rirlər. Bu adamları tanıtmağa ehtiyac yoxdur, çox ol­duq­ları üçün tanıyırsınız.

2.Adi qəzəblilər: Bu qrupdakılar maneələrlə rastlaşdıqda aqressivləşir, sərt olmağa meyil edirlər. Qə­zəb­li, qürurlu, əsəbi olurlar. Hey deyinir, kimlərisə təqsirləndirir, əsəblərini heç əlaqəsi olmayan adamlara yönəldirlər. Müdirləri maaşlarını artırmayanda evə gedib həyat yoldaşlarını döyürlər!

3.Sui-qəsd nəzəriyyəçiləri: Bu qrupdakılar qarşılarına çıxan hər maneədə paranoyya görür, onlara qarşı sui-qəsd qurulduğunu düşünürlər. Bu maneəni necə dəf etməyi fikirləşmək əvəzinə əvvəlcə o maneəni «kim­­lərin yaratdığını» tapmağa çalışırlar!

Maneənin sə­bəbi haqqında məlumatları olmasa da, öz ehtimallarına uyğun olaraq kimisə günahlandırırlar. Xüsusilə də hiyləgər əyalət siyasətçilərində bu davranış tərzinə çox rast gəlmək olur!

4.Tale və qismətçilər: Bu qrup dəf edə bilmədiyi bir ma­neə qarşısına çıxarkən dərhal qismətçiliyə yönəlir. İstə­diyinə nail ola bilməyibsə, demək «qismətində yox­dur!» Bu qrupun karyera planı yoxdur, qisməti var­dır!

Ənənəvi bir şey istədiyi kimi olmadıqda qis­mət­çi olur, şəhərlilər və təhsillilər isə yerində və zamanında gözəl, xoş qarşılanan, düşündürücü söz söy­­ləyən, hər məsələyə «nöqtə qoyan» olurlar. Belə adamlar müxtəlif cürdür: kimisi kosmosla danışır, ki­­misi mistik kartları oxuyaur! Hər şiddətli uğursuz­luq­dan sonra belə meyillər daha da güclənir.

Bu za­man qismətçilərin bəziləri şikayət etsələr də, əs­lin­də giz­lində öyünürlər. Çünki fərdi bacarıqsızlığına görə de­yil, bəxtsiz, talesiz olduğu üçün «edə bil­mə­dik­­­lə­rinə» inanırlar. «Bəxtsizəm» demək uğur qazana bil­məməyin əsl səbəbini gizlətməyin hiyləgər yo­­lu­dur!

Bu adamların ürəkdən inandıqları «qismət nə­­zə­riyyəsi»nə bəraət qazandıran bir hadisəni hə­yat­la­rında hiss edən zaman yaşadıqları sevinc əsl sənədli film mövzusudur!

5.Məzlumlar: Çətin bir maneə ilə rastlaşanda öz­lə­rini yazıq göstərməyi yaxşı bilirlər. Bu qrupdakılar xarab olub yolda qalmış maşını başqalarına itələtdirən adamlar kimi, qarşılarına çıxan maneələri başqalarına dəf etdirirlər.

Bir maneə ilə qarşılaşdıqda ya dərhal bir xilaskar – qəhrəman axtarırlar, ya da insanların mər­hə­mətini hərəkətə gətirərək kütlənin köməyi ilə is­tək­lə­rinə yetişirlər.

6.Giriş ihaşiyələndirənlər; bəzək-düzəkçilər: İs­tə­dik­­lərinə nail olmadıqda küsüb mız-mız edən, tez in­ci­yən, zaman keçdikcə malxülyaçıya çevrilən, hər şeyi «qü­­rur məsələsi» hesab edən həssas və küsəyən adamlardır.

Daxillərində hər zaman təkrarlanan bir şüar var: «Mən insan deyiləmmi? Mən qulun deyiləmmi? Tan­­­rım, dünyaya məni Sən gətirdin. Dərd-əzab verib dər­man axtartdın. Sən məni qulların üçün oyuncaq ya­ratdınmı?»

7.Özünə zərər verənlər: Bir maneəni dəf edə bil­mə­dikdə “özü yıxılan ağlamaz” deyib özlərinə zə­rər verməyə başlayan insanlardır. Konsert zamanı Müs­lüm Gursesə yaxınlaşa bilmədikdə, özünə ülgüc çəkmək bu davranışın bir nümunəsidir.

Karyera­sın­da xəyal etdiyi bir səviyyəyə çata bilməmiş bir sənətkarın içki düşkünü olması, sevgilisi tərəfindən tərk edilən birinin yeməyə bağlanıb kökəlməsi bu cür özünü cəzalandırma formalarındandır.

Bu insan­la­rın beynində dağıdıcı bir məntiq irəli sürmə tərzi var: «İstədiklərimə nail ola bilmirəmsə, deməli, də­yər­sizəm. Dəyərsiz olduğuma görə özümü yox et­mə­liyəm.»

8.Xəyal aləminə sığınanlar: Xəyallarındakı hə­yatı ya­şamayınca, həyati vacib bir ömür yaşamağa baş­la­yır­­­lar. Bu adamlara sərt həqiqətlər mane olduqda zamanla ayaqlaşmayan xəyallara sığınırlar.

Ətraf aləmlə əlaqələrini məhdudlaşdırıb öz daxili aləm­lərinə qapılaraq ideal və maneəsiz dünyalarını ya­radırlar. Tənhalığı sevir, təcrid olunmuş tərzdə yaşayırlar. Bu qrupdakılardan bəzən çox yaxşı şair və yazıçı yetişir.

Dəf edilməyən maneə qarşısında ən çox yayılmış reaksiya növü depressiyadır. Depressiyanın iki tərəfi var­dır. Məqsədinə yetişməsi maneə ilə qarşılaşdıqda ki­şilər aqressivliyə, qadınlar isə depressiyaya meyilli olurlar. Aqressivlik də bir növ maskalı depressiyadır.

Təlim edilmiş çarəsizliyin nəticələri depressiya əla­mətlərinə çox bənzəyir: Özünəinamın az olması, zəif problem həlletmə bacarığı, diqqətin yayınması, yor­ğunluq və ümidsizlik. Təlim deilmiş çarəsizlik elm aləmində depressiyanı izah edən bir model kimi qə­bul edilir.

Məqsədinə yetişməsinə mane olunan hər kəs depressiyaya düşmək məcburiyyətində deyil. Bəziləri çə­tinliklər qarşısında Nitsşenin məşhur sözündəki kimi, «məni öldürməyən zərbə məni gücləndirir» deyir, daha da qətiyyətli olurlar.

Əzmin zəfərinə inanan bu adamlar «Bir insanı hədəfinə doğru aparan yol göy­də­ki ulduzların sayı qədərdir» deyə düşünərək nəticə əldə edənə qədər təkidlə sınamağa davam edir. İmkanların qıtlığı da onları dayandıra bilməz.

«Atımızı alan, yolumuzu da almadı ki!» atalar sözündən ilham­la­nır, mövcud yolları tapa bilməsələr, özləri yeni bir yol açırlar.

Nə qədər boyun əyə biləcəyinizi təyin etmək: Nə qədər tabe olmalı, nə zaman meydan oxumalı?

Təcrübələrin göstərdiyi başqa bir çətin nöqtə əks cəhd qanunudur. Üzərlərində təcrübə aparılanlar bütün güclərini əziyyət verən haldan baş çıxarmaq üçün isti­fadə etməyə çalışdılar. Ancaq istədikləri nəticəni al­madıqda bir əks cəhdə yönəlib həyat enerjilərini əziy­yətə qatlanmağa istiqamətləndirdilər.

Qatlanmaq, avtomobilin sürət qutusunu geriyə nizamlayıb irəli getmək üçün var gücü ilə qaza basmaq kimidir! Bey­nimizi çətinliklərdən baş çıxarmağa yormaqdansa, o çətinliklərə tabe olmağa şərtləndirdikdə uğursuzluq bataqlığına qərq oluruq.

Buna görə də çoxları uğur qazana bilmədikcə əziyyətini yaxşıca qabardaraq bəzək-düzək verməyə meyilli olurlar, bu da davamlı uğursuzluğun təməlidir.

Həyatla əlaqəli ən çətin nöqtələrdən biri nəyə nə qə­dər qatlanmaq, nəyə nə zaman meydan oxumağın va­cib olduğunu bilməkdir. Hər şeyə müdaxilə edən bir romantik üsyankar olsaq, anadangəlmə fövqəladə bacarığımız və böyük maddi imkanlarımız yoxdursa, bir müddət sonra sadəcə tükənmiş olacağıq.

Hər şeyə boyun əyən, heç bir şeyə yox deməyən, öz standartlarını aşağı salan, ondan tələb olunduğu kimi formalaşan bir adam olsaq, bu əzilmiş tövrlə uğur qazanan bir adam olmağımız çox çətindir. Həddən artıq boyun əymək də, ölçüsüz dikbaşlıq da uğurun sevmədiyi şeylərdir.

Bəs belə olan halda meyarlar necə olmalıdır? Hə­yat­da nə qədər boyun əyməli, nə zaman meydan oxumalıyıq? Nə qədərini qəbul etməli, nə qədərdən sonrasını rədd etməliyik?

İki fərqli vəziyyət üçün fərqli qatlana bilmək meyarlarını təyin etməliyik:

1.Öz ideyalarımızı həyata keçirmək üçün qatlanma­ğı­mız lazım olanlar.

2.Başqalarının istəkləri, ya da həyat şərtinə görə qat­lanmağa məcbur olduqlarımız.

Birinci qrup uğur qazanmağın «ev tapşırığı»dır. So­nunda böyük mükafat gözləyən əziyyətlər. İkinci qrup isə daha çox «hambalçılıq»dır. Sadəcə həyatda qal­mağa yarayır və sonunda heç bir mükafat yoxdur.

Ətrafdakılarla yola gedə biləcək qədər uzlaşmağı bacarmalı, hər şeyə qatlanan bir aciz olmamalı, müs­tə­qil fərd olmaq üçün nə qədər qatlanmalı olduğunuzu müəyyən etməlisiniz. Bir gün həyatın dibinə düşsəniz, tərəqqiyə nail olmaq üçün qırmızı xətti əvvəlcədən konkret təsbit etməlisiniz.

Qurtuluş Savaşı dövründəki qurultaylar milli qədim xüsusiyyətləri tanıtdı. Fərdi qurtuluş savaşınızı başlamağa enerji tapa bilməyiniz üçün əvvəlcədən ən aşağı həddi təyin etməlisiniz. Uğur qazanan insanların beynində bundan aşağısına razı olmayacaqlarını bildirən bir qırmızı xətt olur. Sizin qırmızı xəttiniz haradan başlayır?

Bu yerdə birinci qrupda yer alan cəhdləri «qatlanmaq» kimi görməmək üçün uğuru mövsümi fəaliyyət olmaqdan çıxarıb həyat tərzinə çevirməyiniz lazımdır.

Özünüzü karyeranızın tələblərinə uyğun formalaşdırsanız, balığın üzməsi, quşun uçması qədər rahat və asanlıqla uğura doğru irəliləyərsiniz. İşinizin tələb etdiyi insana çevrilsəniz, uğur qazanmaq üçün apardığınız mübarizənin çətinliyini yarıbayarı az hiss edərsiniz.

Sonrakı bölümdə ətrafdakılar tərəfindən insanlara itirmə və qatlanma mədəniyyətinin necə «aşılandığını» kəşf edəcəyik.

Təlim edilmiş müvəffəqiyyətsizlik: İtirmə mədəniyyəti necə yayılıb genişlənir?

Bir internet saytında aparılan anket sorğusunda əmək fəaliyyətində işlərin necə dövr etməsini qısaca anladan ən yaxşı hekayənin nə olduğu soruşulmuşdu. Yarışmada «Beş meymun arasında baş verənlər» hekayəsi birinci yeri tutmuşdur.

Təlim edilmiş müvəffəqiyyətsizlik: İtirmə mədəniyyəti necə yayılıb genişlənir?

 Bir internet saytında aparılan anket sorğusunda əmək fəaliyyətində işlərin necə dövr etməsini qısaca an­­ladan ən yaxşı hekayənin nə olduğu soruşulmuşdu. Yarışmada «Beş meymun arasında baş verənlər» he­­kayəsi birinci yeri tutmuşdur.

Bu hekayəyə görə, beş meymunu bir qəfəsə salırlar. Or­taya bir nərdivan qoyulur. Qəfəsin yuxarısına da ba­nanlar asılır. Hər hansı bir meymun nərdivana dır­maşıb bananları götürmək istədikdə bütün meymun­la­rın üstünə soyuq su tökülür. Təkcə nərdivana çıxmağa çalışan meymun deyil, digərləri də bu soyuq su­dan islanırlar.

Bəzi meymunlar bir neçə dəfə asılmış bananı qopartmaq istəyirlər, ancaq üstlərinə tökülən su hamısını isladır. Bir müddət keçəndən sonra aralarındakılardan biri banana tərəf qalxarkən qalan meymunlar ona dərhal mane olmağa başlayırlar.

Sonra meymunlardan birini qəfəsdən çıxarıb yerinə başqa bir meymunu (A olsun) salırlar. A-nın ilk etdiyi hərəkət bananlara yetişmək üçün nərdivana dırmanmaq olur, ancaq qalan dörd meymun buna icazə vermir və yeni meymunu döyürlər!

Daha sonra islanmış meymunlardan biri də başqa bir meymunla (B olsun) əvəz edilir. O da nərdivana tərəf cuman kimi döyülür. Bu yeni meymunu (B), ən şid­dətlə döyən sonradan qəfəsə salınmış A-dır!

İslanmış meymunlardan üçüncüsü də dəyişdirilir. Yeni gələn meymun da (C olsun) banana yetişməyə ça­lışdıqda döyülür. Döyən dörd meymundan ikisinin (sonradan gələn A və B) yeni gələn meymunu (C) niyə döydüklərinə dair heç bir fikirləri yoxdur! Ancaq yenə də onu döyürlər!

Ən axırda əvvəlcə isladılan meymunların dördüncüsü və beşincisi də yeniləriylə (D və E) əvəz olunur. Baş­ları üstündə bir salxım banan olduğu halda, heç biri nərdivana yaxınlaşmır!

Səbəb? Çünki işlər burada belə gəlib, belə də getməlidir!

Bu hadisə sizə tanıdığınız bir ölkəni, şirkəti, ya da ailəni xatırlatdımı?

Meymunlar nəyin edilməyəcəyini döyülərək öy­rən­dilər və sonradan gələnlərə məcburi öyrətdilər. Öz ara­larında da bir etmək-etməmək mədəniyyəti yarandı.

Meymunlar «birlik və bərabərlik» halında uğur qa­zana bilməməyin iki müqəddəs şərtini yerinə ye­tirdilər: Fikirləşdiklərini bir-birlərinə etdirmədilər və etdikləri barədə fikirləşmədilər!

Bu hekayə bizə bir kütlədə hakim olan uğur mə­də­niy­yətinin gücünü göstərir.

Biz etdik alınmadı, sən də cəhd etmə!

«Bu dünyaya bir dahinin gəldiyini ondan bilmək olar: bütün adamlar onun əleyhinə birləşmişlər!» Bunu Conatan Svift demişdir

Əgər cığır açacaq bir uğur layihəniz varsa, bəzi insanlar iki kəlməni mütəmadi başınıza vuraraq sizi dayandırmağa çalışacaqlar.

1.Edə bilməzsən!

2.Etməməlisən!

«Boş yerə çalışma, edə bilməzsən» ilə cəsarətinizi qırmağa, «Buna ehtiyac yoxdur, etməməlisən» ilə fikrinizi qarışdırmağa çalışırlar. Bu adamlar pis- niyyətli deyillər, sadəcə keçmişdəki uğursuz cəhdlərinin və düz məntiqlərinin qurbanıdırlar.

Böyük elm adamı Yusuf Has Hacib «Göz odur ki, dağın arxasını görə bilsin, ağıl odur ki, başa nə gələcəyini bil­sin» deyib. Buna baxmayaraq, təşəbbüslər tarixi gə­lə­cəyə cığır açacaq fikirlərini ortaya atdıqları zaman riş­xənd edilən, rədd olunan, qarşısına maneələr qoyulan insanların hekayətləriylə doludur.

Sadəcə ev telefonlarının istifadə edildiyi illərdə Mu­rat Varqı adlı bir gənc təşəbbüsçü mobil telefonunun mövcudluğunu bilir. Türkiyəyə gətirmək istəyir, ancaq çox böyük miqdarda maliyyə yatırımı lazım olduğu üçün bunu təkbaşına edə bilmir. Mobil telefona dair fikrini layihələndirib böyük şirkətlər qruplarına təklif edir.

Əvvəlcə Koç şirkətlər qrupuna gedir, idarə heyətində baxılır və rədd edilir. Sonra Sabancı şir­kətlər qrupuna gedir. Bir rəvayətə görə Sakıp Sabancı «Danışıqların havada dolaşacağını» eşidəndə «Biz gözümüzlə gördüyümüz şeylərə sərmayə yatırırıq» deyə qəbul etmir.

Başqa qruplara da gedir, nəticə dəyişmir. Düz altı ilini ən böyük iş adamlarını mobil telefonlardan gələcəkdə çox istifadə ediləcəyinə inandırmağa çalışmaqla keçirir!

Axırda Mehmet E. Karamehmetlə görüşür. Bu qrup bu fikrin gələcəkdəki dəyərini görüb sərmayə yatırır. Nəticədə bu gün Nyu-York bazarına da çıxmış, dünyada 65 milyon abunəçisi olan Türkcell markası yaranır.

Türk­cellin partlayışlı bir şəkildə genişlənməsindən sonra Sabancıdan nə düşündüyünü soruşduqda özünəxas üslubda belə dedi: “Ürəyim yanır ağam, necə oldu ki, görmədik!”

İlk fərdi kompyuterin icadı zamanı nələr baş verdi?

Kompyuterin haradasa avtomobil boyda olduğu il­lərdə Amerikada Stiv Cobs və yaxın dostu Vozniak adi adamların istifadə edə biləcəyi ilk kompaktlı fərdi kom­püter (PC) düzəltdikləri zaman hələ universiteti bitirməmiş iyirmi yaşlarında olan gənclər idilər.

O dövr­də çox məşhur olan «Atari» firmasına gedib hər evdə ola biləcək bir kompyuter düzəltdiklərini və onu dü­zəldərkən «Atari»nin bəzi detallarından istifadə et­diklərini, əgər seriya istehsalı həyata keçirmək is­təsələr, onlara verə biləcəklərini, hətta özlərinin də orada maaş alaraq işləyə biləcəklərini deyirlər.

Firma PC-ləri kimsənin almayacağını deyərək qəbul etmir. HP-yə eyni təkliflə gedirlər, onlar da Cobsun söylədiyinə görə «Fikrinizə və sizə ehtiyacımız yoxdur, hələ heç uni­­versiteti də qurtarmamısınız!» deyə rədd edirlər.

Müştərək şirkətlərini qurmaq və fərdi kompyuter istehsal etmək üçün banka kredit almaqdan ötrü mü­raciət etdikdə, «bu cür bahalı oyuncaqları kimsəyə satmaq mümkün olmayacağı» səbəbi ilə onlara kredit verilmir.

Onlar da evdəki hesablama maşını da da­xil olmaqla bir çox əşyaları sataraq topladıqları pulla evlərinin qarajında öz şirkətlərini qururlar. Qur­duqları «Apple» şirkəti vaxt keçdikcə Macintosh, iPhone, iPad və iPod istehsal edəcək sektorun ən bö­yüklərindən biri olur.

«Apple»-nin 2011-ci il bazar qiyməti 422 milyard dollara çatırdı, həmin ildə Türkiyənin UDM-si 750 milyard dollar idi!

İnsan fikirləşmədən iş görə bilmir: Stiv Cobsun görə bildiyini niyə bu qədər çox adam görə bilmədi? «Ap­ple» illər keçəndən sonra çox mütəhərlikli bir reklam filmiylə bunun cavabını intiqam alırmış kimi verdi. Reklamda Edison və Eynşteyn kimi dahilərin şəkil­­lərinin yanında o, belə deyirdi: – «Çılğınlar, na­şü­kürlər, asilər, yaramazlar köhnə kəndə yeni adət gə­tirənlərdir.

Onlar qanun düşkünü deyillər və status-kvoya əhəmiyyət verməzlər. Onlardan faydalana bilər, onlara qarşı çıxa bilər, onları ucalda bilər və ya al­çalda bilərsiniz. Edə bilməyəcəyiniz bir şey var ki, o da onları görməzdən nəticəyə gəlməkdir.

Çünki onlar dəyişiklik baniləridir. Onlar bəşəriyyəti bir addım irəli aparanlardır. Bəziləri onlara dəli deyə bilər. Bizim üçün onlar bir dahidir. Dünyanı dəyişdirəcək insanlar onu dəyişdirə biləcəklərini düşündükləri qədər çılğın olanlardır!»

Əhməd Çələbinin düzəltdiyi qanadlarla uçmağı sı­namasından Kolumbun Amerikanı kəşf etməsinə qə­dər buna oxşar onlarla nümunə göstərə bilərəm. Kolumb ona bir kəşfiyyat gəmisi verilməsi üçün altı il İspaniya kral ailəsini inandırmağa çalışmışdı!

Kolumbun kəşf etdiyi Amerika dünyanın ən yenilikçi və təşəbbüskar ölkələrindən biri olduğu halda, orada da bir çox tragikomik hadisələr baş vermişdir. ABŞ patent idarəsinin rəhbəri 1899-cu ildə «Artıq icad ediləsi hər şey icad edildi» söyləyirdi.

BVF-nun baş direktoru Tomas Vatson 1943-cü ildə: «Dünyada sa­də­cə 5 kompyuterlik bazar vardır», deyirdi. 1797-ci ildə dəmir kotan istehsal olunduqda Nyu-Cersidəki əkin­çilər, «Dəmir kotan zəhərlidir, məhsulu korlayır, ya­banı otları çoxaldır» deyərək istifadə etməkdən im­tina edirlər.

İlk seriya avtomobil istehsal edən Henri Fordun 1903-cü ildə banka kredit üçün etdiyi müraciət rədd edilir. Ekspert raportunda belə yazır: «Atlar hər zaman istifadə olunacaq. Avtomobil isə ancaq müvəqqəti bir dəb ola bilər!»

Cığır açan yeni bir düşüncə cəzasız qalmaz!

Ticari təşəbbüskarlar kimi yenilikçi sosial hərəkatlar da həmişə rişxəndlə, məhdudlaşdırmayla, əngəllərlə qar­şılanır. «Yer kürəsi Günəşin ətrafında fırlanır» dediyi üçün Qalileyin başına nələr gəldiyini bilirsiniz. Kö­ləliyin ləğv olunmasının vacibliyini söyləyən ilk in­sanlar cəmiyyətin nizamını kökündən pozmaqda təq­sir­ləndirilmişdilər.

Linkoln köləliyi ləğv etdiyi üçün öl­dürüldü. «Sorğu-suala tutulmamış həyatı yaşamağa dəy­məz» deyərək kök salmış yanlış ittihamları araşdırmağa başlayan Sokrat ölümə məhkum edilmişdi.

Yaşadıqları dövrün ortabab insanlarını daşqalaq edən bir çox adamlar sonrakı dövrlərdə bəşəriyyət tə­rə­findən iftixar hissi ilə anıldı. Bu gün keçmişdə baş ve­rənləri komik və haqsız qəbul edən bizlər dövrümüzün qabaqcıllarını daş- qalaq etməkdə keçmişin «status-kvo»çu insanından çox da fərqli deyilik.

Buna görə də hər qabaqcıl insan divara bu sözləri yazmalıdır: «Böyük qabaqcıl insanların heykəlləri həyatda ol­duq­ları zaman onlara atılan daşlardan düzəlir!»

Bu yaşananlar bizə bir ictimai həqiqətin doğum prosesini göstərir. Alman filosofu Şopenhauerə görə bir hə­qiqətin doğulması üç mərhələdən keçir: «Əvvəlcə riş­xənd edilir, sonra şiddətlə onun əleyhinə çıxılır, ən axırda da «əslində belə olduğu məlum idi» deyə qəbul edilir!»

Bir xəyalın həqiqətə çevrilmə prosesi də çox vaxt buna oxşayır. Əvvəl rişxənd edilir, sonra əleyhinə çıxılır, axırda «əslində bunu birisinin etməsi lazım idi!» deyilir.

İnsanlar iki yerə ayrılır: Köhnəlmiş fikirlərdən qor­xanlar və yeni fikirlərdən qorxanlar. İkinci qrupda­kı­lar həmişə hər bir cəmiyyətdə daha çox olurlar. Bu qrup­­dakılar nələr edilə bilməyəcəyini öyrənməklə ki­fa­yətlənmir, başqalarını da məcbur öyrətməyə çalı­şır­­lar.

Hüdudların kənarında düşünən, yerləşmiş qə­liblərin sədlərini keçməyə israr edən olsa, meymun hekayəsindəki kimi səbəbini də bilmədən onu dö­yürlər!

Əgər bir sahədə qabaqcılsınızsa, cəsarəti məhv edən çoxluğa zidd çıxaraq, sizi dəstəkləyən bir azlıq da tapılır. Bu insanlar daxilinizdəki zəkanı, yaradıcılığı, sənəti və bacarığı görməyə meyillidirlər.

Hər cə­­miyyətdə yaxşılar və pislər, geriyə çəkənlər və inkişaf etdirənlər, dəstəkləyənlər və mane olanlar yan-yana yaşayır. Hansı kəsimin nə qədər güclü olduğu o cə­miy­yətdəki uğur mədəniyyətinin xarakteristikasını təyin edir. Uğur mədəniyyəti də uğur qazanmağa yö­nəl­­miş davranışlara birbaşa təsir edir.

Yeni bir məfhum təklifi: Təlim edilmiş uğursuzluq!

Professor Martin Seliqmanın təlim edilmiş çarə­siz­lik metodunun işin içinə insan amili daxil olduqda bəzi əskikliklərdən xali olmadığı görünür. İnsan öy­rən­məklə kifayətlənmir, həm də öyrədir! Buna görə də yeni bir məfhuma ehtiyacımız var: təlim edilmiş ça­rəsizlik!

Başqa cür desək: Təlim edilmiş uğursuzluq!

Bir heyvan çarəsizliyə öyrəşir, passivləşir, susur. Bir insan da çarəsizliyə öyrəşir, ancaq bununla ki­fa­yət­­­lənmir, ətrafındakı dostuna, yaxınlarına, gördüyü hər kəsə bunu anladır! Çarəsizlik duyğusu onun əl-qo­lunu bağlasa da, dilini daha çox açır!

İnsan çarəsizliyə öyrəşməklə kifayətlənmir, «ça­rəsizlik dilini və ədəbiyyatı»nı inkişaf etdirir. Ça­rə­siz­liyin nəğməsini oxuyur, kitabını yazır, filmini çə­kir, zarafatını edir, şeirini, nəsihətlərini və zərb-mə­səl­lərini yaradır. Çəkdiyi əziyyətlərdən nə qədər çox tə­sir­lənsə, onu o qədər çox insana yayar.

Bu duyğu və düşüncə toplusu böyüyüb yayıldıqca cə­miyyətdəki itirilmişlik mədəniyyətini forma­laş­dırır. «Uğur insanın çalışması ilə əlaqəli deyil» me­sajı bir cəmiyyətdə çox mənimsənildikdə orada itir­mə mə­dəniyyəti təzyiqlərə məruz qalır.

İtirənlər mə­də­niy­­yəti dominant olduqda itirməyin fəziləti qazanma­nın faydasından daha uca tutulur. Qazananlar örtülü bir günahkarlıq duyğusu yaşamağa başlayırlar. Uğu­run əxlaqi dəyəri və qanuniliyi sorğu-sual edilir. Cə­miy­yət get-gedə itirməyi bütləşdirir, uğursuzluqda bərabərləşir.

Təlim edilmiş çarəsizlikdə fərdlər sınama-yanılma yoluyla itirməyi öyrənirlər. Təlim edilmiş çarəsizlik və itir­məklik mədəniyyətində isə ətrafdakılar tərəfindən fərdlərə nələri etməyəcəkləri o qədər güclü bir şəkildə yük­lənir ki, adamlar daxillərindəki gücə, əllərindəki für­sətlərə və qarşılarındakı şərtlərə baxmayıb heç bir cəhd göstərmədən itirməyi bəri başdan qəbul edirlər!

Çarəsiz olduğu «öyrədilən» bir adam tez-tez «olana bərəkət, olmayan qismət deyilmiş» söyləməyə başlayır, ancaq aradakı fərq «qisməti» olmaqda davam edir.

İtirməklik mədəniyyətini nəql etmək üçün həyat haq­qında söhbətlər, filmlər, kitablar və ya musiqi vasitə ola bilər. Kədərli nəğmələr, arabesk musiqisi tə­lim edilmiş çarəsizliyi yaymaq üçün güclü vasitədir.

 İnadkarların həbləri: Qəribin əziyyəti öləndə bitər!

İtirmək mədəniyyətinin dərin kodlarını oxumaq üçün baxılması lazım olan yerlərdən birinin yük maşınının arxasındakı yazılar olduğuna inanıram. Yük maşınlarının arxasındakı yazılar, o ölkədə həyatın «ən ağır yükünü» daşıyan insanların fəlsəfəsini əks etdirir.

Türk sürücülərin maşınlarının arxasındakı yazılar çarəsizlik uğurunun və itirməyi qəbul etməyin ağılarıdır.

Bizdə geniş yayılmış maşın arxasındakı yazıların çarəsizlik və itirməklik mədəniyyəti ilə əlaqəsini gös­tə­rən bir neçə örnək var:

– Çarəsizlik mədəniyyətində vaz keçmək duyğusu yüksək olanda: «Bu dünyanın adamları, mənə icazə verin!»

– Çarəsizlik mədəniyyətində yarışma həvəsi aşağıdır: «Sataşma, atam, yorğunam!»

– Çarəsizlik mədəniyyətində uğurdan çaşbaş olan adam: «Həyat, sən məni çox tez xərclədin!»

– Çarəsizlik mədəniyyətində haqqını ala bilməmək dü­şüncəsi geniş yayılıb: «Zalım dünya, şiri pişiyə boğ­durdun!»

– Çarəsizlik mədəniyyətində qısa müddətdə problemin həllini gözləyən azdır: «Qəribin əziyyəti öləndə bitər!»

– Çarəsizlik mədəniyyətini mənimsəmiş olanlar hə­yatları üzərində nəzarətə sahib olmadıqlarına inandıqları üçün özlərini «havada sovrulan yarpaq» kimi me­taforalarla ifadə edirlər: «Yarpaq budaqdan qopubsa, külək nəyə gərəkdir!»

– Çarəsizlik mədəniyyətində həyatdan küsmək və biganəlik geniş yayılıb: «Əgər yaşamaq budursa, ipini burax!»

– Çarəsizlik mədəniyyətində hakim olan duyğu «hüznlü bir vidalaşma»dır: «Biz gəldi-gedərik, sən yaşa, dünya!»

Yük maşınlarının arxasındakı yazılarda rədd edil­mə­lərə və əziyyətlərə baxmayaraq əzmini itirməyənlər də var: «Könlündə yer yoxdursa, fərq etməz, gözəlim, mən ayaq üstə də gedərəm!»

«Sən işini qışda gör, yay qalıb bəxtinə!»

Zəmanəmizdə nə qədər dəyişikliklər baş versə də, əsrlər boyu davam edən müharibələrin və yoxluğun tə­sirinin davam etməsinə görədir ki, ənənəvi uğur mə­dəniyyətimiz daha çox qazanmaq deyil, itirməmək üzə­rində qurulmuşdur.

Əcdadlarımız «Sən işini qışda gör, yay qalıb bəx­ti­nə!» demişlər. Bir atalar sözündə: «Kim idin və kim oldun!» söylənilir. «Su axarkən qabını doldur!» deyə, dün­yagörmüş babalarımız bizi xəbərdar edir. Hə­­mişə bir qərarsızlıq, qeyri-müəyyənlik qorxusu və uğur­suzluq ehtimalı hakimdir.

Qol vurmağa deyil, qa­pımıza qol vurulmamasına, on nömrəli fut­bolçu-hü­cumçu olmağa deyil, qapıçı olmağa ha­zır­la­şırıq. Uğuru artırmaqdan çox uğursuzluğu pay­laş­mağı öy­rənirik. Uğurla olan əlaqəmiz çox uzaqdır. İtir­mə­mək­lə münasibətimiz daha yaxındır.

Uğur bölgəsi qür­bətimiz, uğursuzluq bölgəsi ana və­tə­ni­mizdir. Əl­bət­tə, hamı belə deyil, ancaq böyük ək­sə­riy­yət belədir.

Təlim edilmiş çarəsizlik bəzi cəmiyyətlərdə həll edil­­məsi vacib olan bir problem, bəzilərində isə qə­bul edilmiş mənlikdir. Çarəsizlik xüsusilə Şərq cə­miy­yət­lərində normal bir həyat tərzidir. Mə­də­niyyətin ma­yasında vardır:

ənənəvidir, adətlərə daxildir. Nəğ­mələr ondan bəhs edir, atalar sözləri onu öyrədir. Qəmli mahnılar, dərdli bayatılar, dramatik filmlər ona görə yaranıb. Ahmet Haşim deyib: «Məlalı anlama­yan nəslə aşina deyilik!»

Bədbəxtlikdən bəhs edən əbə­biy­yat xoşbəxtlikdən bəhs edən ədəbiyyatdan daha çoxdur. Çarəsizlik tariximiz, çarəsizlik coğrafiyamız, ça­rəsizlik fəlsəfəmiz vardır.

Çarəsizlik – itirənlərin şəxsiyyəti, həyatı izahetmə tərzi və həyat yoldaşıdır. Şərq adamını çarəsizliyin için­dən çəkib çıxarsanız da, çarəsizlik mədəniyyətini onun daxilindən asanlıqla çıxara bilməzsiniz. O, ça­rə­sizlik mədəniyyətindən ayrıla bilməz, çünki ən pis gün­lərində həmişə onun yanında olub!

Çarəsizlik mədəniyyətinin hakim olduğu bir cəmiyyətdə uğur qazanan olmaq necə bir şeydir?

Çarəsizlik və itirməklik mədəniyyətinin güclü ol­duğu cəmiyyətlərdə uğur qazanmağın insanın fəa­liy­yə­tinə görə olduğuna inanmazlar. Bunun bir neçə ağır nə­ticəsi var.

Birincisi, fərdlər işlərini yaxşı görmək yerinə mü­na­sibətlərini yaxşı saxlayaraq yüksəlməyə çalışırlar. Bu da münasibət oyunlarını: yaltaqlığı, «baş üstə, əfəndim»çiliyi, təbii münasibətləri və gerçək düşüncələri gizlətməyi stimullaşdırır.

Ancaq dövlətə bağlı, siyasi dəstəkli və lazım olmayan uğurlar artır. Bu cür cəmiyyətlərdə bir insanın uğurları artdığı zaman, əv­vəl­cə onun arxasına («dayısı» varmı?), sonra başının üstünə (şanslıdırmı?), sonra keçmişinə (qüsuru, ləkəsi var­mı?) nəzər yetirilir.

Ən axırda isə fərdin daxilinə, yəni bacarığına, ağlına və fəaliyyətinə baxılır! Belə mü­­­nasibət haqlı olaraq uğur qazanmış insanlar üçün çox incidici bir haldır.

İkinci nəticə isə uğur qazanan adamların təqdir edil­­mək əvəzinə qısqanclıqla qarşılanmasıdır. Ətraf­da­kılar uğurun fəaliyyət və bacarıq sayəsində deyil, şans və münasibətlər hesabına qazanıldığına inandıqları üçün fərdin uğura «həqiqətən» haqqı çatmadığını düşünürlər.

Buna görə də bu cur cəmiyyətlərdə uğur qazananların çoxu özləri kimi olmaq yerinə «mən də sizdənəm» tərzində hərəkət edərək təvazökarlıq göstərirlər. Şəxsi həyatları ilə sosial həyatları arasında uçu­rum yarandığı üçün ictimai ikiüzlülük nisbəti də artır.

İtirənlərin çox olduğu bir mədəniyyətdə məşhur, varlı, xoşbəxt ola bilərsiniz, uğur da qazana bilərsiniz, ancaq asanlıqla özünüz sərbəst, azad ola bilməzsiniz!

Uğur mədəniyyətinin mərkəzindəki əsas sual: Həyatınızı nə qədər nəzarətdə saxlaya bilərsiniz?

İnsanın əsas daxili istəklərindən biri həyatını öz nə­zarəti altında saxlaya bilməkdir. İstədiyimizi edə bi­ləcək gücə və istəmədiklərimizdən uzaqlaşmaq imka­nına sahib olmaq istəyirik. Özünəinam və azadlıq duyğumuz nəzarət imkanımızdan keçir. Ağıl, bilik, ira­də, hüquq, pul kimi vasitələr həyata nəzarət mexanizminin elementləridir.

Həyata dair böyük sual budur: insan həyatına nə qə­­dər nəzarət edə bilir?

Sualı bir az daraldaq: Həyatda uğur qazanmaq fərdin özündən nə qədər asılıdır?

Bu suala verdikləri cavaba görə insanlar və cə­miy­yət­lər iki qrupa ayrılır:

1.Nəzarətçilər

2.Qismətçilər

Nəzarətçilərə görə insanın həyatı öz əsəridir. Hər kəs öz həyatının memarıdır. Ağıl və azad iradə sa­yə­sin­də həyatımıza nəzarət edə bilir, kim olacağımızı özü­müz seçirik. Seçməmək də bir seçimdir! Ağlımız, qə­rarlarımız və seçimlərimizlə nəticələrimizi yaradırıq.

Haqqımız çatan kimi yaşayırıq və nəticələrimizə görə cavabdehik. Hər şey əlimizdə deyil, ancaq əli­miz­də olanların nisbəti olmayanlardan artıqdır! Əlimizdə olan­ları (bizdən asılı olanları) yaxşı yerinə yetirsək, əlimizdə olmayanların da (bizdən asılı olmayanlar) əksəriyyəti bizim xeyrimizə hərəkət edər.

Qismətçilərə görə insan içində yaşadığı ictimai şə­raitin və mədəniyyət şəraitinin məhsuludur. İnsa­nın nə edəcəyi ətrafındakı şərtlər və daxilindəki gen­lər tərəfindən təyin edilir. Azad idarə bir illüziyadır. Hətta nəyi seçəcəyimizi də seçmədiyimiz şeylər tə­yin edir!

Şopenhauerin təbirincə: «İstədiyimizi hə­yata keçirə bilsək də, nəyi istəyəcəyimizi biz seçə bil­mə­rik!» Qismətçi anlayışa görə insan həyatını seçə bil­məz, idarə edə bilməz. Mümkün qədər çabalamaq lazımdır, mümkün olmadıqda isə öz axarına buraxmaq ən yaxşısıdır.

Qismətçilik anlayışı ilə tək tanrılı dinlərin tale, qis­mət inancı eyni şey deyildir. Qismətçilik anlayışı qis­mət inancının tənbəl şəkildə yozulmuş formasıdır. Qis­mətçilik anlayışının (fatalizm) üç dindən qabaq da güclü bir tərəfdar kütləsi olduğunu unutmamaq la­zımdır.

Qismətçilərlə nəzarətçilərin kəskin tərzləri xari­cin­də olan, insan həyatının qismən nəzarət edilə bilən ol­duğunu düşünən üçüncü bir qrup da var. Bu qrup qəti bir tərz yerinə hər bir konkret hadisəyə görə nə­za­rətin kimdə olduğuna qərar verilməsini lazım sayır.

Bu qrupun da bitərəf qala bilməyəcəyi sual budur: Həyat bir səhmdar cəmiyyətə bənzəyirsə, səhmlərin əksər hissəsi (yəni 51%) bizim nəzarətimizdədirmi, yoxsa bizim xaricimizdəki dəyişkənlərə bağlıdır?

Bütövlükdə Qərb ölkələri və dünyəvi cəmiyyətlər nə­zarətçi mədəniyyətinə öyrəncəli olduqları halda, Şərq mədəniyyətində qismətçilik anlayışı daha güclüdür. Bu fərqin Şərq ilə Qərb insanına necə təsir etdiyini yaxşı müşahidə edən insanlardan biri YKB-nin qu­rucusu olan qabaqcıl bankir Kazım Taşkentdir.

«Yaşadığım günlər» adlı kitabında o, Şərq və Qərb insanının dünya- görüşünü və gündəlik davranışlarını müqayisə edir. Cümlələrin çoxu ümumiləşdirilmiş olsa da, maraqlı məlumatlar verir: «Şərqli hiss edir, Qərbli fikirləşir. Qərbli fikirləşir, Şərqli danışır. Qərbli danışır, Şərqli ya susur, ya da bağırır.

Şərqdə bəra­bər­liyin torpağı sevgi və inancdır, Qərbdə faydalılıq və güvənmək düşüncəsi insanları birləşdirir. Böyük söz­ləri Şərqdə yaşlılar, Qərbdə elm adamları və filosof­lar söyləyirlər. Şərqdə sevgi düşüncədən öndədir, Qərb­də isə düşüncə sevgidən öndədir. Qərbli böyük işlə­rini sadəcə peşəsi daxilində yaradır.

Şərqli peşəsi xa­ri­cində yaratmağa çalışır. Şərqlinin təbiiliyi Qərbliyə bir şəlalə qarşısında imiş kimi təsir edir. Qərblinin mə­dəni olmağı isə Şərqlini bir böyük su anbarı qarşı­sın­dakı heyranlığa sürükləyir. Birinin görünüşü, o birinin işləməsi digərinə xoş gəlir.

Şərqli sevsə, Qərbli isə inansa fədakarlıq göstərir. Qərbli əvvəlcə edilməsi la­zım olan şeyləri öyrənir, Şərqli isə edilməməsi lazım olanları. Qərbli öz ağlı ilə duyğularını tarazlayır, Şərqli isə öz duyğuları ilə ağlına yol göstərmək sevdasındadır.

Şərqli təbiətin ulu gücünə o qədər heyrandır ki, özünü ona təslim edir, Qərbli təbiətin gücünü bildiyi üçün ona hakim olmağa çalışır. Şərqli keçmişinə bağlıdır, Qərbli özünü keçmişə bağlı saymır, ancaq ondan ibrət almağı bilir.

Şərq ölkələrində liderlər fikirlərə liderlik edir, Qərbdə fikirlər liderlərə yol göstərir. Qərbdə fədakarlığın ən gözəl örnəklərini cavabdeh olanlar göstərir, Şərqdə fədakarlığı sadə vətəndaşdan, yoxsul xalqdan gözləyirlər».

Hansı düşüncəyə inanırsansa, onun doğru olduğunu təsdiqləyən şeyləri daha çox görürsən

Alman filosofu Kanta görə biz həqiqəti olduğu kimi deyil, olduğumuz kimi görə bilirik. İnsan idrak güz­güsündə həqiqəti müəyyən bir çərçivə içində görür. Daha pis olanı budur ki, hətta o çərçivəyə alınmış həqiqəti də bir az «ora-burasına əl gəzdirilmiş» hal­da dərk edə bilir.

Ehtiyat beynimiz olmadığı üçün bu yanlış şeylərin təmin olmasını öz içimizdə etməyə çə­tin­lik çəkirik. İnsanların həqiqət olduğunu sandıqları şey şəxsi yozumlarının nəticəsidir.

Ortada yerin cazibə qüvvəsi qədər konkret bir fiziki həqiqət yoxdursa belə, bu cür şeylərin qəbul et­di­rilməsi üçün ciddi bir mübarizəyə ehtiyac yoxdur, in­sanlar nəyə inanırlarsa, onun doğru olduğunu təs­diq­ləyəcək şəkildə düşünməyə meyillidirlər.

İnsanların gündəlik qəzet seçimlərinə baxsanız, öz baxış nöq­tə­lərinə uyğun mətbuatı seçdiklərini görərsiniz. İnsan bey­ninin işləmə tərzi yanlış da olsa, inandığını yaşatmaq üzərində qurulub. Həm qismətçi anlayış, həm də nə­zarətçi anlayış özünün doğru olduğunu göstərməyə çalışır. Bu da baxış bucağımızı məhdudlaşdırır.

Nə qismətçi anlayış, nə də nəzarətçi anlayış hə­qi­qətin özü deyil, yozmaq tərzidir. Hər iki baxış buca­ğını təsdiq və inkar edən minlərlə dəlil vardır. Bu mü­ba­hisənin ən azı beş min ildir ki, davam etməsi hər iki tə­rəfin müəyyən qədər haqlı (və ya haqsız) olduğunu gös­tərir.

Hansı düşüncənin mütləq həqiqət olduğu bilin­mə­sə də, hansı mümkünlüyün kimlər tərəfindən daha çox mənimsənildiyi sosial-psixoloji araşdırmalarla ortaya çıxmışdır. Hər hansı bir cəmiyyətdə üst təbə­qələr daha çox nəzarətçi olduqları halda, gəlir və təh­sil səviyyəsi aşağı olanlarda qismətçi anlayışı güclü olur.

İnsanlar pul, uğur, hakimiyyət və elm kimi hə­ya­tı nəzarət altında saxlayan vasitələrə sahib olduqca nə­zarətçi baxışa daha çox inanmağa meyillənir.

Qismətçilik və ya nəzarətçilik anlayışları mütləq deyil, nisbidir. Bir adam 70% qismətçi, 30% nəzarətçi ola bilər. Bir sahədə qismətçi olan insan başqa bir sahədə nəzarətçi ola bilər. Şəxsi həyatında qismətçi-nəzarətçi olan bir insan karyeradakı uğuruna görə nəzarətçi ola bilər.

Bu gün nəzarət edə bildiklərimiz, gələcəkdə nəzarət edə biləcəklərimiz, heç vaxt nəzarət edə bilməyəcəklərimiz

Konfranslarımda tez-tez soruşurlar: İnsanın uğur qa­zanması ondan nə qədər asılıdır?

Soruşanlara əvvəlcə «rahatlıq və nəzarət duası» de­yi­lən məşhur bir cümləni xatırladıram:

«Allahım, mənə dəyişdirə biləcəyim şeyləri də­yiş­dirəcək cəsarəti, dəyişdirə bilməyəcəyim şeyləri qə­bul edə biləcək səbri və ikisini də bir-birindən ayıra bi­ləcək ağlı ver!»

Həyatda uğurumuza təsir edən bəzi amillər bizdən ası­lıdır, bəziləri yox. Bizdən asılı olmayan amillər le­hi­mizə olsalar, özümüzü şanslı, əleyhimizə olsalar, özü­müzü şanssız hiss edərik. Bizdən asılı olmayan amil­lərin bəzilərini zaman keçdikcə özümüzü inkişaf et­dirərək nəzarətimiz altına ala bilərik.

O halda qarşımızda üç kateqoriya var:

1.Uğurumuza təsir edən və nəzarət edə biləcəyimiz şeylər: Bəzi tələbələr inanmasalar da, internetdə vaxt keçirmək yerinə dərsə hazırlaşmaq öz əlimizdə olan bir işdir! Siqareti tərgitmək, artıq çəkidən azad olmaq, daim idmanla məşğul olmaq, daha çox kitab oxumaq da bu qrupa daxildir.

2.Bu anda nəzarət altında saxlaya bilmədiyimiz şeylər: Böyük bir eşqdən sonra əvvəlki sevgilini unutmaq bizdən asılı olmayan kimi görünsə də, ağıl terapiyası vasitəsilə ayrılıq acısından xilas ola bilərik.

Bu anda beş min nəfərlik bir kütlə ilə söhbət etməkdənsə, Serengeti parkında şirlərin tüklərini, dərisini tə­miz­lə­yə bilərsiniz, ancaq yaxşı bir təlimlə qorxunuza nəzarət etməyi öyrənməyiniz mümkündür. Özünü inkişaf etdirmək – dünən edə bilmədiyini bu gün edə bi­ləcək bir vəziyyətə gəlməkdir, həyat üzərində güc və nəzarət dairənizi genişlətməkdir.

3.Uğurumuza təsir edən və heç bir zaman nəzarət edə bilməyəcəyimiz şeylər: Yaşadığımız yerdə hava­nın durumu, kimin övladı olaraq doğulmağımız, öl­kə­mizdə kimin baş nazir olması, təbii fəlakətlər kimi şey­lər həyatımıza təsir edir, ancaq qətiyyən bizim nəzarətimiz altında deyil.

Nəzarətimizdə olmayan şeylər qarşısında tamam çarəsiz deyilik. Onları tamamilə dəyişdirə bilmərik, ancaq təsir edə bilərik. Bu da iki formada mümkündür: onların üzərində təsirimizi artıra və ya onların bizim həyatımıza olan təsirini azalda bilərik.

Ən vacib həyat bacarıqlarından biri nəzarət edə bilmədiyimiz şeylərin bizim üzərimizdəki təsirinə nəzarət etməyi və onu idarə etməyi öyrənməkdir. Anamızı seçə bilmərik, ancaq anamızla münasibətlərimizin tərzini seçə bilərik.

Gözəl bir simaya malik olaraq doğulmağı seçə bilmərik, ancaq gülümsəyən bir sima ilə yaşamağı seçə bilərik. Sevdiklərimizin ölmələrinin qarşısını ala bilmərik, ancaq onun yoxluğu duyğusunun bizi məhv etməsinin qarşısını ala bilərik.

Bu kimi şeylərin bir çoxunu indi edə bilməsək də, öyrənərək edə biləcək bir hala gələ bilərik. Bütün bunlar özümüzü peşəkarcasına inkişaf etdirməyi, daxili sistemlərimizi tanımağı, avto-nəzarət bacarığımızı artırmağı, daxili müşahidə bacarığımızı kəskinləşdirməyi tələb edir.

Bacon deyir: «Elm gücdür» Ən böyük güc, öz hə­ya­tı­na nəzarət etmək elminə yiyələnməkdir.

Seçim sizindir: Nəticələr bərabər olsaydı, nəyə inanmağı seçərdiniz?

Bir insanın uğurunun nə dərəcədə onun özü ilə, nə dərəcədə nəzarətində olmayan faktorlarla əlaqəli ol­ması haqda əsrlərlə müzakirə aparmaq olar. Hə­qi­qə­tin necə olduğu isə riyazi bir dəqiqliklə təsbit edilə bil­məz. Sosial elmlərin təbiəti belədir.

O halda cavab verilməsi lazım olan başlıca sual bu­­­dur: siz nəyə inanmağı seçirsiniz? İnsanın uğur qa­zanmasının əksərən (ən azı 51% nisbətində) öz əlin­də olduğuna, ya olmadığına inanmaq istəyirsiniz? «İnan­mağı seçdiyiniz» şeyin nəticələri başınıza gə­lə­­cək: istər inanın, istər inanmayın!

Nəzarətin sizdə ol­madığına inanmağı seçsəniz, həyatınız üzərindəki nə­za­rətiniz daha da azalacaq. Şansa nə qədər çox inansanız, şanssızlığın şiddətini o qədər sərt yaşayacaqsınız. Bəzən əksi də doğrudur, nəzarətçiliyi çox şişirib hər şeyi təftiş etmək dəlisi olsanız, bu da həddən artıq yük­ləndiyiniz üçün sizi çökdürər.

Nəzarət fikrinə inanmağı seçsəniz, uğur və uğursuzluq üçün cavabdeh olmağı da qəbul etmiş olarsı­nız. Bir çox adam bundan hürkür. Həyatındakı nə­ti­cə­lərin cavabdehliyini öz üzərinə almamaq üçün bəzi mü­dafiəçilər xudbinlik çırpıntısıyla hər şeyin şans və qismətə bağlı olması düşüncəsindən əl çəkmirlər. Bunu inkar edən minlərlə örnəyi görməyib, təsdiq edən bir neçə örnəyə görə sevinclə titrəyirlər.

Sosial həqiqətlər bir-birinə bağlı olduğuna, zamana və məkana görə dəyişə bildiyinə görə nəyə inanmağı seçsəniz, o sizin daxili həqiqətinizi təyin edir. belə olan halda xarici həqiqətlərin sizdən asılı olmadan yaşamağa davam etdiyini unutmamağınız lazımdır. Filipp Dikin təbirincə: «Həqiqət sizin ona inanmaqdan vaz keçdiyinizdən sonra da mövcud olmaqda davam edən bir şeydir».

Məndən soruşsanız deyərəm ki, həyat bir dənizə, ömür bir qayığa, uğur isə balığa bənzər. Avarlar və yelkənlər isə həyata nəzarət edə bilmək üçün va­si­tə­lə­ri­mizdir. Dənizdəki dalğaların hərəkətini nəzarət altın­da saxlaya bilmərik, ancaq avarlardan nə dərəcədə is­tifadə etməyi seçə bilərik.

Biz üstümüzdən əsən kü­ləkləri istiqamətləndirə bilmərik. Əlbəttə, avarları dənizə atıb özümüzü suyun axarına da buraxa bilərik, ancaq istəmədiyimiz bir nöqtəyə sürükləndiyimiz zaman taleyimizdən şikayət etmək ədalətli və məntiqli olmayacaqdır!

Çox maraqlıdır ki, eyni dənizdə, oxşar dalğaların üzərində yaşayanların bəziləri gəmisini idarə edib üz­dürən bacarıqlı kapitan, bəziləri də daim dalğalardan şikayət edən, ağlağan, narazı fərsiz olur. Eyni də­niz­də, oxşar iqlimdə bir-birinə zidd olan həyatlar yaşanır. Davam gətirə bilməyənlər küləyi təqsirləndirir, qa­liblər yelkənləri necə tutmaqlarıyla öyünürlər!

Ən çətin nöqtə budur: nəzarəti məqsədə çevirənlərin nə­zarət bacarıqları inkişaf edir. Nəzarətsizliyə inanıb hər şeydən əl çəkənlər başqaları tərəfindən nəzarət edilən hala gəlir. Konkret və sərt həqiqət budur: məqsədləri olmayanlar məqsədi olanların alətinə çevrilir!

Uğur özünü reallaşdıran dövrlərlə (periodlarla) ça­­lışır. İnanclar düşüncələri, düşüncələr duyğuları, duy­­ğular davranışları, davranışlar nəticələri yaradır. Nəticələr yenidən inancları yetişdirir. Ən başdakı düy­­mənin yeri səhv düşürsə, o biri düymələr də qarışır. Uğur haqqındakı inanclarınıza görə cavabdehsiniz, çünki nəticələrinizi onlar yaradır.

Dünya tərəfindən nəzarət edilməyin fövqündə durub dünyaya nəzarət etməyə çalışmaq

İnsanlar qabacasına iki yerə ayrılır: Şərtlər tərəfin­dən formalaşdırılanlar və yaşadıqları şərtləri formalaşdıranlar. Bu nisbət sizdə necədir? Həyat sizi idarə edir, ya siz həyatınızı idarə edirsiniz? Nəzarət daha çox kimdədir?

Sıfır nöqtəsindən zirvəyə ucalmış insanların tərcü­me­yi-hallarını oxuduqda özünə inanan bir insanın gü­cünün necə genişləndiyini təəccüb qarışıq heyranlıqla izlərsiniz. Bu insanların özünə inam və bacarıqları inkişaf etdikcə gücləri də dalğa-dalğa yayılaraq ha­kimiyyət dairəsini genişləndirir.

Sıfır nöqtəsindən zirvəyə ucalanların həyatlarında üç ortaq nöqtə gözə çarpır:

Birincisi, onlar da yolun başlanğıcında rişxəndlər, məğ­lubiyyətlər, yoxsulluq və tənhalıqla mübarizə aparırlar. Onlara uğur qazandıran qarşılaşdıqları yaxşı hadisələr deyil, pis hadisələrdən baş çıxarma tərz­lə­ridir.

İkincisi, bu insanların nəzarət imkanları özlərinə olan inam nisbətində genişlənir. Nəzarətə inandıqca, nə­zarət mexanizmlərini inkişaf etdirdikcə nəzarətin gü­cünə daha çox inanırlar. Texnologiyadan başlayaraq sığortaçılığa qədər bir çox kəşfin təməlində nə­za­rət sövq-təbiiliyi var.

Üçüncüsü, hər bir uğur hekayəsində qəhrəmanın hə­yatın dibinə enib yüksəlişə başladığı bir an, bütün çə­tinliklərə sinə gərərək getdiyi bir nöqtə var. Elə bu anın özü. hər şey mənimlə başlayır nöqtəsidir.

Zamanımızda insanların çoxu həyatına nəzarət etmək istəyir, ancaq bunu iradə gücüylə etməyi heç sev­mir. Bir çox adam iradəli bir həyat yaşamaqdansa, yerə uzanıb özünü ölü kimi göstərməyi üstün tutur! Si­qaret düşkünləri siqareti tərgitməyin, kök adamların çoxu az yeməyin insandan asılı olmadığını deyirlər..

Gecəyarısı keçmiş sevgililərinə mesaj göndərib sabah peşman olan adamların sözlərinə görə, onlar bunu qeyri-ixtiyarı edirlər. Bəzi tələbələr interneti bağlayıb dərs hazırlamağın onların əlində olmadığını iddia edirlər!

Televiziya verilişinə baxmaqdan ayrıla bilməyib tarix imtahanına hazırlaşmayan gənc də insandır, o tarix kitabında haqlarında bəhs edilən böyük hərbçilər də! Bu iki insan qrupu arasındakı ən çətin fərq özünə və həyata nəzarət etmə bacarığında diqqətə çarpır. Həyata nəzarət özünənəzarətlə başlayır. Özünə qalib gələn dünyaya qalib gələr. İndi isə qeyri-adi bir örnək…

Hər şey bir insanla başlayar

Doqquz yaşında idi. Bir gün atası ilə yolda gedərkən rast­laşdıqları insanlar onlara yemək verdilər. Qəbilə baş­çısı olan atası onlara güvəndi, yeməyi yedi, zə­hər­lənib öldü! Özü sağ qaldı. Adı Timurçin idi. Möhkəm iradəli bir uşaq idi.

Asiyanın vəhşi çöllərində, gənc yaşında ikən obasının başçısı oldu. Pis hadisələr ard-arda baş verirdi. Bir gün ovda olduğu vaxt başqa qəbilə gəlib obasını yandırdı. Yeni evləndiyi arvadı da daxil olmaqla sağ qalan adam­ları əsir götürüb apardılar. Hadisələri son anda gördü, heç nə edə bilmədi. Çarəsizdi, düşmənlərlə əhatə olunmuşdu və heç kimi yox idi…

Burxan dağlarında bir mağaraya sığındı. Günlərlə ot və vəhşi heyvan yeyərək yaşadı. Öz-özünə danışdı: ya qorxaqlar kimi bir koğuşda yaşayacaqdı, ya da çı­xıb hər şeyi tərsinə çevirəcəkdi. «Hər şey mənimlə baş­layır» deyilən o qəti qərar nöqtəsinə çatanda böyük bir uğur andı içdi. Öz qüdrətiylə dünyanı diz çök­dürəcəkdi. Əzab və iztirab çəkmədən bu həyatdan in­tiqamını «uğurla» alacaqdı!

Bir müddət qəbilə başçısı olan bir yoldaşının yanına sığındı. İgidliyi və bacarığı ilə onun hörmətini qa­zandı. Qəbiləsindən sağ qalanları birlikdə azad et­di­lər. Çöl canavarı çox qəzəbliydi: sərtləşmiş qəlbi, çevik bi­ləyi, təhlükəli zəkası, mərhəmətsiz baxışları vardı!

Tez adam toplayıb təlim keçməyə başladı. O dövrün tankı sayılan qaçan at üstündə ox ata bilən əsgərlər ye­tişdirdi. Başqalarından fərqli olaraq mütəşəkkil, sis­temli və intizamlı idi. Cəsarəti qorxusundan, ağlı qə­zəbindən çox idi.

Bir-bir başqa qəbilələri məğlub etməyə başladı. Ənənələri kökündən dəyişərək əsl-nəcabətlilərin yerinə bacarıqlıları sərkərdə etdi. Tarix boyu kiçik tayfalar halında yaşayan monqolların ilk dövlətini qurdu. Sonra Çingiz xan adını qazanıb dövlətin başçısı oldu. Başlanğıcda bir adamdı, dövləti qurduğu zaman tabeliyindəkilərin sayı 1 milyon nəfərə çatmışdı!

Bir çoxları üçün bu qədər kifayət edərdi, ancaq çöl­­lərin yeni sahibinin sərhədləri asimanla hüdudla­nır­dı. «Göy üzündə bir tanrı olduğu halda, yerdə iki şah ola bilməz!» deyib qarşısına çıxan hər yeri fəth et­məyə başladı.

Qafqazlardan Koreyaya, Çindən Ru­siyaya, Hindistandan İrana qədər bir çox ölkəni qis­mən, ya da tamamilə diz çökdürdü. Tabeliyindəki 1 mil­yon əsgəri təşkilatlandırıb 20 ildə 100 milyondan artıq əhalini öz tabeliyinə aldı. Fikirləşin: 1-in 100-ə nis­bətində qazanılan hər zəfər! Humanist və xoşrəftar adam olmadığı üçün fəth edərkən bu qədər insanın üçdə birini öldürdü!

Böyük İsgəndərin fəth etdiyi ərazidən 8 dəfə çox əra­­­zini fəth etdi. Ölkəsi Roma imperiyasından iki dəfə bö­yük idi. Etdikləri əxlaqi olaraq heç cür təqdir edil­mə­yəcək dərəcədə mərhəmətsizdi, uğuru göz yumulması mümkün olmayacaq qədər möhtəşəm idi.

Qanlı bir tarix yazmış olsa da, bu gün bütün dərs kitablarında «tarixin gəlib-keçmiş ən böyük imperatorluğunu qu­ran adam» olaraq onun adı çəkilir. Bütün krallar öl­kə­lərinin sərhədlərini genişləndirməyə çalışdı, ən çox ge­nişləndirə bilən o, oldu.

Monqolustanda yüz illərdi ki, asiman da, iqlim şərt­ləri də, xalq da elə əvvəlki idi, ancaq bir lider gəldi, əv­vəlcə özünü, sonra qəbiləsini, sonra ölkəsini, sonra qitəsini fəth edib tarixin axarını dəyişdirdi!

Nəticə: Yaxşı olsun, ya pis olsun, hər şey bir insanla başlayır! Burxan dağlarında yaşayarkən adi bir adam idi! Bu dünyada ayaqlarının altı qədər yeri vardı. Öləndə Asiya qitəsinin çoxu onun idi. Sağlığında hər il «Hər şey mənimlə başlayır» dediyi o mağaranı ziyarət etmişdi.

İndi bir daha düşünün:

Bir adamın gücü nəyə çatar?

İnsan üçün mümkün olanın sərhəddi haradır?

Gücünü daxilindən alan bir enerji haraya qədər yayıla bilər?

Bir insan həyatına nəzarət imkanını nə qədər ge­niş­lən­dirə bilər?

Hələ də interneti bağlayıb dərs oxumaq mənim əlim­də deyil, deyən kimlərdir?

Hələ də siqareti tərgitmək insanın əlində deyil. de­yən kimlərdir?

Hələ də idman etmək məndən asılı deyil, deyən kim­lərdir?

Mühafizəkarlar!

Xəyal qırıqlığı terapiyası: Uğursuzluq psixologiyasının öhdəsindən gələ bilmək üçün nələr etməli?

Buraya qədər uğursuzluğa necə təlim edildiyini və onun necə aşılandığını kəşf etdik. Bu bölümdə əhatəli və sistemli bir şəkildə həll yollarından bəhs edəcəyik. Uğur­suzluq haqqında olanları unutmaq, zehni arxiv qeyd­lərimizi yenidən nizama salmaq, özünəinamı və cəsa­rətimizi gücləndirmək üçün edə biləcəklərimiz nə­lərdir?

Mövzu ilə əlaqəli peşəkar həll yollarını araşdırıb öyrənmək üçün əvvəlcə itlər üzərində aparılan təc­rü­bə­nin nəticələrinə dair hesabata baxaq. Görək təlim edil­miş çarəsizliyi müalicə etmək, itləri əvvəl olduqları vəziyyətə qaytarmaq mümkün olmuşdumu?

Professor Martin Seliqman «Learned Optimism» (Təlim edilmiş optimizm) adlı kitabında bunun cavabını verir: «Stiv Mayerlə birlikdə təlim edilmiş çarəsizlik ya­rada biləcəyimizə əmin olduq. Bəs bunu müalicə edə biləcəkdikmi?

Çarəsiz olmağa öyrəşmiş bir qrup iti götürdük və bu zavallı heyvanları qutunun içində irəli-geri gəzdirdik. Dəfələrlə çəpərin üstündən keçirtdik. Axırda özləri hərəkət etməyə başladılar və hə­qi­qi mənada, tamamilə müalicə olundular.»

Seliqman həmin kitabında çarəsizlik psixologiyasının öhdəsindən gələ bilmək üçün əsas müşahidələrini qı­saca belə anladır: « Hərəkətlərin artıq işə yaradığını gös­­tərməklə təlim edilmiş çarəsizlikdən qurtulmaq müm­­kündür.

Üzərilərində təcrübə aparılan hər bir itə uğursusluğa uğramasının səbəbi haqqında fərqli dü­­şünməsini öyrətməklə də onları bu vəziyyətdən çıxarmaq olar.

Çarəsiz yaşamağa alışmamışdan qabaq üzə­rində təcrübə aparılan itə o şəraitdə hərəkətlərinin nə işə yaraya biləcəyi öyrədilsəydi, təlim edilmiş ça­rə­­sizliyin qarşısı alına bilərdi. Bu ustalığa həyatda nə qədər tez nail olunarsa, çarəsizliyə qarşı fərdin mü­qa­vi­məti o qədər çox olar»4.

Başqa nəticələr haqqında əhatəli bir şəkildə bəhs et­məmişdən əvvəl bir şey məni maraqlandırır: Siz ol­saydınız nə edərdiniz? Təlim edilmiş çarəsizliklə üz­lə­şən o itləri çəpərin o biri tərəfinə tullandırardınız? Öyrəndiklərini unutdurmağa çalışardınız?

Digər itləri tul­landırıb onların da edə biləcəklərini örnəklərlə gös­tərməyə çalışardınız? Çəpərin o biri tərəfinə daha çox sümük (mükafat) qoyardınız? Yoxsa şəfqət terapiyası vasitəsilə onların inamlarını qazanaraq hərəkət etməyə sövq edərdiniz?

Cavablarınızın nə dərəcədə doğru olduğunu bir az sonra anladacağımdan çıxardığınız nəticələrə görə yoxlaya bilərsiniz.

Avtomatik çarəsizlik və anadangəlmə əzmlilər

Təlim edilmiş çarəsizlik təcrübələrini həyata keçi­rər­­kən nəticələrdəki təəccüblü bir detal elm adamlarının diqqətini cəlb edirdi.

Tədqiqatçıların çarəsizləşdirmək üçün çalışdıqları insan və heyvanların üçdə biri çarəsizliyə heç cür «alışmırdılar». Çarəsizləşdirməyə qarşı müqavimət si­s­temləri çox güclü idi. Əziyyətə, maneələrə və məc­bu­­­riyyətlərə əzmlə sinə gərirdilər! İnadlarından əl çək­­mirdilər. Mübarizə gücü yüksək olan bu qrupa qor­x­mazlar deyək.

Təcrübə zamanı diqqəti cəlb edən başqa bir qrup da vardı: anadangəlmə qorxaqlar!

Bu qrup geri çəkilməyə, tənbəlliyə, ətalətə o qədər hazırdı ki, qarşılarına heç bir maneə qoyulmasa da, heç nə etmirdilər! Nəzarət qrupunda olan və ona qarşı hər hansı narahatedici elektrik şoku tətbiq edilməyən in­san və heyvanlardan 10%-i təcrübənin ikinci mər­hə­ləsində elektrik şoku tətbiq edilmiş çarəsizlər kimi dav­ranırdılar!

Üzərilərində təcrübə aparılanlar ayrı-ayrı ka­bi­nələrə salınmalarına və onlara ilk mərhələdəki ça­rə­siz­ləşdirmə təlimi tətbiq edilməməsinə baxmayaraq, ikinci mərhələdəki narahatedici xəbərdaredicidən qurtul­maq üçün heç nə etmirdilər! Sanki «anadangəlmə» ça­rəsizlik təlimi keçmiş kimi idilər!

Təcrübə zamanı eyni yerdə, eyni hadisələrə, eyni şə­kildə və eyni sayda məruz qalan insanlardan (və ya heyvanlardan) bəziləri dərhal müqavimətsizlik göstərdikləri halda, digərlərinin əzmlə dirənmələri bu sualı yaradırdı: müqavimət göstərməyənlərlə ina­­dından əl çəkməyənlər arasındakı fərqi yaradan nə­dir?

Görəsən, qorxmazlar anadangəlmə belə idilər, yo­xsa uşaqlıq həyatlarından qazandıqları onları belə hala gətirib? Bəlkə xüsusi düşünmə tərzi, ya da həyat fəl­­səfəsi səbəbinə görə inadlarından əl çəkmirdilər? Əzm­kar, mübariz və psixoloji dözümlülüyü yüksək olan bu insanların beynində necə bir mexanizm çalışırdı?

Sizi daxilinizdəki «məna müdiri»ylə tanış edək: Cənab Sadəlövh psixoloq!

1950-ci illərdə sosial psixoloq Frits Heyder insanla­rın başlarına gələn hadisələri necə yozduqlarından bəhs edərək «sadəlövh psixologiya» deyilən bir nə­zə­riyyə yaratdı. Heyderə görə hamımızın beynində bir həvəskar psixoloq yaşayır və gündəlik hadisələri mü­tə­madi olaraq bizə izah edir.

Eynilə futbol şərhçiləri və qəzetlərin köşə yazarları kimi sadəlövh psixolo­qu­muz da həyatımıza təsir edən daxili və xarici ha­di­sələrin səbəblərini izah edir. O bizim bir növ ağıl müəl­limimiz, daxili səsimizdi. Ömür boyu ən çox bir­lik­də vaxt keçirdiyimiz varlıqdı.

Beynimizdəki bu «psixoloqun» iki vəzifəsi var. Bi­rincisi, daxili aləmimizi anlamaq, tarazlıq və zid­diy­yətsizlik halına gətirməkdi. Yozmaları sayəsində da­xili ziddiyyətlərimizi azaldıb daxili bütünlüyümüzü ar­tırmağa çalışır. Çünki daxili ziddiyyətlərimiz və tə­rəd­düdlərimiz qonşunun divardeşən alətinin çıxardığı səs kimi bizi gərginləşdirib həyat enerjimizi azaldır.

Daxili psixoloqumuzun ikinci vəzifəsi davranışla­rı­mızla ətrafımız arasındakı qarşılıqlı təsiri idarə et­məkdi. Mənliyimizi qorumaq, daxili və xarici nə­za­rə­­timizi genişləndirmək, beləliklə də ətrafımıza olan tə­sirimizi artırmaq onun məqsədidir.

Hamımız iki şey üçün çalışırıq: daxili aləmimizi ziddiyyətsiz hala gə­tir­mək və ətrafımız üzərindəki nəzarətimizi daha da ar­­­tırmaq. Sadəlövh psixoloqumuz bu iki vəzifənin öh­­dəsindən gəlmək üçün «daxilimizdən» bizimlə mü­­təmadi olaraq danışır.

Yanlış səbəblə əlaqələndirmə: Hansı məftili hansı paylayıcıya bağlamalı?

Daxili psixoloqumuz bizə məlumatları verərkən başımıza gələn hadisələri və etdiklərimizin nəticələrini müxtəlif səbəblərlə əlaqələndirərək izah etməyə can atır. Əlində bir məftilin ucu, qarşısında gərginlikləri müx­təlif volt olan fərqli onlarla elektrik paylayıcısı var.

Bütövlükdə yaxşı işlər görsə də, bəzən məftilin ucunu yanlış paylayıcıya taxır, nəticələrini yanlış sə­bəb­lərə bağlayır. Tapdığı səbəblər yanlış olsa da, bir az ona güvənə bildiyimiz üçün, bir az da tapdığı sə­bəb­lər işimizə yaradığı üçün onu çox sorğu-suala tutmuruq!

Sadəlövh psixoloqumuzun iş tərzini bir gəncin eş­qi­nə tətbiq edək: Uzun müddətdir ki, gizlincə aşiq oldu­ğu­­nuz bir nəfər var, ancaq o sizə heç əhəmiyyət vermir! Bir dəfə görüşmək üçün vaxt təyin etdiniz. İlk dəfə tək­­bətək görüşürsünüz, həyəcanlısınız.

Fik­ri­niz­dəki gö­zəl xəyallar, içinizdəki gözəl sözlərlə görüş yerinə ge­dirsiniz. Gözləyirsiniz, ancaq o, gəlmir. Telefonu da sön­dürülüb! Nə edəcəksiniz? O anda orada olmamasının (nəticə) səbəbi haqqında fikirləşərkən sadəlövh psixo­loqunuz işə qarışır. Sizə bəzi səbəblər göstərir, siz də birinə inanmağı seçirsiniz.

Buna əhəmiyyət vermə­məyiniz o seçimi etmədiyiniz və nəticələrini yaşa­mayacağınız mənasına gəlmir. Onlarla ehtimal var. Bəlkə başına pis hadisə gəldi? Yoxsa sizə əhəmiyyət vermədiyi üçün gəlmədi? Bəlkə də həyatında başqa birisi var? Bəlkə siz vaxtı səhv saldınız?

Sadəlövh psixoloqunuz əlində bir məftilin ucunu onlarla paylayıcıdan birinə taxıb beyninizdə bir lampanın yanmasını təmin etməyə çalışır!

Burada maraqlı olan nöqtə başqasının ağlından keçənləri oxumaq üçün öz ağlınızdan istifadə etmə­yi­nizdir. Bir insanın başqa birisinin nəyi niyə etdiyini təxmin edərkən yozduqlarına fikir verin.

Onun mən­liyinin ən qaranlıq nöqtələri bu anlarda üzə çıxır. Başqasının nəyi niyə etdiyinin izahını verərkən əslin­də heç olmadığımız kimi özümüzü ələ veririk. Televiziyadakı siyasət və idman şərhçilərinə baxarkən həm də bu gözlə baxmağınızı məsləhət görürəm.

Aparılan tədqiqatlar səbəb tapmaq tərzimizə aid bəzi vacib nöqtələri üzə çıxarmışdır:

1.Eyni şeyi etsək də özümüzlə başqalarının davra­nışlarını fərqli səbəblərə bağlamağa meyilliyik. Özümüzü müdafiə edirik. Pis şeyləri biz etmişiksə, şərtlər məcbur etdiyi üçündür, başqaları etmişlərsə, deməli, xasiyyətləri pisdir!

Ailə komediyalarını bilirsiniz: Evdə birlikdə yemək yeyilərkən təsadüfən biri su qabını salıb sındırırsa, eyni nəticəyə müxtəlif izahlar verilir. Bunu uşaq edibsə, «vərdişkar» olduğu üçün sındırıb, anası edibsə, o qabda bir «uğursuzluq» olduğu üçün düşüb sınıb, əgər atanın əli dəyibsə, «o qabın orada nə işi var idi?»5.

2.Köşə yazarlarının sabit siyasi ideologiyalarına görə hadisələri yozduqları kimi, bizim daxili psixoloq da davranışlarımızın izahını verərkən nəticələri, əsa­sən eyni səbəblərə bağlamağa meyillidir. Maslov «Əlində çəkic olan adam hər şeyi mismar olaraq görər» demişdir.

Şansa inanan hər şeyi şansla, hiy­lə­gər­liyə inanan hiyləgərliklə, elmə inanan elmlə izah edir. Bu da bəzən bizi dar baxış bucaqlarına, sabit fikir­liliyə, hətta Horkheymerin təbirincə desək, «ağıl tu­tulması»na aparıb çıxara bilər.

3.Gözləmədiyimiz hadisələr zamanı və bizə əziy­yət verən hallarda daha güclü səbəblər axtarırıq. Adi hadisələri avtomatik idarəetməyə bağlı bir şəkildə və şablon kimi qəbul edib səbəblər üzərində heç dü­şün­mə­diyimiz halda, şokedici bir hadisə zamanı bunun «sə­bəbini» axtarır, özümüz üçün doğru və ya yanlış bir izah tapırıq.

Adi bir hadisə qeyri-adi bir təcrübəyə çev­rildiyi anda səbəb axtarışı sistemi işə düşür.

Kiçik bir uşaq qonşunun pişiyi ilə oynayır. Quyru­ğunu sərt bir şəkildə dartan zaman pişik onu cırmaqlayır. Uşaq qışqırıb-bağırmaqla kifayətlənməyib, çəkdiyi əziyyəti o anda bir şeyə bağlayır. Əziyyətini pişiyin qulağı ilə, tükü ilə, ayağı ilə əlaqələndirə bilər! Bu səbəblər məntiqli olmasa da qəbul edilir. Sonra da bu qorxusunu tətbiq etməyə başlayır.

Tüklə əla­qə­ləndirsə, babasının saqqalından qorxub qucağına get­mir. Qulaqlarla bağlayıbsa, atlardan da qorxur! Dörd ayağa bağlayıbsa, itdən də qorxmağa başlayır. Hər za­man belə olmaz, ancaq qorxular bu cür yanlış və şişirdil­miş şeylərdən yaranır.

Uşaqların bu davranışını yeniyetmələrin təkrar et­mə­­yəciyini düşünürsünüzsə, yaşadığınız ən güclü zəlzələ anını xatırlayın. Qorxunuzu nələrə bağladınız? Havaya? Binaya? Şəhərə? Saata? Hadisə isti bir yay günündə olmuşdusa, sonrakı il eyni fəsildə, buna bənzər havalarda ağlınıza zəlzələ ehtimalı gəl­mə­di­mi?

Havanın temperaturu ilə zəlzələ arasında heç bir əla­qə olmasa da, ağlınız o ehtimala meyillənə bilir. Bu, sinir xatırlatma zənciridir.

Bu nəticəyə bağladığımız səbəb o mövzuda nə hiss edəcəyimizi və gələcəkdə nə edəcəyimizi təyin etdiyi üçün aktiv rabitə sistemimizin fərqində olmağı­mız çox vacibdir. Beynimizdəki aktiv rabitə sistemimiz intel­lektual kabellərimizdir, düşüncələrimiz onlardan keçir.

Qatarların rels üzərində getməsi kimi dü­şün­cə­lərimiz də aktiv rabitə sistemlərimizdən keçərək bey­nimizdə dolaşır. Beyin özünü təkrarlayan şə­­kildə dü­şün­məyə (paternizm) meyilli bir orqandır. Çox adam yer­ləşmiş düşüncə qəliblərindən kənara çıx­madığı üçün ilk yönəltmələr insanın taleyini müəy­yən­ləş­di­rir.

Bu rabitə sisteminə məhkum deyilik, beynin necə ça­lışdığını ətraflı şəkildə öyrənərək sinir xatırlatma va­sitələrinizi yenidən nizama sala bilirik.

Uğursuzluğu daha çox nə ilə əlaqələndirirsiniz?

1970-ci illərdə Kaliforniya Universitetində səbəb tapma nəzəriyyəsi üzərində çalışan sosial psixoloq Bernard Veynerin ağlına bir sual gəldi. Əzmli, mübariz və uğur qazanan insanlarla tez geri çəkilən, inadından dönən, dözümsüz və uğur qazanmayan insanların arasındakı fərqi yaradan onların səbəbləndirmə tərzləri ola bilərmi?

Veyner və həmkarları etdikləri təcrübələrlə insanların uğur qazana bilmək və qazana bilməməklərinin sə­bəbləri haqqındakı düşünmə tərzlərinin onların uğur motivasiyasını təyin etdiyini təsbit etdilər. Nə­zə­riy­yələrinə «Uğur motivasiyası modeli (Achievement Mo­tivation Model)» adını verdilər.

Bu modelə görə uğur və uğursuzluq anlarında insanlar yaşadıqlarını açıqlamaq üçün daxili və ya xarici səbəblər tapırlar, ancaq bu, kifayət etmir. Tapılan sə­bəblərin daimi və müvəqqəti, nəzarət edilən və edil­məyən olması da əhəmiyyətlidir.

Nəticələr istədiyimiz kimi olmadıqda üç sual ətra­fında fikirləşməyə başlarıq: Bu nəticə uğursuzluq­dur­mu? Uğursuzluqdursa, niyə müvəffəq ola bilmədim? Uğur­suzluğumun səbəbləri daimidir, ya müvəqqətidir, xa­rici amillərlə bağlıdır, ya daxili, həyatıma bu qədər, ya daha çox təsir edəcək? Daxilimizdəki bu yozmalar hə­­yat təcrübəmizi yaymaq tərzimizi təyin edir.

Əgər futbolçuyuqsa və prinsipial oyunda bir onbir­metr­lik cərimə zərbəsini vura bilmədiksə, dərhal da­xi­limizdə bir izah tapırıq. Bu izahın məqbul sayılanla­rını mətbuatda da söyləyirik! Bu izahlar uğursuzluq səbəblərimizdir və məhkəmələrin çıxardıqları qə­rar­ların qanunauyğunluğu və hüquqi səbəblərinin gös­tərilməsinə bənzəyir.

Uğursuz bir nəticəni diq­qət­siz­li­yimizlə əlaqələndirsək daxili, meydançanın palçıqlı ol­­ması ilə əlaqələndirsək xarici səbəbə istinad etmiş olarıq. Qapıçının şansı ilə əlaqələndirsək xarici və də­yişə bilən, boyumuzun qısalığı ilə əlaqələndirsək, da­xi­li və dəyişməz bir səbəbə istinad etmiş oluruq.

Futbol komandalarının qalibiyyət və məğ­lu­biy­yət­dən sonrakı ilk açıqlamalarına baxaraq onların səbəb­lən­dirmə və izahetmə vərdişləri ortaya çıxarıla bilir. «Mey­dança palçıqlı idi», «hakim o biri komandanın tə­rəfini saxlayırdı», «qarşıdakı oyunlara baxacağıq» və s.

Uğurumuzu və uğursuzluğumuzu istinad edərək əsaslandırdığımız dörd əsas səbəb kateqoriyası vardır:

1.Daxili və dəyişdirilə bilən səbəblər (məsələn: Çalışqanlıq);

2.Daxili və dəyişdirilə bilməyən səbəblər (məsələn: Yaşımız);

3.Xarici və dəyişə bilən səbəblər (məsələn: Hava durumu);

4.Xarici və dəyişməz səbəblər (məsələn: Yerin ca­zi­bəsi).

Yaşıl meydanlardan həssas məkana, yəni gənclərin ara­sındakı eşq turnirinə keçək. Aşiq olduğunuz adamla nəhayət ki, görüşdünüz. Yarım saat gec gəldi. Siz bir az gəzişdiniz, o da başqa bir planetdəymiş kimi dav­­randı. Ən maraqlı xatirələrinizi mürgüləyərək din­lədi.

Bir-birinizin üzündən çox mobil telefonlarınıza gə­lən mesajlara baxdınız. Nəticədə hər şey pis keçdi. Aranızda bir şey olmayacağını da dolayısı ilə anlatdı. Onu hələ də bir az sevirsiniz, ancaq sizə əhəmiyyət ver­mədiyinə görə də üzülmüsünüz, fikirləriniz bir az qarışıb!

Onun yanından ayrılanda sosial şəbəkədəki hesabınıza «İnsanı üzən baş verənlər deyil, baş verə bilməsi mümkün ola biləcək halda baş verməyənlərdir» kimi dolayı şeylər yazdınız! Sonra «beyninizi dincəltmək» üçün sahildə təkbaşına gəzməyə çıxdınız.

Sadəlövh psixoloqunuz mikrofonu əlinə aldı. Nə üçün baş tutmadığına dair birlikdə cavab axtardınız. Təkcə «olmadı, çünki»yə ehtiyacınız var!

Yüzlərlə ehtimal içindən seçəcəyiniz səbəb nə hiss edə­cəyinizi və bundan sonra oxşar vəziyyətlərdə nə edə­cəyinizi təyin edəcək. Özünüzü yaxşı təqdim edə bil­mədiyiniz üçün alınmadığını (daxili və dəyişə bilən) dü­ş­ünsəniz, üfüqdə hələ ümid var.

Sizi sevməməsinin sə­bə­bini boyunuzun qısalığıyla əlaqələndirsəniz (da­xi­li və dəyişməz) əhval-ruhiyyəniz düşəcək, yer­də sü­rü­nəcəkdir. Əgər onun «o gün yaxşı əhval-ruhiy­yə­də ol­maması» ilə əlaqələndirsəniz, xarici və dəyişə bi­lən bir səbəb seçmiş olarsınız.

Sizi rədd edəcək adamın ancaq «öz cinsinə maraq duyan biri» ola biləcəyini dü­şünsəniz, (xarici və dəyişməyən) nə hiss edə bi­lə­cə­yinizi təsəvvür edə bilmədim!

Fərdi uğur alqoritmi: Səbəbləndirmə sistemi necə işləyir?

Uğursuzluğumuzu özümüzə necə izah etdiyimiz qədər uğurumuzu nə ilə əlaqələndirməyimiz də önəm­lidir. Nələrin uğur qazanmağımızda təyinedici fak­tor olduğunu düşünsək, onlara daha çox əhəmiyyət ve­rər, o sahədə özümüzü daha çox inkişaf etdiririk.

Bilirsiniz ki, bəzi insanlar hər şeyi tanışlarıyla, bəziləri ba­carıqlarıyla, bəziləri pulla, bəziləri də istəyin gü­cüylə əlaqələndirir. Nəyə əhəmiyyət versəniz, o is­ti­qa­mətdə özünüzü inkişaf etdirib daha yaxşı olursunıuz. Nəyə əhəmiyyət verəcəyinizi də nəticələrinizi nə ilə əlaqələndirməyiniz təyin edir.

Veynerə görə insanlar bir işdə uğur qazana bi­lə­­­cəklərinə və ya qazana bilməyəcəklərinə qərar ver­­­məmişdən qabaq dörd şeyə baxırlar. Hamımız və­zi­fə­nin çətinlik dərəcəsinə, fərdi qabiliyyət səviy­yə­sinə, sərf ediləcək əməyin həcminə və şansın roluna görə dəyərləndirməmizi edib öz uğur (ya da uğursuzluq) qərarımızı veririk.

Bu analizi bir işə başlamamışdan qabaq və işi başa çatdırdıqdan sonra nəticənin uğurlu və ya uğursuzluğundan asılı olmadan daxilimizdə həyata keçiririk.

Riyaziyyatda zəif olan bir şagird ilk dəfədən imta­ha­nı asanlıqla versə, bu nəticəni özü üçün necə izah edə bilər? «Özümü yaxşı cəmləyib imtahanı verdim» desə, daxili fəaliyyətiylə, «Bu dəfə suallar asan idi» desə, vəzifənin çətinlik dərəcəsiylə, «Öyrəndiyim şey­lər idi» desə, şansla, «Müəllimin görkəminə baxıb nə soruşacağını sezdim» desə, qabiliyyətiylə (!) əla­qə­lən­dir­miş olur.

Bunlar həqiqi səbəblər olma­ya bilər, ancaq beynimiz üçün qəbul edilmiş həqiqətdir. Sə­bəb tapmaqda obyektiv olduğumuzu söyləmək olmur, ancaq əli­mizdəki nəticələri bəzi səbəblərə istinad etmədən və bunların doğru olduğunu düşünmədən dayana bilmirik.

Freydin kəşf etdiyi müdafiə mexanizmlərindən biri də budur. Bu şagirdin istifadə etdiyi səbəbləndirmə for­masıdır, onun gələcəkdə riyaziyyat imtahanlarına ciddi təsir edəcəkdir. İzahetmə tərzimizin nəticələrini gə­­ləcəkdə yaşadığımız üçün ona cavabdehik.

Fərdi uğur alqoritmimizi tam anlamaq üçün Veyne­rin meyarlarının bir-biriylə əlaqəsindən də birlikdə bəhs etməliyik. Daxili-xarici meyarlarına görə baxdıq­da fəaliyyət və bacarıq fərdin daxili aləminə aid olduğu halda, şans və işin çətinlik dərəcəsi xarici aləmə, yəni ətrafdakılara aiddir.

Daimilik-müvəqqətilik meyarlarına görə baxılsa: bacarıq və vəzifənin çətinliyi də­rəcəsi daimi, şans və fəaliyyət isə müvəqqəti sə­bəb­lərdir. Nəzarət edə bilmək görə baxılsa: fəaliyyət nəzarət edilə bilən səbəblərə, şans isə nəzarət edilə bilinməyən səbəblərə aiddir.

Bir şagirdin təhsildəki uğurunu əlaqələndirdiyi səbəblər

Nəzarət edilə bilən

Daxili

Xarici

Daimi səbəblər

Müvəqqəti səbəblər

Daimi səbəblər

Müvəqqəti səbəblər

Fəaliyyət

Ancaq 1 imtahan üçün göstərilən fəaliyyət

Müəllimin əlavə məşğul olması

Başqalarından aldığı birdəfəlik kömək

Nəzarət edilə bilinməyən

Bacarıq

İmtahan zamanı ruh halı

İmtahanın çətinlik dərəcəsi

Şans

Mənbə: B.Veynerdən Çiğdem Kağıtçıbaşı, «Yeni insan və insanlar», İstanbul, Evrim Yayınevi

Burada çətin sual budur: Hadisələri yozarkən daxili səbəblərlə əlaqələndirənlər daha çox uğur qazanırlar, ya xarici səbəblərlə əlaqələndirənlər?

Nəzarət edə bi­ləcəyi dəyişən səbəblərlə əlaqələndirənlər daha çox uğur qazanırlar, ya nəzarət edilməsi mümkün olmayan dəyişən səbəblərlə əlaqələndirənlər Uğursuzluğu müvəqqəti səbəblərlə əlaqələndirənlər daha çox uğur qazanırlar, ya daimi səbəblərlə əlaqələndirənlər?

Həyatı dəyişdirən 5 çətin sual:

Pis nəticələri necə yozsaq özümüzü uğursuzluqdan qoruya bilərik?

Gündəlik həyatda insanın başına gələ biləcək kiçik uğutsuzluq örnəklərini fikirləşin. İşə düzəlmək üçün si­zinlə aparılan müsahibə zamanı özünüzlə bağlı bir suala çox gülünc cavab verdiniz! Yeni sevgilinizlə ilk gö­rüşünüzdə qamburgerin ketçupunu ağ köynəyinizə tökdünüz! Getdiyiniz tanqo kursunda heç bir hərəkəti edə bilmədiniz!

Şirkətlərarası yoldaşlıq matçında çox vacib bir oyun sayını əldən buraxdınız ! Çox hazırlaşmağınıza baxmayaraq, bir fənnə görə sinifdə qaldınız! Mil­lət vəkili and içərkən oxuduqlarınızı beş dəfə qarış­dırdınız!

Böyük bir uğursuzluqdan sonra daxilinizdə «edə bil­mədim, çünki» deyərkən hansı izahlara daha çox mü­raciət edirsiniz? Səbəbləndirmə vərdişlərinizi üzə çı­xaran, tez-tez istifadə etdiyiniz səbəblər hansılardır?

Edə bilmədim, çünki:

– Bu iş mənim imkan və bacarıqlarım xaricindədir.

– O gün çox şanssız idim.

– Başqaları hiylə işlətdikləri üçün bacardılar.

– Başqa işləri yaxşı bilirəm, ancaq bu işdən başım çıxmır.

– Bütün gücümü sərf etmədim, ona görə alınmadı.

– Bu haqda təlim almadığım üçün bacara bilmədim.

Davranışlarınızın və nəticələrinizin daxili və xarici səbəbləri haqqındakı ehtimallarınız həyat təcrübənizin formalaşması tərzini təyin edir. Təcrübədən çıxarma forması hadisələrin özündən daha vacibdir.

İnsanların həyat təcrübələrini formalaşdırmaq tər­zi Heyder, Seliqman, Veyner, Abramson kimi elm adam­ları tərəfindən müxtəlif meyarlar əsasında təhlil edi­lib. Bu təhlillərin nəticələrinə baxdıqda yaşadığımız bir uğursuzluqdan bəhs edərkən özümüzdən soruş­du­ğumuz çətin (5-Ç) suallar bunlardır:

1.Daimilik: Uğursuzluğumun səbəbi müvəqqətidir, ya davamlıdır?

2.Fərdilik: Sadəcə mən (fərd olaraq), yoxsa hamı (ümum­bəşəri)?

3.Əhatə dairəsi: Bu sahədə (lokal), ya hər bir sahədə (qlo­bal) təsirlidir?

4.Mənbə: Daxili səbəblərdir, yoxsa xarici səbəblər?

5.Nəzarət: Dəyişdirmək məndən asılıdır, ya mən­dən asılı deyil?

1. Daimilik: Bu vəziyyət müvəqqətidir, ya davamlıdır?

Bir uğuru təhlil edərkən verdiyimiz ilk çətin qərar və­­ziyyətin müvəqqəti, yoxsa davamlı olması haqqındadır. Uğursuzluğa uğradıqda dərhal özümüzdən soruşuruq: Bunu həmişə edə bilməyəcəyəm, yoxsa bu dəfə edə bilmədim?

Eşqdə rədd edildiyiniz zaman «uğursuzluğu» o gün­kü geyiminizlə əlaqələndirsəniz müvəqqəti, doğulduğunuz yerlə əlaqələndirsəniz daimi səbəbə istinad etmiş olacağınızı artıq bilirsiniz.

Tədqiqatlara görə bir insan uğursuzluğunu mü­vəq­qəti səbəblərlə əlaqələndirirsə, daimi səbəblərlə əla­qələndirənlərə nisbətən daha az mənfi təsirə məruz qalır. Uğursuzluğun müvəqqəti bir şey olduğunu hesab edənlər onun gələcəkdə təkrarlanmasının qarşısını alırlar. Depressiyaya tez düşən adamlar bu uğursuzluğun mütəmadi olacağına inanmağa meyillidirlər.

Pis vəziyyətlərin müvəqqəti olduğunu düşünmək ümidin gücünə istinad etməkdir. Ümid xarici bir vədə deyil, daxili baxış nöqteyi-nəzərinə bağlıdır. Üstünüzə dolu yağarkən iki şeyi xatırlamalısınız: Birinci: o anda dünyanın bəzi yerlərinə dolu yağmır. İkinci: bir gün Günəş buludların arasından mütləq doğacaq.

2. Fərdilik: Bunu sadəcə mən edə bilmirəm, yoxsa heç kim edə bilmir?

İkinci vacib nöqtə uğursuzluqdakı təklik ilə əla­qə­li­dir. Bir işdə uğur qazanmadıqda dərhal özümüzdən so­ruşarıq: Bunu sadəcə mən edə bilmirəm, yoxsa heç kim edə bilmir?

Tədqiqatların nəticələrinə görə insan uğur qazana bilmədiyi bir işi sadəcə tək onun özünün edə bil­mə­di­yini düşünürsə, asanlıqla böhranlı vəziyyətə düşdüyü halda, başqalarının da edə bilmədiyini görəndə özünə olan hörmətini və inamını daha yaxşı qoruya bilir.

Ədəbiyyatda tez-tez istifadə edilən bir örnəklə açıqlayaq: Uşağı xərçəng xəstəliyinə tutulmuş bir ata onun yaxşılaşması üçün bütün yolları sınayır, ancaq nəticə ha­sil olmur. Ata çox üzülür, ancaq özünəhörməti itirmir, çünki xərçəngə heç kəs çarə tapa bilməmişdir.

Bu cür çarəsizliyə bəşəri çarəsizlik deyilir. Bir çarəsizliyin bəşəri olması üçün onun dünya miqyasında olması lazım deyil, dünyanın bunu dərk etməsi kifayətdir.

Əksəriyyətin verə bilmədiyi bir imtahandan keçə bilməyən bir şagird buna üzülsə də, özünü alçaldılmış hiss etmir. Bir çox adamın edə bildiyinin öhdəsindən gələ bilməmək isə fərdi çarəsizlikdir və insanın özünə olan inamı və hörməti ciddi şəkildə azalda bilir.

Bir fikirləşin, əgər sizin çox istəyib, ancaq edə bil­mə­diyiniz bir şeyi sevmədiyiniz və sizdən daha aşağı sə­viyyəli olduğunu düşündüyünüz bir nəfərin edə bildiyini görməkdən pis nə ola bilər?

Vill Rogers onun incə zəkaya sahib olduğunu göstərən bir cümləsində belə demişdi: «Ən yaxşı aktyorluğu Oskar mükafatı təqdim edilən gecədə mükafat ala bilməyən aktyorların üzlərində görərsiniz!»

O halda «evdə qalmaq» niyə pisdir? Başqaları evlənə bildiyi üçün! Müdirimizin maaşımızı artırmamasından daha pis nə ola bilər? Başqalarının maaşını artırması! Bizim bir imtahanı verə bilməməyimizdən daha pis nə ola bilər? Hamının imtahanı verə bilməsi!

Qısqanclığın məntiqini anladığınızı sanıram. Heç birimiz tək və son çarəsiz olmaq istəmirik! Sartr hədər yerə «Cəhənnəm olsun başqaları» deməyib!

3.Əhatə dairəsi: Bu nəticə bir sahədə (lokal), ya hər bir sahədə (qlobal) həyatıma təsir edər?

Uğursuzluğu yozarkən üçüncü vacib nöqtə uğursuzluğun hansı ölçüdə həyatımıza təsir edəcəyini göz­ləməyimizdir. Bir işdə uğur qazana bilmədikdə özü­müzdən soruşarıq: Təkcə bu işdə (vəziyyətdə) uğur qazana bilmirəm, yoxsa hər sahədə?

Uğur qazana bilmədiyimiz bir işin həyatımıza sa­də­cə bir cəhətdən, yoxsa bütünlüklə təsir edəcəyini bil­mək istəyərik. Atdığımız top basketbol səbətinə düş­mədisə, bu «uğursuzluğumuzu» necə və nə qədər ümu­miləşdirə bilərik?

Kiçikdən böyüyə (azdan çoxa) doğru uğursuzluğu ümumiləşdirmə nümunələri: Vəziyyət daxilində məhdud izah: Bu atışım pis idi.

Zaman daxilində məhdud izah: Bu gün yaxşı oynaya bilmirəm.

Sahə (sfera) daxilində geniş izah: Basketbolda zəifəm.

Zamanla əlaqəli geniş izah: Son illərdə performansım çox pisdir.

Hər sahəyə yayılma: Artıq həyatda heç bir şeyi bacarmıram.

Uğursuzluğunuzu kosmosa daşımaq: Mən bu dünyada artıq adamam!

Bu nümunələr sizə şişirdilmiş görünərsə, qəzetlərin üçüncü səhifəsindəki xəbərlərə baxa bilərsiniz. Sevgilisi rədd etdiyi üçün intihar etməyə çalışan gənclər, yolda «əyri baxdı» deyə bir-biri ilə süpürləşən sü­rü­cü­lər, boşandı, ya da boşanmadı deyə arvadını vuran ki­şilər!

Məntiqsiz hərəkət edən insanları dərindən araş­dırsanız, içlərində əldə olan nəticələri yanlış və şişir­dilmiş səbəblərlə əlaqələndirən, ancaq çox da sadəlövh olmayan bir psixoloq görərsiniz.

Bir sahədə uğur qazana bilməməyinizi ümumi­ləş­di­rib həyatınızın hər sahəsinə aid etmək xəyal gücünün yanlış yöndə istifadə olunması tərzidir. Bir qərar verin: kimin tərəfindəsiniz? İnsanlar uğursuzluğu be­yinlərində çox böyüdürlərsə, qorxularını artırırlar. Uğur­larını çox böyüdürlərsə, mənliklərini yüksək tuturlar. Uğur sizdən soyuqqanlılıq tələb edir.

4.Mənbə: Daxili, yoxsa xarici səbəblər?

Dördüncü vacib meyar uğursuzluğun mənbəyini da­xilimizdə, yoxsa xaricimizdə axtarmalı olduğumuz­dur. Uğursuzluğa uğradıqda dərhal fikirləşməyə başlayırıq: Daxili, özümə bağlı səbəblərə, yoxsa xarici, mən­dən asılı olmayan səbəblərə görə uğur qazana bil­mədim?

Sosial psixologiyada özünümüdafiə etmə meyli de­yi­lən bir anlayış var. Bəzi insanlarda bu meyil güclüdür. Bu adamlar yaxşı hadisələrin səbəbini özləriylə, pis hadisələri dünya ilə əlaqələndirməyə meyillidirlər. Buna görə də özlərinə hörmət və özlərinə inam azalmaz.

Bu adamlar bir uğursuzluq baş verdikdə tez xə­ta­larını düzəldirlərsə, normal səviyyələrini qoruduqları üçün uğura asanlıqla nail ola bilirlər. Xətalarından tez bir zamanda dərs ala bilmirlərsə, həm uğursuz, həm də özündən müştəbeh olurlar.

Bu qrupun əksinə olaraq daxili qınağı yüksək olanlar pis hadisələri həmişə özləri ilə əlaqələndirməyə, yaxşı hadisələrin mənbəyini isə xarici aləmdə axtarmağa meyillidirlər.

Bu adamlar özlərini günahlandırmağa vərdiş etdiklərinə görə həmişə böhran içində yaşayarlar.Uğursuzluq ağrısının üstünə özünü günahlandırmanın da təsiri əlavə olunanda özlərini ələ almaqları çox çətinləşir.

Hər iki yanaşma tərzinin qabardılması həqiqəti dərk etməyə mane olur.

Özünümüdafiə və özünə ziyan vurmaq meyli uğur davranışlarına da aiddir. Bəzilərimiz «nə axtarsan özündə axtar» tərzində yaşayarkən, bəziləri uğursuzluğun təqsirini həmişə kənardakıların üstünə atır!

İdeal mövqe nədir? Təqsiri həmişə başqasının üs­tü­nə atsaq, bir az rahat olarıq, özümüzə olan inamı qo­ruyarıq, ancaq xətalarımızı tez düzəltməsək, uğursuzluğa uğramaqda davam edərik! Daim özümüzü təqsirləndirsək, daxili böhran keçirər, özümüzə daxildən badalaq vurmuş olarıq.

İdeal mövqe təqsirləndirməyi deyil, öyrənməyi seç­mək­dir. Başqalarını da, özümüzü də təqsirləndirmədən, nəticənin ortaya necə çıxdığını məntiqli bir şəkildə analiz edərək sonrakı cəhdlərdə uğursuzluğa uğramamaq üçün nələr etmək lazım gəldiyini düşünməkdir.

Keçmişə deyil, gələcəyə baxmalıyıq, təqsirləndirməyi deyil, öyrənməyi seçməliyik. Uğursuzluq duyğusunu bir yol qəzası kimi dəyərləndirməliyik. Qəzanın səbəbləri yolda «qüsur bölgüsü» kimi daxili və xarici səbəblər arasında obyektiv şəkildə paylanmalıdır.

Özünüzü və başqalarını təqsirləndirmədən, müdafiə və ovunma mexanizmlərinə sığınmadan, hadisələrin görünən və həqiqi (aktiv çalışan) səbəblərini analitik bir ağılla ortaya çıxarmaq əqli uğurun təməlidir.

Bu prosesdə tez-tez bu cür sualların üzərində dü­şün­məliyik: Nəyi doğru etdik? Nəyi səhv etdik? Nəyi etmək lazım olduğu halda etmədik? Nəyi etmə­məyimiz lazım olduğu halda etdik? Bir başqa cəhdi­miz­də istədiyimiz nəticəyə nail olmaq üçün indi nə etmə­liyik? Nələri dəyişdirməli, nələri olduğu kimi davam etdirməli, nələri daha yaxşı etməyə çalışmalıyıq?

5.Nəzarət: Dəyişdirmək məndən asılıdır, ya yox?

Arzuedilməz bir nəticəni təhlil edərkən istifadə et­diyimiz son meyar uğursuzluğun səbəbini və nə­ti­cələrini dəyişdirməyin gücümüz daxilində olub-olmamasıdır. Özümüzdən soruşarıq: «Məni uğursuzluğa itələyən bu səbəbi dəyişdirmək məndən asılıdır, yoxsa bu, təsir və nəzarət sahəsinin xaricindədir?”

Əgər adam məğlubiyyətinin səbəbini dərisinin rəngi, cinsi, boyu, yaşı kimi dəyişdirilməsi mümkün olma­yan daxili səbəblərə, ya da iqlim şərtləri, hüquqi də­yi­şikliklər, makroiqtisadi göstəricilər kimi yenə də nə­zarətində olmayan xarici səbəblərə istinad etməyi vər­diş halına gətiribsə, cəsarəti və motivasiyası həmişə aşağı səviyyədə olacaqdır.

Bəzi adamlar daxili səbəblərin eyni zamanda nə­za­rət edilə bilən olduğunu, 5-ci maddəyə ehtiyac ol­ma­dığını düşünə bilər. Ancaq duyğularımız kimi bəzi daxili faktorlar yarı nəzarət edilə bilinən, yarı nə­za­rət edilə bilinməyən faktorlardır. 5-ci maddə 4-cü mad­dənin tamamlayıcısıdır.

Uğura aparan yolun hələ başlanğıcında ikən xarici faktorlara yaxşı nəzarət edə bilmərik, ancaq daxili gü­cümüzü idarə edə bilərik. Şöhrətimiz, sərvətimiz, yük­sək səviyyəli münasibətlərimiz yoxdur, ancaq ağ­lımız, əzmimiz, işgüzarlığımız və iradə gücümüz əli­mizdədir. Heç bir şeyi olmayanların əlindəki ən əhə­miyyətli vasitə daxili potensiallarıdır.

Bu potensialı işə salıb fəaliyyət sahəmizə daxil ola bilən hala gə­tirmək peşəkar inkişaf deməkdir. İnsanlar daxili va­sitələrindən yaxşı istifadə edə bildikcə uğur qazanır, sonra da həm daxili, həm də xarici vasitələrdən istifadə edərək uğurlarını genişləndirirlər.

Sadəlövh psixoloqu «uğur təlimçisi»nə çevirmək

Uğura aparan yolun başlanğıcında ikən nəticələrin ca­vabdehliyini əzm, qərarlılıq, çalışmaq kimi öz əlində olan səbəblərlə əlaqələndirənlərin uğur motivasiyası daha yüksək olacaqdır. Bu münasibət akademik mə­na­da obyektiv və həqiqi bir hal kimi görünməyə bilər, ancaq praktikada uğur qazanmaq üçün çox faydalı bir me­toddur.

Yolun başlanğıcında ikən fikir tərəzinizdə yaxşı və pis ehtimalları çəkərkən, yaxşı ehtimalların ol­duğu tərəfə bir barmağınızı qoyaraq ümidlə avans ver­məyiniz ağıllı hərəkətdir.

Ağıllı, intellektual, ancaq pisniyyətli insanların uğurlarına mane olan şey, «hə­qiqətpərəst və ağıllı olacağam» deyərək, yaxşı və də­yiş­dirilə bilinən ehtimallara lazım olan qədər sığına bil­məyib fəaliyyətsizliyə düçar olmalarıdır.

Əzmli, cəsur və ağıllı bir insan olmağı öyrənmək olar. Beyninizdəki sadəlövh psixoloqu «uğur tə­lim­çi­si»nə çevirərək bunu edə bilərsiniz. Bunun yollarından biri, qərarsız qaldığınız anlarda «əgər» sualı ilə dü­şünməyə başlamaqdır.

Əgər ağlına və uğur qazanmaq qabiliyyətinə heyran olduğunuz bir adam o anda bey­ninizdəki sadəlövh psixoloq olsaydı, sizə nə təklif edər­di? Əgər o sizin yerinizdə olsaydı nə fikirləşərdi, nə edərdi, nə etməzdi? Xatirələrinə baxılarsa, Ruzvelt Linkolnu, Eynşteyn Nyutonu bu şəkildə beynində müftə işlədirdi.

Nyuton «özündən əvvəlki nəhənglərin çiyni üstündən baxdığı üçün» irəlini görə bilmişdi. Siz də bu intellektual xəyal texnikasından istifadə edərək ağlınızın çevikliyini artıra, yeni baxış bucaqları qazanıb görmə məsafənizi genişləndirə bilərsiniz.

Bir ixtiraçı ilə mafiya başçısının davranışları arasındakı fərqi yaradan nədir?

Məğlubiyyəti qəbul etməyə qarşı immun sistemi güc­lü olan insanların nöqteyi-nəzəri barədə verilən bir örnək Edisonun beynindəki sadəlövh psixolo­qun yozma tərzini göstərir. Məşhur ixtiraçı fabriki bü­tün­lük­lə yanıb kül olan zaman: «Bütün xətalarımızı da yan­dırdıq, artıq sıfırdan başlaya bilərik» deyə bilmişdi.

Bir təcrübədə dəfələrlə uğursuzluğa uğradığı halda nəticə əldə edə bilməməyi «uğursuzluqlara aparan yollar» deyə adlandırıb, «Hər təcrübəmdə mü uğursuzluğa aparan daha bir yolu tapıram» – demişdi. Edi­son fəlsəfəsinə görə m uğursuzluğa aparan bütün yol­lar qurtardıqdan sonra sadəcə uğur qazanmağa apa­ran yol qalır!

Özümüzü inkişaf etdirmə prosesində öyrən­mə­yi­miz lazım olan ən çətin şey budur: Başımıza gələn ha­di­sələr deyil, hadisələri təhlil etmə formamız nə hiss edə­cəyimizi və hansı addımı atacağımızı təyin edir.

Eyni vəziyyətin iki fərqli izahı insanı çarəsizliyə və ya uğura gətirib çıxara bilər. Həyatına nəzarəti ələ al­maq istəyən bir insanın etməsi lazım olan ilk şey öz yozma tərzinin necə çalışdığını bilməsi və onu nə­zarət altına almasıdır.

Yozma tərzimiz taleyimizi müəyyənləşdirirsə, onu öz xoşuna qalmağa qoya bil­mə­rik. Yozma tərzini idarə etmək üstün bir bacarığa de­yil, mövzu ilə bağlı bilik sahibi olmağa bağlıdır.

Bir insanı ixtiraçı, ya da mafiya başçısı edən onun bey­nindəki yozma tərzidir. Edisonla eyni ölkədə və yaxın dövrdə yaşayan məşhur qanqster Al Kapone onu mafiya başçısı olmağa aparan fikir yürütmə tər­zi­ni belə izah etmişdi:

– Uşaq ikən hər axşam yatmamışdan qabaq və ağlıma nə zaman gəlsəydi, Tanrıya mənə bir velosiped ver­məsi üçün dua edərdim. Bir gün Tanrının çalışma tər­zinin bu olmadığını anladım! Ertəsi gün gedib bir təzə velosiped oğurladım və hər axşam yatmamışdan qabaq Tanrıya günahlarımı bağışlaması üçün dua etdim!

Beynimizin içindəki psixoloqumuz həmişə «sa­də­lövh», pozitiv, fəzilətli və yaxşı düşünən olmaq məc­buriyyətində deyil! Yaxşı, ya da pis olmasından asılı olmayaraq beyninizdə ən çox təkrarladığınız dü­şün­cə­yə uyğun dəyişəcəksiniz.

Dünyanın ən maraqlı hadisələrindən biri, eyni ailə­nin iki uşağından birinin çox fərasətli, digərinin fəra­sə­tsiz olmasıdır. Bu, çox nadir hadisə də deyil. Bu nü­munələr, uğur qazanmağın genlərdən, ətraf mühitin hüdudlarından kənarda olan bir şeylə, hadisələri təh­lil etmə tərzimizlə əlaqəli olduğuna işarə edir.

Eyni genləri daşıyan və eyni ətraf mühitdə yetişən ən fərasətli ilə ən fərasətsizin mənsub olduları ailələr özü də bir uğur laboratoriyasıdır!

Mənə səbəbləndirmə şəklini göstər, sənə nə qədər uğur qazana bilən olacağını söyləyim

Uğur qazanmağı və uğursuzluğu nəyə istinad edərək açıqladığımız çox önəmlidir. Baş verən hadi­sə­lərə səbəb tapmaq qədər varlığı təcrübə ilə isbat olun­muş səbəblərə də diqqət etmək lazımdır. «Uğur, işini nə dərəcədə yaxşı yerinə yetirdiyinə görə deyil, kimləri tanımağına bağlıdır» deyənlə,

«Uğur bir işdə hamıdan yaxşı olmaqdır» deyənin uğur davranış­la­rı eyni olmayacaq. «Uğur çalışmaqla qazanılır» deyən­lə, «Qismətində varsa, ayağına gələcək» deyən eyni dərə­cədə çalışmayacaq. Uğurun əlaqəli olduğu faktor­lar haq­qındakı yozmamız uğur davranışlarınızı təyin edə­cəkdir.

Mənə bir insanın uğurunu və uğursuzluğunu hansı nisbətdə nəyə bağladığını göstərin, sizə onun gələ­cək­də nə qədər uğur qazana bilən olacağını söyləyim. Bir nəticəni doğru səbəblərə doğru nisbətdə bağlaya bilmək, gələcəkdəki ehtimal olunan uğurun və ya uğursuzluğun tutumunu, şəklini və ölçülərini göstərir.

Ən çox edilən xətalar, nəticələri yalnız bir səbəbə tez-tələsik bağlamaq, səbəblərin nəticəyə təsir nisbətini yan­lış təxmin etmək və görünən səbəblərlə arxa plandakı həqiqi (mənbə) səbəbləri ayırd etməməkdir.

Səbəbləndirmə tərzi uğur qazanmağa və uğursuz­lu­ğa düçar olmağa da təsir edir. Uğura doğru irə­li­ləyərkən qarşımıza bir çox seçim nöqtəsi çıxır. Se­çə­cəyimiz şeyləri həyat hazırlayır, seçimi biz edirik. Nə­ti­cələr yaxşı alınsa, bunu biz etdik, pis alınsa, təqsir baş­qalarındadır!

Bilirsiniz: Yaxşı qiyməti şagird alır, pis qiyməti müəllim verir! Bir kitab çox satılıbsa, bu müəl­lifin uğurudur, az satılıbsa, nəşriyyatın uğursuzluğudur! Uğura hər zaman sahib çıxan çox olar, uğursuzluq həmişə ortada qalar.

Zəmanətli bir şəkildə böhranlı vəziyyətə düşüb uğursuzluğa düçar olmağın yolları

İnsanlar iki yerə ayrılır: Ona tərəf olanlar və ona qarşı olanlar. Özünü qurub-yaradanlar və özünə badalaq gələnlər. Siz hansı qrupdansınız?

Buraya qədər özünə kömək etməyi seçənlər üçün lazım olan şeylərdən danışdım. Ədalət naminə indi də böhranlı vəziyyətə düşməyə can atan, özlərini yıxmağa meyilləri çox olan yoldaşlara bir neçə məsləhət vermək istəyirəm!

Böhranlı vəziyyətə düşmək bir sənətdir, uyğun bir baxış bucağı və aktiv bir fəaliyyət istəyir!

Zəmanətli böhran üçün istədiyiniz bir nəticə hasil ol­madıqda, bu fürsəti dərhal dəyərləndirməlisiniz! Mənfi nəticəni müvəqqəti səbəblərə deyil, daimi sə­bəb­lərə bağlamalısınız. Başqalarının da başına belə şey­lərin gələ bildiyini unudub, sadəcə sizin başınıza gəldiyini düşünməlisiniz.

Mənfi nəticənin sizin hə­ya­tınızın bir qismini deyil, bütünlüklə öz təsiri altına ala­cağını xəyalınıza gətirməlisiniz. Uğursuzluğu xarici deyil, daxili və dəyişdirilə bilinməyən səbəblərə bağ­lamalısınız.

Əgər bunları sarsılmaz bir qərarlılıq və alışqanlıqla etsəniz, özünüzü «uğurla» böhranlı vəziyyətə sala bilərsiniz. Əlbəttə, böhranın davam et­məsi çox önəmlidir. Böhranlı olmaq kifayət deyil, böh­ranlı qalmaq da lazımdır!

«Böyük ağrı-acılara müvəqqəti olan səbəblər tapmaq ümid sənətidir»

«Müvəqqəti olan səbəblər tapmaq ümid sənətidir və ümid çarəsizliyi zamanla məhdudlaşdırar» deyən Seliqmana görə şanssız bir hadisəylə qarşılaşan insanların inadından asan əl çəkənlər «Bu mənə görə oldu, bu vəziyyət qiyamətə qədər davam edəcək, hər işimə zərər verəcək» deyə düşünməyi adət halına gətirmişlər.

İnadından dönməyən nikbinlər isə «Bəzi şeylərə görə belə oldu, tez gəlib-keçər, həyat bununla qurtarmadı ki!» deyərlər. Mövzuyla bağlı olaraq Mayo Klinikin bir hesabatına görə nikbinlik: «Başı­nı­za yaxşı işlərin gələcəyinə və mənfi şeylərin dəf edil­mə­si mümkün olan müvəqqəti maneələr olduğuna inan­maqdır.»

Yozma tərzi bir metoddur. Nasist düşərgələrindən sağ çıxan əfsanəvi psixiator Viktor Frankl: «Heç kimin əlimizdən ala bilməyəcəyi son azadlıq, təməl azad­lığımız, içində olduğumuz şərtlər nə qədər çə­tin, əzabverici və qarmaqarışıq olursa olsun, hansı və­ziy­yət­də olmağı seçə bilmə azadlığıdır» – deyib.

Xarici tə­sirlərə məruz qalsaq da, ələ keçirilməsi mümkün ol­mayan ən son azadlığımız başımıza gələn hadisə ilə hadisəyə göstərdiyimiz reaksiya arasındakı zaman kə­siyində nə edəcəyimizi seçə bilmə imkanımızdır.

Bu nöqtədə hərəkətlərimizə özümüzü uyğunlaşdıra bilir, sovrulub yox olmamaq üçün səmtimizi və yolumuzu tapa bilirik. Öz vəziyyətimizə görə taleyimizi seçə bilirik. Tək baxış bucağına, tək davranış tərzinə məh­kum deyilik. Təhlil etmək, ya da nəticə çıxarmaq, depressiyanı, ya da motivasiyanı seçmək bizə bağlıdır.

Mənfi daxili söhbətləri idarə etmək

Həyatda iki cür danışmaq var: daxilə yönəlik və xa­ricə yönəlik danışma. Öz-özümüzlə yaratdığımız da­xili rabitə və ətrafla yaratdığımız xarici rabitə.

Uğur davranışlarımız öz-özümüzlə etdiyimiz daxili söh­bət­lə birbaşa bağlıdır. Xarici danışmalar daxili danışma mexanizmindən keçərək daimi nəticələr doğura bilir.

Hər adam özü özüylə danışır! Başına gələnləri bu şəkildə təhlil edir. Məsələn, «Öz-özümə dedim ki» deyərkən daxili söhbətimizdən iqtibas edirik. Bu anda içinizdə «Mən dəliyəm ki, öz-özümlə danışım» deyirsiniz, ancaq bunun özü daxili söhbətdir!

İndi də daxilinizdə: «Görən bunu haraya qədər uzada biləcək!» deyə düşünməyiniz də daxili söhbətdir. Bu anda daxili söhbət yoluyla düşünür, sizinlə oynadı­ğım «fikir oxuma» oyununu daxili səsinizlə təhlil edir­siniz.

Sokrat: «Düşünmək – ruhun özü özüylə danışma­sı­dır» demişdir. Daxili söhbətlərlə özümüzü ələ alıb güc­ləndirə biləcəyimiz kimi, yıxıcı duyğuları qızış­dı­rıb özümüzü məhv də edə bilərik. Tədqiqatlar gös­tərir ki, gündə ağlımızdan orta hesabla 70000-ə ya­xın fikir keçir.

Başqa bir tədqiqata görə daxili söh­bət­lə­ri­mizin 75%-nin pis, üzücü, gücsüzləşdirici olduğu məlum olmuşdur. Çoxumuz gələcəyimizi quracaq fikirlər haqqında daxilimizdə danışmaq əvəzinə keç­miş­dəki pis hadisələri başımıza yerləşdirib xarab olmuş val kimi fırladırıq.

Daxili söhbətlərlə enerjimizi dəyişdirə bilməyəcəyimiz şeylərə sərf etdiyimiz üçün bizdən asılı olan şeyləri düzəltməyə taqətimiz qalmır. Axırda «yorğunam, dostlarım, yoruldum artıq» deyən nəğmələrlə ah çəkirik.

Bütün bunlar daxili söhbətlərimizdən çox faydasız və yıxıcı bir şəkildə isti­fadə etdiyimizi göstərir. Daxili söhbətin idarə olun­ması öyrənilə bilinən bir bacarıqdır.

Daxili söhbəti idarə etmək üçün bir neçə ən çətin nöq­təni bilmək lazımdır.

Bir fikri daxilinizdə çox təkrarladığınız zaman be­yin onu həqiqət kimi qəbul edər. Özünüzə onu qırx dəfə söyləsəniz, beyniniz onun həqiqət olduğunu sanacaq. Mənfi daxili söhbətləri beyninizdə çox tək­rar­lamaq lazım deyil.

Mənfi söhbətlər etməkdənsə heç söh­bət etməməyi seçə bilərsiniz. Çox danışan qaramat bir beyin özünə zərər verir. Faydalı şeylər oxumaq depressiv beyni susdurmağın yaxşı yoludur.

Bir fikri daxilinizdə çox həssas bir səs tonuyla söyləsəniz, beyin daha az təkrarla, daha asan inanar. «Mənim ağlım azdır», ya da «bu iş əsla olmayacaq» kimi mənfi və məhdudlaşdırıcı fikirləri həssaslığı yüksək olan bir səs tonuyla çox təkrar etməməlisiniz!

Bu cür cümlələrlə gücünüzü heçə endirmiş olarsınız. Müsbət cümlə və təlqinlərin təkrarlanması isə sizi gücləndirəcək. Həyatınız boyu özünüzlə baş-başa vaxt keçirəcəksiniz, daxilinizdə özünüzlə söhbət etmə sə­nətini öyrənməlisiniz.

Daxili söhbətin maraqlı bir tərəfi də deyinməkdir. Ah­met Haşim: «Türk deməz, deyinər», demişdir. Analar, əsasən bir şeyi bir dəfə deyərlər, sonra ikinci dəfə təkrar edərlər, o şey yerinə yetirilmədikdə ya şəpiyi çı­xarıb arxanızca tolazlayar, ya da deyinməyə başlayarlar.

Hansının ailə üzvlərinə daha zərərli olduğu is­veçrəli elm adamları tərəfindən araşdırılmaqdadır. De­yinmək bir çənənin boş yerə açılıb-örtülməsidir (buzlu yolda və ya palçıqda təkərləri «keçəl» avtomobilin «hərəkəti» kimi).

Deyinmə davranışı: «Söyləsəm fay­dası yoxdur, sussam könül razı qalmaz» nöqtəsində baş­layar. Çox deyinmək ruhi radiasiya yayaraq həm de­yinən, həm də eşidən tərəfə zərər verir. Xüsusilə də din­ləyənin özünü «o yerə qoymama»sı deyilənlərin eşi­dilməsinə mane olur.

Mətbəxdə deyinərək yemək hazırlayan ana mo­de­lindən filosof Karl Popperin yanlışlığa yol verə bil­mək­lik nəzəriyyəsinə keçək. Soyuducuya qoyduğumuz su donduğu zaman qabın formasını aldığı kimi daxili söhbətlərimiz də formalaşmış qəliblərimizin, dün­yagörüşümüzün təsirinə məruz qalır.

Artıq bilirsiniz ki, beynimiz tərəf saxlayan bir orqandır və bitərəf olması üçün çox çalışmaq lazımdır. Beyin adi çalışma prosesində inandıqlarını təsdiqləyən şeyləri seçir, ələyir, qəbul edir. Yanlış hesab etdiklərini görmürmüş kimi davranır, rədd edir, çərçivə kənarında saxlayır.

Buna görə də mühafizəkarlar yenilikçilərdən, qə tə­rəf­dar adamlar obyektiv baxanlardan daha çoxdur. Ağıllı və intellektual bir adam olmaq istəyiriksə, bir işi yerinə yetirmək üçün ağlımızı zəif xüsusiyyətlərin əksinə işlətməyi öyrənməliyik.

Buna görə də formalaşmış qəliblərimizi yanlış edən şeyləri tapmaq üçün ça­lış­malıyıq. «Qara qu quşu»nu axtarıb tapmalıyıq. Bütün bunlar öyrənilə bilinən bacarıqlardır. Beləliklə, fikir­­lərimizin qulu deyil, ağası ola bilərik. Necə edi­lə­cə­yini öyrənərək formalaşmış qəliblərimizi nevroloji və psixoloji yöndən yeniləyə bilərik.

Qabaqlayıcı tədbirlər: Çarəsizlik duyğusu yaranmamışdan öncə ondan qorunmaq ən doğru yoldur

 Həyatda bir çox hallarda iki metodumuz var: qabaqlayıcı tədbirlər və müalicə tədbirləri. Əzmli bir insan düşdüyü quyudan müvəffəqiyyətlə çıxır. Həm əzmli, həm də ağıllı insan isə o quyuya heç düşməz!

Təlim edilmiş çarəsizlik psixologiyasından xilas olmaq üçün ciddi əmək sərf etmək lazım gəldiyi üçün ça­rəsizliyə heç alışmamaq ən yaxşısıdır! Bu məqsədlə uğur­suzluğa qarşı immun sistem gücləndirilməlidir.

Buna görə də bir şeydən baş çıxarmaq, fərqində olmaq və qabaqlayıcı tədbirlər görmək yaxşı müdafiə yolu­dur. Uğursuzluq və çarəsizlik psixologiyasına qarşı mübarizə yollarını anladan kitablardan hər evdə bir dənə olması lazımdır.

Təlim edilmiş çarəsizliyin və ətalətin daxilimizdə necə yaranması mexanizmini başa düşmək, ondan baş açmağın ilk addımıdır. Bu kitab sizə heç bir həll yolu göstərməsəydi də, problemlərinizin nədən ibarət oldu­ğunu üzə çıxara bilməyinizə kömək etdiyi üçün sizi yolun yarısına qədər gətirmiş sayılır.

Artıq hər hansı bir uğursuzluq və çarəsizlik duyğusuyla qarşılaşan­da daxilinizdə necə bir mexanizmin çalışdığını bilmiş ola­caqsınız. Uğur şüurunuz və uğursuzluqdan baş aç­maq bacarığınız hələ də bu kitabı ilk dəfə əlinizə götürdüyünüz nöqtədədirmi?

Çarəsizliyin necə yarandığını artıq öyrəndiniz. Beyninizə yerləşərkən onu görüb, hələ böyüməmişdən qarşısını ala bilərsiniz.

Buraya qədər çoxsaylı metod izah edildi. İndi bunlardan istifadə etmək zamanıdır. Bu bələdçi kitabı oxu­maq yox, onu gündəlik həyatda tətbiq etmək fayda verər. İstifadəyə yararlı fikirləri çatdıran bir kitabı tapmaq qədər, bu fikirlərdən istifadə etməyi bilən bir oxucu olmaq da önəmlidir.

Kitabda yazılanlardan daha çox kitabı oxuyarkən ağlınızdan keçənlər sizi inki­şaf etdirir. Bu kitab uğur qabiliyyətini gücləndirmək, ehtiras və coşğunuzun qapılarını açmaq üçün yazıldı. Kafkanın dediyi kimi: «Kitab içimizdəki donmuş də­ni­zin buzlarını qırmağa yarayan bir vasitədir.»

İndi fikirləşin: Keçmişdə başınıza gələn pis hadisə­lə­ri bu kitabdan öyrəndiklərinizin işığında necə yenidən təh­lil edə bilərsiniz? Gələcəkdə çətin bir vəziyyətlə qarşı­laşdığınız zaman bunlardan necə istifadə edə bilər­siniz? Və ya öyrəndiklərinizdən istifadə edərək başqalarına necə yardımçı ola bilərsiniz?

Ətrafınızdakı insanları iki yerə ayıra bilərsiniz: Çarəsizliyi yayanlar və çarəsizliyi dəf edənlər

İnsan həyatında ən çətin seçimlərdən biri yaxın ət­ra­fındakı digər insanlardır. Münasibətlərimiz ruh ha­­lımızı təyin edir. Çarəsizlik duyğusu və uğursuzluq bilgisi birindən başqasına ötürülür.

Buna görə də ta­nış­larınızı iki qrupa ayıra bilərsiniz: Çarəsizliyi dəf edən­lər və çarəsizliyi yayanlar! Vaxtınızı nəyi nəyə görə edə bilməyəcəyinizi başa salanlardan çox, nəyi necə edə biləcəyinizi göstərənlərlə keçirməlisiniz.

Həyatınız necə insanlarla əhatə olunub? Beyni böh­ran­lı stansiya kimi işləyən insanların arasında yaşayır­sınız? İnsanları bu duyğudan azad etmək üçün bu kitabdan necə istifadə edə bilərsiniz?

Dəyişdirilə bilən kimi görünmürlərsə, özünüzə yeni bir həyat çevrəsi seçə bilərsiniz? Bunu da edə bilmirsinizsə, pislə yaxşını tarazlamaq üçün nikbinruhlu insanları həyatınıza necə qata bilərsiniz?

Yaxın ətrafınızın mənfiliyi ilə məşğul olmaqdan bez­­dinizsə, «ən yaxşı müdafiə hücumdur» deyərək, bu kitabı onların beyinlərindəki virusları təmizləmə vasi­­təsi kimi istifadə edə bilərsiniz!

İnandırıcı olmaq üçün əvvəlcə öz içinizdəki təlim edil­­miş çarəsizlik virusunu təmizləməklə işə başlamalısınız. Sonra beyninizə müsbət uğur biliyi yük­lə­mə­li­siniz. Hədəfinizi nəticəyə çevirməli, uğuru dü­şün­cə və duyğu olaraq təcrübədən keçirməlisiniz.

Bu zaman da­xildən və ya xaricdən gələn uğursuzluğa sövq edən təl­qinlərə qarşı immun sisteminizi gücləndirməlisiniz.

Heç birimiz məhdudlaşdırıcı mühitə məhkum deyilik. Cəmiyyətin hamısını dəyişdirə bilməzsiniz, ancaq bir yerdə yaşadığınız kütləni seçə bilərsiniz. Dünyaya son şəkli siz verə bilməzsiniz, ancaq öz dünyanızı ciddi şəkildə dəyişdirə bilərsiniz.

Özünüz üçün şən, inkişafa meyilli və mənalı bir mü­nasibət mühiti yarada bilərsiniz.

Sizə oxşayan insanları tapmaqda xoşniyyətli olmalı­sı­nız. Hər ruh ona bənzəyən başqa ruhlarla birlikdə dün­yaya gəlir. Öz oxşarlarını tapması bir qədər vaxt aparır, ancaq məqsədyönlü fəaliyyəti sayəsində bu müddət qısala bilir.

Həyat fəlsəfəsi: sizin kimi olan, sizin kimi düşünən, yaşayan, hiss edən insanlar var. Onları axtarıb tapmaq üçün yollar da var. Yetər ki, siz bu yolda hərəkətə keçməyi çox istəyin!

Uşaqlığın təsirini idarə etmək: Təlim edilmiş çarəsizliyin bünövrəsində incidilmiş bir uşaqlıq var

Həyat təcrübə və uğur üzərində qurulub. Do­ğulma­­mışdan əvvəl milyonlarla sperma arasında bi­rinci olub ilk uğurumuzu qazanırıq! Doğulduqdan sonra da uğur sınaqlarımız davam edir.

Bəzilərimiz istədiyi nəticələrə nail olur, bəzilərimiz ola bilmir. İstədiyi nəticələrə nail olanlar uğuru öz gücü ilə əlaqələndirir, özünə inamını artırır. Sonrakı hər hansı bir cəhdində uğursuzluğa düçar olsa da, gücünü qoruya biləcək qədər «özünəinam ehtiyatı» toplamış olur. Özünəinam, demək olar ki, həssas sərmayə toplusudur.

Uşaqlıq dövründə uğur qazana bilməməyimizə gös­tərilən xətalı reaksiyalar bizə mənfi təsir edir. Uğur qa­zana bilmədikdə rişxənd edilən, cəzalandırılan, alçal­dılan uşaqlar yeni uğur sınaqlarından qorxarlar. Uğursuzluğa rişxənd etmək bir ictimai cəza tərzidir!

Hüquqi cəhətdən təqsir sayılmasa da, əxlaqi cə­hət­dən təqsirdir. Ata, ana və müəllimlərin bir uşağın xəta və uğursuzluqlarına göstərdiyi münasibət çox əhə­miyyətlidir. Andre Mauroisə görə «Uğursuzluğa və fəlakətlərə baxmayaraq, həyata olan inamlarını qoruya bilən yaxşı insanlar daha çox yaxşı bir ana tərə­fin­dən böyüdülmüş olanlardır.»

«The Health Center»in təlim edilmiş çarəsizliklə bağlı bir hesabatına görə: «Təlim edilmiş çarəsizliyin bünövrəsində incidilmiş bir uşaqlıq var. Daxilinizdəki bu incik uşaq bugünkü həssas problemlərinizi həll edə biləcək qabiliyyətə sahib deyil. Hətta sizin daha çox inciməyinizə səbəb olur.»

Hesabatdakı başqa bir təsbit çarəsizlik psixologiyası ilə cinayətə meyil etmək arasındakı münasibəti açıq­layır: «Uşağın uğursuzluğuna göstərilən xətalı reak­siyalar onda natamamlıq duyğusu və təlim edilmiş çarəsizlik psixologiyası yaradır.

Bu cür uşaqlar dərslərdə uğur qazana bilməyəcəklərinə inanıb, dərsə hazırlaşmaqdan əl çəkərlər. Bununla da kifa­yət­lənməyib özlərini başqalarından fərqləndirmək üçün məktəbin ən yaramaz şagirdi olaraq tanınmaq istə­yər­lər. Eyni vəziyyət yeniyetmələrdə cinayətə meylli olma şəklində özünü göstərər».

Uşaqların müvəffəqiyyətsizliyinə qarşı rişxəndli və ittihamedici deyil, dəstəkləyici və qayğıkeş olmaq təklif edilir. Yeniyetmələrdən fərqli olaraq, uşaqların uğuru qazandıqları nəticələrə görə deyil, çalışmaq dərəcəsinə görə ölçülməlidir.

Nəticələrdən qabaq əzm­karlıqlarını alqışlamalıyıq. Uşaqların yanlış hə­rəkə­tlərini deyil, doğru hərəkətlərini görüb onları inkişaf etdirmək daha düzgün yanaşmadır. Onlara uğur duy­ğusunu indidən yaşatmaq, balaca ikən ağızlarına uğur balı sürtmək vacibdir!

Kitabın ikinci hissəsinə keçməyə hazırsınız?

Bir çox insanın həyat hekayəsi mənə Hollivud film­lə­rindəki «Meksika sərhəddi» səhnəsini xatırladır.

Bu cür səhnələrdə qəhrəmanın həyatını təyin edən üç ən çətin nöqtə var: Qaçdığı bir cəhənnəm, yetişmək istə­di­yi bir cənnət xəyalı var və bu ikisinin arasındakı yol­da imkanların onun nəzarəti altında olması üçün (Tan­rım, bu səhrada maşınım xarab olmasın və benzin qurtarmasın!) çalışmalıdır.

Bizim həyatımız da özlüyündə istəmədiyimiz şey­lər­dən qaçmaq, istədiyimiz şeylərə yetişməyə çalışmaq və bunların arasındakı yolda ipləri öz əlimizdə sax­laya bilmək mübarizəsindən ibarətdir. Uğursuzluqdan qaçmaq, uğur axtarışı və iki nöqtə arasındakı yolda lazım olan vasitələrə sahib olmağa çalışmaqdan iba­rətdir.

Kitabın bura qədər olan hissəsində uğursuzluq əra­zisindən uzaqlaşmaq haqqında çox danışdıq. Uğur­suzluq daxilimizdəki qalıqlarını təmizləmək üçün bərpa terapiyası kimi bir üslub var.

Məqsəd, xəyal­larımızdakı uğur ölkəsinə mənfi biliklərdən təmiz­lən­məyi öyrənmiş bir şəkildə keçə bilməkdi. Ayağımız­da­kı bağlardan necə xilas olacağımızı öyrəndik, artıq ağlı­mızın qanadlarını açıb ehtirasımızın gücüylə özümüzü irəli ata bilərik.

Bundan sonra fərqli məlumatlar, fərqli yanaşma tex­­nikası və strategiyası başlayır. Hətta kitabın dilində də dəyişiklik görəcəksiniz. Bizi məhdudlaşdıran uğur­suz­­luq biliklərindən bizi gücləndirəcək müsbət uğur təli­minə keçirik. Müsbət uğur təlimi daxili inkişafımız üçün güclü bir stimul olacaqdır.

Müsbət uğur təliminin əsas cizgiləri bir az tanış gələ bilər, ancaq təşkilatlarda böyük sürprizlər var. İlk iş olaraq uğurun bizim həyatımıza nə qatacağını görə­cə­yik. Sonra nədə uğur qazana biləcəyimizi və necə qa­zana biləcəyimizi öyrənməyə çalışacağıq.

Sonrakı işi­miz həyatımızın tavanının hündürlüyünü artırmaqdır. Ondan sonra ətalətə qalib gəlmək və hərəkətə keç­mək mövzusunda danışacağıq. Məqsədimizə doğru gedərkən qarşılaşacağımız maneələri dəf et­mək və nəticəyə nail olmaq haqqında danışacağıq.

Özünə­­inamı geri qaytarmaq daha sonrakı işdir. Arada uğursuz­luq təbliğatına qarşı immun sistemi güclü olan uğur nümunələrini araş­dırıb təhlil edəcəyik.

Son addım fərdi qurtuluş savaşımıza başlamaqdır… Hə­yat hekayəsi yazılmağa layiq bir ömür yaşamaq və görkəmli işlərə müvəffəq olmaq istəyənlər üçün ən gözəl bölümlər hələ yeni başlayır!

Uğur qazanmaq gözəldir: Uğur həyatınızı necə dəyişdirir?

 «Bir ağ balinanı harpunla vurdum!

Nəhəng bir ağ balina

Bu axşam bütün qazanlar dolacaq

Bu axşam bütün mədələr doyacaq

Və hamı məni məharətli ovçu

olduğum üçün tərifləyəcək.»

Qədim bir eskimos şerində ovçunun biri uğur qazanmaq duyğusunu belə anladır. Siz uğuru necə anla­dar­dınız? Uğur qazanmaq duyğusu sizcə necə bir şeydir?

Müvəffəq olmaq gözəldir. İnsana ruh yüksəkliyi verir. Böyük işlərə müvəffəq olmaq daha gözəldir! Hər böyük uğurumuzla sanki yenidən doğuluruq. Xoş­bəxtlik canandırsa, uğur candır!

Bu bölümdə mövzumuz «Uğur nə üçündür?» olacaq. Uğurun tərif olunması bölümündəsiniz! Necə müvəffəq olacağımızı öyrənməmişdən qabaq uğur qa­zanmağımızın nə üçün lazım olduğunu bilməliyik.

Yerin cazibə qüvvəsinə baxmayaraq, raketlər daşıyıcılar vasitəsilə necə yüksəkliklərə qalxa bilirsə, insanlar da uğur qazanmaq üçün lazım olan faktorların köməyi ilə ucalırlar. Uğurları bizə ruh yüksəkliyimizi təmin edən şeylər qazandırır.

Uğur yolunda çəkəcəyimiz əziy­yətləri ifadə edir. Nitsşenin təbirincə desək: «Ki­fayət qədər güclü bir «nə üçün?»ü olan hər cür «necə?»yə tab gətirir.»

Ehtiraslı bir insan xəyalına qovuşana qədər yaşadığı hər yerdə turistdir!

Hər bir böyük uğur layihəsi başlanğıcda bir xə­yal­dır. Hər bir xəyal öz tərəddüdünü də doğurur. Bir yarınız edə biləcəyinizə əmindir, ikinci yarınız şübhə edir. Bir yarınız əleyhinədir, o birisi istəyir!

Bir tə­rəf­dən həqiqətpərəst olub xəyallara qapılmamağa, digər tə­­rəfdən isə xəyallarınızın ardından gedəcək cəsarəti öz içinizdə yetişdirməyə çalışırsınız.

Uğursuzluk hekayələrinin uğur hekayələrindən də­fələrlə çox olduğunu bilə-bilə sanki uğur qazana­ca­ğımıza zəmanət verilibmiş kimi hərəkətə keçir, uzun və dar bir yola çıxırsınız. Bunu sınaqdan çıxarma­sanız, həyatınızda nələrinsə əskik olacağını hiss edərsiniz.

Ehtiraslı bir xəyalı olan insan aid olduğu yerə yetişənə qədər yaşadığı hər yerdə turistdir!

Ətrafınız sizi zəmanətli kiçik qazanclara yön­lən­dir­məyə çalışır, daxilinizdəki ani duyğu qabarmaları isə o gözəl xəyalınıza doğru sürük­lə­yir. Bəzən özü­nü­zə, bəzən ətrafınızdakılara «Gö­rə­cək­si­niz, olacaq!» deyə meydan oxuyursunuz.

Da­­xi­li­niz­də özünəinam mü­haribəsi gedir, qorxuları­nız­la ümid­lə­riniz vuruşur, beyninizdəki səslər bir-biri­nə qarışır. Vaxt keçdikcə tərəddüdləriniz azalır, əmin­li­yiniz və daxili qətiyyətiniz artır. O zaman daha sü­rətlə irəli­lə­məyə başlayırsınız.

Çox vaxt ilk cəhddə uğur fəth olunmur. Kiçik irə­li­ləyişləri böyüklü-kiçikli xəyal qırıqlıqları təqib edir. Ət­rafınızdakı bəzi insanlar təkidlə istiqamətinizin və yolunuzun yanlış olduğunu söyləyir. Ətrafınızda sus­­mayan «edə bilməyəcəksən» xoruna baxmayaraq, içi­nizdəki bir səs meydan oxuyur: «Görəcəksiniz, bu ola­caq, bir gün mütləq olacaq!»

Böyük bir həyatın dəyəri min biçimdə ödənir

İrəlilədikcə istəklərinizin dəyərini ödəmə miqdarı artır. Olan az pulunuzu kefiniz üçün deyil, ümid­lə­ri­niz üçün xərcləyirsiniz. Xəyallarınıza görə yuxusuz qa­lırsınız. Şəxsi həyatınızı, sağlamlığınızı, rahatlığınızı fəda edirsiniz. Çox vaxt uğura çatmaq üçün hə­ya­tınızı da hədəfinizə uyğunlaşdırdığınızı bilə-bilə yo­lu­nuza davam edirsiniz.

Hər şeyi uğura bağlayaraq yaşamağa başladığınız zaman daxilinizdə həzz alan tərəfiniz olduğu kimi, ətrafınızda da deyinənlər olur. Sevgiliniz ondan çox işinizə əhəmiyyət verdiyinizdən şikayətlənir.

Ailə­niz və yoldaşlarınız onlara lazımi qədər vaxt ayırmadığınızı, «xudpəsənd» olduğunuzu dolayısıyla eşit­dirməyə başlayırlar. Bəziləri əlinizdə olanlarla ki­fayətlənməyib daha çox şey istədiyiniz üçün həd­dən artıq iddialı olduğunuzu söyləyir! Birlikdə yola çı­xdığınız yoldaşlarımızın bəziləri sizinlə ayaqlaşa bil­məyib geridə qalır.

Bütün bu hadisələr sizi bir az üzsə də, vaxt keçdikcə bu yolda yeni insanlar taparaq irəliləməyə davam edirsiniz. Uğur sizin onu qazanmağa haqqınız çatdığına əmin olmaq üçün sizi müxtəlif sınaqlardan keçirir. Marafon deyil, biatlon deyil, çoxnövçülükdür bu baş verənlər.

Həyat şərtləri də çox vaxt o qədər də həvəsləndirici ol­mur. Xəyalınızdakı nəticəyə qovuşmaq üçün ağlınıza gələn ilk yollar bəzən sizi dalana dirəyir. Yorğun ayaqlarla lap başlanğıca qayıdıb yeni yollar axta­rır­sınız. Yeni yollarda dəf edilməsi lazım olan yeni ma­neələrlə rastlaşırsınız.

Sadəcə təbii maneələrlə deyil, insanlarla da çarpışmağa məcbur olursunuz. İşdən çox insanlara enerjiniz sərf olunur! Xəyalınıza doğru gedən yolun yan-yörəsini tutan, mənsəb sahibi olan, an­caq mənəviyyatsız adamlar sizdən əxlaqi güzəştlər et­məyi, prinsiplərinizdən imtina etməyi tələb edirlər.

Uğur qazanmağın ədalətli bir oyun olduğuna olan ina­mınız belə anlarda sarsıla bilir. Dərhal geri çəkilmə­məlisiniz, mənəviyyatlı qalaraq mənsəb sahibi olmaq mümkündür.

Ən çətin zamanlarda bəzən daxilinizdəki səs haçalanır: Biri «davam et!», o biri «doğrudanmı?» deyir. İnam ilə şübhə arasında qalжrsınız. Qalib gələn səs gələcəyinizi təyin edir. Uğur, qurduğu xəyala şəksiz inanan insanların tərəfini saxlayır.

Uzun müddət çəkilən zəhmətin sonunda qalib də ola bilərsiniz, məğlub da, oyun bitənə qədər qəti bir söz demək olmur. Qə­tiyyətsizliklərlə dolu bir yolda bacardığın qədər qəti bir qərarlılıqla yeriməyiniz lazımdır.

Qətiyyətli ol­malısınız, ancaq kor da olmamalısınız! Ən yaxşı ehtimalı ummalı, ən pis ehtimala da hazır olmalısınız! Hər ehtimalı araşdırmalısınız, ancaq tərəddüdlərinizi başınızdan ayağınıza endirməməlisiniz!

Uğur şizofrenik dərəcədə ziddiyyətləri bir arada düşünə bilməyi, ancaq bu düşüncələr arasında müvazinətini itirməyib soyuqqanlı seçimlər edə bilməyi tələb edir.

Və bir gün tunelin sonunda işığı görürsünüz – zəfər anıdır artıq!

Və bir gün o an gəlir, qaranlıqdakı uçuş sona çatir, xəyalınızı həyatınızda görürsünüz. Bildikləriniz, se­çim­ləriniz və iradəniz işə yarayıb, xəyalınız həqiqət ol­muşdur. Təbriklər, müvəffəq oldunuz!

Daxili və xarici maneələri dəf edib, böyük bir şir ovladınız! Artıq ovunuzun üstünə ayağınızı qoyub zəfər duruşu ala bilirsiniz. Edilməsi lazım olanı etdiniz, olması la­zım olanlar oldu. Qazandığınız nəticələrlə insanları məəttəl qoydunuz.

Başqa insanlar da etmək istəyirdilər, ancaq siz edə bil­diniz. Nəticə əldə etmək müqəddəsdir! Həm öz gö­zünüzdə, həm də başqalarının gözündə «xüsusi» bir adamsınız artıq. Siz indi dairənin xaricində deyil, için­dəsiniz. Bir az da ucaldınız, sosial uğur ehramında üst mərtəbəyə çıxdınız.

Uğur insana qürur verən bir təcrübədir. Başda ananız olmaqla bir çox insanın sizin haqqınızda iftixarla danışması insanın başına gələ bilən ən gözəl şeylərdən biridir. Bu prosesdə qarşılaşacağınız şişirdilmiş təriflər bu yolda çəkdiyiniz acıları və rişxəndləri unutdurur. Uğurun mükafatları verilən haqqı ödəyir.

Uğurun gözəl cəhətlərindən biri də başqa insanlara kömək etməyə imkan verməsidir. Uğurunuzla baş­qalarına ilham və cəsarət verə bilmək çox qürurlu bir bəxtiyarlıq duyğusudur.

Başqa insanların həyatını müsbətə doğru dəyişdirmək, yaxşılıq və mərhəmət lideri olmaq, humanizmini itirməmiş bir ürək qədər uğurlu bir karyera da tələb edir. Sizdə olmayan şeyi başqasına verə bilməzsiniz!

Uğur başınıza gələ bilən ən gözəl şeydir!

Uğur qazanmağın dəyəri məlumdur, bəs mükafatlar nədir?

Uğurun doğulduğu, bir xəyalın həqiqət olduğu anlarda hiss edilən ən yüksək bəxtiyarlıq duyğusu uğur üçün ödənən o qədər haqqın ən gözəl qarşılıqlarından biridir.

Çempion olmuş idmançıların mükafatlandırma mə­rasiminə diqqət yetirin. Nəticələrin elan olunduğu anda gözlərinin içinə dərindən baxın. Hüznlü gözlərlə ətrafı süzürlər.

Boğazlarında şeirəbənzər duyğular dü­yünlənir. Böyük bir imtahanda uğur qazanıldığı, bir seçkinin nəticələrinin elan edildiyi, xəyal edilən ev­liliyin həyata keçdiyi, bir oyunun nəticələrinin mə­lum olduğu an insanların təsvirini görə bilərsiniz.

Həyatınızı istədiyiniz kimi qura bilmək imkanına malik olmaq uğurun böyük mükafatlarından biridir. Beləcə kimliyinizi, şəxsiyyətinizi həyatınızda əks etdirmək mümkün olur. Uğur qazandıqca əsl özü­nüz olursunuz. Bir çox insanın yuxusunun sizin həqiqətiniz olduğunu bilmək şükran duyğunuzu və min­nətdarlıq hissinizi artırır.

Uğur sizin çəkdiyiniz əziyyətləri də müqəd­dəs­ləş­di­rir və mənalı edir. «Türksayağı uğur» adlı kitabımda: «Uğurunuzun səbəbləri çəkdiyiniz əziyyətlərdir» demişdim. Çoxumuz uğur qazanmaq üçün əziyyət çək­mi­rik, əziyyət çəkdiyimiz üçün uğur qazanırıq!

Hər bir qabiliyyətli insanın daxilində xaricdən görülməsi müm­kün olmayan dərin yaralar var. Ən yaxşı uğur heka­yələri yaralı və yaradıcı insanlardan çıxar. «Hər böyük uğur yanan bir ürəyin hekayəsidir», bunu Tavern demişdir. Böyük uğur qazananlar orta dərəcəli xoş­bəxtlikdən təsəlli tapa bilməyən təbiətə malik insanlardır.

Uğur seçimlərimizi çoxaldaraq azadlıq dairəmizi genişləndirir

Uğurun gətirdiyi ən böyük hədiyyələrdən biri də şəxsi azadlıqdır. Uğur qazanmağa qadirsinizsə, siz seçən, qadir deyilsinizsə, seçilən olursunuz. Böyük uğur qazanmış bir həkim işləmək istədiyi xəstəxananı özü seçə bilir, ortabab həkim isə tərcümeyi-halını yazıb «seçilmək» üçün xəstəxanalara göndərməyə məc­bur­dur.

Nə qədər çox uğur qazanmış olsanız, o qədər çox alternativ imkanlarınız və seçmək haqqınız var. Uğur qazandıqca azadlıq dairəniz genişlənir.

İki cür azadlıq var: İstədiyini etmək və istəmədiyini et­­məmək. Uğurun gətirdiyi azadlıq insana ürəyi is­tə­yən hər şeyi edə bilməkdən çox, istəmədiyi şeyləri etməmək gücünü verir. Sevmədiyi insanlara qatlaşmamaq da azadlığa aiddir. Uğur qazandıqca gücünüz artır, sizə nə etməli olduğunuzu söyləyənlərin sayı azalır!

Uğur qazandıqca qıt mənbələr arasında seçim et­mək­dən bolluğa keçirsiniz. Pis ilə yaxşı arasında deyil, yaxşı ilə daha yaxşı arasından seçməyə başlayırsınız. Seçmək istədiyiniz alternativlərin sayı və keyfiyyəti artır.

Müvəffəqiyyətin ən böyük hədiyyələrindən biri də başqa insanlardan olan asılılığın azalmasıdır. İnsan­lar yoxluq içində olduqları zaman sevdiklər üçün deyil, daha çox məcbur olduqları üçün bir-birlərinə bağlı yaşayarlar.

Müvəffəqiyyət qazanan insanlar seçim alternativlərinə sahib olduqları üçün nifrət et­dikləri adamlara, yerlərə, vəziyyətlərə qatlaşmaq məcburiyyətində qalmazlar.

Uğura nail olduqca istəmədiyiniz insanları daha asan öz həyatınızdan çıxara biləcəksiniz. Sevməsəniz də, birlikdə işləmək məcburiyyətində olduğunuz adam­lar da var, ancaq ən azı belə insanlarla bərabər gücə sahib olan insan kimi mübarizə aparacaqsınız.

Uğurun sizə verdiyi mükafatlardan biri də mü­vəf­fə­qiyyət qazanan digər insanlarla bərabər səviyyədə əlaqə və münasibətlər qurmaq imkanıdır. Zirvədəki in­sanlarla yoldaşlıq edə bilmək üçün karyera tarazlığı ya­radır.

Uğur insanın üzünə rəng verir!

Uğur insanın həyatına rəng verir. Xüsusilə də ki­şi­lərin. Uğur ən güclü sosial qrimdir. Qadın jurnallarının «ən cazibəli kişilər» səhifəsi təbii olaraq yaraşıqlı kişilərdən çox sosial olaraq uğurlu kişilərdən ibarətdir.

Doğrusunu bilmək istəsəniz, bir az da dəyişən bir ayrı-seçkilikdir. İyirmi yaşlarında təbii olaraq yaraşıqlı olanlar, qırx yaşlarında isə sosial olaraq uğurlu olanlar cazibə mərkəzinə çevrilib qızıl dövrlərini yaşayırlar!

Kimisinə görə uğur ən güclü sosial hadisə olmaqla eşq həyatını da hərəkətə gətirir. Birdən başqalarını özünə bağlayan hədəf halına gəlirsiniz. Bir zamanlar sizin üçün əlçatmaz olan gözəl və yaraşıqlı insanlar sizə maraq göstərməyə başlayırlar!

Bu dünyadakı ən böyük strategiya savaşı şirlərlə bizonlar arasında deyil, öz uğurundan gözəl qadınlara təsir etmək üçün istifadə edən kişilərlə öz gözəlliyini ən fərasətli, ən çox uğur qazanan kişiləri ələ keçirmək üçün istifadə edən qadınlar arasında baş verir!

Sizə insan münasibətləriylə bağlı «nüvə başlıqlı» bir taktika öyrədim. Həyatda insanların arxasınca qaçmayın, onların arxasınca qaçdığı şeyin arxasınca qaçın. Siz onların istədiklərinə sahib olanda. onlar özləri sizi tapacaqlar! Vəssalam!

Uğur qazandıqca həyatınızı daha çox zəmanət altına alırsınız

Uğur qazandıqca həyat səviyyəniz də təbii ki, yük­sə­lir, səliqə-sahmanlı, daha təmiz, saf bir yerdə yaşamağa başlayırsınız. Yoldaşlarınızın sayı artır. İctimai nəqliyyat yerini şəxsi nəqliyyatınıza verir. Bir restorana gedib menyunu əlinizə götürdüyünüz zaman əvvəlcə sağdakı qiymətlərə deyil, sol tərəfdəki yemək adlarına baxırsınız!

Böyük bir uğur qazandıqdan sonra kişilər, əsa­sən avtomobillərlə, qadınlar isə geyim və bəzək əş­yalarıyla özlərini nəzərə çarpdırırlar. Bunlarla ki­fa­yətlənməyib daha incə növləri də inkişaf etdirə bilirsiniz.

Mədəniyyət və zənginlik səviyyələrinizə görə Tar­kovskinin filmlərinin kolleksiyasını toplaya bilir, evi­nizdə Kandinskinin orijinal tablosunu asa bilir, Stradivarinin markalı skripkasını əldə edə bilirsiniz!

Uğur insanı sosial, psixoloji və iqtisadi cəhətdən güc­­ləndirən bir təcrübədir. Uğur qeyri-müəyyənlik qor­xusunu azaldaraq gələcəyinizə olan inamınızı yük­səldir. Yolun başlanğıcında olduğunuz vaxt əliniz­də konkret nəticələr olmamasına baxmayaraq, inandı­ğı­nız yolla gedib istədiyiniz nəticəni ala bildiyinizi gör­mək sizin özünüzə olan hörmətinizi artırır.

Bütün bun­lara görə təbii olaraq bir az özündən müştəbehlik mey­dana gələcəkdir!

Keçmiş tanışlarınızın «Sən indi bizi tanımazsan!» deyə söz atmağa başlaması bunun qabarıq şəkildə özünü göstərdiyinə işarədir.

Uğur bir zamanlar sizinlə pis davranmış insanlardan intiqam almağın ən zərif yoludur

Hər uğur ondan əvvəl sizinlə pis davranmış insanlardan alınan güclü bir intiqamdır. Siz uğur qazandıqca insanlar sizə olan davranış tərzlərini dəyişirlər. Uğurun yaratdığı külək bəzi insanların həm sizin ətrafınızda, həm də öz trayektoriyasında sürətlə fırlanmasına səbəb olur!

Uğur qazandıqda vaxtilə sizə yuxarıdan baxan bir çox insan sizə hörmətini ifadə edib təriflər yağdırır! Belə anlarda insanın təbiətində baş verən maraqlı və incə şeyləri müşahidə edə bi­lər­siniz.

Haqsızlıqlara qarşı ən zövqlü, zərif və ağıllı cavab çalışıb uğur qazanmaqdır. Haqsızlığa düçar olmaqdan, ya da alçaldılmaqdan yaranan qəzəbdə böyük bir enerji var. Əgər bu enerji düzgün bir şəkildə uğur qazanmağa istiqamətləndirilsə, gur çaylardan elektrik alınması kimi böyük bir reaktiv motivasiyaya nail olmaq mümkündür.

Bu enerji bir növ uğur mərkəzidir! Bir çox insanın anlatdıqlarına baxdıqda, yolun başlanğıcında ətrafdan «edə bilməzsən» deyilmədikdə, sonrakı uğurun da dadı istənilən səviyyədə olmurmuş!

Bu torpaqlarda başqalarına açıqlanaraq reallaşdırılan reaktiv uğurların nisbəti ilk hərəkətini öz içindən alan proaktiv uğurlardan daha çoxdur. Türkiyədə al­çaldıldıqları üçün yüksələnlərin sayının uşaqlıq xə­yal­larının arxasınca qaçaraq, uğur qazananların sa­­yın­dan xeyli çox olduğunu bildiyim üçün türk film­­lərindəki «yoxsul, ancaq qürurlu gənc» tiplərini (ümu­­miləşdirmələrini) ciddi qəbul edirəm.

«Daşqəlbli fabrik sahibi» müflis olmaq ərəfəsindədir və qapı-qapı gəzib fabrikini satmağa çalışır. Yeni varlanmış olan bir adam haqqında eşidir, dəfələrlə rica etdikdən sonra görüş icazəsi verilir. Ofisinə getdiyi zaman, gənc alıcı kresloda oturub pəncərədən bayıra baxır.

– Çətin vəziyyətdəyəm, fabrikimi mümkün qədər tez satmaq istəyirəm, eşitmişəm ki, sizin almaq imkanınız var, – deyə keçmişin iqtidarlı xudbin adamı söyləyir.

Gənc onun üzünə baxmadan cavab verəir: – Bil­mi­rəm, yadınızdadırmı? Neçə illər bundan əvvəl yoxsul, an­caq qürurlu bir gənc vardı. Fabrikinizdə əhlə idi. Sevgilisiylə beş dəqiqə danışdı deyə…

Bir an susur. Gərgin bir sükut yaranır. Ölümcül sükuta gənc adamın qəzəbli səsi son qoyur: – Hamının yanında alçaltmışdınız onu, qüruruyla oynamışdınız!

Sonra kreslo dönür və yoxsul, ancaq qürurlu gəncin üzü görünür: – Bax, o mən idim.

Keçmiş məzlum və indiki məğrur gəncin intiqamı, onun başına gələnləri görüb öz məğlubiyyətlərinə ağlayan tamaşaçının gözlərini yaşardır!

Fotoşoplanmış fərdi tarixiniz:

Uğur qazandıqda keçmişiniz yenidən yazılır!

Böyük bir işə müvəffəq olduğunuz zaman qarşılaşa­ca­ğınız maraqlı bir şeydən bəhs etməliyəm: Uğur qazandıqda keçmişiniz yenidən yazılacaq! Təbii ki, qüsur və xətalarınızdan yaxşıca təmizlənmiş bir şəkildə!

Ronald Reyqan demişdir: «Prezident olmağın ən bö­yük üstünlüyü məktəbdə aldığımız qiymətlərin ani olaraq dövlət sirrinə çevrilməsidir!»

Ata-babalarımız söyləməmişlər,ancaq belə de­mə­liy­dilər «Bir uğur min ayıbın üstünü örtər!»

Uğur çox güclü bir «qüsur silgisi»dir. Uğur qazanmaq başına tac qoymaq kimi bir şeydir. Tacı başınıza qoy­duqda sizə baxan gözlər qamaşdığı üçün insanlar üzü­nüzdəki çapıqları, qüsurları görə bilməzlər. Buna psi­xologiyada «parıltı təsiri» deyilir. Qüsurlarınız gözə çox batırsa, göz qamaşdıran bir iş görün!

Ölkə miqyasında bir uğur qazansanız, keçmişiniz haqqında çox şeylər söylənməyə başlanır. Müəl­lim­ləriniz: «Onun böyük adam olacağı şagirdlik illərindən məlum idi» deyirlər. Məhəllə baqqalı: «Uşaq vaxtından o, riyaziyyatdan çox güclü idi, qoğal alanda pulun qalığını şifahi hesablamağından onun böyük adam olacağını bilirdim!» söyləyir.

Məktəb yol­daşlarınız buraxılış albomundan şəklinizi tapıb qonşularına fəxrlə göstərərək sizinlə bağlı xatirələrini bəzəyib-düzəyib danışırlar.

Əlbəttə, bu xatirələrdəki o «siz» sizdən daha ağıllı və bacarıqlı olacaqdır! Hər uğur qazanan insanın keçmişində onun necə bu qədər şeyə müvəffəq olduğunu heç cür anlaya bilməyən bir yoldaşı tapılır!

Böyük bir işə müvəffəq olduqda ictimai mövqeyiniz, sözünüzün eşidilməsi və şəxsi dəyəriniz daha sürətlə yüksəlməyə başlayır. Hətta bəzi adamlar xətalarınızda da «hikmət» axtarmağa çalışırlar.

Kə­nar­dan olan hörmətin çoxalması daxili rahatlığınızı və özünüzə olan sevginizi də artırır. Qazanılmış bir uğur güclü bir özünübərpa mexanizmidir.

Uğurun ən gözəl cəhətlərindən biri də onun öy­rə­nilə bilinən olmasıdır. Bundan sonrakı bölümdə əl üs­tündə saxlanmağınızı təmin edən bir uğuru necə öy­rənə bilməkdən bəhs edəcəyik. Bilirsiniz, əgər çi­yin­lərdə gəzmək istəyirsinizsə, qarşınızda iki yol var: ya çox çalışıb bir işdə ən yaxşı olursunuz, ya da heç nə etməyib bir tabutun içinə uzanırsınız!

Uğur qazanmağı öyrənmək olar: Bəşəriyyətin ağıl bankından fikir götürün!

Uğur qazanmağı öyrənmək olar!

Bu cümlə həyatımın iddiası, təməl müddəam, mü­ba­hisəm, tələbimdir. Təsdiq etmək üçün baş sındırdığım, onun uğrunda karyeramdan əl çəkdiyim bir fikirdir. İntellektual səviyyədə meydan oxumağımdır. «Fikrimin zərif gülü»dür, qəlbimin döyüntüsüdür! Dün­yanı daha yaxşı bir yer edəcəyimə inandığım hə­yat ideologiyamdır.

Uğur onu istəməyən birinə məcbur öyrədilə bil­məz, ancaq istəyən hər kəs uğur qazanmağı öyrənə bilər. Başqasından, ya da özündən, kitabdan, ya a hə­yatdan, qazandıqda, ya da itirdikdə, yüksələrkən, ya da enərkən uğura dair bir şey öyrənirik.

Hər kəs uğuru bir cür öyrənir. Problem bildiklərimizin və seçdiyimiz öyrənmə formasının əsasən yanlış olmasıdır. Fərdi ittihamlarla, eşitdiyin məlumatlarla, itirənlərdən öy­rənilmiş qazanma dərsləriylə işə yarayan bir uğur modeli inkişaf etdirilə bilməz.

İnsan necə ki, oxuyub-yazmağı özbaşına öyrənə bilməyib məktəbə gedirsə, uğur qazanmağın da « əlifbası» şüurlu və metodlu bir fəaliyyət tələb edir.

Uğur qazanmağı öz çalışmağınızla öyrənə bilməz­si­niz, əsasən yalan-palan yoluyla sizə öyrədərlər. Qısa müd­­dətdə çox varlanan bir iş adamından soruşmuşlar: «Bu qədər qısa müddətdə necə bu sərvəti qazana bil­diniz?

– Təcrübəmi işə tətbiq edərək! – deyə cavab verir.

– Yaxşı, bəs təcrübənizdən necə istifadə etdiniz? – deyə soruşulduqda, iş adamı belə söyləyir:

– Keçən il bir yoldaşımla şərikli bir işə girişdik. Başlanğıcda mənim heç pulum yox idi, ancaq təcrübəm vardı. Şərikimin isə pulu var idi, ancaq təcrübəsi yox idi! Faydalı bir şəriklilik oldu. İndi mənim pulum var, onun da təcrübəsi!»

Uğur qazanmağı mümkün qədər qısa bir zamanda, ən doğru mənbələrdən, nəzəriyyəsini və praktikasını əhatəli şəkildə öyrənmək lazımdır. Uğur qazanmağı düzgün öyrənməmişiksə, deməli, əskik və yanlış öyrənmişik! Uğur qazanmağı doğru bir şəkildə öy­rənməyə müvəffəq olmaq ağıllı insanın ilk və hər yerdə keçərli uğurudur. Digər uğurlar bundan istifadə edərək çoxaldılır.

Uğur qazanmaq mövzusunda boş-boş fikirlərə ina­nan deyilik. Çünki uğur haqqındakı inanclarımız bu gün-sabah nəticələri başımıza gələcək işlək duy­ğularımızdır. Acı bir tərəvəzi yemək həyatımızı məhv etmir. Ancaq uğur haqqındakı xəyali fikirlərin dəyəri acı uğursuzluqlarla ödənir.

Fikrimizdəki mü uğur haqqındakı nəzəriyyələrin həqiqiliyi gerçək hə­yatda təcrübi olaraq yoxlanılır. Nəticələr inamı yaradar. Uğur haqqındakı məlumat, fikir, inam və dü­şüncələrinizin doğruluğuna cavabdehsiniz. Nəyə inanacağınızı şüurlu bir şəkildə seçməyiniz və zərərli dü­şüncələri ələməyiniz lazımdır. Bu seçimi etməmək də bir seçimdir!

Həyatın qrammatikasını öyrədən bir qayıqçı

Çox maraqlıdır ki, bir çox insan Mövlanənin «Məs­nəvi»sində anlatdığı qrammatika müəllimi kimi, ba­carıqlı olmaq elminə laqeyd olaraq yaşamağa davam edir. Bir az özünəməftun bir qrammatika müəl­li­mi yaşadığı şəhərdən bir adaya köçmək istəyir. Sa­hil­də gözləyən bir qayıqçı ilə rastlaşır, birlikdə yola düşürlər. Dənizin ortasına gəlib çatanda qrammatika müəllimi soruşur:

– Sən qrammatika öyrənmisən?

Qayıqçı: – Mən avam adamam, bəyim, ömrümdə heç bir qrammatik qayda öyrənməmişəm, – deyir.

Qrammatika müəllimi istehza ilə gülümsəyəyərək: – O zaman sənin ömrünün yarısı boşa gedib, – deyə cavab verir.

Dənizdə irəlilədikləri zaman qəflətən hava tutulur, şiddətli yağış başlayır, fırtına qopur. Qayıqçı bir tərəfdən qayığın batmasının qarşısını almağa çalışır, bir tərəfdən də tir-tir əsən qrammatika müəllimindən soruşur: – Bəyim, üzmək bacarırsınız?

Qrammatika müəllimi «xeyr» deyən kimi, qayıqçı: – Bax, bu çox pis oldu, qayıq batır və həyatınızın hamısı boşa gedəcək! – deyir.

Çoxumuz qrammatikanı həyatının mərkəzinə qoyan, ancaq “həyatın qrammatikasını” öyrənməyən qram­matika müəllimi kimi yaşayırıq. Bir çox şeyin təfsi­latına hakim olur, hansı TV serialında nələr baş ver­diyini bilir, ancaq həyatda necə uğur qazanmağı öy­rənmək istəmirik.

Uğur qazanmağı bilməməkdən daha pis olanı yanlış bildiyin bir şeyin doğru olduğunu sanmaqdır! Uğur haqqında qulağımıza çatan fi­kirlər çox olsa da, birinci dərəcəli biliyimiz azdır. Ancaq həyatda ən vacib bacarıq necə bacarıqlı ola bilə­cəyini öyrənməyə müvəffəq olmaqdır.

Uğur qazanmağı öyrənməməyin cəzası özündən daha az zəkalı, daha az təhsilli, hətta bəzən daha az çalışan insanların daha yaxşı yerlərə gəlib çıxmasına qatlaşmaq məcburiyyətində qalmaqdır! Atalar hədər yerə deməyiblər: «Üsul işlər, əl öyünər!»

Uğur qazanmağın öyrənə bilinən olduğuna inanın və necə uğur qazana biləcəyinizi kəşf etməyə çalışın

Bir gün bir iş adamı məndən: «Gənc yaşda bu qə­dər şeyə necə müvəffəq oldunuz» – deyə soruşdu. Gü­­lərək: «Müvəffəqiyyət qazanmaq haqqında bu qə­dər çox şey bildiyim halda müvəffəqiyyətə nail olma­ma­ğım çox çətindi!» dedim. Zarafatla anlatmaq istə­diyim şey çox sadə, ancaq çox güclü bir arqument idi.

Əv­vəlcə öyrən, sonra sınaqdan keçirt! Bir çox insan hə­yatda necə uğur qazana biləcəyini öyrənmədən necə gəldi bir iş görməyə çalışdıqları halda, mən əv­vəl­cə necə uğur qazana biləcəyimi öyrənib sonra çalışdım. Bunun həqiqətən də çox vacib bir ardıcıllıq ol­duğunu düşünürəm. Əvvəlcə məşq et, sonra yarışa çıx.

Nəyi, necə, nə üçün edəcəyini bilərək hərəkət et. Uğurun öyrənilə bilinən olduğuna inanan bir tərzin və necə müvəffəq ola biləcəyinə dair texniki biliyin olsun.

Uğur qazanmağı öyrənmə prosesini delfinlərin suyun üzərinə çıxıb-bataraq irəliləməsinə bənzədirəm. Del­­finin suyun üstünə çıxmasını yeni bir bilik öy­rən­mə­yə, sonra suyun altına baş vurmasını, o biliyi işinə tətbiq etməsinə bənzədirəm.

Delfin gah suyun üstünə çıxıb gah da suya girərək, həm də irəliyə doğru şığı­mağa davam edir. Möhtəşəm üçlükdür: nəzəriyyə, prak­tika və irəliyə atılma! Uğur qazanmağı öyrənən insan da xəyalına belə qovuşur.

Nəzəriyyəni öyrən, prak­tikada tətbiq et, irəli atıl! Gəldiyin yeni səviyyədə yeni biliklər öyrən, dərhal tətbiq et və mütəmadi olaraq irəli atılmağa davam et. Mənim üçün öyrənilmiş uğu­­run intellektual formulu budur.

Uğur qazanmağı dövlətin bizə «öyrətməsini» göz­ləyə bilmərik. Peşəkarlığınızın inkişaf etdirilməsi universitet müəllimlərinə həvalə edilməyəcək dərəcədə əhə­­miyyətlidir. «Qoyma ağıl yeddi addım gedər!» – atalarımız deyib.

Passiv bir tərzlə «inkişaf etdirilməyi» göz­ləyə bilmərik, özümüzü biz yetişdirməliyik. Ortabab təhsil qurumları bizi çox bacarıqlı edə bilməz, çünki ən pislərlə ən yaxşıları birlikdə idarə etmək məc­buriyyətində olduqları üçün bu cür işlər orta sə­viy­yə üzərində qurulmuşdur.

Uğur qazanmağı öyrənmək üçün sərf edəcəyiniz bir gün uğura aparan yolda irəliləyərkən sizə ən azı bir il qazandıracaq. Nədənsə bir çox insan bu sadə, ancaq güclü fikrə əhəmiyyət vermir. Eşidəndə məntiqli görünür, ancaq gündəlik həyatda unudur!

Bir çox insan təlimsiz və məşqsiz bir şəkildə uğur matçlarına çıxır, yumruq yeyərək döyüşməyi öyrənir, məğlub olduqda da oyundan soyuyur. «İnşallah» və « Allah Kərimdi» ilə başlayan bir səfər «Maşallah» ilə deyil, «Ay Allah!» ilə bitirsə, deməli, uğur dərsinə ya yaxşı hazırlaşmamısınız, ya da yanlış hazırlaşmısınız.

Bir şeyin ən doğrusunu ən əvvəldə öyrənməli

Hər şeyin başı uğurdur ,uğur da beyində başlayar!

İnsan başından uduzar, ancaq ümumilikdə bunu o beyinlə dərk edə bilmir! Öyrənərək uğur qazanan insanlar işin doğrusunu ən əvvəlindən mənimsəyir. Öyrəndiklərini bir şeir kimi, tətbiq edəcəyi şəkildə də­fələrlə təkrar edir, qalibiyyətə uyğun zəkaya və çe­vik bacarığa sahib olduqdan sonra ad və dərəcə al­maq üçün yarışa girir.

Əvvəlcə öyrənib sonra sınaq­dan çıxardıqları üçün başlanğıcda az uğursuzluğa uğ­rayırlar. Bunun sayəsində məhdud olan zamanları, özünə inamları, enerji və pulları hədər getmir.

İlk təc­rü­bələrindəki uğursuzluq nisbəti azaldığı üçün xəyal qı­rıqlığının yıxıcı təsirindən də qorunurlar. İlk uğurlarının yaratdığı təcillə həyatlarında müsbət uğur döv­rü (sikl, period) çalışmağa başlayır.

Uğur qazanmağı öyrənmək olar. Mənə güvənin! Uğur qazanmağın bir texnikası vardır və buna sahib olanlar bərabər zaman və əmək sərf etməklə buna sahib olmayanlardan daha üstün nəticələr qaza­nır­lar.

Həkim, mühəndis, hüquqşünas olmaq necə öy­rə­nilirsə, peşəkar bir şəkildə uğur qazanmağı da öy­rən­mək olar. Nəyi, nə üçün, necə edə biləcəyini bilərək irə­liləyənlər uğur peşəkarlarıdır.

Dünyanın ən yaxşı beyin cərrahı on yaşında olarkən canlı bir beyin görsəydi, bəlkə də yıxılıb özündən ge­dər­di, ancaq beynin necə işlədiyini öyrənərək bu işdə ən yaxşısı ola bildi.

Dünyanın ən yaxşı pilotu on yaşında ikən təyyarənin kabinəsinə salınsa, o qədər düy­mədən necə baş açacağını bilməyib çaşbaş qalardı. Zaman keçdikcə təyyarənin mexanizminin necə işlə­diyini öyrəndi, öyrəndiklərini peşəsinə tətbiq etdi və işində ən yaxşısı ola bildi.

Peşə biliyi ilə peşəkarlıq texnikası bir-birini tamamlayar, ancaq ikisi eyni şey deyil. Yaxşı bir məktəbdə alın­mış peşə təlimi uğur üçün lazımlıdır, ancaq tək­ba­şına kifayət eləməz. Çünki uğur qazanan insan olmaq bir tərzdir, duruşdur, xarakterdir. Peşəniz köynək kimidir, karyeranız bütünlükdə kostyumunuzdur.

Uğur sizə çox başgicəlləndirici, nəzarət edilə bilin­mə­yən və qarmaqarışıq görünürsə, haqqında lazımi qədər doğru və təfsilatlı biliyinizin olmamasına görə­dir. İnsan yaxşı bilmədiyi bir şeyə nəzarət edə bilməz, nə­zarət edə bilmədiyi şeyi idarə edə bilməz, idarə edə bil­mədiyinə görə də qorxur. Bilmək nəzarət etmək ba­ca­rığıdır. Uğurdan söhbət getdiyi üçün təfsilata hakim olmaq çox vacibdir.

Təbii sərhədlər: Bilmək nəyə yetməz?

Aristotel demişdi: «Heç kim bir xərçəngə düz ye­ri­­məyi öyrədə bilməz.» Öyrənilmiş uğur biliyi də çox şeyi həll edər, ancaq bəzi şeylərə kifayət etməz. Bəzi kar­yera sahələri sonradan öyrənilmiş bilikdən çox ana­dangəlmə istedada söykənir.

Universitetə qəbul zamanı iki bölümə – idman və sənət sahələrinə xüsusi qabiliyyəti olanlar seçilir. Qa­lan bütün bölümlərə ümumi imtahanla girildiyi halda, bu iki sahə öz xüsusi seçimini edir.

İdmançı və sənətçi olmaq üçün də yaradıcı bacarıq texnikasını öy­rənmək lazımdır, ancaq bu sahələrdə sonradan qaza­nıl­mış bilikdən çox anadangəlmə qabiliyyət və meyil təyinedicidir. Orta səviyyədən bir az yuxarı başı iş­lə­yən hər kəs yaxşı bir təhsil alaraq müəllim, mühasib, mühəndis, vəkil, həkim ola bilər, ancaq sənətçi və idmançı ola bilməz.

Atatürkün: «Dövlət başçısı ola bilərsiniz, ancaq sənətçi ola bilməzsiniz» sözü bu mə­na­dadır. Bəzi fəaliyyət sahələri vardır ki, müəyyən bir yaşa aid «fürsət pəncərəsi»nə bağlıdır. Altmış yaşınızdan sonra da hüquq fakültəsində oxuya bilərsiniz, ancaq atlet ola bilməzsiniz.

Bir insanın uğur qazana bilməsində, ya da bil­mə­mə­­sində nəzarət edilə bilməyən, elə bu səbəbdən də öyrənilməsi mümkün olmayan faktorlar da rol oy­na­yır. Məsələn, genlər böyük təsirə malik olsalar da, on­lara nəzarət etmək və öyrənməklə dəyişdirmək müm­kün deyildir.

İnsan onun uğuruna təsir edən amillərin nələr olduğunu və necə çalışdığını öyrənərək karyerasını əhəmiyyətli dərəcədə nəzarət altına ala bilər. Kitablardan və seminarlardan öyrəndikləri ilə adı tarixə düşən bir qəhrəman olmasa da, öz potensialının imkan verdiyi yerə yüksəlib hazırda olduğundan daha yaxşı nəticələr əldə edə bilər.

Bəşəriyyətin ortaq uğur biliyi bankından faydalanmaq

İstəsəniz, lap əvvələ qayıdaq. «Uğur necə qazanılır?» sualının cavabını axtaran ilk adam siz deyilsiniz! Milyardlarla insan bu sualın cavabı haqda neçə əsr­lə­rdir ki, fikirləşirlər. Bu insanlar tarix boyu tapdıqları cavabları həyatlarına tətbiq etdilər. İşə yarayanı ya­ramayandan ayırdılar. İşə yarayanları uşaqlarına öy­rət­dilər, ya da yazdılar.

Beləliklə də, bəşəriyyətin bir uğur biliyi bankı yarandı. Sizin həll etmək üçün aylarla beyninizi yorduğunuz həyat dilemmalarına min illər əvvəl necə cavab tapıldığını görsəydiniz, heyran qa­lardınız! Bilik və düşüncə tarixini oxumayaraq nə qə­dər çox şeydən xəbərsiz olduğunuzu bilməyinizi is­tədim!

Bu ağıl bankından faydalanmaq ağıllı bir hə­rə­kətdir. Uğur qazanmış insanların çoxlarının bunu etdiyini də bilin.

Zirvədəki hər kəsin tamamilə kitablardan oxuduqları sayəsində bu yerə gəldiklərini iddia edə bilmərəm, an­caq uğur qazanan insanların onlardan qabaq uğura nail olanların tərcümeyi-halını araşdırıb ibrət dərsi aldığını söyləyə bilərəm.

Vehbi Koç «Həyat hekayəm» kitabında: «Həyatda uğur qazanmış bir çox böyük adamın necə yetişdiyini araş­dırıb öyrəndim. Dərsini öyrənmədən heç bir işdə uğur qazanılmaz» – demişdi.

Dövlət adamlarının özlərini necə yetişdirməli olduqlarından bəhs edən «Şahzadə» adlı məşhur kita­bın­da Makiavelli belə yazır: «Olduqları yerə necə gəldiklərini anlamaq üçün tanınmış insanların hə­rə­kətlərini araşdırıb zəfər və məğlubiyyətlərinin sə­bəb­lə­rini öyrənin ki, birini təqlid edib, o birindən qaça bi­lə­siniz.

Hamısından vacibi: bu adamların etdiklərini edin. Onlar özlərindən əvvəl tərif və şöhrət qazanmış, əldə etdikləri uğurlarla hələ də hafizələrdən silin­mə­yən insanları nümunə seçiblər. Məsələn, böyük İs­gən­dərin Axillesi, Sezarın da İsgəndəri təqlid etdiyi söy­lə­nilir.»

Uğurun bəzi qaydaları zaman keçdikcə dəyişir, bə­zi­ləri isə dəyişmir. Nümunə üçün iki min il əvvələ qayıdaq, görək olimpiya oyunlarının ilk illərində uğur qa­zanmaq üçün nələr təklif olunurmuş?

Olimpik bir beyindən epik uğur dərsi: 2000 ildə uğur oyununda nə dəyişdi?

İndi sizi həyata bir qul olaraq başlayan, ancaq iştirak etdiyi fəlsəfə dərslərindəki uğuru ilə sahibinin diqqətini cəlb edib azad olunan bir insanla tanış etmək istəyirəm. Azad olunduqdan sonra özünü inkişaf etdirib Romanın ən böyük filosoflarından biri olan və ya­ratdığı fəlsəfə məktəbində böyük əziyyətləri elmlə qar­şılamağı öyrədən Epikteros bundan təxminən 2100 il əvvəl nitqlərində uğur haqqında bunları söy­lə­mişdi:

«Demək, olimpiya oyunlarında zəfər qazanmaq istəyirsən, eləmi, dostum? Tanrılar şahiddir ki, bunu mən də çox istəyirəm. Ancaq əvvəlcə əziyyətini və şərtlərini müəyyən edəcək, sonra çalışmağa başla­ya­caqsan. Özünü ciddi bir intizama tabe edəcək, ye­mə­yini müəyyən qaydalara əməl etməklə yeyəcək, şirin şeylərə əlini vurmayacaqsan.

Canın istəsə də, is­təməsə də, havanın isti və ya soyuq olmasına baxmadan müəyyən edilmiş saatda idman edəcəksən. Soyuq sudan uzaq olacaqsan, ürəyin istəsə də, şərab içməyəcəksən. Sözün qısası, ixtiyarını bir həkimin əlinə təslim etmiş kimi məşqçinin əmrinə tabe olacaqsan.

Ancaq bu qədər çalışdıqdan sonra bəlkə qolun çıxacaq, ya da biləyin burxulacaq, bəlkə gözlərinə toz dolacaq, bəlkə də külək üzünü qamçılayacaq və axırda məğlub olacaqsan. Əsla cəsarətini itirmə! Güləşdə arxası yerə dəyən bir gəncə ayağa qalxıb mübarizəsinə davam etməyi söyləyən müəllimi təqlid et! Sən də ruhuna elə söylə.

İnsan ruhu qədər asan idarə olunan başqa bir şey yoxdur. Sadəcə istəmək lazımdır. O zaman hər şey mümkün olur. Əgər özündən vaz keçsən, hər şey səni tərk edər. Məhv olmaq, ya da qurtulmaq sənin əlindədir. Aqrippinusun gözəl bir sözünü xatırla: «Özüm özümə qətiyyən mane olmayacağam!»

Müvəffəqiyyətin əsas qanunları, haqq və mükafatları iki min il ərzində çox dəyişmişə oxşamır. Təməl qanunlar dəyişməz, ancaq taktikalar zamana, məkana və vəziyyətə görə dəyişər. Uğurun təməl qanunları torpaq kimidir, torpağın son istifadə vaxtı keçməz. Bəzi taktikalar isə süd kimidir, müəyyən bir vaxt ər­zin­də istifadə edilməsi lazımdır!

Uğuru öyrənmə tərzləri: Mühəndislər, sənətçilər, əsnaflar!1

İnsanların uğuru öyrənmə və həyatlarına tətbiq etmə tərzləri fərqlidir. Bəzi insanlar məntiqlə, bəziləri sez­dikləri kimi çalışırlar, bəziləri kitablardan, bəziləri in­sanlardan çox şey öyrənir.

Müşahidələrimə görə üç geniş yayılmış tərz var:

Qeyri-iradi – duyğu ilə uğur qazananlar: Sezmə qa­biliyyətləri anadangəlmə güclü olan, nə edərək nəticə hasil edə biləcəklərini hisləri və sezmələri ilə görə bilən insanlardır. Onların beyinlərinin sağ ya­rımkürəsi daha güclüdür. Bədahətən söz demək bacarıqları güclüdür. Su kimi axaraq özlərinə yol tapırlar.

Yarı öyrənilmiş, yarı anadangəlmə bir tərzləri vardır. Enerjiləriylə başqa insanları da hərəkətə gətirə bilirlər. Bacarıqlarını reallaşdırmaq üçün mühəndis kimi metodlu deyil, sənətçi kimi intuisiya ilə hərəkət edirlər.

Bu qrupdakılar bilik və metoddan çox hiss və duyğularla nəticə əldə etdikləri üçün uğur haqqında danışıqları zəif ola bilər, necə müvəffəq olduqlarını məntiqli və gözəl sözlərlə izah etməkdə çətinlik çəkərlər.

Metodlu-sistemli uğur sahibləri isə hər şeyə ağıllı, metodlu, planlı və sistemli bir yanaşmayla müvəffəq olurlar. Beyinlərinin sol yarımkürəsi güclüdür. Mü­hən­dis başıdır!

Əvvəlcə təfsilatı öyrənərək işin «riyaziyyatını» həll edər, sonra da biliklərini praktikada tət­biq edib işə yarayanı yaramayandan ayırar, axırda işlək fikirlərdən sistemli bir şəkildə istifadə edərək uğura doğru gedərlər.

Bu qrupdakılar strateji planla­ma­nı yaxşı bacarırlar. Nəyi necə etdiklərini bilərək müvəffəq olduqları üçün uğurlarının keyfiyyəti, həc­mi və müddəti yüksəkdir. Yaxşı nəticələri kimi hər hansı bir bəyənilən uğuru anlatmaq bacarıqları da vardır.

Bədahətən hərəkət etmədikləri üçün sis­tem qura bilir, özləri kimi insanları təlimləndirib ye­tiş­dirə bilirlər. Zəif cəhətləri isə ani və gözlənilməz və­ziy­yət­lər­də bir iş görə bilməmələridir.

Bir də «Köç yolda düzəlir» və ya «İşimizə başlayaq, lazım olan şeyləri sonra edərik» tərzini sınaqdan çı­xaranlar vardır. Bu qrupdakılar əvvəlcə öyrənib sonra iş görməzlər, iş görərkən öyrənərlər. Ən pisi də budur ki, bəzən heç öyrənməzlər, ancaq nə isə et­mə­yə davam edərlər.

Təhsili dəyərləndirməz, «Biz ata-babadan belə gördük» deyər, eşitdiyi məlumatlar əsa­sın­da çalışarlar. Qeyrətli və işgüzar, ancaq təhsilsiz və metodsuz insanlardır. Buna görə də həyatdakı sürətli yüksəlişlərini dərin tənəzzül təqib edər.

Göz­lə­nilmədən böyük xətalar edərlər, uğurları qərarlı və da­vamlı olmaz. Kiçik uğurlar qazanarlar, ancaq böyük uğur onların axırına çıxar. Çox yaxşı səmt bazarı tikə bilərlər, ancaq göydələn tikməyə başlasalar, ya göy­dələn çökər, ya da özləri.

İnsanlarda bu tərzlərdən biri güclüdür. Bir tərzdən baş­qasına keçmək mümkün olduğu kimi, bir neçə tərzdən də müəyyən nisbətdə istifadə etmək mümkündür. Sizin üçün ən doğru tərz karyeranıza və xarakterinizə daha çox uyğun gələnidir.

Bir insan necə uğur qazana biləcəyini necə öyrənə bilər?

Uğurlu bir həyat istəyirsinizsə, beyninizi müvəf­fə­qiy­yətə aparan biliklə qidalandırmalısınız. Beyninizə hansı mövzuda çox məlumat daxil olsa, o mövzuda fikir daha çox yaranar. Hər kəlmə özüylə bağlı çağırış zən­cirini çalışdırar.

Nəyi çox düşünsək, beynimizdə o çoxalar. Beynimizdə çoxalan daşıb həyatımıza da yayılar. Qorxu da, cəsarət də, tənbəllik də, qeyrət də həyatımızda belə böyüyür. Bədənimizin balanslı şəkildə qidalanmasına diqqət yetiririk, bəs beynimizi nə dərəcədə doğru qidalandırırıq? Beynimizə kifayət qədər uğur vitaminləri» və «xoşbəxtlik mineralları» veririkmi?

Uğur qazanmağı öyrənməyin ilk yolu bu mövzuda yazılmış keyfiyyətli kitabları oxumaqdır. «Tısbağa da olsan üzülmə, əgər istəsən, sən də uça bilərsən!» deyən, məntiq bağı qopmuş kitablar yerinə nəyi necə edə biləcəyinizi göstərən əsərləri oxumağınız məsləhətdir.

Yaxşı bir bələdçi kitabı 3 «M»i: məntiq, metod və motivasiyanı bir yerdə verə biləndir. Məntiq nə etməli olduğunuzu görə bilməyinizə imkan yaradar, metod necə edə biləcəyinizi anladar, motivasiya isə etmək istəyinizi stimullaşdırar.

Sadəcə motivasiyaya yüklənməklə iş görmək olmaz. Bir də ki, tez-tez motivasiyaya ehtiyac hiss edirsinizsə, deməli, məntiq və metodunuzda bir problem var!

Mən nə zaman «həyatı dəyişdirən» sarsıdıcı bir kitab oxusam, onunla bir oyun oynayıram. Ondan bir dənə də alıb ilk səhifəsinə «Bu şəhərdə sənin daha çox uğur qazana biləcəyinə inanan biri var» sözlərini ya­zıb, o kitabı oxumasını lazım bildiyim adamın gö­rə­cəyi bir yerə qoyuram.

Oyunun qaydaları: o adam kitabın kimdən gəldiyini bilməməli və maraqlanmalıdır. İlk səhifədə onun potensialına olan inamı vurğulayan sirli bir qeyd olmalıdır. Bu gözəl oyun sadəcə həyat dəyişdirən kitablarla bağlıdır. Ümid edirəm ki, mənim də belə bir kitabla oyun oynamağa haqqım çatır.

Uğur qazanmağı yaxşı öyrənmək üçün ikinci mənbə bio­qrafiya kitablarıdır. İnsanların necə yaşadıqları, xəyallarını necə həyata keçirdiklərini onların bioqrafiyalarından öyrənmək olar.

Uğur hekayələri intellektual güzgü rolunu oynayır, başqalarının həyatına baxaraq öz həyatınızı dəyərləndirə bilərsiniz. Hötenin dediyi kimi «İnsan özünü insanda tanıyar». Həm uğur qazanmış, həm də adamlarının bioqrafiyalarını oxusanız, uğurlara nail olmağınız daha asan olacaqdır.

Başqa bir yol seminar, konfrans kimi tədbirlərdə iştirak etməkdir. Bu tədbirlər baha ola bildiyi üçün əvvəlcə bununla bağlı kitabları oxuyub, sonra ehtiyac duyduğunuz halda belə tədbirlərə qatılmağınızı məsləhət görürəm.

Fikrinə inandığınız insanlardan özünüzə karyera təm­silçisi seçə bilərsiniz. Doğru bələdçi seçmək çox əhə­miyyətlidir. Yarımçıq həkim adamı candan, yarımçıq molla dindən, yarımçıq fərdi təlimçi karyeradan edə bilir!

Başqa bir vasitə isə internetdir. Google.com kimi axt­arış sistemlərindən istifadə edərək özünüinkişaf və sosial uğura dair araşdırma apara bilərsiniz. Qurucusu olduğum, Türkiyənin ilk fərdi inkişaf portalı olan kiqem.com-da minlərlə səhifə məqalə tapa bilərsiniz.

İnsanın inkişafına əhəmiyyət verən peşəkar şirkət­lər­də işləmək də doğru bir uğur mədəniyyətinə sahib olmaq üçün işə yarayan metoddur.

İşçilərinə inkişaf proq­ramı tətbiq edən, insanların daxilindəki ən yaxşı şeyləri tapıb onunla işləməyi özünə vəzifə sayan, uğurla çalışanı başqalarından ayıran və qoruyan, po müsbət qurum mədəniyyətinə sahib olan şirkətləri seçmək önəmlidir.

Uğur qazanmağı öyrənməyin ən yaxşı yollarından biri də bacarıqlı insanlarla çalışmaqdır. Beyninizdə olan eyni neyronlara görə zaman keçdikcə ən çox birlikdə olduğunuz adam kimi düşünməyə başlayarsınız. Bu intellektual inteqrasiyanı əsla diqqətdən qaçırmayın. Uzun müddət evli olan ər-arvadın hətta üzlərinin bir-birinə oxşadığı elmi olaraq isbat edilmişdi!

Bacarıqlı insanların yanında maaşsız da olsa, altı aydan bir ilə qədər işləməyiniz karyera üçün yaxşı bir sərmayədir. Hər uğur qazanan insandan uğur qazanmağı öyrənmək olmaz!

Bəzi insanlar çox qısqancdırlar, yanındakıların irəliləməsini özlərinin geriləmələri sayarlar. Bəzi insanlar bacarıqlı olsalar da, bildiklərini öyrətmək üçün başqalarının fikirlərini yönləndirməyi bacarmadıqları üçün onlardan bir şey öyrənmək çətindir.

Öz proqramını yenidən yaz: Uğur proqramınızı ən axırıncı dəfə nə zaman «up-date» etmisiniz?

Artıq bilirsiniz ki, hamımızın beynində bir müvəf­fə­­­qiyyət alqoritmi var. Uğura nail olmaq üçün nələri bil­mək, nələri etmək, nələrdən qaçmaq, kimlərlə əla­qə yaratmaq, necə irəliləmək lazım olduğunu bu al­qoritmdən istifadə edərək qərarlaşdıracaqsınız.

Da­xi­li­­nizdəki bu proqram nəyi edib, nəyi etməyəcəyinizi, nəyə inanıb, nəyə inanmayacağınızı, dolayısıyla uğur və uğursuzluq imkanlarınızı əhəmiyyətli dərəcədə müəy­­yən edir. Bacarıqsız insan yoxdur, beynindəki uğur proqramı yanlış çalışan insan vardır!

Bir sistemdə çıxarların keyfiyyəti, mədaxillərin və pro­­seslərin keyfiyyəti qədərdir. Beyninizə nə qədər key­fiyyətli bilik daxil olarsa, o qədər keyfiyyətli fikir çıxar.

Uğura dair yeni bir şey öyrənərkən, ya da fikir­ləşərkən yararlı və ya zərərli olmasına baxmadan onu alqoritminizə əlavə etdiyinizin fərqində olun. Bey­ni­niz­dəki uğur proqramı kompüterin işlətmə sistemi olan Windows, ya da IOS kimidir, digər proqramlar da bu əsas proqram üzərində çalışır.

Yeni və faydalı şeylər öyrənərək proqramınızı «up-date» edə bilərsiniz. Sisteminizi yeni bilik və texnikayla inkişaf etdirib aktivliyini qoruyun. Uğur davranışlarınızı uğur proqramınız təmin edir.

Uğurunuzu idarə edəsi olan bu proqramı siz seçməli, inkişaf et­dir­məli, aktiv hala gətirməli və genişləndirməlisiniz. Bu sistem həyatınızı idarə etdiyi üçün siz də onu idarə et­­məlisiniz. Fərdi uğur metodunun təməli budur.

O halda beyninizi yeniləmək üçün edəcəkləriniz əsas cizgiləriylə ortaya çıxır. Əvvəlcə yeni və güclü uğur elementlərini beyninizə yükləməli, sonra bu fikirlərin sizin şərtlərinizə uyğunlaşdırılması və tət­biqi üzərində düşünməlisiniz.

Sonrakı addımınızda fəaliyyətə başlayıb, tətbiq etmək üçün işə yarayan və yaramayan fikirləri ayırmalısınız. İşə yarayan fikirlərdən dəfələrlə istifadə edərək vərdiş ha­lına gətirməlisiniz. Beləliklə, uğur alqoritminiz ge­niş­lə­nə­cək və zənginləşəcək.

Doğru şeyləri öyrənmək və həyatda tətbiq etmək la­­zımdır, ancaq bunu uzun müddət edə bilmək də önəmlidir. Dərhal nəticə görməyə meyilli insanlar isti­­fadə etdikləri yaxşı bir vasitədən ilk təcrübədə nə­ticə almadıqları üçün onu zibilliyə atarlar. Bu cür və­ziy­yətlərdə yaxşı fikirləşmək lazımdır: bu vasitə işə ya­ramır, ya «istifadəçi xətası» var?

Uğur haqqında bilikləri bütünlüklə kənardan almalı olduğunuzu düşünməyin. Qoyma fikirlə ağıl də­yirmanı mütəmadi işləməz! Qarşınızdakı şərtləri və daxilinizdəki gücü yaxşı bilən, sizi uğura aparan adam elə siz özünüzsünüz.

Öz uğur proqramınızı necə tərtib etməyin proqramını müəyyənləşdirin. Ağlınızın radarları uğur mövzusu üçün həmişə açıq olsun. Yeni strategiyalar öyrənərək məntiqinizin key­fiy­yə­­tini artırın.

Ağlınız ayaqlarınıza, uğur strategiyası isə velosipedə bənzəyir, ikisini də birlikdə istifadə edə­rək ən yaxşı tərzdə irəliləyə bilərsiniz.

Mən nə zaman uğur qazanan insan olacağam?

Bir çox gənc karyerasıyla bağlı maraq içindədir: Mən nə zaman uğur qazanan insan olacağam?

Madam ki, uğura necə nail olmağı öyrənmək olar, o zaman bir peşədə hansı zaman ərzində uğur qazanmağın mümkün olduğu da təxmin edilə bilər. İsveçli psi­xoloq Anders Eriksson ixtisasla bağlı uğura nail olmağın müddətini araşdırmışdır. Uğur qazanmış insanların öz peşələrində ən yaxşı səviyyəyə hansı müddətdə gəldiklərini hesablayaraq təsbit edmişdir.

Alınan nəticəyə görə insanlar 10 min saat işlədikdən sonra öz peşələrində ən yüksək nöqtəyə çata bilirlər. Bu nəticə 10 min saat şəkil çəkməklə məşğul olan hər kəsin Mone olacağına dəlalət etməz, ancaq imkanlarının ən yaxşı hala gələcəyini göstərər. Xüsusilə, zehni fəa­liyyətlə bağlı peşələrdə 10 min saat çox böyük fərq ya­radır.

Artıq uğur ölçülə bilinən bir məsafədədir. Xəyal­la­rı­nızın reallaşmasını istəyirsiniz? Bir işdə ən yüksək zir­vəyə yüksəlmək üçün 10 min saatlıq zamanınız və enerjiniz varmı? 10 min saatın neçə il olduğunu gündəlik iş vaxtınıza görə hesablaya bilərsiniz. Əl­bət­tə ki, işin müddəti kimi keyfiyyəti də önəmlidir.

Bu tədqiqatdan xəbəri olan bəzi insanlar soruşa bilərlər: «Mən 20 min saatdır ki, bu işi görürəm, niyə hələ də uğur qazanmamışam?»

Tədqiqatı aparan mütəxəssis söyləməsə də, mənə görə bu 10 min saatlıq müddətin hesablanmasında ən çətin nöqtə işimizi yerinə yetirərkən beynimizin, qəl­bi­mizin və əllərimizin işin içində olmasıdır.

Burada əllər əmək sərf etməyi, beyin işə ağıl qatmağı, qəlb isə etdiyi işi sevməyi ifadə edir. Əllərinizlə o işi ye­rinə yetirərkən ağlınız və qəlbiniz başqa yerdədirsə, peşə inkişaf xronometrajı dayanmış vəziyyətdədir!

Bir çox adamın əli işləyərkən ağlı başqa yerdə olur. Bə­zilərinin ağlı (maraq) və əli (əmək) işin içində olduğu halda qəlbi (sevdiyi iş) başqa bir peşə üçün döyünür. El arasında deyildiyi kimi «Əlin işdə, gözün oy­naşda» olan bu cür parçalanmış mənlik hallarında kar­yera xronometrajı dayanır, o, ancaq üçü eyni şeyə kök­ləndikdə işləyir!

Pazl2 şəklində olan xəritənin əskik parçalarını yolda toplayaraq irəliləmək

Uğur proqramı üç mərhələdə öyrənilir: müvəf­fə­qiy­yət qazanmamışdan əvvəl bilməyiniz lazım olanlar, uğur qazandığınız zaman öyrəndikləriniz və hə­ya­tınızın ən böyük uğurunu reallaşdırdıqdan sonra öy­rənəcəkləriniz.

Hər şeyi lap əvvəldən bilməyiniz lazım deyil, yolda öyrənəcəyiniz çox şey olacaq. Yolun başlanğıcında təməl qabiliyyətə sahib olmalısınız və nələri bilmədiyinizi bilməyiniz vacibdir.

Uğura doğru getmə prosesini pazl şəklində olan bir xəritəylə uzun bir səfərə çıxmağa bənzədirəm. Səfərin başlanğıcında ikən xəritənin bəzi parçalarını hazır vəziyyətdə görəcəksiniz. Əskik parçaları isə yolda tapıb öz yerinə yerləşdirdikcə uğur xəritəniz dəqiqləşəcək. Xəritəniz əhatəli və əraziyə uyğun olduqca daha asan irəliləyəcəksiniz.

Əhatəli bir xəritə tərtib edə bilmək, əskik parçaları düşünərək doğru tamamlaya bilmək, ərazi ilə xəritə arasındakı fərqləri görə bilmək, xəritədən istifadə edərək ərazidə öz səmtini və yolunu tapa bilmək, xəritəni tez-tez aktuallaşdıra bilmək bu səfərdəki ən çətin uğur faktorlarıdır.

Sizin pazl şəklindəki uğur xəritəniz nə vəziyyətdədir? Xəritənin nə qədərini tamamlamısınız? Xəritənin əraziyə uyğun olub-olmadığı nöqtələri necə təsbit edə bilirsiniz?

Uğur qazanmaq gözəldir. Hər insan uğur qazanmağı öyrənə bilər. Bəs nəyə müvəffəq ola biləcəyimizi necə seçəcəyik? Uğur bir pizzaya bənzəyirsə, sifarişimizin növü və miqdarına necə qərar verəcəyik? Bu suallar sizi maraqlandırırsa, sonrakı bölümdə görüşərik!

1 Əsnaf – kiçik sahibkarlar

2 Pazl – müxtəlif hissələrə bölünmüş bir şəkil

Şüşə tavan sindromu: Xəyallarınızın tavanının hündürlüyünü nə təyin edir?

 Bir insanın həyatda nə qədər ucala biləcəyinin sər­həd­lərini nə təyin edə bilər? Özünə inam? Xəyal gücü? Çev­rə şərtləri? Öz-özünə dedikləri? Başqalarının ona dedikləri?

İnsanın iki cür sərhədi var: Təbii sərhədlər və psi­xoloji sərhədlər. Təbii sərhədlər insanın edə bi­lə­cək­lərinin həqiqi üst normasıdır. Potensialının hamısı istifadə olunduqda yetişə biləcəyi ən yüksək nöq­tə­dir. Təbii sərhədlər, əsasən genlərə bağlıdır və ana­dan­gəlmədir.

Psixoloji sərhədlər isə insanın olduğunu sandığı ha­lını əks etdirir. Özünəinam, cəsarət, xəyal gücü və mo­tivasiya kimi psixoloji amillərə bağlıdır. Psixoloji sər­həd ehtimala söykənir, təbii sərhədlərin hüdudlarını aşa da bilər, ondan geridə qala da bilər.

Psixoloji sərhədlərin necə yaranması haqqında fikir for­malaşdıran birə təcrübəsini kitabın əvvəlində anlatmışdım. İstəsəniz bir də oxuyub biliyinizi təzələyə bilərsiniz.

Bəzilərinin içində yaşadıqları ilə əlaqədar olaraq «şüşə tavan sindromu» deyilən bir məfhum yaranmışdır. Buna görə bir insanın ucala biləcəyinə inandığı ən üst nöqtə onun «şüşə tavanıdır».

İş dünyasında xüsusilə ayrı-seçkiliyə və cəsarət qırıcı hadisələrə məruz qalmış insanlarla bağlı kampaniyalarda tez-tez istifadə olunan bir termindir. Qadınların, azlıqla­rın, əziyyətə məruz qalmışların «şüşə tavanını» yük­səlt­mək üçün çalışan çoxlu QHT-lər var.

Hamımızın bir psixoloji «şüşə tavanı» var. Yük­sək­­lərə dırmanmağa çalışarkən başımızı vura-vura öy­rəndiyimiz, bunlar bizə haraya qədər gələ bilə­cə­yi­mizi göstərən üst normalarımızdır. Bu normalarımızı öyrənərkən nə qədər əziyyət çəkmişiksə, onlara o qə­dər də sadiq qalaraq yaşayarıq. «Şüşə tavanımız» «can tavanımızdır!»

Sizin «can tavanınız»ın hündürlüyü nə qədərdir?

Şüşə tavanı təsbit edən əsas sual budur: «Həyatda yük­sələ biləcəyiniz ən yuxarı nöqtə haradır?»

Təsəvvür edin ki, bir şirkətin satış departamentində işlə­yirsiniz. Yüksələ biləcəyinizə inandığınız ən yuxarı karyera nöqtəsi haradır? Ən az maaş və ən aşağı və­zifədə işləyən biri olmaq? Ən yuxarıya çıxmayan, ancaq ən aşağıda da qalmayan ortabab bir personal olmaq?

Yoxsa satış heyətinin ən çox mal satan üzvü olmaq? Bəlkə də daha böyük şeylər düşünmək istəyər­diniz. Sektordakı ən böyük şirkətin ən çox mal satan satıcısı olmaq? Əfsanəvi bir satış heyətinin müdiri olmaq? Ölkədəki ən böyük şirkətin baş satış müdiri olmaq?

Öz işinizi qurmaq istədiyinizi təsəvvür edək. Sa­dəcə özünə bəs edən kiçik bir şirkət sahibi olmaq istə­yir­­siniz? Yaşadığınız şəhərdə ən böyük şirkətin sahibi olmaq? Sektorda ən böyük şirkətin sahibi olmaq? Ölkənin ən varlı iş adamı olmaq?

Yaşadığınız qitənin ən böyük iş adamı olmaq? Dünyanın ən böyük ilk üç sa­hibkarından biri olmaq? Bütün tarixlərin – indinin, keç­mişin, gələcəyin ən böyük sahibkarı olmaq?

Həkim, xarrat, müəllim, memar, ya da bərbər olma­ğınızın fərqi yoxdur. Uğur zirvəniz haradadır? Hansı hündürlükdədir? Hansı ölçüdə ən yaxşı ola biləcəyinizə inanırsınız? Küçənin, məhəllənin, şə­hə­rin, vilayətin, ölkənin, qitənin, yoxsa dünyanın ən yaxşısı?

O zaman qarşınızda iki vacib sual var: Uğur oyununu hansı liqada oynayırsınız? Gələcəkdə ən yaxşı halda hansı liqada oynaya biləcəyinizə inanırsınız?

Oskar Vilde demişdi: «Hamımız çuxurdayıq, ancaq bə­zilərimiz ulduzlara baxır». Həyatda gələ biləcəyiniz ən yaxşı yerin hara olduğunu düşünürsünüzsə, ora sizin özünüzə layiq gördüyünüz həyatın üst sərhədini təyin edər.

İnsanın inandığı hər yerə yüksəldiyini söyləyə bilmərəm, ancaq uğura nail olanların yolun başlanğıcında həyata dair böyük xəyalları olduğunu deyə bilərəm.

Şüşə tavanınız sizin böyük düşünmə qabiliyyətinizi əks etdirir. Özünüzü hansı liqaya layiq görürsünüz? Nə qədər böyük düşünürsünüz? Mövlanənin dediyi kimi «böyük xırmanı görməyib bir buğda dənəsinə görə titrəyən qarışqalar kimisiniz?»

Normanız mümkün olanın ən yaxşısını göstərir, yoxsa keçmişdən gələn qorxularınızı əks etdirir? Həyatda nələrə müvəffəq ola bilməyəcəyinizə necə əmin oldunuz?

Xəyalınızdakı həyat neçə kvadrat metrdir?

Uğur və həyatda nəyə üstünlük verdiyimiz bir az pizza seçməyimizə bənzəyir. Bəzi insanlar böyük ölçü­də, bəziləri orta ölçüdə, bəziləri kiçik ölçüdə uğura nail olmağı istəyər. Uğur qazanmaq üçün ödə­yə­cəyimiz haqq istədiklərimizin həcmiylə əlaqəli olduğuna görə çoxumuz ən böyüyü istəməyə cəsarət edə bilmərik.

Əksəriyyət məhəbbətdə də, karyerada da orta sə­viy­yəni seçir. Kiçik burjuaziya nümayəndəsi stabil, nə­zarət edilə bilən orta həyatı seçər. Bu qrupdakılar «Həyatını yüksəkdə qurma, yel aparar, alçaqda qurma, sel aparar» fəlsəfəsinə inanırlar.

Bəzi insanlar isə böyük həyat ehtirasıyla doğulublar. Bu insanlar göz­lə­rini yuxarıya dikib yaşayarlar: ya zirvədə olarlar, ya da zirvəyə gedən yolda! Böyük əksəriyyət isə aşağı səviyyəli bir həyatın içində itirməyə qatlanaraq, ya da ən azı itirməməyə çalışaraq həyatda qalmaq üçün çapalayar.

Qismətçilik xasiyyətimiz deyil, morfimizdir

Bir çoxlarımızın yüksəliş cəhdləri başımızı vurdu­ğu­muz görünməz şüşələrin yaratdığı baş ağrısı sə­bə­biylə zaman keçdikcə üzücü imtinalara çevrilir. Canımız daha az əziyyət çəksin deyə qismətçi əzbərlərə sığınırıq.

Qismətçilik xasiyyətimiz deyil, morfimizdir. Zaman keçdikcə şərtlər dəyişir, hər şey edə bilmək üçün imkan yaranır, ancaq biz ölüvay və yorğun ruhumuzdan yayılan sıxıntılı biganəliyin sisləri arasında bu yeni fürsətləri görə bilmirik.

İyirmi yaşlarında xəyallarımız var, imkanlarımız yoxdur. Qırx yaşlarında gözəl imkanlar tapırıq, ancaq xəyallarımızı unuduruq. Uğur nail olmaq istəyimiz yüksək olanda imkanlarımız olmur, imkanlarımız çoxalanda isə istəyimiz azalır. Meydan tapanda at tapa bilmirik, at tapanda meydan tapa bilmirik!

Qısası həyat qırıqlıqlarımız xəyal gücümüzü xədim edir. Günün axırında iş saatı, maaş cədvəli, kreslo dəsti, məktəb servisi ödəmələri arasında sıxışıb qalan şablon bir həyata təslim oluruq. Uşaqlıq xəyallarımız içimizdə qabarlaşmış düyünə çevrilir.

Çoxumuz 35 yaşında ölür, 70 yaşında dəfn olunuruq. Norman Kousins nə gözəl deyib: «Həyatda ən böyük itki ölüm deyil. Ən böyük itki biz yaşayarkən daxilimizdəki bir şeyin ölməsidir.»

Əgər uğur qazanmaq bütünlüklə sizdən asılı olsaydı, necə bir həyat yaşamaq istərdiniz?

Yəhya Kamal demişdi: «Yeri! Sərbəst maviliyin bit­diyi son həddə qədər. İnsan aləmdə xəyal etdiyi müd­dət­cə yaşayar.»

Hamımız xəyal qurmaq bacarığıyla doğuluruq. Bu ba­carığı zaman keçdikcə itirsək, həssas rənglərimiz solar, qanımız laxtalanar, quruyub məhv olarıq.

İndi istəsəniz bir xəyal qurma təcrübəsi edək. Mövcud həyatınızı bir müddətliyə unudub, sizin üçün müm­kün olanın ən yaxşısını fikirləşməyə başlayın.

Həyata keçirilməsi bütünlüklə sizdən asılı olsaydı, gələcəkdə necə bir həyat yaşamaq istəyərdiniz? Əgər istədiklərinizə nail olmaq tamamilə sizin əlinizdə olsaydı, necə bir həyat yaşayardınız?

«Uğur təlimçisi» olmaq üçün, insanların nə istədiyini üzə çıxarmaq üçün verilən güclü suallardan biri budur: «Əgər bankda on milyon dollarınız olsaydı, necə bir həyat yaşayardınız?»

Necə bir həyat yaşamaq istədiyinizi düşünərkən dər­hal reallığı təftiş etməyə başlayıb xəyal gücünüzü buxovlamamalısınız. Əvvəlcə geniş xəyallar qurmalı, sonra xəyalların içindən seçilmiş hədəfləri ayırmalı, ən sonda, planlaşdırma mərhələsində mümkün olub-olmadığını araşdırmalısınız.

İdeal gələcək planınızla əlaqədar araşdırmamıza davam edək. Necə bir yerdə yaşamaq istəyərdiniz? Necə in­sanlarla birlikdə olmaq istəyərdiniz? Necə insanların artıq sizin ətrafınızda olmamasını istəyərdiniz? Nələrə sahib olmaq istəyərdiniz?

İnsanların sizin haq­qı­nızla nələr söyləmələrini, necə düşünmələrini, sizin olmadığınız vaxtlarda və yerlərdə sizin necə bir adam olduğunuzu anlatmalarını istəyərdiniz? Hansı şə­hərdə, hansı səmtdə yaşamaq istəyərdiniz? Hansı işlə məşğul olmaq istəyərdiniz?

İşinizi necə yerinə yetirmək istəyərdiniz? Bütün xəyallarınızı həyatda görmək imkanınız olsaydı, o gününüz necə keçərdi? Bütün bunlara nail olsaydınız, nələr hiss edərdiniz? Oxumağa davam etməmişdən qabaq bir az fasilə verib, mümkünsə bir kresloya sərilib hər bir sualın cavabını əhatəli şəkildə xəyal edin, lütfən.

Bir uğura nail olmamışdan qabaq onun xəyali fraq­ment­­lərinə baxmaq, beynində o anları təfsilatıyla yaşamaq güclü bir motivasiya və cazibə qüvvəsi yaradır. Özünüz tez-tez xəyalınızın təbliğatını aparmalısınız!

Bəzi insanlar nə istədiklərini hətta özlərinə də ifadə etməyə cəsarət edə bilməzlər, çünki arzularını hə­yata keçirə bilməyib öz gözlərindəki dəyərlərini itir­məkdən qorxarlar. Gələcəklə bağlı böyük bir xəyal qurmaq tələb olunduqda dərhal yerə uzanıb özlərini ölü kimi apararlar!

Xəyal qırıqlığına uğramamaq üçün xəyal qurmayan insanlar xəstəlik üzə çıxmasın deyə həkimə get­mə­yə qorxan insanlara bənzəyirlər. Ancaq yeni həyat in­sanın öz reallığıyla üzləşdiyi vaxtdan doğar.

Gələcək hafizənizi cəlbedici xəyallarla doldurun

On il sonra kim olmaq, nələr etmək, nələri bilmək, necə tanınmaq, kimlərlə yaşamaq, harada yaşamaq, nə­lərə sahib olmaq istədiyinizi mütləq yazılı olaraq da özünüzə ifadə edin. Bu, karyera hafizənizi yara­da­caqdır.

Yazmaq düşüncələri durulaşdırır, fikir qarışıqlığını azaldır. Fikirlərinizə kənardan baxaraq irə­li­ləyişləri, uyğunsuzluqları, boşluqları görməyiniz müm­­­kündür. Bir çox dahinin inkişaf gündəlikləri tutması bir təsadüf deyil!

Ehtiras və xəyallarınızın qapılarını açmaq üçün bu me­todu dərhal tətbiq edin. Beyniniz gələcəkdə sizin ola­cağınız yerin əlamətləri, elementləri, səsi, qoxusu və hissiylə dolu olmalıdır. Buna gələcəyin yaddaşı deyirlər.

Burada xəritələrdən başqa xəyallar, layihələr və planlar toplanır. Yaşanmışlar deyil, yaşanacaqların qeyd­ləri saxlanılır. Bu hafizənin həcmi nə boydadır?

İtirənlər keçmiş, qazananlar gələcək mərkəzlidirlər. Gə­ləcəkdə olacağınız yerə dair nə qədər konkret və cəlbedici şəkilləriniz olarsa, o qədər güclü bir həyat enerjisi yaradarsınız. Siz özünüzü məqsədinizə tərəf itə­ləyərkən məqsədiniz də sizi özünə doğru çəkər.

Bu da sizə qoşa mühərrikli irəliləmə imkanı yaradar. Sevindirici uğur üçün hər şeyi iradənin gücündən gözləməmək lazımdır.

Yaşamaq istədiyiniz həyat nədir, yaşadığınız həyat nədir, aradakı fərq nədir?

Cozef Addison demişdi: «Xoşbəxt bir həyat üçün üç şey lazımdır: görüləcək iş, sevən bir həyat yoldaşı və reallaşdırılacaq düstur» Bəs xəyalınızdakı hə­ya­tı yaşamaq üçün işə haradan başlamalı, hansı yol xə­ri­tə­sinə baxmalısınız?

Xəyalınızdakı həyat ilə mövcud həyatınız arasındakı fərqləri aradan qaldırmaq üçün lazım olan əsas şey­lər bunlardır:

1.Yaşamaq istədiyiniz həyatı dəqiqləşdirin. Qəti, qısa və tam olaraq necə həyat yaşamaq istəyirsiniz?

2.Yaşadığınız həyatı özünüz təsvir edin. Mövcud hə­yat şərtləriniz nə vəziyyətdədir? Bəyəndiniz və bə­yən­mədiyiniz cəhətləri hansılardır? Nələri də­yiş­mək la­zımdır?

3.Aradakı fərqləri tapın. Yaşadığınız həyatla yaşamaq istədiyiniz həyat arasında fərqlər nələrdir? Xəyal etdiyiniz, ancaq real həyatınızda olmayan nələr var? Nəyin əskik olduğunu hiss edirsiniz?

4.Edilməsi lazım olan şeyləri müəyyənləşdirin. Bu fərqləri aradan qaldırmaq üçün nələri bilməyiniz, necə adam olmağınız, nə etməyiniz, hansı vasitələrlə çalışmağınız, kimlərlə əməkdaşlıq etməyiniz, hansı nöqtələrdə özünüzü inkişaf etdirməyiniz lazımdır?

5.Edilməsi lazım olan şeyləri vaciblik dərəcəsinə görə sıralayın, başlanğıc nöqtənizi və irəliləmə meyarlarınızı müəyyənləşdirin. İdeal səviyyəyə çatmaq üçün bu fəaliyyətləri hansı ardıcıllıqla yerinə yetirəcəksiniz?

Nəyə nə zaman başlayıb, nəyi nə zaman bitirməlisiniz? Ediləcək işlərin siyahısına vaxt qrafiki əlavə edin və işləri təqvimə uyğunlaşdırın. Be­ləliklə, məqsədinizə nail olmadıqda bunu anlaya bi­lə­cək, nail olduqda irəliləyişinizi ölçə biləcəksiniz.

6.İlk addımı atın, yolda öyrənməyə davam edin və axıra qədər fikrinizdən daşınmadan gedin. Daxili müzakirələrinizdə qərar qəbul edib lazımi hazırlıq iş­lə­rini yerinə yetirdikdən sonra fərdi qurtuluş savaşınıza başlayın.

Edilməsi lazım olan hər şeyi edin. Hər gün həyatınızın məqsədinə yetişmək üçün daha bir ad­dım atın. İrəliləməyinizi ölçmək üçün əvvəlcədən müəy­­yən etdiyiniz ölçülərə görə fəaliyyətinizi dəyər­lən­­dirin. Ən güclü cəhətlərinizə ağırlıq verərək irə­liləyin.

Peşə uğurunuzu təyin edəcək əsas bacarığınızı təsbit edib inkişaf etdirin. Ətrafınızdan kömək istəyin.

Xəyalınıza sadiq yaşayın. Etdiyiniz işlərlə kim olduğunuzu bütün dünyaya göstərin.

Mən də bu proseslərdən keçdim. Yolun başlanğı­cında ikili düşünmə sistemiylə həyata baxırdım: Olan və olması lazım olan. Özümə baxanda iki qutu görürdüm: mövcud vəziyyətim və ideal vəziyyətim. Hə­ya­tıma baxdıqda yenə iki qutu görürdüm: mövcud hə­yatım və ideal həyatım.

Zehnimin ekranında iki səh­nə­ni yan-yana, müqayisəli halda görürdüm. Zaman keç­dikcə hər şeyi idealımda olan şəklə salmaq üçün əlimdən gələni etdim. Uğur – olanı olması lazım olan şeyə çevirməkdir. Mövcud şərtlərdə mümkün olanının ən yaxşısını tapıb üzə çıxara bilməkdir.

Bu kitabı sizi həyatınızı böyütməyə dəvət etmək üçün yazdım. Uğur təxribatçınız olmaq istədim! Böyük həyat yaşamaq gözəldir. Bunu ən görkəmli işlərə mü­vəffəq olmuş adamlar bilir.

Çox böyük var-dövlətə sahib olan nəhəng iş adamlarının pula heç bir ehtiyac­la­rı olmadıqları halda, yenə də çalışmağa davam et­mə­ləri hər dəfə uğur qazanmağın insan ruhuna necə gö­zəl məlhəm olduğunu göstərir.

Böyük uğurlar bir anda baş verməz. Uğur impera­tor­luğu bir gündə qurulmaz! Özünüzü yaxşı hiss et­məyinizə imkan verən ortabab bir uğura qısa bir müd­dətdə nail olmaq olar, ancaq ölkə miqyasında böyük bir uğura nail olmaq üçün orta hesabla on il vaxt la­zımdır.

Bu müddətdə mərhələ-mərhələ irəliləməlisiniz. Karyera hədəfinizi müəyyənləşdirdikdən sonra əv­vəl­cə məlumatlanmaq lazımdır.

Məlumatlanandan sonra ha­zır olmaq mərhələsinə keçilir. İnsan, uğur qazanmaq üçün hazır olanda həyata keçirmək mərhələsinə ke­çilir. Alınan nəticə qane edirsə, insan artıq uğura nail olub deməkdir.

Uğur dünya miqyasında qəbul olunmuş aşağıdakı ardıcıllıq şəklindədir: məlumatlanmaq, hazır olmaq, etmək, nail olmaq. Bəzi «ayıq-sayıq» adamlar ara mərhələləri ötürüb birbaşa «nail olmaq» qisminə yetiş­məyə çalışdıqları üçün uduzurlar.

Uğur kraliçası hiy­ləgər və acgöz adamları sevməz! Unutmayın: kraliçanın pətəyində bal, quyruğunda iynə var!

Bütün həyatınızı kökündən dəyişdirə bilən bir uğur nə ola bilər?

Mən uğurun yayılmaq gücünə inanıram. Bir dəfə böyük bir uğura nail olmaq dərhal hər şeyi dəyiş­dir­mə­yə başlayar. Çətin olan ilk uğurdur. Sonra qar topu dığırlanar, qar uçqununa çevrilər, insan bacarıqlı olduğu üçün uğur qazanmağa başlayar!

Uğur öz tezliyini yaradır. Uğur uğur gətirər. Uğurdan uğur doğular. Müvəffəq olduqca özünüzə inamınız artar, nə istəyiniz qətiləşər, fikir dolaşıqlığınız azalar. Bu həm sizi, həm də karyeranızı böyüdər.

Uğur qa­zandıqca başqalarının sizə baxışı da dəyişər, etima­dınız artar, etdikləriniz edə biləcəklərinizə zamin-təminatçı olar. Bir dəfə böyük iş görmək artıq nə etməli olduğunuza əmin olmağa imkan verər.

Koordinatlarınız fikrinizlə qətiləşdikdən sonra düşündüklərinizi tətbiq etmək intizamı və təsirli metod axtarışları qalır. Uğur ağıl öyrədir, sizi özünüzə gətirir. Dağınıq həyat enerjinizi toplayıb bir nöqtəyə yönəldir.

Böyük İsgəndərin öz ordusundan iki dəfə böyük orduları məğlub etməsinin sirri bütün gücünü toplayaraq düşmən birliklərinin tam mərkəzinə, sər­kər­dənin olduğu mərkəzə hücum etməsiydi. Bir az irəliləyib rəqib kralı qaçmağa məcbur edəndə düş­mən ordusu da dağılırdı. Siz də bütün gücünüzü top­layıb tənbəlliyin və qorxularınızın üstünə hücum et­mə­lisiniz.

Bütün gücünü toplayıb bir qızıl döyüşlə başqalarını mat qoyan uğura nail olmaq çox önəmlidir. Höte qərarlı və cəmlənmiş bir uğur vuruşunun gücünü çox yaxşı ifadə eymişdi:

«İnsan özünü bir işə həsr edənə qədər bir durğunluq, geriyə çəkilmə ehtimalı, bütün təşəbbüs və yaradıcılıq fəaliyyətlərində bir passivlik vardır. İnsan özünü tamamilə həsr etdiyi anda bir ilahi təqdir də hərəkətə keçər.

Əks təqdirdə əsla reallaşmayacaq şeylər insana yardım edər. Qərardan böyük hadisələr silsiləsi yaranar. Heç bir insanın xəyalına gətirmədiyi hadisələr və maddi dəstək insanın köməyinə tələsər.

Edə biləcəyiniz nə varsa, ya da etməyi düşündüyünüz bir şey varsa, ona dərhal başlayın. Cəsarətin içində düha, güc və möcüzə vardır. Dərhal başlayın!»

Hər bir şey gözəçarpan bir uğurdan başlayar. Bir şə­hərdə 10 dənə 10 mərtəbəli bina tikəndə deyil, bir dənə 100 mərtəbəli bina tikəndə nəzərəçarpan uğura nail olursunuz. İndi fikirləşin:

Sizin öz şərt­lə­riniz və imkanlarınız daxilində həyata keçirə bi­lə­cəyiniz nəzərəçarpan bir uğur nə ola bilərdi? Nə edə bilsəydiniz hamını təəccübləndirərdiniz? Həyatı­nız­dakı hər şeyi dəyişdirən bir uğur nə olar? Baş xəbər ol­mağınıza imkan verən bir uğurun olması da şərt deyil, ətrafınızdakı insanlar eşidəndə onları mat qoya bilən bir nəticə nə olar?

Yadda saxlayın: uğur qazanmaq təəccüb­lən­dir­məkdir!

On dovşan ovlayanda deyil, bir şir vurduğunuz zaman insanlar məəttəl qalarlar!

Məkanınızda ilk, ya da ən yüksək olacaq bir iş görün

Məkanınızda və imkan səviyyənizdə ilk və ən yüksək olacaq bir uğur layihəsi düşünərək işə başlaya bilərsiniz. İlk olmaq üçün daha öncə edilməmiş bir şeyi etməlisiniz. Ən yüksək olmaq üçün isə bir şeyi heç kimin edə bilmədiyi bir səviyyədə etməyiniz lazımdır.

İlklərin üstünlüyü qabaqcıllığa, ən yaxşıların üstünlüyü qeyri-adiliyə söykənir. İxtiraçılar ilk olmaqlarıyla, olimpiada iştirakçıları ən yaxşı olmaqlarıyla tarixdə qalarlar. «Mikrosoft»un uğuru öz məkanında ilk olmağa, «Coco-Cola»nın uğuru isə ən yaxşı olmağa nümunədir.

Bu prosesdə 3-T meyarıyla inkişafları müşahidə edə bilərsiniz. Əgər ətrafınızdakılar tərəfindən təqdir edi­l­irsinizsə, deməli, işinizi yaxşı görürsünüz. Sektoru­nuz­da təqib edilirsinizsə, demək uğura nail olmusunuz. Ölkə miqyasında təqlid edilməyə başlandınızsa, artıq həqiqətən böyük adamsınız.

Böyük adam olmaqla uğura nail olan adam olmaq eyni şey deyil!

İnsanların həyatını uğur və böyüklük meyarlarına görə dərəcələndirə bilərik:

1.Həm böyük bir həyatı olan, həm də mütəmadi olaraq uğura nail olanlar

2.Həyatı, böyük olan, ancaq son vaxtlarda uğura nail ola bilməyənlər

3.Həyatı kiçik olanlar, ancaq son vaxtlarda uğurlu işlər görənlər

4.Həm həyatı kiçik olan, həm də heç uğurlu işlər görməyənlər

Böyük adam olmaq ilə uğur qazanan adam olmaq bir-birindən qidalanır, ancaq eyni şey deyildir. Böyüklük təsir dairəsinin genişliyi ilə bağlıdır.

Baş nazir olsanız, avtomatik olaraq böyük adamlar liqasına daxil olarsınız, ancaq bu sizin uğurlu bir baş nazir olmağınıza kifayət etməz. Çünki olmaq və et­mək ayrı-ayrı şeylərdir. Baş nazir «olmaq» sizə fayda verər, olduqdan sonra «etdikləriniz» isə cəmiyyətə.

Cə­miyyət baş nazir olduğunuza görə deyil, olduqdan sonra etdikləriniz müqabilində sizi dəyərləndirəcək. Əgər belə olmasaydı, bir dəfə seçilən ömrü boyu se­çilməyə davam edərdi.

Böyük vəzifələrdə olmaq insanı böyük uğurlar qazanmağa borclu edir. İp üstündə velosiped sürmək kimi mütəmadi olaraq gərgin fəaliyyət tələb edir.

Seçki ilə müəyyən edilən «böyük adamlar» kütlələrin təkbaşına əldə edə bilmədiyi istəklərini həyata ke­çir­mə vasitəsidir. Görəcəyiniz dəstək kütlələrin işinə yaramağınızla düz mütənasibdir.

Böyük bir həyatı olduğu halda, uğurlu işlər görə bilməyən insanlar olduğu kimi kiçik bir həyatın içindən çox uğurlu işlər çıxaranlar da vardır. 10 nəfər işçisiylə ildə 100 min dollar qazanc əldə edən bir şirkətin sahibi ticari olaraq uğura nail olmuş sayılır, ancaq ölkə miqyasında baxıldıqda böyük deyildir.

10 min işçisiylə ildə 100 milyon dollar zərər çəkən bir şirkətin sahibi isə ölçü cədvəlinə görə böyükdür, ancaq uğurlu deyil. Böyüklük keçmiş uğurların cəmindən ibarətdir. Uğurlu olmaq isə son dövrdəki fəaliyyətə söykənir. Futbolda komandaların uğuru hər həftə dəyişir, ancaq hansı üç komandanın ən böyük olduğu hər həftə dəyişməz!

Böyüklülük ilə uğura nail olmaq arasında güclü bir əlaqə var. Böyük insanlar, şirkətlər və ölkələr uğur qazanmadıqca həyatları kiçilir, çünki böyüklük uğurdan qidalanır. Musiqi ruhun, uğur isə böyüklüyün qidasıdır!

Əgər bir işi çox yaxşı yerinə yetirərək öz mə­ka­nı­nız­da ucalmaq istəyirsinizsə, zirvə yolçularının ortaq həyatlarını bilməyiniz faydalı olar. Uğur qazanmaq düz bir vadidən çıxıb, çala-çuxur yamaclardan keçərək zirvəyə bayraq sancmaqdır. Bəs bu prosesdə nələr baş verir?

Hər sıfır nöqtəsindən zirvəyə yüksəlməyin qəmli bir hekayəsi var

Hər şey daxilinizdə hiss etdiyiniz dərin bir ehtirasla başlayar. Aid olduğunuz yerə, zirvəyə doğru güclü bir cazibə hiss edərsiniz. Tənbəllik, qorxaqlıq, avaralıq kimi «ağırlıqlar»dan qurtulmaq ayaqla­rı­nızı yüngülləşdirər. Gözünüzü zirvəyə dikər, isti­qa­mətinizi vadidə olarkən seçər, yolunuzu yamacda taparsınız. Yüksəldikcə gördüyünüz mənzərə ge­niş­lənər. Arada bir dayanıb başladığınız yerə baxarsınız!

Öz yolunu seçənlərin qisməti belədir. Yüksəlmək üçün üzünüzü zirvəyə çevirdiyiniz vaxt vadidəkilərin bəziləri onlara arxa çevirdiyiniz üçün sizə açıqlanar! Bilirsiniz, orkestri idarə etmək üçün bir müddət arxanızı tamaşaçılara çevirməyiniz lazımdır!

İlk vaxtlarda, vadidən ayrılmış, zirvəyə də çatmamış, ətrafdakı bir ruh olaraq tənhalıqla sınanarsınız. Gələcəkdə olacağınız yerə fikrinizi cəmləşdirdiyiniz zaman tənhalığın və yolçuluğun əziyyətləri yüngülləşər.

Yüksəklikdə iqlim sərtləşir, psixoloji hərarət aşağı düşür. Vadidəki «öz kefləri istəyən kimi yaşayan in­sanlar» azalır, «sosial vəziyyətdən dırmaşanlar» çoxalır.

Zirvəyə yaxınlaşdıqca oyun çətinləşir. Artıq rəqabət sərt, rəqiblər güclüdür. Hər uğurunuzla daha bir pillə qalx­maq haqqı qazanırsınız. Bir zamanlar qarşınızda ge­dənləri arxada qoyduqca sürətlə irəlilədiyinizi anlayırsınız.

Günlər gəlib keçər. Bir gün görərsiniz ki, zir­və­də­siniz. Bayrağınızı sancar, yarı qəmli, yarı sevincli gözlərlə böyük uğurun mənzərəsini seyr edərsiniz. Xoş­bəxtlikdən ruhunuz qanad çalar, başınız üzərində yüksələr.

Bəzən çıxdığınız zirvə daha yüksək zirvələri gör­mə­­yinizə imkan yaradar. Vadidə olanda dağ hesab et­diyiniz yerin təpə olduğunu görərsiniz! Təəccüblü bir halda: «Hamısı elə bu imiş?» içinizdə deyərsiniz. Belə anlarda şükran duyğusu təəccüb şokuna qarışar. Bu vaxt isə hələ də bir çox insan min bir ümidlə sizin yerinizdə olmağa çalışar.

Zirvəyə çıxdıqdan sonra bəzən başqa bir dağın zirvəsini bəyənərsiniz. İçinizdəki bir səs oraya çıxmaq üçün yenidən vadiyə enməli olduğunu deyər, başqa bir səs etiraz edər: «Bir daha başladığın yerin şərtlərinə qayıda bilməzsən!»

Bu dilemma qarşısında qalanların bəziləri vadidəki qədər cəsur və qorxmaz ola bilməyəcəyini görür, çünki itirə biləcəkləri bir şeyləri vardır artıq. Sahib olduqları onlara sahib olmağa başlamışdır!

Uğur qazandıqca zirvədəki vizanız uzadılır

Zirvəyə çıxmaq yarışmaqdır. Hər gün fərqli şəkil­lər­də dərəcə almaq üçün yarışa çıxmaqdır. Kütlə tərə­fin­dən «uğur qazanan», ya da «uğur qazana bilməyən» deyə ittiham olunmağı göz önünə almaqdır. Bu ittihamlar çox vaxt ağıllı, məntiqli və peşəkarlıqla deyil, his­lərə qapılaraq, qeyri-peşəkar və qərəzli bir şəkildə baş verir.

Bura uğur ölkəsidir. Burada vətəndaşlığı olan azdır, uğur qazanmağa davam etdikcə vizanız uzadılır.

Zirvədə uğur cədvəlinizə baxın! Uğur cədvəli­niz­də­ki rəqəmlər sosial dəyərinizi təyin edir. Sarsıdıcı nəticələr hər şeydir; ya bir işdə hamıdan daha yaxşı olacaqsınız, ya da uzun müddət vadidə qalmalısınız!

Zirvələrin Tanrısı: süstlük deyil – hərəkət, xoşbəxtlik deyil – təmtəraq, məhəlləli səmimiyyət deyil – həd­dən ziyadə peşəkar səfsətəçiliyi istəyər. Bəzən vadi­dəki günləriniz üçün xiffət çəkərsiniz, ancaq onu geriyə qaytarmaq üçün qazandıqlarınızın bir qismini itirməyi gözönünə almağınız lazımdır.

Zirvədə yaşamağın ən böyük mükafatlarından biri zirvədəki başqa insanlarla tanışlıq imkanına sahib olmaqdır, yoldaşlarınızı da, sevgilinizi də bu xüsusi insanların arasından seçə bilməkdir. Bir zamanlar heyranı olduğunuz insanlarla bərabər münasibətlər yaratmaqdır.

Zirvələr fərdlərin mülkü deyil, dövrün mülküdur!

Zaman keçər, bir an gələr və görərsiniz ki, zirvələr fərdlərin mülkü deyil, dövrün mülküdür! Artıq zirvədən enmək zamanınız gəlib. Bəzən siz enmək istəyərsiniz, bəzən sizdən enməyiniz istənilər.

Enməyə başlayarkən daxilinizdə bir az qəm, bir az da yüngüllük duyğusu olar. Zirvədən vadinin son görüntüsünü içinizə çəkib hafizənizdəki «yaşadığım gözəl günlər» qovluğunda gizlədərsiniz.

Əsil-nəcabətlilər zirvədən sadəlövhlüklə qoparlar, görməmişlər itirdikcə sərtləşərlər. İnsanın zirvədə qalma forması onun qüdrətini, zirvədən ayrılma forması xasiyyətini aşkar edər.

Araqon demişdi: «Ayrılıq eşqə daxildir.» İtirmək qazanmağa, enmək də yüksəlməyə daxildir. Zirvədə ölmək şans, ölməmişdən əvvəl enmək güclü bir təlimdir. Keçmiş elm adamlarının dediyi kimi: «Ən gözəl mənzərəni zirvəyə dırmananda yox, zirvədən enəndə görərsiniz.»

Yüksəklərdən arxanızı çevirdiyiniz vadini və insanları endiyiniz zaman başqa bir gözlə yenidən kəşf edərsiniz. Zirvəyə dırmananda gücünüz və bacarığınız, zirvədən enəndə rahatlığınız və dünyagörüşünüz artar. «Mən həyata oradan baxdım! Aid olduğum yerdə yaşadım!» deyə bilməkdir daxilinizi rahatladan. Bu bir növ uğur qazanmaq üçün doğulanların həcc səfəridir.

Artıq ən böyük uğur qazanmışlar klubundasınız. Zirvədən bir az aşağıda yerləşən yeriniz var. Yırğalanan kreslonuza sərilib həyatınızı gözdən keçirərkən son tərifnamənizi özünüzdən alacaqsınız. Uğura nail olan bir insan ən son alqışı həmişə öz işindən eşidir!.

Mənim yolum: Uğurun və xoşbəxtliyin mənası nədir?

İnsan ruh, bədən, zehin və qəlb kimi məfhumlardan ibarətdir. Ruh üçün uğurun məqsədi, bədən üçün faydası, zehin üçün mənası, qəlb üçün hiss etdirdiyi şeylər önəmlidir. Bir məfhumun tərifi (izahı) daha çox zehni xassəni ifadə edər, digərlərini ifadə edə bilməz. Buna görə də uğur bir tərifə sığmaz, daşar!

Uğuru tərif etmək (anlatmaq) təcrübələri maraqlı şeylərin üzə çıxmasına imkan vermişdir. İnternetdə dolaşan anonim bir zarafatda ortabab bir insanın həyatındakı uğuru belə izah olunurdu:

4 yaşında uğur, altınızı batırmamaqdır!

12 yaşında uğur, çoxlu yoldaşlarınızın olmasıdır!

20 yaşında uğur, cinsi həyatınızın fəal olmasıdır!

35 yaşında uğur, varlı olmaqdır!

60 yaşında uğur, cinsi həyatınızın fəal olmasıdır!

70 yaşında uğur, çoxlu yoldaşlarınızın olmasıdır!

80 yaşında uğur, altınızı batırtmamaqdır!

Əgər bunlar doğrudursa, ömrümüzün ilk yarısı qazanmağa çalışmaqla, ikinci yarısı isə itirməməyə çapalamaqla keçir!

Ədəbi mənada uğurun ən gözəl tərifini Emerson söy­ləmişdir:

«Uğur çox və tez-tez gülmək, uşaqların sevgisini və ağıllı insanların hörmətini qazanmaq, daxili tənqidin önəmini anlamaq və pis yoldaşların yoldan çıxarmaq yönündə təşəbbüslərinə davam gətirə bilmək, gözəlliyi dərk etmək, başqalarında ən yaxşı şeyləri tapa bilmək, özündən sonra sağlam bir uşaq, gözəl bir baxça, ya da hörmətə layiq ictimai quruluşlu bir dünya qoyub gedə bilməkdir; sizin varlığınız sayəsində kimlərinsə, hətta bir nəfər də olsa, rahat nəfəs aldığını bilməkdir».

Bir çox insan uğurun mənasını xoşbəxtliklə qarışdırır. Bob Dilan demişdi: «İnsan səhər qalxıb axşam yatağına girərsə və arada da ürəyi istəyəni edərsə, de­məli, uğur qazanmışdır.»

Qüssəliyəm, ancaq bu uğurun deyil, həzz verən bir xoşbəxtliyin müəyyən edilməsidir! «Ən böyük uğur xoşbəxt olmaqdır» kimi uğurlu bir alətə çevirən tə­rif­lər isə işləri daha da çox qarışdırmaqdan başqa bir işə yaramır.

Uğurla xoşbəxtliyin əlaqəsi necədir?

Uğurla xoşbəxtlik bəzən iç-içə keçsə də, kö­kün­dən fərqli məfhumlardır. Bu mövzuda aparılan təd­qi­qat­la­ra görə orta səviyyəli bir uğur müəyyən bir həddə qə­dər xoşbəxtlik gətirir, ancaq bir müddətdən sonra xoş­bəxtlik hissi sabit qalır.

Uğur insanı bədbəxtlikdən qo­ru­yan bəzi vasitələri yaradır, ancaq mütləq xoşbəxtliyə zəmanət vermir. Çünki xoşbəxtliyin səviyyəsi uğur qazanmaq bacarığı qədər xasiyyətlə də əlaqəsi olan bir şeydir.

İki cür uğur var: orqanik (üzvi) uğur və sintetik uğur. Sintetik uğur özünü reallaşdırmağa söy­kən­mə­yən, sadəcə bir işə lazım olanları yaxşı bir şəkildə ye­rinə yetirməklə yaranan uğur növüdür.

İnsanın ruhunun səsinə aid olmayan sintetik uğurun əksinə olan uğur isə orqanik uğurdur.

Pulun və sintetik uğurun xoşbəxtliyə təsiri əvvəlcə yüksəlir, sonra düz xətt üzrə inkişaf edir. Bunun əksinə olaraq öz potensialını rellaşdırmağa istinad edən orqanik uğur mütəmadi xoşbəxtlik yaradır. Karyerası ilə xasiyyəti uyğun olan, potensialını və dəyərlərini işinə tətbiq edə bilən, uğurun sayəsində özünü reallaşdıran insanların uğuru xoşbəxtliklə bərabər böyüyə bilir.

Xoşbəxtliklə uğura bir yerdə nail olmaq mümkündür. Bəs təkcə xoşbəxt olmaq üçün uğur qazanmağa çalışmaq doğru bir strategiyadırmı?

Sadəcə xoşbəxt olmaq üçün uğur qazanmağa çalışmaq motivasiyanı iflic edə bilər

Bəzi insanla uğuru xoşbəxtlik axtarışlarının bir par­çası kimi görürlər. Uğur onlar üçün məqsəd deyil, vasitədir. Əslində xoşbəxtlik uğurun yanında olan bir şeydir, ancaq uğurun yeganə məqsədi deyil. Uğur xoş­bəxtlikdən daha çox şeyi əhatə edir. Təkcə xoşbəxt olmaq üçün uğur qazanmağa çalışmaq yaxşı bir atlet olmaq üçün hər gün tennis oynamağa bənzər!

Deməyin ki, xəbərdar etmədi: uğur bir əyləncə vasitəsi deyil, həyatınızı reallaşdırma mexanizmidir. Sadəcə xoşbəxt olmaq üçün uğur qazanmaq uğurun təbiətinə xas olan bir gözlənti deyil. Uğurun «mən»i yüksəkdir, özünü bütünlüklə bir məqsəd olaraq görür. Başqa məqsədlər üçün vasitəçi olmağı əsla sevməz!

Sırf xoşbəxt olmaq üçün uğur qazanmağa çalışanlar uğur qazanmaq prosesində onları bədbəxt edən bir şey etmələri lazım gələndə fikirləri dolaşır. Beyinləri o anda «ziyanlı» bir hesab aparır: «Bu anda bu işi yerinə yetirərkən çəkdiyim əziyyət çoxdur, yoxsa işi uğurla başa çatdırsam, alacağım zövq daha çoxdur?»

Bu hesab əziyyət çəkilən zaman aparılsa, əsasən əziyyət qalib gəlir! Nəticədə o adamın uğur motivasiyası iflic olur.

Xoşbəxtliklə uğurun tarazlığı: Həyatınız sıxıntılı olataq, əsasən hansı qutuda keçir?

Uğur və xoşbəxtlik nöqteyi-nəzərindən baxdıqda gün ərzində etdiyiniz hər şey bu dörd qrupdan birinə aid olar:

1.Həm xoşbəxt edən, həm də uğur gətirən işlər

2.Uğur gətirən, ancaq xoşbəxt etməyən işlər

3.Xoşbəxt edən, ancaq uğur gətirməyən işlər

4.Nə xoşbəxt etməyən, nə də uğur gətirməyən işlər.

Riyaziyyatı sevməyən bir adamın riyaziyyat dərsini hazırlaması uğur gətirən, ancaq xoşbəxt etməyən bir işdir. Əgər şair deyilsinizsə, sevgilinizə şeir yazmaq xoşbəxt edən, ancaq uğur gətirməyən işlər kateqoriyasına aiddir. Dırnaq tutmaq kimi şablon bir iş uğur da gətirməz, nəzərəçarpan xoşbəxtlik də. Çox sevdiyiniz bir bələdçi kitabını ikinci dəfə oxumaq uğur da gətirə bilər, xoşbəxtlik də!

Hamımız bu dörd kateqoriyaya aid olan işləri müəyyən nisbətdə edərik, ancaq həyatımızda bu qrup­arın birinə aid olan işlər daha çox yer alır. Sıxıntılı qrup həyatımızın zəngini təyin edir. Sizin etdikləriniz və ya etməyə məcbur olduqlarınız daha çox hansı qrupa aiddir?

İkinci qrupdakı adamlar işləri çox yaxşı olan, uğur qa­zanan, ancaq xoşbəxt olmayan adamlardır. Üçüncü qrupda xoşbəxt olan, ancaq nəzərə çarpmayan də­rəcədə kiçik uğur qazanan adamlardır. Dördüncü qrupda həm xoşbəxt olmayan, həm də uğur qazana bilməyən adamlardır.

Birinci qrupda isə xoşbəxt ola-ola uğur qazanan, qibtə olunası adamlar var.

İkinci qrupda iradəsi çox güclü olanlardır. Nə hiss etdiklərinə əhəmiyyət vermədən edilməsi lazım olanları edib uğur qazanırlar, ancaq sevincləri bir az əskikdir!

Bu cür uğur qazananların bəziləri, xü­su­­silə də bəzi iş adamları, uğur qazandıqdan sonra çox bədxərclik edirlər. Keçmişdən intiqam alırmış kimi canları nəyi istəsə, onu etməyə başlayırlar! Əlli ya­şında ikən «Ferrari» almaq bu sindromun əsas gös­tə­ri­cilərindəndir!

Üçüncü qrupdakılar uğura deyil, xoşbəxtliyə meyil­li­dirlər. Xoşbəxtliklərinə mane olmayan həddəki uğur on­­lara kifayət edir. Bəziləri kortəbii olaraq, bəziləri şüurlu surətdə həyatını məhdudlaşdırıb xoşbəxtlik mər­kəzli və minimalist olaraq yaşayırlar. Buna görə də əsasən böyük deyil, kiçik həyatları vardır.

Dördüncü qrupdakılar nə xoşbəxtlik, nə də uğur gə­tirməyən işlərlə məşğul olaraq yaşayarlar, ya da ya­şamaq məcburiyyətində qalırlar. Belə bir həyata «ömür çürütmək» ifadəsi daha uyğundur.

Gəldik həm xoşbəxt olan, həm də uğur qazana bi­lən­lərə. Xoşbəxt olaraq uğur qazanmaq üçün çalışmağın sirri nədir? Bu adamlar üzərində apardığım mü­şa­hidələrdə bir neçə ortaq nöqtə diqqətimi cəlb etdi. Birincisi, xasiyyətləri ilə peşələri bir-birini çox yaxşı ta­mamlayır. Karyeralarına görə xasiyyətlərini yaşayırlar.

O işi görmək üçün doğulmuş kimidirlər. Xüsusilə, işlərini çox yaxşı görürlər, peşə motivasiyaları, bacarıq səviyyələri və metodlu çalışmaq vərdişləri yüksəkdir. İş­lərini yerinə yetirəndə vaxtı unudurlar.

Təbiətlərinə uy­ğun olan və yaxşı bacardıqları bir sahədə sevərək ye­rinə yetirdikləri iş üçün pul ödənməsi də önəmli fak­tordur. İşlərinə olan münasibətləri iqtisadi məc­bu­riy­yətdən çox ruhən özlərini reallaşdırmağa söykənir.

Peşələrində uğur qazanmaq ilə xoşbəxtliyi eyni anda yaşamaq istəyənlərə Çetin Altan maraqlı bir meyar təklif edir: «Bir işdən aldığınız ləzzət o işə görə al­dığınız pulu xərcləyərkən aldığınız ləzzətdən daha çoxdursa, deməli, sizi xoşbəxt edən peşəni tapmısınız.»

Peşə xoşbəxtliyi səviyyəniz 50% düzgün iş tapmaqla, 50% də düzgün adam olmaqla əlaqəlidir. Siz işləməyi sevməsəniz, heç bir peşə sizi xoşbəxt etməz. Bir də ki, peşə xoşbəxtliyi səviyyəsi mütləq deyil, nisbidir. Sabit qalmaz, aşağı düşə bilər, yüksələ bilər. Vacib olan aşağı və yuxarı hədləri qəbul edilə bilən səviyyədə olan bir peşə xoşbəxtliyi dəhlizi yarada bilməkdir.

Mənim uğur anlayışım: Eudaimonia!

Mən uğurdan söz düşəndə Aristotelin eudaimonia («ən yaxşısı bir iş görərkən əlinizdən gələnin ən yaxşısını etməkdir») dediyi şeyi anlayıram. Uğur, həyatda ən yaxşı ola biləcəyimiz sahəni tapmaq, o işdə ən yaxşı halımızı ortaya çıxarmaq və etdiklərimizlə hər kəs üçün mümkün olanın ən yaxşısını reallaşdırmaqdır.

Bu nəzər nöqtəsini tamamlayan bir tərif Con Vuden tərəfindən söylənilmişdi: «Uğur ola biləcəyinizin ən yaxşısı ola bilmək üçün, əlinizdən gələnin ən yaxşısını etməyin verdiyi rahatlıq və xoşbəxtlikdir.»

Uğur qazanmaq prosesində üç şey çox vacibdir: ana­dangəlmə qabiliyyətlərimizi bilmək, bunların üzə­rinə sonradan öyrəndiklərimizi əlavə etmək və axırda həm özümüzə, həm də ətrafımıza fayda verən nə­ticələrə yiyələnmək.

Höte demişdi: «Faydalı insan heç bir yerdə qərib olmaz» Faydamız nə qədər çox olsa, bizdən imtina edilməsi də bir o qədər az olar və kar­yera qurmağımız da bir o qədər rahat olar.

Böyük uğur üçün karyeramızla xasiyyətimizin tutması da çox vacibdir. Nə etmək üçün doğulduğumuz işi tapmalı, o işi çox yaxşı edə bilmək üçün əmək sərf et­məli və sevərək etdiyimiz bu işlə həyatımızı qazanmağa çalışmalıyıq.

Təbii ki, yaxşı yerinə yetirdiyimiz, ye­rinə yetirərkən ləzzət aldığımız və buna görə insan­la­rın bizə pul verməyə hazır olduğu işlər uğur qazana biləcəyimiz və xoşbəxt ola biləcəyimiz sahələri gös­tərir.

Sevdiyin işi etmək bəzən yanlış başa düşülür və ərköyün gənclərin səhv anlamalarına səbəb ola bilir. Sevdiyi işi görmək təkcə «ürəyi istəyən şeyləri etmək» və «ürəyi istəməyən heç bir işlə məşğul olmamaq» demək deyil. Sevdiyiniz işin də sevmədiyiniz cəhətləri olacaq. Həm də sevdiyiniz iş xasiyyətinizə və bacarığınıza da uyğun olmaya bilər.

İnsan sevdiyi işi seçməyə necə qərar verməlidir?

Sevdiyimiz iş haqqında fikirləşərkən bir üçbucağın or­tasında durub hər üç bucaqdan karyeramıza baxmağa çalışmalıyıq. 1-ci bucaq: Mən nə istəyirəm? 2-ci bucaq: Məndən nə istənilir? 3-cü bucaq: Bunu etmək üçün nəyi istəməyim lazımdır?

Nə istədiyinizi bilmək lazımdır, ancaq kifayət deyil. Sizin gözlədiklərinizlə bərabər, cəmiyyətin (ticari) tələblərinə və işinizin lazımlılıq dərəcəsinə də fikir verməlisiniz. Pop ulduzu yarışlarından bilirsiniz ki, sadəcə sizin bir şeyi istəməyiniz kifayət etməz, başqaları tərəfindən də siz istənməlisiniz.

Həm də istəyinizə uyğun qabiliyyət və bacarıq sahibi olmalısınız. Sizin et­mək istədiyiniz şeyə kütləvi tələbat yoxdursa, uğur qazanmağınız çətin olar. Sadəcə kütlənin istədiyi işləri etsəniz, onda ürəyinizə yatmayacaq. Sizin və kütlənin istədiyi bir şey bacarığınıza uyğun gəlməsə, yenə də bir çatışmazlıq ortaya çıxacaq.

Üçünün uyğun gəlməsiylə isə güclü bir uğur enerjisi yaranacaqdır. Fi­kir­ləşin: siz nə istəyirsiniz? Sizdən nə istənilir? Sizin qu­ruluşunuz (bacarıq + mükəmməllik + şəxsiyyət) nəyi istəməyinizi tələb edir?

Uğur qazanmaq sırf ürəyimiz istəyən şeyi etmək, sırf bizdən gözlənilənlərə uyğun yaşamaq da deyil. Öz istək­lərimizlə bizdən istənilənlərin kəsişmə nöqtəsi xasiyyətimiz və peşə bacarığımızla da uyğundursa, işimiz o nöqtədən inkişaf etməyə başlayacaqdır.

Hər böyük uğur bir ictimai müqavilədir. İnsanlara istədiklərini verdikcə siz də istəyinizə yetişirsiniz. Davamlı uğur insanlar arasındakı qarşılıqlı fayda balansı üzərində qurulmuşdur. Sadəcə sizin, ya da kütlənin işinə birtərəfli qaydada yarayan modelin davamlılığı olmayacaqdır.

Sadəcə öz istədiklərinizi etmək?

Başqalarının istəyib, ancaq edə bilmədiklərinə nail olmaq?

Mikelancelo demişdi: «Çoxumuz üçün ən böyük təhlükə hədəfimizi çox yüksək tutmaq və ona ye­tişə bilməmək deyil, hədəfimizi çox aşağı tutmaq və ona yetişməkdir». Uğurdan erkən yaşda doymaq böyüməyi məhdudlaşdırır. Uğurun iştahasını öl­dür­məmək lazımdır. Buna görə də böyük hədəflər seç­mək və uğuru ölçmək üçün düzgün əyarlar mü­əy­yən­ləş­dirmək lazımdır.

Söhbət xoşbəxtlikdən, uğur qazanmaqdan və varlı olmaqdan gedəndə meyarlar iki yerə ayrılır: Bu sa­hədə cəmiyyətdə hakim olan meyarlar və fərdin özü­nün müəyyən etdiyi, seçdiyi meyarlar. Bəzi insanlar ictimai meyarları əsas götürür, bəziləri öz meyar­la­rını.

Bəzilərinə özlərinin öz gözlərinə girmələri ki­fayət edər, bəziləri cəmiyyətin alqışını istər. Siz han­sı qrupdansınız? Sizin üçün önəmli olan təkcə öz istədiklərinizi etməkdir, ya başqalarının nail ola bil­mə­diklərinə nail olmaq?

Bir atalar sözümüz var: «Geydiyini el bəyənməlidir, ye­diyini isə sən». Mən də xoşbəxtlikdən söz düşəndə ta­mamilə öz fərdi, kefimə uyğun olan meyarlara görə qərar qəbul edirəm. Uğur məsələsində isə ictimai me­yarlara üstünlük verirəm. Çünki ictimai uğuru se­virəm.

Uğur özü də iki yerə ayrılır: Fərdi uğur və ictimai uğur. Fərdi uğur fərdin hədəfə aldığı şeyləri özünü baş­qalarıyla müqayisə etmədən reallaşdırmasıdır. Baş­qalarının ağızlarını açıq qoyan nəticələriniz olmasa da, istədiyiniz şeyləri həyata keçirə bilmisinizsə, bir fərd olaraq bacarıqlısınız deməkdir. Bu uğur növü id­diasız, fərdə xas, müqayisəsiz və dəyişkəndir.

İctimai uğur isə bir işdə başqalarından daha yaxşı ol­maqdır. «Başqaları»nın ölçü vahidi məhəllə, əyalət, şəhər, ya da ölkə ola bilər. İctimai uğuru sevənlər sa­də­cə öz istədiklərini əldə etməklə kifayətlənməyib başqalarının edə bilmədiyi bəzi şeyləri etmək istəyərlər.

İctimai bacarıqlılar «ən çox satılan kitab», «ən çox səs qazanan siyasətçi», «ən çox baxılan film» kimi ictimai gös­təricilər sisteminə görə müəyyən edilirlər. İctimai uğur rəqabətcil və müqayisə oluna bilən, iddialı və bö­yük ölçülü, nisbətən ölçülə bilən və obyektivdir.

İctimai uğurların bir çoxu kütlələrin bəyənməsinə is­tinad edir. Kütlələrin seçiminə və bəyənməsinə söy­kə­nən ictimai uğurlar müzakirəyə açıqdır. Bunun əksinə təbiət qanunlarıyla mübarizə apararaq qazanılan uğur daha obyektivdir. Olimpiadalarda 100 metr mə­safəyə ən sürətlə qaçmaq rekordu vurmuş idmançının uğuru heç də nisbi deyil!

İctimai uğur fərdi uğuru da əhatə edir

İctimai uğur ilə fərdi uğurun müqayisəsini ölkədəki imtahan sisteminə tətbiq edərək apara bilərik. Universitet imtahanlarına 1 milyon abituriyentin girdiyini, bunlardan 100 min nəfərin uğur qazandığını təsəvvür edək.

Yüksək dərəcədə hazırlaşan, imtahanın nəticələrinə görə həm istədiyi yerə qəbul olan, həm də imtahanda birinci yer tutan adam həm fərdi, həm də ictimai olaraq uğura nail olur. Həm xəyalını real­laşdırmaq, həm də bir çox insanın istədiyi, ancaq əldə edə bilmədiyi nəticəni qazanır. Böyük bir yarışın so­nunda önünüzə bir mikrofon qoysalar, deməli, ictimai uğura nail olmusunuz!

İmtahana hazırlaşarkən yeganə hədəfi evinə yaxın bir ali məktəbə girmək olan və imtahanda son 10 min nə­fər arasında qalaraq istədiyi yeri qazana bilən adam da öz fərdi uğur standartlarına görə «uğur qazanmış» sayıla bilər.

Buna baxmayaraq, ortada bir ictimai uğur yoxdur. İctimai uğur müqayisəyə, həm özümüzlə, həm də başqalarıyla yarışmağa istinad edir. Əvvəlində əziyyətli və tərli bir fəaliyyət, sonunda qürur və göz yaşı vardır.

Ölçülə və müqayisə edilə bilən bir yarışdan mənliyinin zərər görə biləcəyindən qorxan insanlar ictimai uğuru sevməzlər

Bəzi insanlar ictimai uğura nail olmaq istəyərlər və nail olarlar. Bəziləri isə istəyərlər, ancaq nail ola bil­məz­lər. Bəziləri isə nail olmaq istəməzlər. İctimai uğura nail olmağı istəməmək, o fərdi ictimai uğur qazanan adam­lardan üstün etməz.

Öz məşğul olduğu idman növü üzrə olimpiadalarda iştirak etmək istəməyən bir idmançı sosial-iqtisadi mənada olimpiada çempionlarından əsla dəyərli ola bilməz.

Fərdi uğur sevənlərin bəziləri ictimai uğur yarışında iştirak etməyi mənasız sayarlar. «Özü üçün seçdiyi hədəfi reallaşdıran hər kəs çempiondur, hə­də­fin böyüklüyünün, ya da kiçikliyinin fərqi yoxdur.

Baş­qa insanların göstərdikləri nəticələr və kütləvi mü­qa­yisə lazımsızdır» – deyirlər. Bu sadəlövh düşüncə «kö­nüllərin çempionu»nu seçməyə kifayət edə bilər, ancaq olimpiya çempionunu seçmək üçün idmançıların qəlblərinə deyil, yarış cədvəlinə baxmaq məc­bu­riy­yətindəyik!

Fərdi uğur insanı az yorar, rahatlıq və xoşbəxtlik gə­tirər, ancaq özündən sonra bir «uğur hekayəsi» qoymaz. Dünyada böyük bir iz qoymaq istəyənlər sadəcə «könüllərin çempionu» olmaqla kifayətlənməzlər.

İctimai uğura köklənərək yaşamaq zirvədə olmaqdan çox zirvəyə gedən yolda olmaq deməkdir. Uğu­run zirvə nöqtələri çox az insanın yetişə bildiyi yük­səklikdədir. Bir ölkədə hamı prezident ola bilməz, ancaq hər kəs işini yaxşı yerinə yetirən bir insan ola bilər.

İşini uğurla (daha yaxşı) yerinə yetirməyin qapıları hamının üzünə açıqdır. Bir mövsümdə sadəcə bir futbolçu qol kralı ola bilər, ancaq bütün futbolçular daha yaxşı oynaya bilər.

İşini yaxşı yerinə yetirən bir süpürgəçinin bəşəriyyət üçün dəyəri işini pis görən bir kralın dəyərindən daha çoxdur. Hər kəsin işini daha yaxşı yerinə yetirməsi kütləvi tərəqqinin təməlidir.

Bəzi insanların təbiəti fərdi uğura, bəzilərinki isə ictimai uğura meyillidir. Bu iki tərzdən biri doğru, biri səhv deyil. Təbiətinizə, dövrə görə verdiyiniz əhəmiyyətə və arzularınızın ölçüsünə görə birini seçə bilərsiniz.

Fərdi uğur çox böyüdükdə ictimai uğura çevrilir

Fərdi və ictimai uğur bir-birinin əksi kimi görünsə də, əslində bir-birinin tamamlayıcısıdır. Fərdi uğur çox yüksək bir nöqtəyə çatarsa ictimai uğura çevrilir. Başqalarıyla yarışmadan, mütəmadi olaraq işini daha yaxşı görərək özündən yüksəyə qalxan bir insan bir gün çalışdığı məkanda ən yaxşılar arasına daxil olduğunu görüb çaşbaş qala bilər.

Uğurun təbii inkişafı üç mərhələlidir: əvvəlcə da­xilimizdə, sonra işimizdə, ən axırda da kütlə sə­viy­yə­sində uğur qazanmış oluruq. İç-içə olan üç otaq kimi: birinci dolub-daşanda ikinci, ikinci dolub-daşan­da üçüncü dolmağa başlayır. Mərhələlərdən birini ötür­mək işin quruluşunda çatışmazlığa səbəb olur.

Bəzi insanlar bu ardıcıllığı arxada qoyarlar, içi boş ol­­duğu halda mühüm ictimai mövqeyə yüksələrlər. Ya­xından baxdıqda bu insanların daxili uğur boşluğunu görə bilərsiniz. Bu adamlara yaxınlaşdıqca onlar kiçilirlər!

Üç uğur səviyyəmiz var: daxildə uğur, işdə uğur və ic­timai uğur. Hər bir həkim əvvəlcə içindən başlayıb bilik və bacarığını artıraraq özünü inkişaf etdirməyə çalışmalıdır. Daxili uğuru lazımi səviyyəyə gəldiyi zaman işindəki uğuru da sürətlə və öz-özünə çoxalmağa başlayacaqdır.

Həkimin daxili uğuru artaraq ölkə miqyasında ən yaxşı həkimlərdən biri olduğu zaman, peşə uğuru ictimai uğura çevriləcəkdir. Bir ölkədə hər hansı bir sahədə «ən yaxşılar» deyilərkən ilk ağıla gələnlərdən biri olmaq ictimai uğurun zirvə nöqtələrindən biridir.

Hər üç səviyyədə istifadə olunması lazım olan bir uğur dövrəsi vardır. İş yerlərindəki toplam key­fiy­yət idarəçiliyinin də təməli olan bu dövrə dörd mər­hə­lə­lidir:

1.İşinizi daha yaxşı yerinə yetirməyin metodlarını mü­təmadi olaraq öyrənin.

2.Öyrəndikləriniz haqqında dərindən düşünərək on­ları fərdi şərtlərinizə uyğunlaşdırın.

3.Sonra bu fikirləri işinizə və şəxsi həyatınıza tətbiq edin. İşə yarayanını yaramayanından ayırın.

4.Nəticə hasil olana qədər elastik və qərarlı bir şə­kil­də yanaşmanızı mükəmməlləşdirin. Nəticə əldə et­dikdən sonra dövrənin ən başlanğıcına qayıdıb yetişdiyiniz yeni səviyyədə yeni şeylər öyrənin. Bu dövrəni uğur velosipedi kimi qəbul edin, üstündə qalmaq istəyirsinizsə, fasiləsiz olaraq pedalları çevirin!

Uğuru dərk etdirmək də uğurun bir parçasıdır

İngilis filosofu Berkli öz fəlsəfəsini «var olmaq dərk edilmiş olmaqdır» düşüncəsi üzərində qurmuşdu. Heç kim bilməsə də bir uğur «var olmuş»durmu? Var olmaq dərk edilməkləmi başlayır? Cavab uzun, kitab qısadır, uğurun növü önəmlidir!

Fərdi uğurları kiminsə bilməsinə ehtiyac yoxdur, ancaq ictimai uğu­run doğulması başqalarının da onun haqqında bilməsiə bağlıdır. Heç kimin yaşamadığı bir adaya düş­müş olsaydınız, heç kimin oxuya bilməyəcəyi bir kitab yazıb bestsellər yazıçısı ola bilməzdiniz!

Əvvəlcə bir uğura nail olmalı, sonra da uğurunuzu dərk etdirməlisiniz. İnsanlar sizin uğura nail olduğunuzu düşünməyə başladıqları zaman, ictimai cazibə qanunları işə düşər, uğurunuz özü özünü bö­yü­dər. İddialı bir şəxsiyyət sahibi olmaq əxlaqi olaraq mü­za­ki­rə oluna bilər, ancaq işində iddialı olmaq güclü bir uğur katalizatorudur.

Türkiyədə ilk dəfə bilbordlarda (iriölçülü reklam elan­larinin yerləşdirilməsi üçün nəzərdə tutulan müstəqil konstruksiya) kitabının təqdimatına başlayan Nobel mükafatçısı, yazıçı Orxan Pamuk o illərdə nə üçün kitablarını çox reklam etdiyi haqda soruşulanda: «Mən toyuq kimiyəm, bir dənə yumurtlayıb üç dəfə qaqqıldayıram!» demişdi.

Bir işi uğurla başa çatdırmaq kifayət deyil, onu dərk etdirmək də uğurun parçasıdır. Reklam professoru Stüart Brittin zarafatla dediyi kimi: «Reklamını etmədən bir iş görmək bir qıza qaranlıqda göz vurmağa bənzəyir. Nə etdiyinizi sadəcə siz bilirsiniz!»

İnsanlar dərk etdikləri şeylər arasından öz se­çim­lə­ri­ni edərlər. Sizin etdiyiniz çox yaxşı bir şeyin olduğunu bilmirlərsə, daha pis bir şeyi seçər, onu böyüdərlər. İn­­sanlar bilmədikləri bir şeyi istəyə bilməzlər. Gördüyünüz yaxşı bir işin reklamını etməsəniz də, varlığından insanları xəbərdar etməyiniz lazımdır.

Təqdimatın gücünü nəzərə almamaq qədər onu şişirdib qabartmaq da yanlışdır. Çox reklam verənlər bilirlər ki, çox reklam bir pis məlumatın daha çox satılmasına deyil, daha tez batmasına gətirib çıxarar! Uğura nail olmuş kimi görünmək cəhdi uğur qazanmaq cəhdindən çox olsa, qəhrəman olmağa çalışarkən karikaturaya çevrilə bilərsiniz.

Uğurun meyarlarına uyğun oynamaq, ya uğurun meyalarıyla oynamaq?

Bəzi insanlar uğurun dünya meyarlarına uyğun ola­raq oynayıb qazanmaq yerinə, uğurun meyarla­rıy­la oynayaraq özlərini bacarıqlı hiss etməyə çalı­şır­lar. Bu insanların ağzından «Həqiqi uğur…» deyə baş­layan cümlələr əskik olmaz!

«Həqiqi uğur sevgilinin üzündən təbəssümü əskik etməməkdir!» «Hə­qi­qi uğur hər gecə yatarkən uşaqlarının üzündəki mə­sumluğu görməkdir» kimi romantik ifadələrin uğu­run mayasıyla heç bir əlaqəsi yoxdur. Bu cür təq­di­matlar uğur məfhumunu məhvərindən çıxarmaqla, içini boşaltmaqla, uğurun yanlış anlaşılmasına və xə­talı ölçülməsinə səbəb olur.

Həqiqi uğur durumunuzu öyrənmək üçün yarışma zəminində doğulan, ölçülə bilinən uğurlar qazanmağı sınamağınızı məsləhət görürəm. İmkanlarınız və bacarığınız haqqında özü özünüzə qiymət ver­mək­dənsə, meydana çıxın və nəyə layiq olduğunuz mə­lum olsun.

Məğlub da ola bilərsiniz, qalib də ola bi­lərsiniz. Dünən məğlub olduğunuza bu gün qalib gələ bilərsiniz. Ən vacib olanı uğurunuz haqqında hə­qiqəti bilməkdir. Arşın Hələbdə də olsa, ora gedin!

Fərdi uğur qrafikiniz: Yüksəliş və enişlərinizi necə görünə bilən edərsiniz?

Tələbəlik illərində öz irəliləyişlərimi görə bilmək və ölçə bilmək üçün bir qrafik tərtib etmişdim.

Bu qrafikə görə ən böyük uğurunuzu +10-a, ən böyük uğursuzluğunuzu isə –10-a uyğun olan şəkildə yerləşdirə bilərsiniz. Kiçik və orta səviyyəli uğurlarınızı və uğursuzluqlarınızı da aralarda yerləşdirə bilərsiniz.

Dünyaya gəldiyiniz səviyyə, tərəqqi və tənəz­zül­lə­ri­nizi müqayisə edəcəyiniz təməl nöqtəni göstərir. Bu xətt eyni zamanda həyat axarınızdır. Onun altı uğursuzluqlarınızı, üstü uğurlarınızı göstərir. Qrafikdə da­xil olduğunuz yer (dünyaya gəldiyiniz yer) nə qədər şanslı olduğunuzu göstərir, qrafikdən (və həyatdan) çıx­dığınız yer nə qədər uğura nail olduğunuzu gös­tərəcək!

Öz həyatımın axarını qrafikə yerləşdirərək sizin necə istifadə etməli olacağınızı izah etməyə çalışım. İs­tanbulda orta səviyyəli bir ailədə doğuldum (0). Bir yaş yarımlıq olarkən atamın vəfat etməsi (1) həyatımı alt-üst etdi! Ailəliklə həyatın dibinə düşdük.

İbtidai mək­təbin axırlarına yaxın bir gün hər şey mənimlə başlayır dediyim və hər şeyi dəyişdirməyə əzm gös­tərdiyim o qərar nöqtəsinə çatdım (2).Bu, həyat sə­viy­yəmin ən aşağı nöqtəyə enib yuxarıya qalxma nöq­­təsiydi.

O gündən sonra heç bir şey əvvəlki kimi ol­madı. İbtidai məktəbi, natamam orta məktəbi və liseyi fərqlənmə ilə bitirdim (3-4-5). Universitet imtahanlarını verib hüquq fakültəsinə qəbul olanda (6), artıq həyata başladığım səviyyədən qat-qat yüksəkdəydim.

Həyatda bəzən daha yüksəyə ucalmaq üçün bir müddət aşağı enmək lazım gələ bilər. Hüquq fakültəsini bitirib fərdi inkişaf mütəxəssisi olana qədər bir müddət yüksəkdən enməli, ancaq ilk kitabımın uğur qazanmasıyla təkrar yüksəldim (7). Başqa kitablarımla bu yüksəliş davam etdi (8) və içinə ruh­umu qatdığım «Hər şey səninlə başlayır»la zirvə nöqtəsinə çatdım (9).

Olimpik uğur ruhuyla yaşamaq: Daha irəliyə, daha güclü, daha sürətli!

Uğurun təbiəti bir üstünlük fəaliyyəti tələb edir. Bu üstünlük fəaliyyətinin iki tərəfi var: dünənki vəziy­yə­tin­dən daha yaxşı olmaq və bir işi başqalarından daha yaxşı etmək. Əvvəlcə özünü, sonra başqalarını geridə qoy­maq cəhdi rəqabətçi uğurun özəyidir.

Başqalarını ötüb keçmək məqsəd deyil, vasitədir. Əsl məqsəd ölçülə bilən rəqabət yoluyla fərdin poten­sia­lındakı ən yaxşı şeyləri ortaya çıxarmaqdır. Bir işdə ən çox nə dərəcədə yaxşı ola biləcəyinizi, yüksək hə­dəf­lər seçib hər kəsdən daha yaxşı olmağa çalışdıqda öyrənə bilərsiniz. Eynilə uşaqların basketbol səbətinə əl­lərini vura bilmələri üçün çalışdıqca boylarının uzan­ması kimi!

Uğur qazanmaq – özündən yüksəyə qalxmaqdır! Bu gün dünən etdiyinizdən daha yaxşısını edə bil­mə­yi­nizdir. Dünən etdiyiniz işlər bu gün gözünüzə hələ də yetərli görünürsə, sabahın itirəni (uduzanı) siz olacaqsınız deməkdir.

Bu eyni zamanda olimpik uğur anlayışıdır. Olimpik uğur ruhu özünü mütəmadi olaraq daha irəliyə, daha yüksəyə getməyə daha güclü və sürətli şəkildə məc­bur etməyi tələb edir.

Bəşəriyyəti irəli aparan böyük kəşflərin altında ictimai uğur ehtirası yüksək olan, orta səviyyəli həyatla kifayətlənməyən insanların imzası var.

Magellan bir mühasib kimi yaşasaydı, bəlkə də daha rahat bir həyatı olardı, ancaq dünyanın ətrafında ilk dəfə dolaşan əfsanəvi adam ola bilməzdi. Bilin ki, qəhrəmanlıq iş saatlarına sığmaz!

Uğurun əsas göstəricisi işini yaxşı görmək dərəcəsidir. Bir işi ən yaxşı edə bilən və edən olaraq tanınan sən ol!

Bəzi insanlar yaxşı münasibətlər yaratmaqla gələn uğur­ları sevərlər, mən isə işini çox yaxşı etməklə qazanılan uğurlara inanıram. İşini yaxşı yerinə yetirməyə istinad edən uğur daha iftixarlı, daha uzunmüddətli və daha inamlıdır.

Uğur qazanmaq istəyiriksə, ilk vəzifəmiz işimizi yaxşı yerinə yetirməkdir. Martin Lüter Kinqin gözəl ifa­dəsiylə desək:

«Əgər sizdən küçələri süpürmək tələb olunursa, Mikelancelonun rəsm çəkməsi, Bethovenin musiqi bəstələməsi və ya Şekspirin şeir yazması kimi süpürün. O qədər gözəl süpürün ki, hər kəs da­yanıb «Burada işini çox gözəl yerinə yetirən bir sü­pür­gə­çi yaşayır» desin.»

İctimai uğur fəlsəfəmin əsası budur: Bir ölkədə bir işi ən yaxşı bilən və ən yaxşı görən kimi tanınan siz olun!

Bir iş seçin. Əvvəlcə o işi ən yaxşı bilən olun. Sonra ən yaxşı görə bilən olun. Ən axırda isə ən yaxşı görən kimi tanınan olun. Bunu əvvəlcə məhəllənizdə reallaşdırın. Nəticə əldə etdikdən sonra ölçünü böyüdün.

Şəhərin ən yaxşısı olmağı sınayın. Sonra ölçünü bir az da böyüdün. Ölkənin ən yaxşısı olmağa çalışın. Buna da nail olduqdan sonra dünyaya açılıb beynəlxalq miqyasda ən yaxşı olmağa çalışın. Hamısı bu qədər! İndi dağılışa bilərsiniz!

Münasibətlərə söykənən uğurlar daha asandır, ancaq başqalarından asılıdır: borcdan borc doğular. Münasibətlər sayəsində gələn uğura insanlar daxilən və həqiqi bir hörmət göstərməzlər. Bu cür insanlara gös­tərilən hörmət xidmətçiyə verilən «çay pulu» kimidir!

İşini yaxşı yerinə yetirməklə qazanılan uğur isə zəka, bacarıq və əmək tələb edir. Bu prosesdə üzülər, yorular, əzginləşərsiniz. Kiçik mükafatları dərhal, böyük mükafatları illər keçəndən sonra alar­sınız. İşinizdə yaxşı olduqca daha az çalışmaqla daha çox fayda əldə edərsiniz.

Maddi gəlirlərdən başqa, mənəvi mükafatlar da qazanarsınız. Yaxşı bir iş gör­mə­yin iftixarla qarışıq sevincini anlatmaq olmaz, ya­şa­nar. İşini, peşəsini yaxşı yerinə yetirmək, eyni zamanda bir ictimai cavabdehlikdir. Almaniyanı iki dünya müharibəsinin xarabalıqları altından çıxaran iki atalar sözü vardır:

1.«Ən böyük vətənpərvərlik öz peşəsini ən yaxşı şəkildə yerinə yetirməkdir.»

2.«İşin kibrit qutusuna çöp yığmaq olsa da, bunu ən yaxşı şəkildə et.»

Bir insanın karyera bacarığını başqaları görmədiyi halda işini nə dərəcədə yaxşı yerinə yetirməsiylə öl­çə­rik. Başqaları görməsələr də, idarə edənləriniz heç tərifləməsələr də, əvəzini tam almasanız da, işinizi yaxşı yerinə yetirirsinizsə, demək, mənim qəlbimin görə Nobel mükafatını almısınız.

Bu özünüzü istismar etdirmək deyil. Uğurunuzun də­yərini bilməyən bir qurumu dəyişdirə bilərsiniz, ancaq mollaya acıqlanıb orucunu pozmaq, o qurumdan küsüb işini pis yerinə yetirmək inkişaf etməyinizə mane olar.

Bu kimi hallar uzun müddət davam edərsə, enerjinizi təcrid edərək karyera xərçəngi yaradar. İşinizi yaxşı yerinə yetirmək qazancımızın qarşılığı deyil, xasiyyətimizin inikasıdır. Ala bilmədiyimizi sandığımız qarşılıq heç gözləmədiyimiz bir yerdən gələr. Bəs işimizdə ən yaxşı olmağa necə nail olacağıq? Təbii ki, olimpik uğur ruhuyla hərəkət edərək!

Nə qədər peşə uğuru məşqləri edirsiniz?

Bir vaxt Milli Olimpiya komandamıza uğur dərsləri keç­mək üçün dəvət edilmişdim. Qarşımda, məşğul olduğu idman növü vücudundan məlum olan bir qrup adam vardı. Onlardan adi günlərinin necə keçdiyini soruşdum. Dörd ildə bir dəfə bir neçə dəqiqəlik yarışa çıxdıqlarını, bunun üçün dörd il boyunca gündə ən azı dörd saat məşq etdiklərini öyrəndim.

Fikirləşdim: bu idmançılar 7 milyard insanla yarışıb dərəcə qazandıqları halda, bir çox insan 70 milyon əhalisi olan ölkəsində, hətta qəsəbəsində belə həyatla ayaqlaşa bilmir!

O anda beynimdə bir işıq yandı! Ortabab insanın uğursuzluğunun ən önəmli səbəbi peşə uğuru üzərində məşq etməməsidir! Bir çoxu sadəcə işini görür, işini daha yaxşı yerinə yetirmək üçün məşq etmək lazım gəldiyindən heç xəbəri yoxdur.

Seminar məşğələsindən sonra bir müxbir rəfiqəmlə axşam yeməyi yeyəcəkdik. Fonda «Nə üsyan, nə etirafdır bu, yalnız narazılıqdır» mahnısı səslənərkən, mənə işində niyə yüksələ bilmədiyini anladırdı. Onunla bərabər bacarıqları olan insanlar bir sıra münasibət oyunlarıyla irəli keçib onun haqqını yediklərini deyirdi. Ona qulaq asarkən birdən soruşdum: « Nə qədər peşə məşqi edirsən?»

Təəccüb etdi: « O nə deməkdir?»

Aramızdakı dialoqun davamı belə idi:

– Qəzetdə dərc olunmayacağını bilə-bilə gündə neçə xəbər yazırsan?

– Niyə belə bir işi etməliyəm ki? Belə bir pis şeyin olmasını istəmərəm, yazdığım xəbərin qəzetdə dərc olunmamasına çox üzülərəm!

– Yaxşı, səncə olimpiya idmançıları nəyə görə hər gün 4 saat məşq edirlər? Güləşin qaydalarını bil­mə­dik­ləri üçünmü? Bir qanteli qaldırmaq Kvant fizikasından daha mürəkkəb bir iş olduğu üçünmü?

– Bilmirəm, heç fikirləşməmişəm. Səncə nəyə görə? Ən azı ucundan-qulağından bir şeylər desənə?

– Peşə uğuru məşqi! Məşq – işimizi daha yaxşı ye­rinə yetirə bilməyimiz üçün təcrübədir, başqaları gör­mə­dən zəif cəhətlərimizi məşqlərlə düzəltmək, güclü cə­hətlərimizdən daha yaxşı faydalanmaq üçün metodlar tapmaq, tapdığımız yeni metodları dəfələrlə tək­rarlayaraq şairanə şəkildə vermək, karyera durumumuzu (formamızı) qorumaq və bir gün ad almaq üçün yarışa çıxdıqda özünəinamla hərəkət edə biləcək bir hala özümüzü hazırlamaqdır.

– Heç belə fikirləşməmişdim. Mənə təklifin nədir?

– Hər gün ən azı bir saat, qəzetdə xəbər olaraq dərc edilməyəcəyini bilə-bilə, sırf məşq olsun deyə bəzi xəbərlər üzərində çalışmalısan. İşini gördüyün müd­də­tin ən azı 10%-i qədər vaxt ayırıb işini daha yaxşı edə bilmək üçün məşq etməlisən. Bu, ağıllı insanların uğur qazanmaq üçün ayırdığı iş vaxtıdır. Hədər ge­dən deyil, uğura yatırılan bir sərmayədir.

– Daha konkret olaraq nə etməliyəm?

– Bir xəbər seç və onu davamlı olaraq daha fərqli, daha maraqlı və daha yaxşı yazmağa çalış. Xəbəri ya­­pışqan hala gətir, oxuyanın beyninə yapışıb qalsın! Hər cür xəbər ola bilər. Üzərində çalışacağın bu xə­mir halında olan xəbəri seçdikdən sonra o xəbəri «bi­şir­mə­mişdən» qabaq beynində çək-çevir edərək fərqli şə­killərdə yazmağa çalış.

Tıxandığın anlarda intellektual xəyal gücüylə başının içinə «başqa beyinlər qoyaraq» fikirləş: Sekspir o xəbəri yazsaydı, necə yazardı? «Nyu-York Tayms»ın həftə sonu əlavəsində çap olunacaq şəkildə yazsaydın, necə yazardın?

Ənənəvi 5N1K qaydalarına görə necə yazardın? Platon o xəbəri dialoq şəklində yazsaydı, necə yazardı? Ya da Monten o xəbərə dair araşdırma yazsaydı, nəyi necə anladardı? Ağlıma ilk gələnlər bunlardır. Bu şəkildə onlarla fərqli metodla dil sınağı etməlisən.

Sonra istəsən yazı­la­rını öz bloqunda yayıb təəssüratları da araşdırıb dəyərləndirə bilərsən. Yaxşı yaza bildiyin yazı üslubunda işini genişləndir. Zəif cəhətlərini gücləndir. Bunları etmək lazımdır, ancaq kifayət deyil.

Qərarlı ol­malı, uzun müddət bunu davam etdirməlisən. Təd­­qiqatlara görə birinci dərəcəli uğur sahibi olmaq istəyirsənsə, ən azı 10 min saat sərf etməlisən! Xə­bər yazmaq bacarığı sümüyünə işləməlidir! Xəbər yazarkən barmaqların klaviaturaya möhtəşəm bir pianoçunun barmaqları pianonun dillərinə toxunduğu kimi toxunmalıdır. Birinci dərəcəli peşə uğuru belə yaranır.

– Ancaq dövr özünü bazara təqdim etmə dövrüdür! Nə qədər yaxşı olduğun deyil, münasibətlərini nə qədər yaxşı qura bilməyin və özünü nə qədər yaxşı satmağın önəmli deyilmi?

– Məncə, qətiyyən belə deyil. Bu, orta səviyyəli uğur qazananların ideologiyasıdır. Bəli, böyük sual bu­dur: olmaq, yoxsa görünmək? Əksəriyyət varmış kimi görünməyi seçər: ağıllıymış, varlıymış, bacarıq­lıymış, xoşbəxtmiş kimi görünməyə çalışır.

İnsanların çoxu uğur qazanan insanları təqlid edərlər; da­xi­lən hər şeyin fərqində olduqları üçün çoxunun özü­nəinamı zəifdir. Sənə məsləhətim budur ki, yaxşı görünməyə çalışma, həqiqətən yaxşı ol.

Auditoriyaya oynamaqdan uzaq ol, güclü bir həqiqət yarat! Uğur qazanan insanları təqlid etmə, həqiqətən uğura nail ol! Yazmağa başladıqda sözcüklərin samurayı ol! Bərabər bacarıq sahibləri arasından münasibət oyun­çusu yüksələ bilər, ancaq birinci dərəcəli peşə uğuru qarşısında heç bir güc davam gətirə bilməz.

Dövrümüzdə dünyadakı ən nəhəng mənbə birinci dərəcəli uğuru olan insanlardır. Ən çox yayılmış insanlar isə imici parlaq, bacarığı aşağı səviyyəli, gözlədikləri yüksək olanlardır! Hər kəs hər şeyi istəyir, ancaq istəklərinə uyğun bacarıq səviyyəsinə sahib olan insanların sayı o qədər azdır ki!

İstehlak edərkən hər şeyin birinci dərəcəli olmasını istəyirik, istehsal edərkən ikinci dərəcəli işlər görürük. Aradakı fərq karyera çatışmazlığımızdır. Sən bu nizama uyma, get və birinci dərəcəli uğur sahibi ol! Atalar demişdir:

«Deşiyi olan muncuq yerdə qalmaz!» Birinci dərəcəli uğur yerdə qalmaz, bir şəkildə yüksələr. Gec ola bilər, ancaq həqiqətən də haqqı çatan insan bir gün mütləq aid olduğu yeri tapar.

– Bəs mətnin mükəmməl hala gəldiyini necə biləcəyəm?

– Antuan de Sent-Ekzüperi demişdir: «Əlavə edi­lə­cək bir şey qalmadığı zaman deyil, çıxarılacaq bir şey qalmadıqda mükəmməlliyə yetişmiş olur.» Artıq-əs­kiksiz birini başqasının üstünə qısqırdan mətnlər ya­zacaq səviyyəyə yetişdiyiniz zaman möhtəşəm bir işin nə olduğunu anlayacaq qədər də fərasətə sahib olur­sunuz. Çətin olan gözəlliyi daşa düşmək deyil, onu yaratmaqdır!

Rəfiqəmə anlatdığım və yeməyinin boğazında ilişib qalmasına səbəb olan peşə uğuru məşqi məfhumu ha­­mıya aiddir. Siz nə qədər peşə uğuru məşqi edirsiniz? Peşə uğurunuz vərdiş halına döndükdə onun üçün sərf etdiyiniz zəhməti hiss etməzsiniz. Aristotelin dediyi kimi: «Madam ki, vərdişlərimizin quluyuq, o zaman yaxşı vərdişləri seçməliyik.»

Vərdişlər haqqında aparılan tədqiqatlar pis vər­diş­lərin öz-özünə yarandığını, bunun əksinə olaraq yaxşı vərdişlərin ancaq əmək sayəsində qazanıldığını göstərir. Həm də yaxşı vərdişlərdən istifadə et­dikcə onların gücləndiyi, istifadə etmədikcə söndüyü də məlumdur.

Məşhur skripkaçı Xeyfets peşə inkişafı üçün məşq etməməyin nəticələrini zarafatla belə anladır: «Bir gün çalışmasam fərqi mən bilərəm, iki gün çalışmasam arvadım, bir həftə çalışmasam dinləyicilərim, bir il çalışmasam o zaman hətta tən­qid­çilər də bilərlər!»

Xəyalınız üçün hərəkətə gəlmək: Ətalətə necə qalib gələ bilərsiniz?

 Adı: İvan İliç Oblomov!

Dünya ədəbiyyatının tənbəllik simvolu. Dincəlmək üçün doğulanların qəhrəmanı. Ölüvay və yorğun ruhlu bir insan. Bukovskidən sonra ən maraqlı «ilbiz».

Rus yazıçısı Qonçarovun «Oblomov» romanının baş qəhrəmanı olan İvan İliç Oblomov çürüməkdə olan feodalizm quruluşunun son varislərindəndir. Bir torpaq sahibi olaraq «ver yeyim, ört yatım» prinsipiylə yaşayaraq yetişdirilir, ancaq ölkəsində baş verən küt­lə­vi dəyişikliklər onu əkinçilikdən əl çəkib böyük şə­hərə köçməyə məcbur edir.

Böyük şəhərin sürətli və coşqun həyatı onun tənbəl və yuxulu ruhuna ağır gəlir. Qızğın bir həyata uyğunlaşa bilmədiyi üçün özünə qapanır. Əvvəlcə «işləri heç bitmədiyi üçün» məmurluqdan əl çəkir.

Sonra «yax­şı geyinməkdən yorulduğu üçün» ictimai yerlərə get­­məkdən imtina edir. Kiçik evində, əynindən çıxarma­dı­ğı məşhur kirli xalatının içində durğun bir həyat sür­məyə başlayır.

Uğurlu bir həyatı mənasız və yorucu hesab edən Ob­lomov üçün tənbəllik müvəqqəti bir ruh halı deyil, bir həyat tərzidir. O, adi bir avara deyil, fəlsəfəli bir tən­bəldir! Heç bir iş görməməsinin sə­bəbi dü­şün­cə­siz­liyi deyil, əksinə, həddən artıq dü­şün­mə­si­dir. Çox «dü­­şüncəli» bir itirəndir!

Əslinə baxsanız, Oblomov da nəyəsə nail olmaq istə­­yir, bir karyera sahibi olmaq, ictimai həyatda özünə bir yer tapmaq, Avropaya səyahət etmək, ma­li­­­kanəsinə qayıdıb işlərini genişləndirmək, evlənib xoş­bəxt bir yuva qurmaq… Bu arzularını necə həyata ke­­çirmək haqqında da tez-tez fikirləşir, ancaq heç bir hərəkətə gəlmir. Hərəkətsiz düşüncələri qərarsızlığa, qə­rarsızlığı biganəliyə, biganəliyi də vaxt keçdikcə hər şeyi itirməyə aparıb çıxarır.

Ətalət dənizinin dibində yaşayan Oblomov tez-tez hə­yatını dəyişmək üçün edilməsi lazım olan şey­lər ba­rədə düşünür. Yaşadığı bu şəraitdə nələr edə bilə­cə­yini, bəzi şeylər etsə də nələrin dəyişməyəcəyini, bu də­yişiklik dövründə nə qədər yorulacağını beynində çək-çevir edir. Sonra lap əvvələ qayıdıb, yenidən fi­kir­ləşir.

Bir də, bir də… eyni palçığa batıb yerində fır­lanan avtomobil təkərləri kimi dövr edir, vücudu hə­min avtomobil kimi yerində yırğalanır, ancaq irəli gedə bilmir!

«Ya indi, ya da heç zaman!»

Oblomovun ən yaxın dostu Ştols onun tam əksinə olaraq aktiv, məqsədli və təşəbbüskar bir insandır. Ştols tez-tez onun tənbəllikdən əl çəkərək silkələnib öz­ünə gəlməsi, bir işin qulpundan yapışması üçün çalışır. Onu ruhlandırmaq üçün «ya indi, ya da heç vaxt!» deyə söhbətlər edir, ancaq nəticə əldə edə bilmir. Axırda əl çəkib onun həyat tərzinə «oblomovçuluq» deyir.

Ömrünün sonuna qədər bütün suallara Oblomovun verdiyi cavab budur: «Günahkar taleyidir!» Hə­qiqəti bütünlüklə bilsə də, nəticələrin cavabdehliyini taleyin üstünə ataraq itirdiklərinin əziyyətini yün­gül­ləş­dirməyə çalışır. Hərəkətsiz həyatıyla sağlamlığını da itirən Oblomov qırx yaşlarında ikən ürək çatışmazlığından ölür.

Hamımızın içində az, ya çox dərəcədə bir «oblomov­çu­luq» var. Hər insanın daxilində eyni zamanda tən­bəl­lik və işgüzarlıq meyli mövcuddur. Önəmli olan han­sının bizə hakim olmasına icazə verməyimizdir.

Sizin həyatınızda «oblomovçuluq» etdiyiniz sahə­lər hansılardır? Nail olmaq istədiyiniz, məşğul olsanız edə biləcəyinizi bildiyiniz halda yenə də məşğul ol­madığınız şeyləri fikirləşin.

Ən sadə şeylər: bir az arıq­lamaq, siqareti tərgitmək, əcnəbi dil öyrənmək, daha çox kitab oxumaq, mütəmadi olaraq idmanla məş­ğul olmaq, bloqunuzu aktuallaşdırmaq, televizora az baxmaq, qazancınızın bir qismini qənaət etmək və s. ola bilər.

Belə hallarda nələr etməyinizin lazım gəldiyini bilirsiniz, necə edəcəyinizi bilirsiniz, etməsəniz nələri itirəcəyinizi, etsəniz, nələri qazanacağınızı bilirsiniz.

Bunlara nail olmaq istədiyinizi də fikirləşirsiniz, ancaq yenə də bir iş görmürsünüz. Tənbəllikdən bu günün işini sabaha təxirə salır, işdən əliniz soyuyur və işdən imtina edirsiniz. Niyə? Sizi dayandıran nədir? Ətalət!

«Bizimki zəkalı, ancaq tənbəl bir uşaqdır!»

Ətalət halına tipik bir nümunə zəkalı olduğu hal­da dərslərinə yaxşı hazırlaşmayan bir şagirdin və­ziy­yə­tidir. Uğur qazanmaq üçün üç şeyin: baş, bir neçə ki­tab və bir az da özünü cəmləmək kifayət etsə də, uşağınız dərslərini yaxşı oxumur. Onu yanınıza çağırıb aşağıdakı sualları versəniz, ətalətli bir şagirdin ana­tomiyasını görə bilərsiniz:

– Bacarıqlı (yaxşı oxuyan) bir şagird olmaq istə­yirsən?

– Bəli!

– Bunun üçün nə etmək lazım gəldiyini bilirsən?

– Bəli!

– Bunun üçün dərsə necə hazırlaşmaq lazım olduğunu bilirsən?

– Bəli!

– Dərslərini oxumasan nələri itirəcəyini bilirsən?

– Bəli!

– Dərslərini yaxşı oxuyub nələr qazanacağını bilirsən?

– Bəli!

– Əl-qolunu bağlayıb dərslərini hazırlamaqda sənə mane olan kimsə var?

– Xeyr!

– O zaman səni dayandıran nədir?

– Bilmirəm!

Ətalətdən qurtulmağın ilk addımı ətalət halında yaşadığını bilməkdir. Bu barədə sizi xəbərdar etməliyəm: bu cür uşaqlar ətalət halında olduqlarının fərqində olmaya bilərlər, ancaq zəkalarının fərqindədirlər!

Zəkalı, ancaq tənbəl bir uşağı atası yanına çağırır:

– Dərslərin çox pisdir. İnternetdə, telefonla hey yoldaşlarınla danışırsan. Atatürk sənin yaşında olanda ölkəni xilas etmək planını hazırlayırdı!

Oğlunun cavabı gecikmir: «Haqlısan ata, ancaq sə­nin yaşında olarkən də ölkəni xilas edib respublika pre­zidenti olmuşdu!»

Hər evdə bir ətalətli var!

Uğur qazanmaq üçün xəyallar quran, hədəflər müəy­­yənləşdirən, planlar hazırlayan, ancaq heç cür fəaliy­yətə başlamayan insanların problemi ətalət halında yaşamaqlarından ibarətdir.

Ətalət «atil» kökündən gəlir. Fizika elmində «hə­rəkət­sizlik halı», sosial elmlərdə «hərəkət qa­bi­liy­yə­tində zəiflik» deməkdir. Ətalət – məqsədi üçün hə­rə­kətə gələ bilməmək, hərəkətə gəlsə də, başladığı işi bitirə bilməmək, ya da çalışdığı zaman çox yavaş hə­rə­kət etməkdir.

«Ətalətli» insanı necə tanımaq olar? Tənbəllik, ümid­sizlik, miskinlik, bədbinlik, həvəssizlik, ölüvaylıq ətalətli insanların xarakterik xüsusiyyətləridir. «Üstünə ölü torpağı səpilmiş kimi hərəkət etmək» və «yumurta qapıya gəlmədən hərəkətə keçməmək» tipik ətalət göstəriciləridir.

Bəzi insanlar həyatın müəyyən bir sahəsində, bə­zi­lə­ri hər sahədə ətalət içindədirlər. Bəziləri bir müddət əta­lətdə olduqları halda, bəziləri fasiləsiz olaraq ətalət halında yaşayarlar. Xroniki ətalətlilər iş görərkən onu tez-tez başqa vaxta təxirə salar, süründürməçilik edər, bəhanələr taparlar.

Həyata baxışları ahu-zarlı, tənqidi, qayğılıdır. Bunu görə də yaşamaq sevincləri də azdır. İşlərini gördükləri zaman filmlərdəki yavaşıdılmış kadrlardakı templə hərəkət edərlər. Belə bir adama müraciət etdiyiniz zaman hətta başını qaldırmadan qaşını qaldıraraq sizə baxar!

Ətalətli adam problemlərini bilir. Həll yollarını da görür. Həll edilmədiyi üçün narahat da olur. Ancaq yenə də heç nə etməyib gözləyir. Qarşısında un, yağ, şəkər və hazırlama qaydası vardır, ancaq halva ərsəyə gəlməz.

Ətalət bəşəri və çox yayılmış bir ruh halıdır. Şekspirin əfsanəvi qəhrəmanı Hamletin «Olum, ya ölüm» məsələsi də ətalətlə bağlıdır.

«Bilmirəm.

Uğura nail olmaq üçün iradəm, gücüm, istəyim və köməkçilərim var ikən

Niyə hələ də gözlədiyimi!»

Təlim edilmiş çarəsizlik yaşayan adam bir şeyə nail ola bilməyəcəyinə inandığı üçün hərəkətə gəlmirsə, ətalətli adam edə biləcəyinə inansa da hərəkətə gəlmir. O, cəsarətiylə bərabər, taqətini də itirib. Təlim edilmiş çarəsizlik zaman getdikcə ətalətə çevrilir.

Olduqları yerdə zaman keçdikcə ətalətə səbəb olan bəzi xəstəhal düşüncə və inanclar bunlardır:

Dəyişməzlik inancı: «Belə gəlib, belə də gedər!»

Təsirsizlik inancı: «Bu, işə yaramaz ki!»

Çarəsizlik inancı: «Etsəm, nə dəyişəcək ki?»

Təxirə salmaqlıq inancı: «Bunu sonra edərəm!»

Mənasızlıq inancı: «Bunu etməyimi istəmələri çox cə­fəng şeydir!»

Nəzarətsizlik inancı: «Bunu etmək mənim əlimdə de­yil ki!»

Çatışmazlıq inancı: «Bu iş mənlik deyil, zibilini çıxaracağam!»

Mükəmməlçilik inancı: «Ən yaxşısını edə biləcək səviyyəyə gələnə qədər heç bir şey etməməliyəm!»

 Ətalət tipini tanı:

Beynin daha çox ətalətlidir, ya bədənin?

«İnsan nə qəribə maşındır! İçinə çörək, şərab, balıq və turp atırsınız, bayıra ahlar, qəhqəhələr, yuxu­gör­mə­lər, xəyallar, arzular çıxır» – deyə Kazancakis yazır. Nə düşündüyümüz və nə hiss etdiyimiz vücud quruluşumuzun da imkanları daxilində nə edəcəyimizi, ya da etməyəcəyimizi müəyyən edir.

Nəticədə ya hə­rəkət, ya da ətalət halı yaranır. Hər ikisini də da­xi­limizdəki eyni sistem yaradır. Başımıza gələn ha­di­sə­lərin necəliyi deyil, onları yozma tərzimiz bizi ya hə­rəkətə gətirir, ya da ətalət halına salır.

Ətalət olduğu yerə görə iki yerə ayrılır: Beyin əta­lə­ti, bədən ətaləti. Bu ikisinin arasında əlaqə vardır, qar­şılıqlı olaraq bir-birlərini qidalandırırlar. Nə yedi­yi­niz və nə yemədiyiniz, nə düşündüyünüz və nə dü­şün­mədiyiniz bir araya gələrək nə hiss edəcəyinizə və nə hiss etməyəcəyinizə təsir edərək nə edəcəyinizi və nə etməyəcəyinizi müəyyən edirlər!

Ətalət əslində beyində başlayır. Beynin ətaləti də öz içində iki yerə ayrılır: Düşüncələrdəki ətalət və hissiyyatdakı ətalət. Həssas ətalət bir şey etmək istəyini unutmaq, intellektual ətalət isə nəyi niyə etdiyin haqda düşünməməkdir. Həssas ətalət könül yorğunluğu, düşüncə ətaləti ağıl durğunluğudur.

İntellektual ətalət beyin hüceyrələrini erkən fəaliy­yət­­sizliyə sövq edib passiv və ləng işləyən bir başla ya­­şamaqdır. Qədim bir rus hekayəsində nəql edilir ki, hansısa hərbi qarnizona yeni komandir təyin olu­nur. İlk gün ətrafı gəzərkən bir tarlanın ortasında ke­­şikçi budkası diqqətini cəlb edir.

Orada nə üçün ke­şik çəkildiyini soruşur. Hamı təəccüblə bir-birinə ba­xır, heç kim bunu fikirləşməmişdi! Komandir bunun araşdırılmasını təkidlə tələb edir. Axırda istefada olan birindən soruşurlar. Neçə il əvvəl orada inşaat ma­­terialları saxlanılırmış, oğurlanmaması üçün yanına gözətçi qoyulubmuş.

Bir müddətdən sonra inşaat ma­­terialları daşınmış, hətta inşaat da başa çatmış olsa da, keşik yeri illərlə davam etmişdir! Bu, nəyi nə üçün etdiyini düşünmədən yaşamağın tipik hekayəsidir.

Sizin həyatınızdakı lazımsız «keşik budkaları» nə­lər­dir? Sisteminizi yoran mənasız ətalətlər hansılardır? Xalının altına süpürdüyünüz, üz-üzə gəlməkdən qaç­dığınız, qərar qəbul etməyə qorxduğunuz aktual, mü­hüm suallar (mövzular) nələrdir?

Təsirli insan olmaq, nələri etdiyiniz qədər nələri et­məkdən vaz keçdiyinizlə də bağlıdır. İdarəçi Peter Drukker ilin əvvəlində «görüləcək işlərin siyahısı» yerinə, «daha görülməyəcək işlərin siyahısı»nı ha­zırlamağı təklif edirdi. Həyatınızdan qaldırılıb gö­tü­rülməsi lazım olan gərəksiz «keşik budkaları» barədə ciddi düşünməyinizi təklif edirəm.

Ətalət araşdırmaları nələri göstərir?

Uğur relslərinin keçdiyi yerdə ətalətin iki ən çətin stan­­siyası var. İnsanlar uğur qazanmamışdan qabaq özü­­nəinam çatışmazlığından, uğur qazandıqdan son­ra isə xudbinliyin çoxluğundan ətalətə düşməyə meyil­lidirlər.

Tükənmişlik sindromu (burn-out) ilə bağlı aparılan tədqiqatlar, karyerasına heç bir əhəmiyyət ver­mə­yən­lərlə həddən artıq əhəmiyyət verənlərin ətalətə və tükənmişliyə daha meyilli olduqlarını gös­tər­mişdir.

Həddən artıq əhəmiyyət verənlərin ətalətə düş­mə səbəbi, özlərini daha çox dəftərxananın xırda-para işlərilə məşğul edərək enerjilərini lazımsız yer­lə­rə sərf edir və əsl işlərini görməyə güclərinin qalmamasıdır.

Fərdi-zidd xüsusiyyətlərinə baxmayaraq, həddən artıq mükəmməlçilərlə başdan sovdalar da ətalətə meyillidirlər. «Mükəmməl bir şey edə biləcək səviy­yə­yə gələnə qədər heç bir şey etməyəcəyəm» demək əta­lə­tə salan bir məntiq yürütmə tərzidir.

Bunun yerinə ya­ponların kaizen prinsipini mənimsəyib, təməl bacarığa sahib olduqdan sonra istehsala keçib sürətli və cəld bir şəkildə hər şeyi yaxşılaşdırmaq gözəl fikirdir. Bir xəyalı uzun müddət daxilinizdə təkrarlayıb heç bir hərəkətə keçməsəniz, xəyallarınız içinizdə kiflənə bilər!

Ətalətdən baş açmağı öyrənmək üzgüçülük dərsinə oxşayır: bilikdən çox bacarığa, fikirdən çox fəaliyyətə, bilməkdən çox tətbiq etməyə söykənir. Bu deyilənləri bilən, ancaq istifadə etməyən insanlar öz yerlərində saymaqda davam edəcəklər. İnsanlar bilmə və etmə tərz­lərinə görə dörd yerə ayrılırlar. Bilən və edənlər idealdır. Bilib, ancaq etməyənlər ətalətlidir.

Edib, an­caq bilməyənlər təhlükəlidir. Edə bilməyənlər və et­mə­yənlər həyatın plombu, doldurulma (dərmə-deşiyi tut­maq üçün) materiallarıdır.

Ətalətlə mübarizəyə dair fəaliyyət planı

Ən vacib suala gəlib çatdıq: İnsanlar nə üçün əta­lət­dən xilas ola bilmirlər?

Birincisi, çox adam ətalət halında yaşadığının fər­qin­də də deyil. İkincisi, bəzi adamlar ətalətin səbəbini öz daxilində yox, kənarda axtarırlar. Buna görə də öz­lərinin deyil, ətrafdakıların inkişaf etmələrini göz­lə­yirlər. Gözlədikləri xarici dəyişiklik olmayınca əta­lət­ləri daha da dərinləşir. Üçüncüsü, bir çox adam əta­lətdən xilas olmaq üçün ehtiyac duyduğu «necə edi­lir» biliyinə sahib deyil.

Bir qrup insan isə ətalətdən baş çıxarmağın yollarını da bilirlər, ancaq bundan istifadə etmədikləri üçün ol­duqları yerdə sayırlar. «Heç kim öz tərində boğulmadı» deyən köşə yazarı Ann Landers tənbəlliklə uğu­run qarşılığını qısaca belə anladır: «Tanrı bizə iki də­yirmi orqan verdi, biri oturmaq, digəri düşünmək üçün. Uğurunuz hansını daha çox istifadə etməyinizlə bağlıdır!»

Ətalətlə mübarizə bacarığının inkişaf etdirilməsinin iki mərhələsi vardır. Birincisi, özünü hərəkətə gətirə bil­mək bacarığına sahib olmaqdır. İkincisi, hərəkətə gəldikdən sonra nəticə əldə edənə qədər sürətli, məqsədyönlü və həyəcanlı bir şəkildə irəliləmə intizamı yaratmaqdır.

Ətalətlə mübarizədə çətin olan şey ilk addımı atmaqdır. Fizika qanunlarına görə dayanan bir əşyanı hə­rəkət etdirmək üçün lazım olan enerji, hərəkət edən bir əşyanın hərəkətini davam etdirməsi üçün lazım olan enerjidən daha çoxdur.

Xarab olmuş bir av­tomobili itələyərkən onu yerindən tərpətmək üçün la­zım olan güc, təkərlər fırlandıqdan sonra lazım olan gücdən daha çoxdur. Buna fizikada ətalət anı (hərəkətsizliyin dirənməsi) deyilir.

Tənbəl bir adamı hərəkətə gətirmək üçün çətin olan iş ilk hərəkəti et­dir­mək­dir. Ondan sonra işlər qar topası kimi yuvarlanaraq böyüyür. Təbii ki, qar topasının irəliləməsi üçün uyğun bir yerə yuvarladılması da vacibdir!

Ətalət haqqında maraqlı bir paradoks həqiqət vardır. «Ətalətdə olduğumuz üçün hərəkətə gəlmirik» deyil, «hərəkətə gəlmədiyimiz üçün ətalətdə oluruq». Əv­vəlcə istəyib sonra hərəkətə gəlməyi gözləməkdən yo­ruldunuzsa, onda tərsinə edin, əvvəlcə hərəkətə başlayın, sonra istəməyi sınayın. Professor Uilyam Ceyms demişdir: «Davranış duyğunu doğurur».

Özünü hərəkətə gətirmək üçün dörd ənənəvi yol

Bir işi və ya vəzifəni yerinə yetirməsi lazım olan, an­­caq bunu etmək istəməyən bir insan fikirləşək. Bu in­sanın o işi özünə gördürmək üçün əlində dörd va­sitə vardır:

1.Daxildən motivasiya olma yolu: «Bir işi görməyim üçün istəyim olmalıdır» deyə fikirləşənlərin ən çox is­tifadə etdikləri yoldur. Fərd o vəzifəni yerinə yetir­mək istəyinin (motivasiyanın) daxilində yaranmasını göz­ləyər, ya da özünü ruhlandıraraq o istəyi yaratmağa çalışır. İstək yaranarsa, bu yol işə yarayar, ancaq se­­vilməyən işlər qarşısında bu yanaşma problem yaradır.

2.Xaricdən motivasiya edilmə yolu: Bu yoldan sıx is­­tifadə edərək «Kimlərsə, yaxud nələrsə məni ruhlandırsa, o zaman bu işi görmək istəyirəm» deyə düşünür. Fərd bir ruhlandırıcı axtarışındadır. Bu bir insan, musiqi, kitab, film, məkan və s. ola bilər.

Bu metod ilk hərəkətə başlamaqda işə yaraya bilir, ancaq axırda davamlılıq problemi yaranır. Ətalətin ən böyük ça­rə­si motivasiyadır, ancaq motivasiya bir duyğudur və duy­ğular anbara yığılıb saxlanılan bir şey deyildir!

3.Daxili intizam yolu: İradənin gücündən istifadə edərək özünü daxildən məcbur edib o işi özünə gör­dü­rə bilməkdir. Fərd öz-özünə deməlidir ki, bu işi gör­mə­yim lazımdır, xobbim deyil, bu vəzifəmdir, istəsəm də, istəməsəm də bunu etməliyəm. Həm xaricə bağlı ol­ması, həm də davamlılıq nöqteyi-nəzərindən üstün cə­hətlərinin olmasına görə yararlı bir yoldur.

4.Xarici intizam yolu: Bu qrupdakılar «başı üs­tün­də birisi olmasa çalışa bilməyən», daxili intizam əski­k­liyinin üstünü bir avtoritetin xarici intizamıyla ör­tən insanlardır. Bu insanlarda bir növ «avtoritet asılılığı» vardır.

Erix Frommun «azadlıqdan qaçış sindromu» dediyi halı yaşayar, azadlığın mə­su­­liyyətini öz üzərilərinə götürməkdən qorxarlar. Məktəbdə müəl­lim­ləri, evdə ata-anaları, hərbi xidmətdə komandirləri, iş yerlərində müdirləri onları məcbur etməsə, iş­lə­məz­lər (işləyə bilməzlər).

Bir vəzifə qarşısında ağılla­rı­na gələn ilk reaksiya bu işdən geri çəkilməkdir. Xarici intizam asılılığı ilə avtoritet cəmiy­yət arasında bir əlaqə vardır, bir-birini qidalandırar, bir-birindən qidalanarlar.

Təxmin edə biləcəyiniz kimi mənim bəyəndiyim üçüncü yoldur. Qlobal dalğalar halında yayılan həzz gə­­tirici və rahatlıq xarakterli yeni yaşayış mə­dəniy­yə­tin­də iradə gücü köhnə dəbli məfhum kimi gö­rün­sə də, daxili intizam, mexaniki nəzarət, iradə gücü hər dövrdə, hər qrupda, hər vəziyyətdə ən çox işə yara­yan uğura nail olma vasitəsidir.

İradə gücüylə özünə­nə­za­rət edə bilmək uğurlu həyatın başlanğıc nöq­təsidir. Uğur qazana bilməyənlər əvvəlcə özlərinə məğlub olurlar. Zəfər də, məğlubiyyət də iradə gücün­dən is­ti­fa­də anlarında müəyyən olur.

«Hər şey səninlə başlayır» fəlsəfəsi fərdin iradə gü­cünə söykənir. Daxili hakimiyyətini qura bilməmiş bir insanın xarici aləmdə hakim olmayacağını təlqin edər. Uğur insanla, insan iradəylə formalaşır. İnsanın nə­­zarət bacarığı iradə gücündən yaranır. Yudit Viorst hə­yatdakı ən böyük qüvvəni belə tərif edir: «Güc de­yi­lən şey boş əllə bir şokoladı dörd yerə bölə bilmək, sonra da parçalardan yalnız birini yeyə bilmək bacarı­ğıdır!»

Bu dörd vasitədən təkcə birinə istinad etmək yerinə, vəziyyətə uyğun olaraq lazım olanından istifadə etmək də mümkündür. Uğur yolçuluğunu bir gəminin irəliləməsinə bənzətsək, gəminin yelkənləri motivasiyayla, mühərrikləri isə iradə gücü ilə müqayisə edilə bilər. Külək biz istəyən tərəfə əsərsə, yelkənləri açıb yola davam edə, külək əks tərəfdən əsərsə, yelkənləri endirib iradə gücünü işə sala bilərik.

Edilməsi lazım olan işlər və edilməsi zövq verən işlər

Uğur qazanan insanların tərcümeyi-halından mə­lum olur ki, insanlar arasındakı bacarıq fərqini təyin edən şey sevdikləri işləri həyata keçirmək tərzindən çox, sevmədikləri işləri görmələridir. Sevdiyi işi hamı dərhal bir-birinə oxşar şəkildə yerinə yetirər! An­caq bir adamın etmək istəmədiyi, ancaq etmək məc­buriyyətində qaldığı işlər qarşısındakı tərzi onun qazananlardan, yoxsa itirənlərdən olacağını müəy­yən­ləş­dirər.

Universitetə qəbul imtahanına hazırlaşan bir nəfəri fərz edək. Etməsi lazım olan şey dərslərini öy­rən­mək­dir, ancaq ürəyi o anda bunu istəmir. Etməsi lazım olan şeylə etmək istədiyi şey mübarizə aparır. Bu an onun öz taleyi ilə görüş anıdır. Özünə məğlub olmaq, ya da tənbəlliyinə qalib gəlmək – budur onun böyük mü­haribəsi!

Bu cür anlar uğurun insanı «sınadığı» anlardır. O an Həyatın Seçmə İmtahanıdır (HSİ) və universitet imtahanından daha önəmlidir. Universitetə qəbul imtahanı həyatda bir gün olar, HSİ isə hər gün. Nə yeyəcəyinizə qərar verərkən, pulunuzu nəyə xərcləyəcəyinizi düşünərkən, dərs hazırlayarkən tez-tez HSİ qarşınıza çıxar.

Uğur intizamı yüksək olanlar görülməsi lazım olan işləri lazım olan vaxtda, lazım olan şəkildə istəsələr də, istəməsələr də, görərlər. Vəzifə duyğuları ani, gözlənilməz istəklərindən daha güclüdür. Bu insanlar bəzilərinin sandığı kimi zövqsüz insanlar deyil, sadəcə zövqü təxirə salmaq bacarıqları yüksək olan insanlardır.

Bilirlər ki, nəticələrin mükafatı bu pro­ses­dəki bütün xərcləri ödəyəcəkdir. Xüsusilə də avtoma­tik nəzarət bacarığı inkişaf etdikcə, insan get-gedə ira­də­nin yaratdığı təzyiqi də çox hiss etməz. Karl Yunq belə demişdir: «Azad iradə, görmək məcburiyyətində ol­duğu işi oynayıb-gülərək görmə bacarığıdır!»

İradəsi zəif olan insanlar isə zövq verən işləri dərhal ye­rinə yetirər, lazım olan, ancaq görmək istəmədikləri iş­ləri uzunmüddətli təxirə salarlar. İşlər üst-üstə qalanıb artıq təxirə salınması mümkün olmayan bir hala gəl­diyi zaman, əvvəlcə başqalarını təqsirləndirir, sonra öz-özünə deyinir, sonra təqsirkar olduğunu hiss edir, sonra əsəbləri gərilir və «son dəqiqə»də işləri yetiş­dirməyə çalışırlar.

Alınan nəticə qaneedici olmur, ala-yarımçıq olur. Atalar demişkən: «Könülsüz yeyilən aş ya qarın ağrıdar, ya da baş!» Elə buna görə də belə insanların uğursuz, bədbəxt və yoxsul həyat sürdüklərinə təəccüb etmək lazım deyil.

Həyatın öz içində tutarlı bir riyazi uyğunluq var. Məncə, əsl qarışıq olan həyatın mexanizmi deyil, insanların başlarıdır! Hissə-hissə və qısamüddətli deyil, uzunmüddətli və bütövlükdə baxsanız, həyat mümkün olduğu qədər haqqa bağlıdır.

İnsanlar edilməsi lazım olduğu halda etdikləriylə qazandıqları həyatı yaşayırlar. Bu qanunun istisnası təyyarə qəzası kimi nəzarət edilməsi mümkün olmayan pis hadisələrdir. Bu cür hallarda «haqq etmə» məntiqiylə düşünməmək lazımdır.

Vücud ətalətinə qalib gəlmək: Həyat enerjimizi artırmaq üçün nələr edə bilərik?

Düşüncə ətalətindən başqa vücud ətaləti də vardır. Vücud ətaləti tarazlaşdırılmamış qidalanma, hə­rə­kət­siz (oturaq) çalışma, xəstəliklər və s. sə­bəb­lər­dən yaranır. Tutqun havalarda və qış aylarında özünü daha çox göstərir. Günəş işığı olmadıqda isə koalasayaq dav­ranar, hərəkətləri yavaşıyar, heç nə etmək istəməz.

İdeal olan şey həkim və ya diyetoloqun sizin vücu­du­nuza və sağlamlığınıza uyğun enerji artırma proqramı hazırlamasıdır. Bilirik ki, bir çox ətalətli insan buna əməl etməyəcəkdir! Buna görə də öz etdiklərimin bə­zilərini sizə anlatmağa məcburam.

Qış aylarında hər gün nar və portağal şirələrini qarışdırıb içməyi təklif edirəm. Həftədə ən azı iki gün kütüm balığı kimi yağlı balıqlardan yesəniz, intellektual fəaliyyətiniz artacaq. İnsanın enerji səviyyəsinə birbaşa təsir edən C, B, D kimi vitaminləri (mümkünsə qida şəklində) mütəmadi olaraq qəbul etməyə çalışmalısınız.

İntellektual ətalətə qarşı karbohidrat və zülal çatışmazlığını aradan qaldırmalısınız. Xolesterol çoxluğu və dəmir çatışmazlığı ətalətə sürükləyə bilir. Qanınızdakı dəyişiklikləri izləməlisiniz. Beyninizin ətalətə düşməməsi üçün hər gün 1-1,5 litrə qədər su içməlisiniz. Gündə yarım saata qədər piyada gəzməli, mütəmadi olaraq idmanla məşğul olmağa çalışmalısınız. Unutmayın: çevik beyin hərəkətli vücudda olur!

Ətalətdən səfalətə: Heç bir canlının ətaləti əbədiyyətə qədər davam etməz!

Ətalətə dair hürküdücü həqiqət budur: «Heç bir can­­lının ətalət halı əbədiyyətə qədər davam etməz!» Ya siz ətalətə son qoyursınız, ya da bir bəla gələr, əta­lə­tinizə son qoyar. «Tərgitmək məndən asılı deyil» de­diyiniz siqareti, xərçəng diaqnozu sizə qoyulduqda üç saniyədə tərgidərsiniz! Ətalətli bir insan hər gün özü­nə bu sualı verməlidir: «Bu gün etmədiklərimin nə­ticələri gələcəkdə necə olacaq?»

Ətalət həyatınızı məhv edərkən tək çalışmır, bu məsələdə şəriklərini təşkilatlandırır. Ətalət beş nə­fər­lik təxribat qrupunun üçüncü elementidir. Belə ki, cəhalət qəfləti, qəflət ətaləti, ətalət səfaləti, səfalət fəla­kə­ti gətirir!

Cahil nə edilməsi lazım olan şeyi görmək istə­məz, qafil edilməsi lazım olan şeyə əhəmiyyət ver­məz, ətalətli adam edilməsi lazım olan şeyi etməz. Edil­məsi lazım olan şeylər edilmədikdə, insan zaman keç­dikcə səfil bir hala düşər və ən axırda fəlakət gəlib zəif­ləmiş olan bu adamın ətini sümüyündən ayırır!

Bu çökdürücü, dağıdıcı proses insanlara aid olduğu kimi ailələrə, şirkətlərə və dövlətlərə də aiddir. Atatürk bir çıxışında bunu vurğulayır: «İşləmədən rahat ya­şamağın yollarını vərdiş halına gətirmiş millətlər, əvvəl mənəviyyatlarını, sonra hürriyyətlərini, ən axırda da gələcəklərini itirməyə məhkumdurlar!»

Ətalət haqqında iki kitab müəllfi olaraq anlada bilə­cəyim çox şey var, ancaq bu kitabın mövzusu təkcə ətalət deyil. «Ətalət mücahidi» olmaq istəyənlər «Fərdi ətalətə qalib gəlmək» kitabımda bu suallara ətraflı cavab tapa bilərlər.

Maneələri dəf etmək və nəticəyə nail olmaq: Bir qapını qırx dəfə, ya qırx qapını bir dəfə döymək lazımdır?

 Qədim bir Çin hekayəsidir:

Bir kənddə yaşlı və bilikli adam yaşayırmış. Çox yoxsul imiş, ancaq hətta kralın da həsəd apardığı bir atı varmış. Kral bu ata görə qocaya az qala xəzinəsinin yarısını təklif etmiş, ancaq kişi atı satmamışdı. «Bu mənim üçün təkcə at deyil, bir dostdur, insan da dostunu satarmı?» demişdi.

Bir səhər durub görürlər ki, at yoxdur. Kəndlilər qocanın başına toplaşırlar. «Ay axmaq qoca, bu atı səndə qoymayacaqları, oğurlayacaqları sənə məlum idi. Krala satsaydın, ömrünün axırına qədər bəy kimi yaşayardın. İndi nə pulun var, nə də atın» – deyirlər.

Qoca: «Qərar verməyə tələsməyin» – deyir. «Sadəcə deyin ki, at itib, çünki həqiqət olan təkcə budur. Qalanları sizin fikrinizdir! Atımın yoxa çıxması bir bədbəxtlikdir, yoxsa bir şansdır, hələ ki, bilə bilmərik.»

Kəndlilər qəhqəhə çəkib qocaya gülürlər. Aradan on beş gün keçməmiş qəflətən at qayıdıb gəlir. Demə, atı heç oğurlamayıblarmış, özbaşına çıxıb dağlara gedibmiş. Qayıdanda da vadidən on iki vəhşi atı özüylə bərabər gətirmişdi. Bunu görən kənd adamları yığışıb qocadan üzr istəyirlər.

«Yaxşı» – deyirlər. «Sən haqlı çıxdın. Atının yoxa çıxması bədbəxtlik deyil, sənin üçün sanki bir dövlət quşu oldu. İndi bir ilxın var.»

«Qərar verməyə yenə tələsirsiniz» – qoca deyir. «Sadəcə atın qayıtdığını söyləyin. Bilinən həqiqət ancaq budur. Bundan sonra nə olacağını hələ ki, bilmirik. Bu hələ başlanğıcdır.»

Kəndlilər bu dəfə açıq şəkildə rişxənd etmirlər, ancaq ürəklərində «Bu adam həqiqətən də maymaqdır» – deyə düşünürlər.

Bir həftə keçməmiş qocanın bircə oğlu atları əhliləşdirməyə çalışarkən atdan yıxılır və qılçası sınır. Ailəni dolandıran oğul uzun müddət yataqda qalası olur. Kəndlilər yenə də qocanın yanına gəlib: «Bu dəfə də haqlı çıxdın» – deyirlər. «Bu atlara görə tək oğlun da uzun müddət yataqda qalacaq. Sənə baxası başqa bir adamın da yoxdur. İndi əvvəlkindən də kasıb, əvvəlkindən də yazıq olacaqsan.»

Müdrik qoca: «Siz tez qərar vermək xəstəliyinə tutulmusunuz» – deyə cavab verir. «Bu qədər tələsməyin. Oğlumun qılçası sınıb. Həqiqət budur. Qalanları sizin yozmanızdır, fərziyyənizdir. Həyat belə hissə-hissə gələr və sonra nə olacağı öncədən bildirilməz.»

Bir neçə həftədən sonra düşmənlər çox böyük bir ordu ilə ölkəyə hücum edirlər. Kral son bir ümidlə əli silah tutan hər kəsi səfərbər edir. Kəndə gələn mə­mur­lar qocanın qılçası sınmış oğlundan başqa kəndin bü­tün gənclərini səfərbər edirlər. Kəndi matəm bürüyür. Çünki bu müharibədə qalib gəlmək mümkün de­yildi. Gedən gənclərin ya öləcəklərini, ya da əsir dü­şə­cək­lə­ri­ni hamı bilirdi.

Kəndlilər yenə də qocanın yanına gəlirlər: «Yenə də haqlı olduğun təsdiqləndi» – deyirlər. «Oğlunun qılçası sınsa da, heç olmasa yanındadır. Ancaq bizimkilər bəl­kə də heç qayıtmadılar. Oğlunun qılçasının sınması bədbəxtlik deyil, əsl şansmış.»

« Siz tez qərar verməyə davam edin» – qoca deyir. « Bi­­linən bir həqiqət var ki, mənim oğlum yanımdadır, si­­zinkilər əsgərlikdə… Bunların hansının bəxtəvərlik, han­­sının bədbəxtlik olduğunu kim bilər ki?..»

Bu hekayədən nə kimi nəticə çıxarmaq olar?

1.İnsanın bir hadisəyə dair tez qərar verməsi onu anlamaq bacarığını zəiflədir. Hadisələri tam şəkildə deyil, hissə-hissə dərk etdiyimiz üçün bir çox şeyi nəzərdən qaçırırıq.

2.Hər şeyin zaman keçdikcə mütləq nəticəsi olacağını göstərir!

3.Mədəniyyətimizdəki «Xeyirli olsun!» ifadəsi hə­dər yerə yaranmamışdı.

İlk cəhdində istədiyi nəticəni almayıb dərhal «baca­rıq­sızam» deyə düşünmək müdrik qocanın yanında tez-tez pərt olan kənd adamlarının düşünmə tərzinə bən­zəyir. Ancaq hekayədən göründüyü kimi təbiətdə yaxşı və ya pis, uğurlu və ya uğursuz yoxdur, sadəcə nəticələr var. Nəticə – konkret olan tək şeydir. Uğur qazanmaq və ya uğursuzluğa uğramaq bir yozmadır, dəyərləndirmədir.

Əldə edilən bir uğurlu nəticə özündən əvvəlki bütün uğursuzluqları uğura çevirir

İlk maneədə və bir məğlubiyyətdən sonra geri çə­kil­məyin səbəbinin böyük mənzərəni görə bilməmək ol­­duğunu düşünürəm. Fransanın əfsanəvi dövlət xadimi Şarl de Qoll: «Müharibəni uduza bilərik, ancaq sa­vaşımızı uduzmarıq» – deyərək zəfər qazanmışdı. Sonda qazanılmış zəfər aradakı məğlubiyyətləri heçə en­dirir.

Həyatda bir cəbhədə məğlub ola bilərsiniz, amma «xətti müdafiə» (müdafiə xətti) deyil, «səthi mü­dafiə» (sahə müdafiəsi) quraraq mübarizənizi uza­dıb son qalibiyyətlə aradakı məğlubiyyətləri heçə en­di­rərək qəti qələbənizi elan edə bilərsiniz.

İnsan həyatında böyük əziyyətlərin ən çox olduğu yer, sonu uğurla bitən bir ömrün baş tərəfidir. Sonu uğur­la bitirsə, əvvəlkilər artıq təfərrüatdır! Nəticə hasil olduqda tər qoxusu ətirə dönür!

Həyat oyunlarında ilk qolun kimin qapısına vurulması deyil, qalibiyyət qolunu kimin vurması önəm­li­dir. Uğursuzluğu sıfıra, uğuru birə bənzədirəm. Altı ədəd sıfır bir yerdə olduqları halda heç bir gücə sahib deyil­lər və əhəmiyyətləri yoxdur.

Onların qabağına 1 gələn zaman dərhal milyona çevrilirlər! Uğurlu bir nəticə qazanmaq da eynilə bunun kimi olur və uğursuzluqları bir anda uğura çevirir. Bir uğurla bir an içində bütün işlər dəyişir.

Bu bölümdəki mövzumuz həyat boyu qazandığımız nəticələrdir. İki cür nəticə vardır. Birincisi: özü yaranan nəticələr. İkincisi: bizim öz məqsədlərimizə uyğun olaraq planlaşdırıb həyata keçirdiklərimiz. Ey­ni­lə özbaşına əmələ gələn yabanı otlarla bizim əkib-be­cərdiyimiz ev bitkiləri (mədəni bitkilər) kimi.

Yabanı nəticələri biz nəzarət altında saxlaya bilmərik, tut­duğumuz mövqeyə görə onlardan faydalana bilər və ya zərər görə bilərik. Ticarət bacarığı yüksək olan «für­sətçi» insanlar bu yabanı nəticələrdən faydalanmağı yaxşı bilirlər. Bizim mövzumuz isə daha çox öz tar­lamızda yetişdirdiklərimizin nəticələridir.

Uğur qazanmaq, öz məqsədinə uyğun nəticəyə nail olmaqdır

Çox vacib bir sualdır: insan nəyi qədər bacarıqlı sayılmalıdır? Niyyətləri qədər? Arzuları qədər? Xə­yal­ları qədər? Nə edəcəklərini söylədikləri qədər? Uğur qa­zanacağına inandığı qədər? Gündəlik fəaliyyəti qə­dər? Yoxsa, əldə etdiyi qəti nəticələri qədər?

Acı, qəti və sərt həqiqət budur: hər insan niyyəti, xə­yalları, sözləri, arzuları, hətta gündəlik fəaliyyətləri də deyil, konkret nəticələri qədər bacarıqlı sayılır. Nə­ticə yarış cədvəlində yazılandır. Nəticə özündən əvvəl edilmişləri üzə çıxarır. Nəticə spermanın insana çev­rilmiş halıdır. Nəticəyə (sona) qədər gedən böyük mü­kafatı alır.

Uğur – öz məqsədinə uyğun olan nəticəni əldə et­mək­dir. Məqsəd – nəticənin qabaqcadan planlanması­dır, nəticə – məqsədin həyata keçirilməsidir. Uğur qa­zanmaq – qanun və əxlaq sərhədlərini aşmadan məq­sədə uyğun olan nəticəni almaqdır. Uğurun ən qısa təqdimatı (izahı) budur.

Yetkin insanların uğurları yarış cədvəlinə görə qiy­mət­ləndirilir, ancaq yetkinlik yaşına çatmayanların nə­ticələri qədər qeyrətlərini də alqışlamaq lazımdır. Hələ ki, şəxsiyyətləri və özlərinə inamları tam formalaşmadığına görə onlara bu həssas avansı verməliyik.

Nəticələr bacarığımızın məxaricidir. Xəyallar, planlar, inanclar, qərarlar isə gəlirlərdir. Köklər, budaqlar, yar­paqlar da dəyərlidir, ancaq ağacın yekun dəyəri mey­vəsinə görədir.

Məqbul, mənalı və faydalı nəticələr uğurun dəyəridir

Ziya Paşa demişdir: «İnsanın ağıl rütbəsi əməlindən gö­rünür!» Uğur qazanmaq – nəticələri danışdırmaqdır. Uğur qazanmayanlar çox danışmağı, uğur qazananlar isə nəticələri danışdırmağı sevərlər. Atalar sözüdür:

«Əlindən az iş gələnin dili dişlərinin arasına sığmaz!» Yarpağı çox olan ağacın meyvəsi seyrək olur.

Nəticə əldə etməyin gücü nəticə əldə etməkdən gəlir. Möhür kimdədirsə, soltan odur! Nəticələr döyüş təy­yarələrinə bənzəyir: içində olsanız sizi qoruyar, çö­lün­də olsanız işiniz bitdi! Əlbəttə, hər nəticə sayılıb-se­­çilən və məqbul deyil. Hüquqi və əxlaqi cəhətdən he­sabı verilə bilən şəkildə nəticə əldə etmək lazımdır.

Nəticələr cəlbedici olduğu qədər faydalı da olma­lı­dır. Bir vaxtlar bir metr məsafədən sapı iynənin de­şiyindən keçirə bilən bir adam varmış. Onun «ba­carığı» şahın da qulağına çatır, yanına çağırıb qa­bi­liy­yə­tinə baxır. Axırda: «Bu adama qırx ədəd qızıl verin və qırx kötək vurun!» – deyir. Həmin adam təəccüblə so­ruşur: «Qızılı başa düşdüm, şahım, bəs kötək nə üçündür?»

Şah cavab verir: «Qızıllar belə bir qabiliyyət sahibi olduğuna görədir, kötək isə belə bir lazımsız qa­bi­liyyətə sahib olmaq üçün bu qədər çalışdığına gö­rə­dir!»

Nəticə əldə etmək – bəhanə tapmağa ehtiyac hiss etməməkdir. Heç bir izah nəticə əldə etmək qədər uğurlu deyildir. Çətin şərtlərin içindən ideal nəticə çı­xarmaq tarix boyu çox önəmli olmuşdur. Əfsanəyə dön­mək – hətta düşmənlərini də ayaq üstə duraraq səni alqışlamağa məcbur edən nəticələrə nail olmaqdır.

Türk mədəniyyəti də nəticə mərkəzlidir, hər şeyi alı­nan nəticə ilə ölçər! Xədicəyə yox, nəticəyə baxarıq! Bir latın atalar sözü də insan təbiətinin nəticəyə görə it­tiham etməyə meyilli olduğunu göstərir: «İnsanlar həyatda qarşılaşdığımız küləklərlə (maneələrlə) deyil, gəmini limana gətirə bilib-bilmədiyimizlə (nəticəylə) maraqlanarlar.»

Davamlı olaraq nəticələr əldə etmək qədər bu nəticələri təqdim etməyi bacarmaq da əhəmiyyətlidir. Nəticələrin davamlı olması zamanımızda çox vacib bir hala gəlmişdir. Havaya atılan fişəng kimi tez parlayıb tez sönən, bu qədər aldadıcı görünüşlü, amma işlək olmayan nəticələr deyil, küçələri işıqlandıran lampalar kimi daimi qalan və faydalı olan nəticələr qazanmaq lazımdır.

Nəticə mərkəzli uğur mədəniyyəti sürətlə yayılmaqdadır

Texnologiyanın inkişafı, ölçülə bilinən və nəticə mərkəzli uğur məfhumu bütün dünyada sürətlə yayılmaqdadır. Nəticə mərkəzli uğur mədəniyyəti öz ölçmə vasitələrini sürətlə inkişaf etdirir. Bir bank işçisi gündəlik işlərini yerinə yetirərkən kompyuterdəki bir proqram gün ərzində nə qədər iş gördüyünü hesablaya bilir.

Hansı köşə yazarının məqaləsinin neçə dəfə oxunduğu web səhifəsində hesablanıb rəqəmləşdirilə bilinir. Ehtimallar öz yerini alınan nəticələrə verir. Keçmişdə bir adamın uğuru onun haqqındakı səthi qənaətlərə görə təyin edilirdisə, indi bir çox iş yerində uğuru ölçmək üçün fəaliyyəti dəyərləndirmə sistemlərindən istifadə olunur. Hələ ki, tam qüsursuz hesablamalar həyata keçirmək mümkün olmasa da, nəzərə çarpan irəliləyişlər vardır.

Peşə fəaliyyətinə dair uğur göstəricisi cədvəli

Nəticələrimiz uğur cədvəlimizdə yazılan şeylərdir. Uğur cədvəli insanların qənaətləri kimi subyektiv olmayıb, daha obyektivdir və ölçülə bilinən bir müqayisə imkanı verdiyi üçün dəyərlidir. Hər pe­şə­nin fərqli uğur cədvəli olur.

Bu, bir TV proqramının apa­rıcısı üçün reytinq hesabatındakı sıralamadır, internet məqaləsi üçün oxunma sayıdır, kino rejissoru üçün kino salonlarının kassalarıdır, futbol komandası üçün oyunların nəticələridir, tələbə üçün aldığı qiy­mətlərdir. Bu cədvəl keyfiyyəti göstərməz, ancaq kə­miy­yəti əks etdirər.

Ən çox baxılan TV proqramları, futbol matçları kimi uğur cədvəlini hamının görə bildiyi sahələr bö­yük şöhrət və sərvətlərin də mənbəyidir. Uğur cəd­vəli hamının maraqla izlədiyi yerlərdə asılsa, uğur fəa­liyyəti dərhal yüksələr. Bir fikirləşin, püşkatma yoluyla müəyyən edilmiş bir tələbənin imtahanının nəticələri bir il boyunca ölkənin ən böyük qəzetinin manşetindən (başlığından) düşməsəydi, bu vəziyyət onun uğur davranışlarına necə təsir edərdi?

Nəticələr piramidası: Nəhənglərin istehsal etmək marağı çox olur!

Hamımız istəsək də, istəməsək də, gün ərzində irili-xırdalı bir çox nəticə əldə edirik. Üzümüzü yuyarıq, çimərik, səfərə çıxarıq, toplantıya gedərik, sev­gilimizə mesaj yazarıq, kinoya baxarıq, paltar ütü­ləyərik, yemək yeyərik, dişimizi fırçalayarıq, yoldaş­la­rımızla mübahisə edərik.

Bu cür nəticələrin problemi ondadır ki, onların üst-üstə qoyulduqda uğur gö­rüntüsü nümayiş etdirən bir minarəyə sahib olmamalarıdır. Bir yerə topladıqda ev deyil, çınqıl anbarı kimi görünürlər. Əgər təsadüfi bir insanın bütün həyatı boyu sərf etdiyi əməyi (böyüklü-kiçikli bütün nə­ticələrini) bir yerə toplasaydıq, hər insanın ciddi bir uğur qazanmağa haqqı çatdığını görərik.

Bu insan­la­rın problemi əməklərinin pərakəndə, sistemsiz, məq­sədsiz və asimmetrik olmasıdır. Həyatda heç nə et­mə­mək mümkün olmadığı üçün etdiklərimiz üst-üstə qo­yulsaydı, bir bütünlük əmələ gələ bilərdi.

Nəticələrinizin nə qədəri tərcümeyi-halımıza yazıla bilər?

İtalyan iqtisadçısı Paretoya görə bir insanın hə­ya­tın­dakı nəticələrin 80%-i etdiklərinin 20%-dən doğular. Nəticələrin 20%-i isə çalışmaların 80%-i ilə yaranır. Bu ikinci qismdəki işlər lazımsız yük və yorğunluq yaradır. Bir gün 80-20 nisbəti barədə fikirləşərkən hə­yata dair vacib bir şeyin olduğunu gördüm.

Gün ər­zində yaratdığımız bütün nəticələr iki yerə ayrılır: tərcümeyi-halımıza (bioqrafiyamıza) yazılmağa layiq olanlar və olmayanlar! Bu fərqləndirməni həyata keçirdikdən sonra öz hərəkətlərimi «karyera quruculuğuma uyğunluq» və «tərcümeyi-halıma yazıla bilən (və bilinməyən) amillər»ə görə dərəcələndirməyə başladım.

Uyğun gəlməyənləri qəti bir şəkildə ələdim. Hə­yata keçirdiyim bu fəaliyyət optimallığının inanılmaz faydası oldu, məşğuliyyətlər azaldı, boş-boşuna olan işlərim yox oldu. «Artıq edilməyəcək işlərin si­yahısına sahib olmağın üstünlüklərini və «xeyr» de­mə­yin gücünü» yaşayaraq gördüm. Əvvəlkinin yarısı qədər çalışmaqla əvvəlkinin iki qatı qədər nəticələr əldə etməyə başladım.

O günlərdə Misir ehramları haqqında bir sənədli filmə baxarkən ehramların hündürlüyünün fironların uğur­larının böyüklüyünə görə olduğunu öyrəndim. İn­sanların uğurları da, Misirin görkəmli kralları kimi, ayaq­larının altındakı «nəticələr»in üzərində ucalırdı.

Ehramların hər biri 2,5 tonluq kəsmə daşlardan tikilirdi. Uğur qazanmış insanların karyera piramidaları da irili-xırdalı onlarla nəticədən ibarətdir. Bu görüntü beynimdə dolaşarkən, dərhal böyük işlər görmüş insanların həyat boyu nə qədər işlər gördüyünü araşdırmağa başladım.

Bunlar da insandırlarsa, biz nəyik?

Bu da möhtəşəm insanların göz qamaşdıran uğur cədvəlləri!

Edison 84 yaşında öləndə patentini aldığı ixtiraların sayı 1090-a çatmışdı. Eynşteyni nisbilik nəzəriyyəsini irəli sürdüyü ilk məqaləsiylə tanıyırıq, ancaq o, daha 148 məqalə yazıb. Rembrandtın çəkdiyi tabloların sayı 650-dir. Pikasso özündən sonra irili-xırdalı 20 mindən artıq əsər qoyub.

Biz onu təkamül nəzəriyyəsiylə tanısaq da, Darvin daha 119 kitabın müəllifidir. Şekspir ilk uğuru ilə kifayətlənmədi, ömrü boyu 150 sonet yazdı. Mosart 35 illik həyatında 600-dən çox əsər bəstələdi.

Elvis Presli 112 albom buraxdı. «Bitlz» qrupu böyük uğurunu qazanana qədər 1200 konsert vermişdi. Aristotel 400, Muhyiddin Ərəbi 500-dən artıq kitab yazmışdı. Tolstoy 300-ə yaxın kitab çap etdirmişdi. Balzak 90-dan çox roman yazmışdı.

Orxan Gencebay 600-dən çox, Sezen Aksu 500-dən çox mahnı oxuyub. Cüneyt Arkın 287, Türkan Şoray 220 filmdə çəkilib. Yaşar Kamal «İncə Məmməd»lə ki­fa­yətlənməyərək 80-dən artıq kitab yazıb. Çetin Altan bu günə qədər 28 min məqalə yazıb.

Peyami Safanın kitablarının sayı 150-dən çoxdur. 33 yaşında ilk kitabını çap etdirən Əziz Nesin ömrü boyunca 110 kitab yazdı. 160 sm boyu olan Nesin bütün kitabları üst-üstə qoyulduqdan sonra yanında durub, «Boyumdan böyük kitab yazdım!» söyləymişdi!

İstehsalın min bir növü var. Vacib deyil ki, biskvit, kitab, rəsm, ya da bina olsun. Cevinc, şuxluq, gözəllik, qəh­qəhə, yeni rəqs elementləri yaratmaq da bir istehsaldır. Pelenin 560 matçda 541 dəfə qapı torunu silkələyib dünya rekordu qazanması da istehsal növüdür.

Böyük insanlar təkcə nəticə əldə edərkən deyil, öz­lə­rini böyük işlərə nail olmağa hazırlayarkən də çox ça­lışırlar. Özlərini inkişaf etdirmək üçün çalışmaları və peşə məqsədləri göz qamaşdırıcıdır.

Leonardo da Vinçinin qeydləri 7000 səhifədən çox idi. Üstəlik başqası oxuya bilməsin deyə, güzgüyə tərs tutduqda oxunan şə­kildə yazılmışdı! Tolstoyun əsərlərinin 13 cildi özünü inkişaf etdirmədən bəhs edən gündəliklərindən ibarətdir. Atatürk o qədər işinin arasında 3937 kitab oxumuşdu.

Gələk sizə: Sizin uğur cədvəlinizdə nələr var? Nə­ti­cə­lər piramidanız nə vəziyyətdədir? Nəticələriniz nə qədər bir-birini tamamlayır? Gün ərzində etdikləriniz nə qədər uğur dəyərinə malikdir. Bu il tərcümeyi-halınıza yazmağa layiq olan nə etdiniz?

Uğur qazanmaq, bəzi maneələri dəf edərək bir nəticəyə nail olmaqdır

İnsanın hansısa bir nəticəyə nail olması deyil, o nə­ti­cəyə böyük maneələri dəf etdikdən sonra nail olması uğur dəyəri daşıyır. Lotoreyadan pul qazanan insanların da əlində bir nəticə var, ancaq bu nəticəyə nail olar­kən çətin maneələri dəf etmədikləri üçün uğur he­ka­yəsinə daxil olmaz. Çətinliklər – zəfərin şahididir. Kiçik imkanlarla böyük maneələri dəf etmək taclı bir uğur qazandırır.

Ölkənin ən varlı adamının oğlu 1 milyon dollar də­yə­rində bir şirkət qurarsa, bu «uğur hekayəsi» dəyəri da­şımaz. Ancaq bir simitçi çox çalışaraq 1 milyon dolarlıq əmtəə istehsal edərsə, bu bir uğur hekayəsidir. Əlin­dəki imkan nə qədər az olsa, dəf etdiyi maneə nə qədər böyük olsa, əldə edilən uğurda da bir o qədər ca­zibədar görünür.

Bir uğuru davam etdirə bilmək də uğur dəyəri daşıyır, ancaq Vehbi Koçun uğur hekayəsi hər zaman oğlu Ra­hmi Koçun uğururdan daha ruhlandırıcı olacaqdır. Varlıların övladlarının bir «uğur hekayəsi»nə sahib olmalarına ən böyük maneə bir işin başlanğıcında ikən əllərindəki imkanın qarşılarındakı maneələrə bərabər, ya da maneələrdən böyük olmasıdır. Maneələrinizi sevin, dəf etmək üçün maneə tapmayanlar da var!

Sizin üstündən keçdiyiniz maneəni neçə nəfər dəf edə bilmədi?

Maneələri dəf etmək bacarıqlı görünmək üçün lazımdır, ancaq təkcə bu da kifayət deyil. Bu maneələrin əksəriyyətin dəf edə bilmədiyi bir səviyyədə olması da lazımdır. Doğularkən də bir çox maneələrdən keçirik, ancaq doğulmaq bir uğur dəyəri daşımır. Sırf doğulduğu üçün kiminsə uğur hekayəsi yazılmır! Böyük uğur çox sayda insanın olmaq istədiyi bir yerə az sayda insanın maneələri keçərək yetişməsidir.

Maraqlı burasıdır ki, çox adam uğur qazanmaq istəyir, ancaq maneələrlə qarşılaşmaq istəmir! Ma­neə­lər isə haqqı çatanlarla çatmayanları, həvəsi olanlarla hədəfi olanları, yetərli olanlarla olmayanları ayırd et­məyə yarayır.

Xüsusilə də yarışlarda qazanılan uğurlarda ma­neə­lər nə qədər böyük olsa, uduzanlar bir o qədər çox olur ki, bu da qaliblərin zəfərini daha möhtəşəm edir. Uni­versitetə qəbul imtahanlarında uğur qazanmaq liseyin bir sinfindən o birinə keçməkdən daha böyük nailiyyətdir, çünki əvvəlkini çox adam qazana bilmir, ikin­cisini isə əksəriyyət qazana bilir.

Maneə – hədəf əlaqəsində maraqlı bir nöqtə var. Bir maneənin böyüklüyü maneənin dəf olunmasından sonra yetişiləcək hədəfə və mükafata baxılaraq də­yərləndirilir. Geniş düşünməyin faydası qarşınızdakı maneələri nisbətən kiçik görməyinizə kömək edir! Maneələri dəyərləndirməyiniz özünüzü necə gör­məyinizdən də asılıdır. Özünüzü nə qədər kiçik gör­səniz, qarşınızdakı maneələr sizin gözünüzdə o nis­bətdə böyüyəcək.

Dərhal nəticə əldə etməyə olan meylin fəsadları: Nəticə əldə olunması gecikdikdə nə etməli?

Yalnız nəticə barədə düşünmək mükəmməl bir həll yolu deyil, mövcud olanların içində faydalı olanıdır. Uğuru nəticə almaqla ölçmək faydalıdır, ancaq iki gözü daim nəticədə olaraq yaşamaq doğru deyil. O nəticələri yaradan proseslərə də biganə qalmaq olmaz. Nəticələrin keyfiyyəti gəlirlərlə və proseslərin key­fiyyəti ilə müəyyən edilir.

Nəticə mərkəzli yaşamaq fəaliyyətlərinin təsirləri haqqında sürətli məlumat almaq, konsentrasiyanı qorumaq və nələrin dərhal dəyişdirilməsinin lazım olduğunu görmək üçün yaxşı bir fikirdir. Bununla birlikdə müxtəlif yan təsirlər də ola bilər.

Birinci yan təsir: xüsusilə marafon tipli nailiyyətlərdə (yəni uzun müddət nəticə görməsə də, qərarlı şəkildə çalışmağın lazım olduğu hallarda) səbirsiz adamların geriyə çə­kilməsinə səbəb ola bilməsidir. İkinci mənfi tərəfi: yaxşı oynadığı üçün qazanan adamlar yerinə sadəcə qa­zanmaq üçün oynayan «legioner ruhlu» insanlar yarada bilməsidir.

Bilirsiniz ki, vətənpərvər əsgərlər də döyüşərkən pul alırlar, ancaq legionerlər sadəcə pul üçün döyüşürlər. Üçüncü yan təsir: bəzi peşələrdə hissiyyatsızlaşmağa və həssaslığın itirilməsinə səbəb ola bilir. Uğur cədvəlimiz bizi böyüdə bilər, ancaq sevimli edə bilməz. Rəqəmlərin içində insani hisləri itirməmək lazımdır. Zəkalı bir beyin yarışmağı sevir, ancaq ürək insan hərarətiylə çalışır.

Hər bir yaxşı fikir kimi həssaslıq da çox qabardılmamalıdır.

Gənc idmançı yaşlı karate müəllimindən soruşur:

– Hansı müddət ərzində sizin səviyyənizə gələrəm?

– 10 ilə!

– İkiqat artıq çalışsam?

– 20 ilə!

– Uçqat artıq çalışsam?

– 30 ilə!

– Nə qədər çox çalışsam, müddət o qədər uzanır, bu necə şeydir?

– İnsanın iki gözü nəticəyə dikiləndə özünü gör­mə­yə gözü qalmır, ona görədir!

Xüsusilə uşaqlar və gənclər etdiklərinin nəticələrini tez görmək istəyirlər. Nəticələri bilmək onları daha məh­­suldar çalışmağa sövq edəcəksə, bu, faydalıdır, ancaq hər şeyin təbii yetişmə müddətini gözləməyi bacarmaq da lazımdır. Səbirsiz gənclərə keçmişdə elmli adamlar belə nəsihət verirdi:

– Əkdiyin bir ağacın kök atıb-atmadığını bilmək üçün hər gün çıxarıb saçaqlarına baxsan heç vaxt kök atmaz!

İnsanlar bir iş görürlərsə, görünən və ya gizli bir həs­sas qazancları vardır. Dərhal nəticəni görmək istə­yi­nin altında da seçilən yol yanlışsa tez geri dönmək və o biri metodları sınaqdan çıxarmaq istəyi dayanır. Buna görə də bu, məntiqsiz bir münasibət deyil, ancaq çox qabardıldıqda yanlışa yol açır.

Həyatda bəzən qarşınıza Mahmud Qəznəvinin de­diyi kimi «zəfərlə deyil, səfərlə mükəlləf olduğu­nuz» mübarizələr çıxar. Bir gün qazanmaqdan və itirməkdən də başqa bir şey üçün mübarizə apar­ma­ğınız lazım gələ bilər.

Bu cür qürura bağlı nai­liy­yətlərdə etdiklərinizin nəticələrini heç bir zaman görə bilməsəniz də, əlinizdən gələn hər şeyi ən yaxşı sə­viy­yədə həyata keçirməyə davam etməlisiniz. Bu cür işlərdə vacib olan nəticə yox, prosesdir, qazanmaqdan çox dirənməkdir. Əqidələr və ölkələr uğrunda gedən mü­barizələrdə fərdi qazanc və uğur cədvəli ikinci plan­dadır.

Hansında daha bacarıqlısınız: Uzunluğa tullanmaqda, marafonda, ya yüz metr məsafəyə qaçışda?

Nəticələrin ortaya çıxma müddətinə görə həyatda üç cür bacarıq yarışı var: uzunluğa tullanma, yüz metr mə­safəyə qaçış və marafon.

Hər biri fərqli nəfəs gücü və təzyiq altında sakit qal­maq bacarığı tələb edir.

Bəzi uğurlar uzunluğa tullanmağa bənzəyir. Etdik­lə­rinizin nəticəsini dərhal görərsiniz. Bunlar cəbr deyil, sıçrama imtahanıdır. Bəzi uğurlar isə yüz metr mə­safəyə qaçmağa bənzəyir, nəticələrini bir neçə aydan sonra görərsiniz. Sürücülük vəsiqəsi almaq bu cür uğur nümunəsidir. Bu, bir az dözümlülük, bir az da sürət imtahanıdır.

Bəzi uğurlar isə marafona bənzəyir, həm səbir, həm dözüm, həm də sürət tələb edir. Nail olub-olmadı­ğınızı uzun prosesin sonunda və xeyli əmək sərf et­dik­dən sonra bilərsiniz. Güclü nəfəs tələb edən bir yarışdır.

Təzyiq altında uzun müddət sakit qalmağı tələb edir. İlk evini almaq, millət vəkili seçilmək, öz karyeranı qurmaq, dissertasiya müdafiə etmək, xarici dil öyrənmək kimi hədəflər ən azı bir il gərgin fəaliyyət göstərərək əldə edilə bilən marafon tipli müvəffəqiyyətlərə aiddir. Nəticənin necə olacağını bilməsəniz də, qalib gəlmiş kimi qaçmağınız tələb olunur.

Bir də ki, məğlub olsanız, bütün əməyiniz hədər getmiş kimi gəlir. Buna görə də bir çox insan, potensialı buna uyğun olsa da, bu cür müvəffəqiyyətlərdən uzaq gəzirlər. Bu, bir qorxaqlıq tərzidir. Sezen Aksunun bir nəğməsində deyildiyi kimi: «Zəmanətçisən, qorxursan!»

Dərhal nəticə görməyə meyillilər xüsusilə də uzun müd­dətli marafon tipli işlərdə çətinlik çəkirlər. Uzun bir yolun başlanğıcında tez-tez uğur cədvəlinizə bax­mağınız da cəsarətinizi qıra bilər. Belə hallarda xarici nəticələr yerinə daxili məqsədlərinizə kök­lən­mə­lisiniz.

Prosesə «nail ola bilməsəm də, yolunda ölərəm» deyən qarışqa kimi baxmaq da faydalı olar. Ma­rafon tipli nailiyyətlər çətindir, ancaq insanı bir liqadan daha yüksək liqaya qaldırır.

Nəticəyə nail olmaq üçün bir qapını qırx dəfə döymək lazımdır, yoxsa qırx qapının hərəsini bir dəfə?

İnsanın uğura gedən yolda qarşısına çıxan, çətin seçim nöqtələrindən biri də qərarlılıq – tərəddüd dilem­ma­sıdır. Əgər qarşınızda qırx bağlı qapı olsaydı, bir qa­pını qırx dəfə döyərdiniz, yoxsa qırx qapının hər birini bir dəfə? Qərarlı olub ancaq bir şeyə üstünlük ve­rərdiniz, yoxsa tərəddüd göstərib o biri ehtimalları yox­lardınız? Hansı daha düzgündür?

Bəzi insanlar köklənmənin və qərarlılığın gücünə inanır, bir qapını qırx dəfə döyür. Bəziləri isə tərəd­dü­dün və bol seçimin gücünə inanır, qırx qapının hər bi­rini döyür. Həm qərarlı, həm də tərəddüdçü olanlar hə­yatını o yola həsr edər, qırx qapını qırx fərqli şəkildə döyər. Təbii ki, belə bir vəziyyətdə uğur qazanmamaq ehtimalı çox azdır.

Yetişmək istədiyiniz hədəfə dair ilk cəhdiniz nə­ti­cə­siz qaldısa, önünüzdə başqa seçimlər var:

1.Eyni adama fərqli şəkillərdə yaxınlaşa bilərsiniz.

2.Fərqli adamlara eyni şəkildə yaxınlaşa bilərsiniz.

3.Fərqli adamlara fərqli şəkillərdə yaxınlaşa bilər­siniz.

Münasibət formanızı dəyişdirmə tərəddüdü çox çətin bir bacarıq tərzi və texnikasıdır. İstifadə edi­lən bu tərzlərdən hansının doğru olduğu fərdə, yerə və vəziyyətə görə dəyişir. Öz ağlınızdan, seç­dik­lə­ri­nizdən, başqalarının təcrübələrindən və kitabdan öy­rəndiyinizdən istifadə edərək qarşınızdakı real və­ziy­yətin tələblərinə görə bir qərar qəbul etməlisiniz.

Qə­rar qəbul etdiyiniz anda həmin qərarın doğru, ya da yanlış olduğunu tez görüb, lazım gələrsə, mövqe dəyişikliyi edə bilməyiniz sizi uğura qovuşduracaqdır.

Hamımız həm qərarlı, həm də tərəddüdlü bir tərzi inkişaf etdirə bilərik. Hədəfdə qərarlılıq, yanaş­ma və idarəetmədə tərəddüd göstərmək idealdır. İsti­qa­mə­ti­mi­zi sabit saxlayıb yol və metodları lazım gəl­di­yində də­yişdirmək güclü bir uğur yanaşmasıdır.

Qə­rarlılıq iradə gücünə və dözümlülüyə, tərəddüd isə yaradıcı ya­naşmaya bağlıdır. O anda ağlınıza gəlməsə də, hər za­man nəticəyə aparan bir yol vardır. Yaradıcılıq bu yolu tapmaqdır.

Bu cür yaradıcı həll yollarını tapmaq üçün açıq ha­­vada gəzmək yaxşı şeydir. Stiv Cobs ən çətin gö­rüş­mə­lərini parkda gəzərək həyata keçirirdi. Orxan Vəli ən gözəl şeirlərini küçədə gəzərkən düşünürdü. Də­niz sahillərində və ya ağacların çox olduğu yerlərdə gəz­­mək zehni açır. Bəzi tədqiqatlara görə insan beyni açıq havada gəzərkən təxminən 20% çox çalışır.

«Uğur universiteti»ndən məzun olmaq üçün «xətalar fakültəsi»ndən dərs almaq lazım gələ bilər

İstədiyiniz nəticəni verməyən hər təcrübə sizin hansısa bir nöqtədə çatışmazlığınızın olduğunu gös­tə­rir. «Uğur universiteti»ndən məzun olmaq üçün «xə­talar fakültəsi»ndən dərs almağınız lazım gələ bilər. Bu, şərt deyil, ancaq başlanğıcda çox vaxt qaçılmaz olur. Başınıza gələn hər uğursuzluq, onu doğru təh­lil edə bilsəniz, sizə hansı nöqtədə özünüzü inkişaf et­dirməyin lazım olduğunu göstərər.

Buna görə hər hansı bir uğursuzluğu bütünlüklə nəzərdən keçirmək la­zımdır. Məmulat haqqında biliyi zəif, fərdi imici pis, sat­dığı məhsul keyfiyyətsiz olan bir insan nə qədər israr etsə də, nə qədər qərarlı olsa da, uğursuz nəticə də­yişməyəcək.

Nəticəyə təsir edən hər amilə ayrıca diq­qət yetirmək, bir elm adamı kimi təcrübə yoluyla düşünmək lazımdır: «Nəticəyə ən çox təsir edən üç amildən ikisini sabit saxlayıb, üçüncüsünü 50% nis­bə­tin­də dəyişdirsəm, görəsən, nəticə necə olar?»

Qarşılaşdığınız hər bir mənfi nəticə yeni bir təc­rü­bəyə dəvətdir. Bir yanaşmanı sınaqdan keçirdiniz, ancaq mənfi nəticə alındı, fərdi imicinizi dəyişdirib ye­nidən sınaqdan keçirə bilərsiniz. Elə etdiniz, ancaq yenə olmadı, məmulat haqqında biliyinizi inkişaf et­dirib yenidən sınaqdan keçirin.

Yenə də olmadı? Sat­dığınız məmulatı və şirkəti dəyişdirib yenidən sınaqdan çıxarın. Özünüzü, məmulatınızı, müştərinizi, şir­kətinizi, yerinizi, satış tərzinizi dəyişdirdiniz, yenə də olmadı? Bəlkə də sizin ruhunuz bu işə uyğun deyil, xasiyyətinizlə karyeranız bir-birinə uyğun olmaya bilər.

O peşəni dəyişdirməyə nə deyərsiniz? Bu sa­hə­də ilişib qalmaq, başqa bir sahədə sizi gözləyən bir uğu­ra qovuşmağınıza mane ola bilər. İqtisadiyyatda bu vəziyyətə alternativ maliyyət deyilir.

Bu kitabın mesajı «Nəticə əldə etmək üçün nə qə­dər davam edirsə etsin, eyni yolu israrla sınaqdan ke­çi­rin» deyildir. Qərarlı olmalısınız, ancaq qərarlılıq kor­­luğu yaşamamalısınız. Bu mövzuda bir neçə il bun­dan əvvəl bir şey eşitmişdim:

Bir arı və bir milçək şüşə butulkanın içinə girir. Butulkanın aşağı tərəfi işığa tərəf çevrilibmiş. Arılar və milçəklər işığa doğru uç­mağa meyilli olduqları üçün ikisi də o tərəfə uçur. İkisinin də başı butulkanın dibinə dəyir. Milçək bir neçə cəhddən sonra bu işdən vaz keçir, içində gəzdiyi butulkanın ağzını tapıb bayıra çıxır.

Qərarlılığıyla «ad çıxaran» arı isə uzun müddət başını butulkanın dibinə vura-vura qalır, butulkanın ağzını tapıb bayıra çıxa bilmir.

Elə an gələr ki, həyatdakı ən böyük gücünüz ən böyük zəifliyiniz olar. Bu nümunədəki arının başına gələnlər qərarlılıq korluğudur. Arı qəti qərarlılığı ucbatından o biri alternativləri görə bilmədi. Ən böyük gücü ən zəif tərəfi oldu.

Daha əvvəl də yazdığım kimi, uğur paradoksal düşünə bilməyi, qərarlılıq və tərəddüd kimi bir-birinə zidd olan davranışları eyni zamanda qavrayıb idarə edə bilməyi tələb edir.

Çətinlik qarşısında iki əsas insan münasibəti: “Rəğbətçi”siniz, yoxsa “rəğmənçi”?

 Trabzonun Sürmene qəzasında yerləşən Yılmazlar kəndində doğulub. Ətrafında bacarıqlı, məşhur, varlı və karyera sahibi olan insanlar yox idi. Doğulduğu kənddə hətta orta məktəb də mövcud deyildi. Ailələrinin maddi imkanı aşağıydı.

Ən böyük arzusu bir il boyunca qovurma yeyə bilməyə bəs edəcək qədər pula sahib olmaq idi! O şərtlərdə heç kim ondan göz qamaşdırıcı bir uğur gözləyə bilməzdi. Yoxsulluq içində doğulmuşdu, ancaq işləyən bir başı, mübarizə aparan bir qəlbi və “rəğmənçi” bir dünyagörüşü vardı.

Cənab Şahabəddin demişdir: «Hər axtaran tapmaya bilər, ancaq tapanlar axtaranlardır!» Qəhrəmanımız da zirvəyə yüksəlmək üçün bir çıxış yolu axtarırdı. Üst-üstə qoyulduğu zaman onu xəyalındakı həyata yüksəldəcək bir neçə nəticəni ard-arda əldə etdi. «Milliyyət» qəzetinin açdığı ibtidai məktəblər arasında keçirilən bilik yarışında birinci oldu.

Orta məktəbi dövlət təqaüdü ilə «pulsuz yataqxana»da qalaraq Samsunda oxuduqdan sonra, TÜBİTAK təqaüdü ilə oxuduğu Kabataş Liseyini mərhələ birincisi olaraq başa vurdu. Karyera çalışqanlığını davam etdirərək universitetə qəbul imtahanlarında Türkiyə birincisi oldu.

Əzmlə axan qan damarda dayanmaz

Bu uğurlardan sonra qazandığı zəfərlər onu məst edə bilərdi, ancaq o, uğurlarına xəyanət etmədi. Onu ol­duğu bu yerə nəyin gətirdiyini unutmadı. Universiteti də yaxşı bir dərəcə ilə bitirib dövlətin xaricdə təh­sil üçün verdiyi təqaüdü almağa haqq qazandı.

Təhsilini davam etdirmək üçün ABŞ-a getdi. İndi bir az hislərə qapılaqmı? Kənddə doğulmuş bir uşağın ilk dəfə təyyarəyə minib bir qitədən başqa qitəyə uç­­duğu zaman ağlından nələr keçdiyini təsəvvür edə bi­lərsinizmi? Beynindəki və qəlbindəki fərəh hissini ifa­də edə bilərsinizmi?

O, yeni bir həyata ucalarkən çətinliklər də ondan əl çəkmirdi. Xaricdə oxuduğu vaxt Türkiyə valyuta sı­xıntısı keçirtdi. Dövlət xaricdəki tələbələrə məktub gön­dərərək təqaüdlərini daha ödəyə bilməyəcəyini bil­dirdi.

Təhsilini yarımçıq qoyub geri qayıtmaq üçün bə­ha­nəsi vardı. «Əgər dövlət təqaüdü kəsməsəydi, mən də ingilis dilini öyrənərdim!» Bəzi yoldaşları bu «haqlı» səbəbə sığınıb geri qayıtdılar.

O isə əsaslı səbəbləri olsa da, bəhanə yorğanının altına sığınan adam deyildi. Onun beyni hər şeyə rəğmən irəliləməyə, bütün hal­larda və bütün şərtlərdə nəticə əldə etməyə proqram­laş­mışdı. Dediyim kimi, o, bir “rəğmənçi” idi.

Təqaüdün kəsilməsi bir maneə idi və maneələr “rəğ­mənçi” dünyagörüşünün bir müqəddəs parçası idi. İllik təhsil haqqı qabaqcadan ödənmişdi, problem ya­­taqxana məsələsi idi. Qaldığı yataqxana müdirinin yanına getdi, ona pulsuz qalmağa icazə verərsə, mət­­bəxdə bulaşıq qab-qacaqları yumağa söz verdi.

Ame­­rikalı müdir onun idealizmindən çox mütəəssir oldu, ona bu şansı verdi. Mətbəxdə qabyuyan kimi işə başladı, ancaq işini o qədər yaxşı yerinə yetirdi ki, bir həftə içində aşpaz oldu!

Vaxt keçdi, məzun oldu. Amerikada işləməyə başladı. Bir gün ölkəsinin baş naziri ona nazir olmağı təklif etdi. Türkiyəyə qayıtdı. Maliyyə naziri işlədiyi dövrdə zəkası və işgüzarlığı sayəsində hamının hörmətini qazanan, siyasətçi deyil, layihəçi bir insan oldu.

Hekayətindən bəhs etdiyim insan tələbəlik illərim­də zəkası, dürüstlüyü, idealizmi və işgüzarlığıyla mə­ni də mütəəssir edən Adnan Kahvecidir. O, böyük bir “rəğ­mənçi” idi. İnsanın daxilindəki gücün onun qarşısındakı şərtlərdən daha üstün olduğunu göstərən bir şəkildə yaşadı.

Adnan Kahveci «Türkiyədə uğura nail olmaq» haq­qın­da belə deyirdi:

«Türkiyədə ən sevdiyim şey budur. Ən kasıb uşaq da çalışqan olduğu zaman гъгк qazana bilir və ucala bilir. Türkiyənin heyran olduğum cəhəti budur. İnsanın varlı və ya kasıb olmasının əhəmiyyəti yoxdur, onun Qərbdən, ya da Şərqdən olması da əhəmiyyətsizdir. Tür­kiyədə çalışan, əziyyət çəkən hər kəs maneəsiz uca­la bilir.»

Çətinliklər qarşısında ortaya çıxan iki insan münasibəti

Mənim üçün qarşılarına çıxan maneələrə göstərdik­lə­ri münasibətə görə insanlar iki yerə ayrılır:

1.«Rəğbətçilər»

2.«Rəğmənçilər»

Bir hədəfə doğru getdiyi zaman hər hansı bir maneə ilə rastlaşanda, o maneəni dəf edib necə nəticə əldə edə biləcəyini düşünənlərə «rəğmənçilər» deyirəm. O maneə olmasaydı, ya da şərtləri başqa cür olsaydı, nə­lər edəcəyini deyənlərə isə «rəğbətçilər» deyirəm.

«Rəğmənçilər» qarşılarına çıxan çətin maneələrə və əllərində olan cüzi imkanlara rəğmən hədəflərinə ça­tan, ən azı bunun üçün ruhdan düşməyərək çalışan in­sanlardır.

«Rəğbətçilər» isə maneələri dəf edib nəticə qazanmaq yerinə, çox deyinən və başqalarını təqsirləndirən in­sanlardır. «Rəğbətçilər» demək olar ki, bütün cə­miyyətlərdə əksəriyyəti təşkil edirlər, ancaq az inkişaf etmiş cəmiyyətlərdə onların faizi daha yüksəkdir.

Birlikdə və solo oxuyan xor: «Rəğbətçilər»

«Rəğbətçilər» uğur qazanmaq istəyərlər, ancaq ma­neə­lərlə üzləşmək istəməzlər! Geniş yayılmış bir ifa­dədə deyildiyi kimi: «Cənnətə getmək istəyərlər, an­caq ölmək istəməzlər!» Onların bu hərəkəti «rəğ­mən­­çilər»i çox təəccübləndirir. «Rəğmənçilər» bu mü­nasibəti tənbəllik deyil, məntiqsizlik kimi dəyər­lən­dirirlər.

Çünki getdiyiniz yolda heç bir maneə olmasa, hamı o yolu axıra qədər gedə bilər, buna görə də onun axırına qədər getmək uğur sayılmaz. Buna görə də «rəğbətçilər»in maneəsiz yol axtarmaları uşaq hərəkətidir və gülüncdür.

«Rəğbətçilər» tez-tez belə cümlələr işlədirlər:

Əgər daha çox pulum olsaydı…

Əgər müdir olsaydım…

Əgər əlimdən tutan olsaydı…

Əgər bizim də daha yaxşı imkanlarımız olsaydı…

«Rəğbətçilər» necə uğur qazana biləcəklərindən çox, nə üçün uğur qazana bilmədiklərini izah etməyə baş­larını yorarlar. Hər bir uğursuzluğa bəraət qazandırmağa çalışarlar. Fəaliyyətə deyil, danışmağa güc verərlər.

Beyinləri bəhanə istehsalı mərkəzi kimi çalışar: uğura nail ola bilmədikləri üçün yaxşı bəhanələr tapmazlar, yaxşı bəhanələr tapdıqları üçün uğur qazana bilməzlər. Bencamin Franklinin dediyi kimi: «Yaxşı bəhanə tapmağı bacaranların başqa bir iş bacara bilmələri təsadüfən olur!»

Meydan palçıqlı olmasaydı, hakim o biri komandanın tərəfini saxlamasaydı!..

Bu yerlərin «rəğbətçilik» dilini və ədəbiyyatını anlatmaqla qurtarmaz.

Keçmiş təhsil nazirlərimizdən biri: «Bu məktəblər ol­masaydı, nazirliyi necə də gözəl idarə edərdim!» demişdi. İbtidai məktəbə belə getməyən İbrahim Tat­lı­səsin: «Urfada Oksford Universiteti olsaydı, biz də ge­dərdik!» söyləməsinə nə sözünüz var?

Futbol komandalarımız illərlə öz bacarıqsızlıqlarını «Mey­dan palçıqlı olmasaydı…», «Külək qarşı tərəfdən əs­məsəydi…», «…Hakim rəqib komandanın tərəfini sax­l­amasaydı…» deyə bizə izah ediblər. «Rəğbətçilər» topu vurub meydandan çıxarmaqda, uğur qazana bil­mə­­məklərinin səbəbinin dəyişdirilməsi onlardan asılı ol­mayan amillərlə əlaqələndirməkdə ustadırlar.

Peşəkar bir «rəğbətçi»nin min bir dəlil gətirib bir işi nə üçün bacara bilmədiyini izah etmək bacarığı göz­qamaşdırıcıdır. «Rəğbətçilər»in uğur cədvəlində müs­bət nəticə olmaz, ancaq dilləri beş qarış olar! Yetkin bir «rəğbətçi»nin hazırlıqsız olsa da, üç saniyə içində necə bəhanələr uydura bilməsi isveçrəli elm adamları tərə­findən tədqiq olunur!

Bir «rəğbətçi»yə balıq tutub versəniz, bir dəfə qarnını doyura bilərsiniz. Ona balıq tutmağı öyrətmək istə­sə­niz, qarmağının olmadığını deyər! Ona qarmaq da alıb versəniz, sizdən dənizin yerini soruşar!

Götürüb də­nizin kənarına gətirsəniz, bir az dənizə baxar, qarmaq atar, bir az gözləyər, quşlara baxar, gəlib-gedənlə da­nışar, siqaret çəkər, dalğaların üstündə daş çilədər, sonra qarmağı dənizə atıb at yarışdırmağa gedər!

«Rəğbətçi» doğulmurlar, «rəğbətçi» olurlar!

Bir lətifədə «rəğbətçi”» ilə «rəğmənçi» arasındakı fərq­dən belə bəhs edilir: Qısaboylu arıq bir gənc yanında dayanan ucaboylu, yekəpər əmisi oğluna belə deyir: «Mən sənin yerinə olsaydım, ağır çəkidə boks üzrə dünya çempionu olardım.»

Bir lətifədə «rəğbətçi”» ilə «rəğmənçi» arasındakı fərq­dən belə bəhs edilir: Qısaboylu arıq bir gənc yanında dayanan ucaboylu, yekəpər əmisi oğluna belə deyir: «Mən sənin yerinə olsaydım, ağır çəkidə boks üzrə dünya çempionu olardım.»

Şəksiz “rəğmənçi” olan əmisi oğlu ona belə cavab ve­rir: «Bəs səni yüngül çəkidə boks üzrə dünya çempionu olmağa qoymayan nədir?»

– Baş nazir olsaydım, bu ölkədə çox işlər edərdim, deməyin;

– Müdir olsaydım, bu şirkəti çətinliklərdən qurtarardım, deməyin;

– Bir milyon dollarım olsaydı, çox yaxşı iş adamı olardım, deməyin;

– Hülya Avşarın gözəlliyi məndə olsaydı, nələr edər­dim, deməyin;

«Vehbi Koçun pulu məndə olsaydı, mən də iş həya­tın­da uğur qazana bilərdim» deməyin. Vehbi Koç belə dü­şünsəydi, bu cür düşünənlərin yerində olardı! Sizin öz şərtlərinizdə yetişən bir uğur məhsulu seçməyiniz la­zımdır.

«Rəğbətçilər» arasında gizli bir ictimai müqavilə var­dır. Buna bəhanə həmrəyliyi deyə bilərik. «Rəğ­bət­çilər» bilir­lər ki, başqa bacarıqsızların bəhanələrinə ver­diyin dəstək, irəlidə sənin bəhanələrinin qəbulu şək­lində sənə qayıdacaq.

Əslində inanmadığı halda, başqaları­nın bəhanələrinə inanmış kimi özünü göstərmək «rəğ­bətçilər» arasında bir münasibət sər­mayəsidir. «Rəğ­bətçilik» bir sənətdir: onun öz mə­də­niyyəti, texni­kası, baxışı, adəti var! Hər istəyən «rəğ­bət­çi» ola bilməz. Əvvəlcə «rəğbətçiliyin» ruhunu qav­ramaq, sonra sürətli bəhanətapma texnikasına sahib olmaq lazımdır.

«Küləyin əksinə gedənlər: «Rəğmənçilər»

«Rəğmənçilər» problemin deyil, həll olmanın bir par­çası olmağı seçirlər. Həyatı maneəli marafon sayırlar. «Bu şərtlərlə indi əlimdən gələnin ən yaxşısını edərək necə bir nəticə ala bilərəm?» – deyə dü­şünürlər. «Rəğmənçilik» bir mədəniyyətdir, mü­na­si­bət tərzidir, dünyagörüşüdür. «Rəğmənçilik» uğur ideo­logiyasıdır. Bəziləri «rəğmənçi» doğular, bəziləri «rəğ­mənçiliyi» sonradan öyrənər, əksəriyyət isə heç öy­rənməz!

«Rəğbətçilər» əl arabası kimidir, ancaq itəliyəndə ge­dərlər. «Rəğmənçilər» isə mobildirlər, güclərini öz da­­xillərindən alarlar. «Rəğmənçilər» kənardan kömək gəl­­məsə də, daxildə özlərinin yaratdıqları güclə hər şeyi etməyə çalışarlar. Başqalarını onlara borclu edən dü­­şüncələrə bel bağlamazlar. İşləri pis gedən zaman fəa­liyyətlərini iki qat artırarlar. Hər maneəni dəf et­dik­də özlərini bir az böyüdərlər. Mızıldanmazlar, mü­ba­rizədən çəkinməzlər.

Maneəsiz bir yolda gedirlərsə, gözə çarpan bir uğura nail ola bilməyəcəklərini anlayacaq səviyyədə zə­kalıdırlar. Buna görə də maneələrə görə deyinmək yerinə, gizli bir minnətdarlıq duyğusu yaşayarlar. Çətinliklərin uğur qazanmağa haqqı çatanla haqqı çatmayanı ayırd etmək üçün faydalı bir mexanizm olduğunu düşünürlər.

«Rəğmənçilər»:

– Pullarının olmamasına rəğmən;

– Vəzifələrinin olmamasına rəğmən;

– Əlindən tutan, ona kömək edən olmamasına rəğmən;

– Şanslı şərtlər daxilində çalışmamasına rəğmən;

– Rəqibləri kimi imkanlara və imtiyazlara sahib olmamasına rəğmən yenə də öz işlərindən əl çəkmirlər. Buna görə də ən təsirli uğur hekayələri çətin şəraitdə, qar içindən novruzgülü kimi çıxan «rəğmənçilərə» aiddir.

«Rəğmənçi» insan daxilindəki alqışıyla irəliləyər!

«Rəğbətçilər» arasında «rəğmənçi» olmağın haqqı müx­təlif formada ödənilir. Bir gün böyük bir işdə müvəffəqiyyətə nail olduğunuz zaman təbii ki, bir az alqış da istəyərsiniz. Hər nə qədər «Mərifət iltifata tabedir» deyilən bir atalar sözümüz olsa da, «rəğbətçilik» mədəniyyətinin təsiriylə uğur qazanmış insanları sağlığında tərifləmək və ölməmişdən şərəfləndirmək məsələsində simic bir cəmiyyətik.

«Qudurar» qorxusu və təvazökarlıq əskikliyi səbəbiylə uğuru təqdir etmirik. İnsanlar qeyri-adi işlərə nail olduqdan sonra da onların adi adamlar kimi yaşamaqlarını istəyirik! Böyük bir uğura nail olduğunuz zaman əhəmiyyət verməyənlərin və qısqanclıq duyanların sayı ürəkdən alqışlayanların sayından çoxdursa, deməli, o ölkənin uğur mədəniyyətində bir problem var.

Gənc yaşınızda ikən böyük bir uğur qazandınızsa və yaxşı bir tərif eşitmək istəyirsinizsə, tez ölməlisiniz! Çünki bu torpaqlarda ölməmişdən qabaq təriflənmək çətindir! «Uşaqlar duymasın» çoxseriyalı cizgi filminin ssenari müəllifi Birol Güven bir söhbətimiz zamanı belə demişdi: «Türkiyədə insanı Təşviqat Camisində təqdir edərlər!»

Vəzifəsi və rütbəsi olmayan «rəğmənçi» öz daxili alqışlarının müşayiəti ilə irəliləməyə alışmış insanlardır. Təqdir edilməməsinə rəğmən bütün gücüylə öz idealının arxasınca gedir. Bacarığını görməsələr də, uğurunu tərifləməsələr də, öz qələbəsinə inanmış bir insan kimi yoluna davam edir. Bir gün heç kə­sin laqeyd qala bilməyəcəyi qədər görkəmli bir işə nail olduğu zaman hər şeyin dəyişəcəyini bilir.

O gün gələndə hamı onu təriflədiyi zaman isə artıq tə­rif­lənməyə ehtiyacı olmur! Cəmiyyətlərin çox qəribə bir adəti var: nəyə artıq ehtiyac duymursunuzsa, onu sizə daha çox verirlər. Heykələ ehtiyacı olmayanlara hey­kəl qoyurlar!

Mütəşəkkil, məqsədyönlü və ehtirasla çalışmağın əvəzi mütləq öz sahibinə qayıdar

Mən bütövlükdə götürəndə heç bir ehtiraslı fəa­liy­yətin əvəzsiz qalmayacağına inananlardanam. Ağıllı seçilmiş bir hədəf üçün dərhal nəticəsi olmasa da, qərarlı bir şəkildə çalışmağın lazım olduğunu düşünürəm. Hədər getdiyi sanılan əmək bir yerə top­lanıb qalar, gözlənilməz bir mükafatla bərabər sa­hi­bi­nə qayıdar.

Bu, dağa qaçan ev atının vəhşi atları da öz yanına salıb geri qayıtmasına bənzəyər! Məqsədli, planlı bir əməyin boşa getməyəcəyini Yacob Riisin daş sındırmaq metaforu çox yaxşı anladır: «Çarəsiz qaldığım zamanlarda gedib bir daş ustası tapıb, ona tamaşa edərdim.

O, daşa bəlkə yüz dəfə zərbə endirərdi, ancaq sınmaq nədir, heç kiçik çat da yaranmazdı. Sonra birdən, yüz birinci zərbədə daş iki yerə ayrılardı. Bax, elə o zaman anlardım ki, daşı iki yerə bölən o sonuncu zərbə deyil, ondan əvvəlkilərdir.»

Yazıçı Mustafa Güngörün «Əmək sərf etmədən qa­zandığım bir çox şey digər şeylərə nail olmaq üçün göstərdiyim fəaliyyətin kənar məhsuludur» fik­ri­nə çox inanıram. Bu gün əmək sərf etmədən qazan­dıq­larınız, keçmişdə çox əmək sərf edib qazana bil­mə­dik­lə­rinizin sizə qayıtmasıdır.

Bir işi yerinə yetirib, ancaq əvəzində bir şey almadı­ğı­mız əmək, heç gözləmədiyimiz halda bizə başqa şey­ləri qazandırar. İşini çox yaxşı yerinə yetirən, ancaq siyasi səbəblərə görə tanıdılmayan bir məmur tanı­yır­dım. İşinə müqəddəs bir şey kimi baxan bu adam, «Titanik» batan zaman skripka çalmağa davam edən musiqiçilər kimi idi.

Hər şeyə rəğmən işini ən yaxşı şəkildə görməyə çalışırdı. Oğlu onun bu pak və qürurlu davranışından elə təsirlənmişdi ki, universitetə qəbul imtahanlarında yüksək dərəcə göstərib atasına hədiyyə etdi!

Zarafatyana bir divar yazısında: «Boş yerə avar çəkirəm deyə üzülmə, heç olmasa qol əzələlərin inkişaf edir!» qeyd edilmişdir. Məqsədli, mütəşəkkil və sistemli çalışmağın hər zaman birdən çox mükafatı vardır və əsl gözlədiyinizi gətirməsə də, gözləmədiyiniz bir şeyi gətirə bilər. Bu, bir az da uğurun insana sürpriz etmə formasıdır!

Uğurun sizin haqqınızı yeməyəcəyinə inanmağı öyrənməlisiniz. Bilirəm, əgər «rəğbətçi»sinizsə, «Mən uğura inanıram, ancaq ətrafındakılar pisdir!» deyəcəksiniz. Uğur sifarişləri uzaqdan poçtla gön­də­rən bir şirkət sahibinə bənzəyir.

Onunla heç iş gör­məmiş adamlar ona inanmağa çətinlik çəkərlər, ön ödəmələrini (avanslarını) bir az əskik edərlər. Haq­qı tam ödənmədiyi üçün uğur da mükafatı əskik gön­də­rər. Bu dəfə ona inanmamaqda haqlı olduqlarını fikir­lə­şərlər! Sonra gedib uğursuzluğun köhnə, nimdaş mal­lar satılan dükanında alver etməyə davam edərlər.

Əvvəlcə gördüyünüz işin dəyərinin onda birini, sonra isə birə on dəyərini alarsınız

Alınan ilk uğurlu nəticələr insanın uğurla güclü və inamlı bir əlaqə yaratmasını təmin edir. Fərd şüurlu, mütəşəkkil və ehtiraslı bir fəaliyyətin əsla nəticəsiz qalmayacağını «yaşayaraq» öyrənib. Bu əminlik hissi sayəsində yeni təcrübələrində işinə bütün gücünü sərf edir.

Nə qədər keyfiyyətli və çox əmək sərf edərsə, o qədər böyük mükafat alacağını bilir. İlk uğurun ən böyük mükafatı bu əmin olma duyğusudur.

Ehtiraslı və şüurlu bir fəaliyyətin bağıraraq çıxardığınız səsə bənzədiyini düşünürəm. Həyat isə çox uzaqda olan bir dağ kimidir. Əməlləriniz gedib o dağa dəyərək geri qayıdar. Bəzilərinin əks-səda deyilən bu geri qayıtmanı gözləyərkən səbirli və ümidli olmaları lazımdır. Bir də ki, qərarlı olmağımız, etdiklərimizin əks-sədasının gəlib bizi tapa bilməsi üçün eyni yolla getməyimiz vacibdir.

Bir işi uzun müddət qərarlı bir şəkildə yaxşı yerinə yetirməkdəm əsla vaz keçməyin. Öz karyeramın ilk beş ilində çalışdığımın onda birini aldım, indi çalışdığımın əvəzini birə on qat artıq alıram.

Əgər yolumu dəyişdirsəydim, başlanğıcdakı havayı çalışdıqlarımın əks-sədası geri qayıtdıqda məni tapa bilməyəcəkdi.

Türkəm, düzəm, «rəğmənçi»yəm!

Girişdə həyat hekayəsini anlatdığım Adnan Kahvecinin çox sevdiyi bir lətifə vardı. Müharibə zamanı alman orduları Macarıstana girir. Tualet ehtiyacı olan alman generalı keşikçi məntəqəsinin tutulmuş komandirini yanına çağırıb tualetin yerini soruşur. «Bu tarlaya edə bilərsiniz» – deyə macar cavab verir.

Alman generalı təəccüblü bir halda: «Sizin ölkəniz necə ölkədir, bir tualet tikməyi belə bacarmırsınız?» – deyə qışqırır. Macar komandirin cavabı tam «rəğ­bət­çi» cavabıdır: «Bizdə o təşkilatçılıq qabiliyyəti olsaydı, indi mən sizin tarlanızdan istifadə edərdim!»

Çinin son dövrlərdəki uğurlu yüksəlişinin siyasi me­marı olan Den Siapin bütün siyasi baxışlarını bir cümlə ilə ifadə etmişdi: «Önəmli olan pişiyin rənginin qara, ya da ağ olması deyil, siçan tutmaq bacarığıdır.»

Denin qurduğu meritokratiya sistemi (uğura və bacarığa söykənən vəzifə və hərbi pütbə anlayışı) ölkədəki «rəğmənçilər»in önündəki qadağaları götürdü. Bunun sayəsində ölkə böyük bir yüksəlişi reallaşdıra bildi.

Ölkələr ərazilərinin hər kvadrat metrinə düşən «rəğmənçilər»i qədər yüksəlirlər. «Rəğmənçilər» yaşadıqları ölkənin hərəkətverici qüvvəsi, əzmli istehsalçıları, ağırlığı öz üzərilərində daşıyan sütunlarıdır. İçində olduqları qurumu onlar öz kürəklərinə alırlar. Bir ailə və ya şirkət də «rəğmənçilər»i qədər yüksələr. «Rəğbətçilik» isə yerində saymağın fəlsəfəsidir, ictimai inkişafın ən böyük maneəsidir.

Türkiyənin «rəğbətçilik» – «rəğmənçilik» indeksi!

Türkiyə haqqında bir neçə vacib məlumatı sizinlə pay­laşmaq istəyirəm. Türkiyə iqtisadiyyatı dünyada 17-ci, Türkiyə vətəndaşı isə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının insani inkişaf indeksində 82-ci sıradadır! Türkiyədə yaşayan insanların orta hesabla təhsil səviyyəsi isə orta məktəbin üçüncü sinfinə (Azərbaycan məktəblərinin 9-cu sinfi – N.Z.) uyğun gəlir.

ISO məlumatlarına görə, Türkiyənin bütün ərik meyvəsi ixracatıyla 6 ədəd təyyarə almaq olar. 670 yük maşını dəmir satıb 1 yük maşını mobil telefon ala bilərik. 1800 kq pomidorun qarşılığında bir «iPad» planşetli kompyuter almaq olur. Bunların mənası nədir? Dünya ağıl iqtisadiyyatına keçir. Alın təri gücünü ağıl tərinə verir.

Tarixdə heç vaxt olmadığımız səviyyədə ağıllı və əzmkar olmağımız lazımdır. Buna görə də tez bir zamanda özünü inkişaf etdirmə səfərbərliyinə başlamağımız vacibdir! Bunun üçün hamımız məsuliyyət daşıyırıq.

Uğura baxış nöqteyi-nəzərimizi dəyişib, «rəğ­bət­çi­lik» anlayışından xilas olub, «rəğmənçi»liyimizi artırıb, ətalətimizə və təlim edilmiş çarəsizliyimizə qalib gəldikcə daha böyük və inkişaf etmiş ölkə halına gələ bilərik.

Daha irəliyə getmək qalsın bir yanda, olduğumuz yeri qorumaq üçün belə, buna məcburuq. Daha yaxşı və böyük olmağımız mümkündür. Aid olduğumuz yer bura deyil, keçmişdə daha yüksək səviyyədə yaşamışıq. Bunu bir dəfə edən bir daha edə bilər!

Buraya qədər «rəğbətçilər»in üstünə çox düşdüyü­mün fərqindəyəm, ancaq bir məsələdə haqlarını ye­mə­mək lazımdır. Onların içində sıxılmış bir halda, möh­kəm bir uğur ehtirası var. «Rəğbətçilər» ictimai uğur sisteminə inamını itirmiş insanlardır.

Çoxu belə doğulmayıb, yaşayarkən belə olublar! Bu insanları inandırmaq, yenidən oyuna qatılmalarına kömək et­mək lazımdır. Bir çoxlarını «Coca-Cola» butulkası kimi çalxalayıb uğur enerjilərini yenidən hərəkətə gə­tirmək mümkündür. Türk insanı içindəki uğur qazanmaq ehtirasının şiddəti çox yüksəkdir.

Bu potensialı fəaliyyətə çevirmək bizim ev tapşırığımızdır. Ev tapşırığımızı yerinə yetirmək üçün açar kəlmələri də verək: yüksəlmək üçün E.H.B (Ehtiras, Hədəf, Bacarıq) lazımdır! Ehtirasımız yetərlidir, indi bu ehtirasa bir hədəf göstərməyimiz və işlərini dünya standartları səviyyəsində görə bilən insanlar yetişdirməyimiz lazımdır.

Bu yuxuya inanırsınızsa, özünüz uğura nail olaraq işə başlayın. Öz timsalınızda ölkədəki uğursuzluq­la­rın sayını bir nəfər azaldıb «böyük işlər bacaran» insanların sayını artırmağa çalışın. Bir fəzilətli və görkəmli uğur hekayəsi cəmiyyətdə güclü bir mə­nə­vi təsir yaradar. Uğur hekayənizlə cəmiyyətdə ço­xal­masını istədiyiniz tip fərdlərin nümunəsi olun. Tür­kiyənin uğuru da sizinlə başlayar!

Özünə inamı geri qaytarmaq: Bizə «Xəyal İşləri Nazirliyi» nə üçün lazımdır?

Qədim bir hindu hekayəsində deyilir ki, bir qartal yu­murtası necə olursa toyuq yumurtalarına qarışır. Yu­murtadan çıxan qartal balası özünü toyuq balası sanaraq onlar kimi yeriyir, onlar kimi yeyir.

Qartal balası bir gün göydə süzən bir qartalı görəndə heyranlıqla söyləyir: «Nə möhtəşəm quşdur! Nə qədər yüksəkdə uça bilir. Kaş ki, mən də onun kimi ola biləydim!»

Yanındakı cücələr ona gülürlər: « Biz toyuquq, o isə qartaldır. Boş xəyallar qurma. Əsla onun kimi yük­sək­lər­də uça bilməzsən!»

Qartal balasının içində uçmaq arzusu vardı, ancaq bunu bacardığını bilmirdi. Sadəcə öz halına üzülürdü. Kiminsə ona qartal olduğunu deməsi, hətta buna inan­dırması lazım idi. Bunu deyən olmadığı üçün özü­nü toyuq sanaraq toyuqların arasında onlar kimi ya­şamağa davam etdirdi.

Özünü toyuq sanan qartal hekayəsi tipik bir aşılanmış gücsüzlük nümunəsidir. Bu duyğu qartalı toyuğa, şiri pişiyə döndərir. Özünəinamı əridib yox edərək insanın özünü olduğundan fərqli görməsinə səbəb olur.

Təlim edilmiş, ya da aşılanmış gücsüzlük üç şeyi unutmağınıza səbəb olur:

1.Daha böyük xəyallar qurmağı;

2.Daha artığını göz önünə gətirmək inamını;

3.Bir daha sınaqdan çıxarma cəsarətini.

Özünəinam terapiyası: Əvvəlcə zədələnmiş özünəinamı bərpa etmək lazımdır

Özünəinam nəyi edəcəyinizi, nəyi edə bilmə­yə­cə­yinizi düzgün hesablaya bilməkdir. İdeal olan hə­də­fi­mi­zə, imkanlarımıza və nəticələrimizə görə bir qərar qəbul etməkdir. Özünəinamımız keçmişdəki bayram libasları kimi mövcud nəticələrimizdən bir buğum çox ola bilər.

Bir çox insan optimal nisbəti qarışdırır, özünə lazım olandan ya az, ya da çox güvənir. Montaiqne demişdir: «Oxunu hədəfinin iki metr irəlisinə də, gerisinə də düşürən bacarıqsızdır.» Özünəinamın həm həddən artıq çox olması, həm də az olması problem yaradır. Özünə həddən artıq güvənmək, ya da heç güvənməmək öyrənilmiş hallardır.

Artıq bilirsiniz ki, uğursuzluğu daxili amillər ye­rinə xarici amillərə bağlamaq özünəinamın itməsini azalda bilir. Ancaq bu yoldan çox istifadə etmək lazım deyil, çünki davamlı olaraq səbəbi kənarda axtarmaq, fər­din başına gələnlərə öz təsirini görə bilməsini və məsuliyyət hissini zəiflədə bilər.

Bu yanaşma bəlkə də ruh yüksəkliyimizi qoruyar, ancaq məntiqimizi zəif­lədib eyni şeyi təkrar yaşamağımıza səbəb olar.

Buna oxşar şəkildə uğursuzluğun daimi deyil, mü­vəqqəti olduğunu düşünmək özünəinamın daha az itir­ilməsinə şərait yaradır. Bunun əksinə olaraq, «təkcə o işdə» bacarıqsız olduğunu düşünməyib uğur­suz­lu­ğu bütün işlərə aid etmək («onsuz da heç nəyə mü­vəf­fəq ola bilmirəm») özünəinamı heçə endirir.

Sizi gücsüzlük psixologiyasına düçar edən ha­di­sə­lə­­ri, bu kitabdan öyrəndiyiniz metodlardan istifadə edə­rək yenidən yoza bilərsiniz. Keçmişdəki hadisələri də­yişdirə bilməzsiniz, ancaq hadisələrin zehninizə yerləşmə tərzini, hafizədə yaşatma şəklini və bugünkü davranışlarınıza təsirini idarə edə bilərsiniz.

Bu mə­sələdə edilməsi lazım olanı «xəyal qırıqlığı terapi­ya­sı» bölümündə anlatdığım üçün burada təkrar et­mə­yəcəyəm.

Aşağı səviyyəli özünəinam mövzusunda çalışmalar iki mərhələlidir: Birincisi: özünəinamı bərpa etmək; ikincisi: onu inkişaf etdirməkdir. Bərpa etmək mənfi 10 nöqtəsindən 0 (sıfır) nöqtəsinə gətirməkdir. İnkişaf et­dirmək isə sıfırdan başlayıb ideal (optimal) nöqtəyə çat­dırmaqdır. İdeal özünəinam səviyyəsi sabit deyil, dinamikdir, tək şeyə deyil, çox amilə bağlıdır.

Bu bölümdə özünəinamı inkişaf etdirmək üçün lazım olanları anladacağam. Özünəinam uğur qazan­maq üçün çox vacibdir. Yolun başlanğıcında ikən bir çox çempion pannosuna bu şüarı yazar: Gücünə şübhə etsən, şübhələrinə güc verərsən!

Özünəinamın mənbələri: Özümüzə nə qədər inanmağımız lazım gələndə nəyə baxaraq qərar qəbul edirik?

Özünəinamın ən önəmli mənbəyi əldə edilmiş uğur­lu nəticələrdir. Uğur ən güclü özünəinam terapi­ya­sıdır. Uğur ilə özünəinam bir-birini qidalandırır. Sev­gilimiz gözəl, yaraşıqlı olduqca özümüzü daha da gö­zəl, yaraşıqlı hiss edərik.

Yüksək qiymətlər alan bir şagird məktəb birincisi ola biləcəyinə inanar, məktəb birincisi olan şagird daha yüksək qiymətlər almağa başlayar. Dərəcə alan bir işçi daha yüksək dərəcə almağı özünə hədəf seçər. Nəticə ilə özünəinam insanın sağ və sol ayaqları kimidir. Birini irəliyə atmaq üçün o birini üstdən basıb dayaq vermək lazımdır.

Bəzi insanlar mütləq bir özünəinam yaratmadan hərəkətə keçməməyin lazım olduğunu düşünür. Bu o qədər də doğru deyil, çünki özünəinam bir az da yolda irəlilədikcə yaranır. Əgər yolun başlanğıcındayıqsa, bank krediti kimi özümüzə özünəinam avansı verməyimiz lazımdır. Bu avansı düzgün əyarlamaq bilik tələb edir.

Bir çoxları cəsur insanların heç qorxmadıqlarını, özünəinam böhranı keçirmədiklərini düşünür. Ancaq hər dağın özünə görə qarı var. Uca dağların başından bulud əskik olmaz! Uğur qazananlar ilk addımı atanda heç də qorxmamış deyillər, onlar qorxuya rəğmən hərəkətə keçən, qorxunu daha yaxşı hazırlıq görmək üçün təkanverici qüvvə kimi istifadə edən insanlardır.

Xəyallarımız bizdən Robert Frostun ibarəsiylə desək, «məhdud bilik və qaneedici olmayan qənaətlə hərəkətə keçmək cəsarəti» tələb edir. Xəyallarımız bizə bu zaman bir qadın şıltaqlığı edər: «Sənin olacağıma əmin olmasaydın, yenə də arxamca gələrdinmi?» Elə hesab edirəm ki, xəyallarımızın da bir az özünəinam problemi var, özünü bizə təslim etməmişdən qabaq sevildiyinə əmin olmaq istəyir! Diqqət! Türkcə variantında səh.188 (yuxarı) tərcümə olunmayıb

«Sınan qəlbimin hər guşəsini topladım!»

Özünəinamı gücləndirməyin başqa bir yolu da ehtirasın səmtini dəyişməkdir. Sevgilisi tərəfindən tərk edil­diyi üçün özünəinamı heçə enmiş bir idmançı özünü bütünlüklə karyerasına yönəldərək möhtəşəm bir uğura nail olduğu zaman, yeni uğurunun gətirdiyi özünəinam və ruh yüksəkliyi sayəsində əvvəlki problemini də arxada qoyar.

Boynunuza olimpiya medalı asılarkən keçmiş sevgilinizin vida mesajını adi gün­lə­rindəki qədər güclü xatırlamazsınız! Böyük bir nai­liy­yət hər şeyi öz üzərində cəmləyərək bir çox başqa şeyləri kadrdan kənarda qoyur. Bu nöqteyi-nəzərdən bax­dıqda sizə qarşı pis davranan insanlardan intiqam al­mağın ən ağıllı yolu, diqqətdən kənarda qalmayacaq qədər böyük olan bir uğur qazanmaqdır!

Bəzən də daha böyük bir əziyyət mövcud əziyyəti unutdurur. Şir sizin arxanızca gələrkən dişinizin ağrısını heç düşünməzsiniz!

Hər problem həyatı müəyyən qədər sahmana salmağa yarayır, siz daha yuxarıya çıxdıqda problem aşağıda qalır. Kiçik və əhəmiyyətsiz problemləri həll etmək yerinə o problemlərin həll olunmasına ehtiyac duyulmayacaq bir səviyyəyə yüksəlməlisiniz.

Siz bir az da yüksək liqaya çıxıb bir kəpənək olduğunuz zaman tırtıllıq dövrünün problemlərini həll etməyə məcbur deyilsiniz! Davamlı olaraq boş-boş, xırda-para problemlərlə məşğul olursunuz? Birinci dərəcəli işlər görsəniz, üçüncü dərəcəli problemlərlə məşğul olmaq məcburiyyətində qalmazsınız. Problemlərin də dərəcəsi var!

Özünəinam dəlilləri toplamaq

Həyata başladığınız yerlə indi olduğunuz yer ara­sın­­dakı fərq də özünəinam üçün önəmlidir. Özünə­inam hissi güclü olan insanlar arasında aparılan təd­qi­qatlar onların özünəinam dəlilləri toplamağa meyilli olduqlarını göstərmişdir.

Bu insanlar fikirlərini üstün olduqları nöqtələrə cəmləyir, həyatdakı uğurlarını və irəliləyişlərini daimi olaraq özlərinə xatır­la­dırlar. Bu cür daxilə yönəlik uğur təbliğatını və da­xili gücləndirmə işini yerinə yetirirlər. Ancaq bu fay­dalı metoddan soyuqqanlılıq sərhədlərini aşan sə­viy­yə­də istifadə olunsa, insanda xudpəsəndliyə meyli güc­lən­dirə bilər.

Özünəinam, ya da inamsızlıq duyğuları keçicidir. Daim təlaşlı, qayğılı insanlarla bir yerdə olsanız, sizə qorxu altında yaşamağı öyrədərlər. Özünəinamı güclü insanlarla birlikdə yaşadıqca həyata daha inamla baxmağı öyrənərsiniz. Ən yaxşısı beyni uğur bazası kimi işləyən insanlarla əlaqədə olmaqdır. Dost seçərkən də bu amillərə görə dəyərləndirməyə nə deyirsiniz?

Özünü davamlı olaraq inkişaf etdirmək özünəinamı sürətlə artırır

Özünü inkişaf etdirmə vərdişləri də özünəinamı qi­dalandırır. İnsan özünü inkişaf etdirdikcə, dünən edə bilmədiyini bu gün edə biləndə, gələcəkdə daha yaxşı işlər edə biləcəyinə rahatlıqla inanır. Mən gənc­li­yimdə öyrənə bilmək qabiliyyətimə istinad edən bir özünə­inama sahib idim.

Cəhd göstərib, ancaq bacara bil­mədiyim bir iş olduqda belə deyirdim: «Bu andakı bilik və bacarıq səviyyəmlə bunu edə bilməsəm də, əgər bunu bir çox insan edibsə, mən də insanam, necə edild­iyini öyrənib mən də edə bilərəm.

Lazım olan qədər vaxt, əmək və enerji sərf etsəm, mən də bacararam». Təbii ki, bu münasibət mahnı oxumaq kimi xü­susi istedad tələb edən şeylərə aid ola bilməz.

İnsanı gücləndirən, müsbət və həqiqətə uyğun də­lillər tapa bilmək və bunları nizamlı şəkildə xatırlat­maq özünəinamın ən güclü qidasıdır. Gündəlik xə­ta­la­rın ölgünləşdirdiyi özünəinamı nizamlı müsbət xatırlatmalarla və dəstəkliyici təlqinlərlə davamlı olaraq gücləndirmək lazımdır. Həqiqi və gücləndirici kitablar bu mövzuda ən əlverişli və faydalı vasitələrdir.

Türkə xas olan şəkildə özünəinam yaratmaq: O etdi, mən də edə bilərəm!

Fərdlərin, qurumların və cəmiyyətlərin bir şeyi edə biləcəklərinə özlərini inandırma tərzləri çox müxtəlifdir. Hər igidin özünəxas bir tərzi var! Bəzi insanlar bu işi edə biləcəklərinə və ya edə bilməyəcəklərinə dair qərarı ürəyinin səsini dinlə­yə­rək verir.

Bəziləri analitik beyinlidir, məntiqlə düşünər və təcrübələrin nə­ti­cə­lərinə dair hesabatlara baxarlar. Bir qrup insan rola gir­məyi üstün tutur, özünü özünə gü­vənən adam kimi aparmağa çalışır.

Bəziləri fiziki vasitələrə güvənirlər: yaxşı geyinib, ba­halı saat taxmaqla, qrim edib özünəinam indeksini yüksəldərlər. Bəziləri bank hesablarından güc alar, bə­ziləri ailə tərəfindən çox sevildiyini bilməkdən.

Bə­zi­ləri isə özünətəlqin etməklə («bacara bilərəm» kimi ifa­dələri təkrar edərək) özünəinam yaradır. Bəziləri isə başqalarının ona «edə bilərsən» deməsiylə hər şeyi edə biləcəyinə inanır. Qərarsızlar isə bir anlıq psixologiyalarıyla, gah «edə bilərəm», gah da «edə bilmərəm» – deyə qərar verirlər.

Bəs biz türklərin bir işi bacara biləcəyimizə özümüzü inandırmaq formamız necədir? Yuxarıdakı tərzlərin hamısından müəyyən qədər istifadə et­mək­lə bərabər, birinə daha çox üstünlük veririk. Uğur mə­də­­niyyətimiz analitikdən çox həssas xarakterli, işdən çox münasibət mərkəzli, prosesdən çox nəticə fokuslu, nəzəriyyədən çox praktika təməllidir.

Buna görə də ya­xın münasibətlərə və gözlə görülə bilən nəticələrə istinad edərək «mən də edə bilərəm» ifadəsindən is­ti­fadə edirik. Praqmatik düşünməyə meyilli olduğumuza görə ayaq izlərini nəzəri analizlərdən, örnəkləri nə­sihətlərdən daha çox sevirik.

Bu düşüncəylə də hə­rə­kət etdiyimiz üçün tanıdığımız bir adam o işi bacarmışsa, biz də bacara biləcəyimizə inanırıq. Xarici və daxili şərtlərdən çox yaxınlıq və oxşarlıq dərəcəsi bizlərə cəsarət verir. Tanıdığımız birisi uğura nail olsa, deməli, bir anda o iş olur «əsl bizim işimiz!»

Bir türk bir işdə uğur qazandısa və bu uğura nail olmaq üçün kosmik nəzəriyyə və texnika tələb olunmursa, onu tanıyan hər kəs də o işi uğurla yerinə ye­tirə biləcəyini düşünməyə başlayır. Şişirtdiyimi düşünməyin, çoxlu nümunə göstərə bilərəm. Bir ailədən birisi universitetə qəbul oldusa, ondan sonra­kı­ların da qəbul olmasına nə deyirsiniz?

Ailənin bio­loji geni birdən dəyişmədi, bəs nə dəyişdi? Naim Sü­­leymanoğlundan sonra ağırlıq qaldırmaq üzrə dörd dünya çempionuna sahib olmağımıza nə deyirsiniz? «İstiqbal mebel»in uğurundan sonra Kay­se­ridə yüzdən artıq mebel şirkətinin açılmasına nə deyə bilərsiniz?

Bir kənddən bir neçə adam Belçika və­tən­daşlığı alandan sonra həmin bölgədən 60000 adamın Belçikada yerləşib orada Emirdağ qəzası təşkil etmələrinə nə demək olar? İstanbula gələn ilk bir neçə Qa­radənizlinin podratçılıq edib uğur qazandıqlarından sonra bir çox Qaradənizlinin podratçı olmasına nə söz ola bilər?

Lüks səmtlərdə (ərazilərdə) bir binanın qapıçısı sivaslıdırsa, başqalarının da əsasən sivaslı olmağına nə demək olar? Mövzu təkcə bu olsa, daha 1567 nümunə göstərə bilərəm.

«O etdi, mən də edə bilərəm» deyə düşünmək yaxşıdır, ya pisdir? Müsbət və mənfi nəticələrinə baxaraq qərar qəbul edə bilərik:

1.Yaxşı cəhəti: Uğur qazananda hamımız birlikdə uğur qazanırıq. Türkiyədə uğur qazanmaqla avtomatik olaraq ətrafdakıları da uğura ruhlandırdığı üçün hər uğurdan kütləvi fayda qazanılır.

2.Pis cəhəti: Uğursuzluğa uğradıqda da hamımız birlikdə uğrayırıq! Bir məhəllədə bir dükan çox qazanc əldə edirsə, onda cəsarətlənib üç dükan da açırlar. O məhəllənin iki dükanlıq potensialı varsa, ilk açana güc verər, ancaq üç dükanın olmasıyla hamısı eyni vaxtda iflasa uğrayar.

Arzularınız imkan və bacarıqlarınıza uyğundurmu?

Özünəinamı ən çox sarsıdan şey yanlış və yıxıcı mü­qa­yisələrdir. Yıxıcı müqayisələr bəzən xaricdən, bəzən da­xildən edilir. Xarici müqayisələrin ən əziyyətlisi ən yaxınlarımızdan, yəni ailədən, sevgilidən və dostlardan gəlir. Yaxınımızda olduqları üçün zirehimizdəki zəif yerləri yaxşı bilirlər. Bir mübahisə zamanı mü­qa­yisə yoluyla bundan istifadə edirlər.

Anaların övladlarını şəksiz və müqayisəsiz sevməsi göz­lənir, ancaq praktikada bu olduqca çətindir. Çə­pə­rin o biri tərəfindəki çəmənliyin həmişə daha yaşıl görünməsi kimi, qonşunun uşağı da həmişə daha çox dərsə hazırlaşır! Uşaqları ədalətsiz şəkildə başqalarıyla müqayisə etmək silinməz özünəinam sarsıntısı yarada bilər.

Bəzən də fərd özünü yanlış nümunələrlə müqayisə edir. Özümüzü bizdən tamamilə fərqli quruluşda olan birisiylə müqayisə etsək, özünəinamımız hədər yerə sarsılar. Girişdəki qartal hekayəsini bir az uzadaraq bu halı izah etmək istəyirəm.

Özünü toyuq sanan qartal balası bir gün tək gə­zin­tiyə çıxır. Yüksəklikdə uçan bir dişi qartal onu görüb yerə enir və deyir:

– Ay bala, xeyli vaxtdır sənə göz qoyuram. Sən qartalsan, niyə toyuqların arasında yaşayırsan?

– Doğrudan? Mən qartalam?

– Quruluşuna bax, sən də bizim kimisən. Ağlın bir az toyuqlarınkına çəkib!

– Sənə ana deyə bilərəm?

– Xeyr, deyə bilməzsən! Sənin anan da heç mələk deyildi, səni toyuqların arasına qatdığına görə!

Özünü toyuq sanan qartal balası əsl toyuqların yanına qaçıb: «Sizə demişdim, mən də qartal kimi uça bilərəm!» – deyir.

Dərhal hündür bir daşın üstünə çıxıb özünü cə­sa­rət­lə boşluğa atır, qanad çalır, ancaq üzüqoylu yerə sə­rilir. Bütün cücələr qəhqəhə çəkib gülürlər.

Qartal balası heç uçma təcrübəsi olmadığı üçün, təbiətinə uyğun olduğu halda uça bilmirdi.

Bu vəziyyət ona dərs oldu. Aid olduğu yerdə yaşamalıydı. Daxilində onu yuxarıya doğru çəkən bir hiss vardı. Uçmaq fikri onun beynində ilişib qalmış­dı. Yuxularında uçduğunu görür, gizli-gizli uçmaq üçün məşq edirdi. Yerdə yem axtarmaqdan çox göy­dəki qartalları izləməklə məşğul idi. Bir gün artıq uçmağa hazır olduğuna əmin olub hamını çağırır.

Gə­lənlər əylənərək onun yenə yerə necə dəyəcəyini iz­ləyəcəklərini düşünürdülər. Ancaq qartal balası bu dəfə ətrafdakı ən böyük daşın, ulu yalçın qayanın tə­pə­sinə çıxır! Сücələr nəfəslərini çəkib durur, yaşlı toyuqlar onu bu fikrindən daşındırmağa çalışırlar, ancaq onun qərarı qətidir. Özünü yüksək qayadan boşluğa ataraq qanadlanmağa başlayır.

Toyuqlar çaşbaş qalır, cücələr şoka düşürlər. Şokun ilk dalğası ötüb keçdikdən sonra cücələr hamısı birlikdə: «Bax, o da bizlərdən biri idi, uça bildi! Biz də uça bilərik!» – deyərək qartal kimi uçmağa çalışırlar! Ancaq anatomik imkanlarına görə toyuqlar ən çoxu 5 metr məsafəyə uça bilirlər!

Həyatda nəyi edə bilməyəcəyiniz haqda nə çox erkən qərar qəbul edin, nə də çox gecikməyin!

O cücələr heç bir zaman qartal kimi uça bilmə­yə­cək­lər. Özünəinamın arxasında bir şey varsa, o da fab­rik əyarlarımızdır. Quruluşumuz nəyi edib, nəyi edə bilməyəcəyimizin həqiqi sərhədlərini müəyyən edir, özünəinam isə həssas sərhədlərimizi göstərir. Özünəinam psixolojidir, daralır və genişlənir, ancaq genlərimiz bioloji təməllərə istinad edir, elastikliyi azdır.

İnsanın yaranmasını bir tabloya bənzətsək, tablo­nun çərçivəsini genləri və quruluşu, çərçivənin daxi­lin­dəki rəsmi isə aldığı təhsil, düşüncələri və yaşadıqları təşkil edir.

Hər insan bir gün sərhədləriylə üzləşmək məcbu­riy­yətində qalır. Bu, əsasən qırx yaşlarında baş verir. Uğura nail olub bir çox sərhədləri aşsanız da, bir gün keçə bilməyəcəyiniz sədlə də qarşılaşacaqsız.

Makedo­niyadan başlayıb səkkiz ildə Hindistan sərhəddinə qədər irəliləyən İsgəndər sərkərdələrinin daha savaşmaq istəməmələri səbəbindən Hindistanı bütünlüklə fəth etmədən geri qayıtmaq məcburiyyətində qalmışdı! Napoleonun və Hitlerin həyatında olduğu kimi, hər kəsin bir “Sibir sərhədi” vardır. Onu aşıb keçdiyi anda başlanğıc nöqtəsinin də altına düşər, böyük uğursuzluğa düçar olar!

Gücünün sərhədini bilmək və idarə etmək bir sə­nət­dir. Sizə bir dost məsləhətim var: həyatda nəyi edə bil­­məyəcəyiniz haqda nə çox erkən qərar qəbul edin, nə də bu durumla üzləşməmək üçün çox gecikməyin! Buna görə daim öz imkan və bacarıqlarınızı izləyin, nə­­ticələrinizi ölçməyə çalışın. Sərhədlərinizi sürətlə ge­nişlədəcək qədər cəsur, potensialınızda mümkünsüzü qəbul edəcək qədər bilikli olun.

Vacib olan daha bir şey: nəyi edib, nəyi edə bil­mə­yəcəyiniz haqda qərarlarınızı həssas olaraq zəif və beyninizin qarışıq olduğu anlarda deyil, məntiqli, güclü və şəffaf düşünə bildiyiniz zamanlarda qəbul edin. Yaxşı yatdığınız bir gündə, beyniniz neqativ bir şeylə məşğul olmadıqda, açıq havada gəzərək bu cür mövzulardakı düşüncələrinizi qətiləşdirin.

Balığın uğurunu ağaca dırmanmaq bacarığına görə ölçmək!

Hekayəmizdəki cücələrin hər biri «bacarıqlı» toyuq ola bilərlər, ancaq heç zaman qartal ola bilməzlər. Qar­tal olmalarına ehtiyac da yoxdur! Hər kəsin özünə xas olan bir zəka potensialı olmasını iddia edən Eynşteyn xətalı uğur ittihamının nəticələrini belə izah edir: «Siz durub bir balığı ağaca dırmanmaq bacarığının olmadığına görə ittiham etsəniz, bütün həyatını axmaq olduğunu düşünərək keçirəcəkdir.»

Qartal kimi yüksəklərdə uça bilmək toyuqların karyerasında bir uğur ölçüsü deyildir. Toyuğun qabiliyyəti yumurta sayı ilə ölçülür. Hətta bu ölçü də sənaye karyerası olan toyuqlara aiddir! Təbiətinə uyğun olmayan bir işdə ən yaxşı olmağa çalışmaq, yanlış uğur ümidiylə özünü yormaq, psixoanalitik Karen Horneyin də iddia etdiyi kimi nevrotikləşmə prosesini başladacaqdır.

Bütün bunlar göstərir ki, özünəinamın arxasında bir şey varsa da, o da özünü tanımaqdır! Hər kəs özü­­nü yaxşı tanımalı, xasiyyətinə uyğun karyera planı tərtib etməli, arzularıyla bacarıqlarını uyğunlaş­dır­malı, anadangəlmə qabiliyyətlərinə uyğun mü­kəm­mə­lliklər yaratmalıdırlar. Stefan Koveyin tə­bi­rin­cə: «Uğur nərdivanında sürətlə dırmanmaq qədər nər­di­vanın düzgün bir divara söykənib-söykənmədiyi də önəmlidir.»

Hər insanın potensialı test nəticələri və daxilə yö­­nəlik metodlarla, yəni nəyi edib, nəyi edə bil­mə­­­yəcəyinizi, bilik və bacarığı, anadangəlmə meyilləri, fərdi keyfiyyətləri, güclü və zəif tərəfləri müəy­yən­ləş­dir­məyi vacib edir.

Öz həqiqətlərinizi nə qədər yaxşı təs­bit etsəniz, özünü qartal sanan toyuq, ya da özünü toyuq sanan qartal olmaq ehtimalınız da o qədər az olar. Özünüz haqqında biliyiniz nə qədər az olsa, özünüzü olduğunuzdan fərqli sanmaq ehtimalınız da bir o qədər yüksək olar. Özünüzü yaxşı tanıyın! Əvvəlcə öz daxili universitetinizin məzunu olun.

Təməlsiz özünəinamın təhlükələri

Həyatdakı hakimiyyət sahənizi gücünüz müəy­yən­ləş­dirir. Gücünüz də, quruluş və bacarığınız ilə həyat mə­kanınız arasındakı uyğunluqdan yaranır. Gücünüzün mənbəyini və sərhədlərini yaxşı bilməlisiniz. Şir olsanız da suya girib timsahla kəllə-kəlləyə gəl­mə­məlisiniz.

Timsahsınızsa, bataqlığın imperatoru ol­sa­nız da, quruya çıxıb şirə meydan oxumamalısınız. Təbii bacarıq sahənizi yaxşı bilməlisiniz. Həm gücünü, həm həddini yaxşı bilmək, ancaq bu sərhədlərə çox da təslim olmayıb güc sahənizi davamlı olaraq ge­niş­ləndirmək vacib uğur bacarıqlarındandır.

Özünəinamınız yatağına sığmasa və bacarığınız aşıb-daşarsa, Leonard Kohenin dediyi kimi «Görkəmli uduzanlar»dan biri ola bilərsiniz. Görkəmli uduzan­lar raket kimi yüksələr, meteorit kimi düşərlər.

Hirs­ləri və sürətləri çox, soyuqqanlılıq və məntiq key­fiy­yətləri aşağıdır. Uduzduqda təkcə özlərinə deyil, ət­raflarına da ciddi zərər verərlər. Görkəmli uduzanlar deyildikdə mənim ağlıma həmişə Ənvər Paşanın həyatı gəlir.

Gənc Ənvər hələ polkovnik-leytenant olduğu zaman Hərəkat Ordusuna qatılır. İstanbula basqına gəldikdən sonra zəkası, fədakarlığı və vətənpərvərliyi ilə insanlara təsir edib sürətlə yüksəlməyə başlayır. Bir il ərzində birdən iki rütbəni geridə qoyub general olur. Bununla da kifayətlənməyib sultanın nəvəsiylə evlənir və sarayın kürəkəni olur.

Bir müddətdən sonra Hərbi nazir və Baş komandanın müvəkkili olmaqla gənc yaşında orduya nəzarəti tamamilə öz əlinə keçirir.

Domino oynayarkən ölkəni idarə etməyə dair gülünc şeylər fikirləşə bilərsiniz, bunun sizə və ölkə ida­rə­çiliyinə bir zərəri olmaz! Ancaq bir şans, ya da şanssızlıq ucbatından bir gün «sürətləndirilmiş» bir şəkildə döv­lətin zirvəsinə gəlsəniz, əcaib düşüncələrinizin fa­ciəvi nəticələri başınıza gələr və təsir dairənizdəki in­sanlar da bunun əziyyətini çəkərlər.

Gənc Ənvərin bütün niyyəti Osmanlını əvvəlki möh­­təşəm günlərinə qaytarmaq idi. Bu yolda xoş niyyətli, əzmli və qərarlı idi. Bunun üçün əv­vəlcə ölkəni Almaniyanın yanında Birinci Dünya mü­ha­ri­bə­sinə cəlb etdi. Yanlış qərar idi, məğlub oldu.

Sonra Şi­mali Anadolunu ruslardan geri almaq üçün Sarıqamış hərəkatına başladı. Ordunun fiziki durumuna bax­madan xətalı planlar qurduğu üçün on minlərlə əs­gərimiz döyüşə girmədən donaraq öldü. Böyük məğ­lubiyyət bir biabırçılıq oldu. Nəticədə ölkədən qaçmağa məcbur oldu.

Arvadını və uşaqlarını Almaniyaya göndərib özü Tacikistana sığındı. Orada da boş durmadı. Orta Asiya türklərinin birliyinə söykənən Turan imperatorluğu qurmaq xəyalına düşdü. O biri tərəfdənsə xəyalları ilə həyatı arasındakı qayçı işə keçdi. Bir neçə il əvvəl imperatorluğun ən güclü adamı olan Ənvər Paşa yad bir ölkədə pulsuz, imkansız, tək qaldı.

Küçə rəssamlığı ilə məşğul olaraq güzəranını keçindirməyə, artırdığı bir neçə qəpik-quruşu isə arvadına və uşaqlarına göndərməyə çalışdı. 42 yaşında ikən yoxsul və məğlub halda bir tacik kəndində öldü.

Ənvər Paşa ilə Mustafa Kamalın uğur tərzləri qarşılaşdırılaraq araşdırılıb öyrənilməyə dəyər.

Eyni dövrdə doğulub, oxşar məktəbləri bitiriblər. İkisi də qəhrəman olmaq istəyib, ancaq yanaşmaları çox fərqlidir. İkisi də zəkalı, məqsədyönlü, çevik və vətənpərvərdir. İkisi də tələsir, ancaq Ənvər xa­rak­ter­cə də «tələskən»dir. Ənvər raket kimi dik qalxır, Mus­tafa isə təyyarə kimi mərhələ-mərhələ.

Ənvərin mən­tiqi xəyalını idarə edir, Mustafada isə tərsinədir. Ən­vərin iddiası tez-tez soyuqqanlılığını yox edir, Mus­tafa realistdir. Ənvər marafonda yüz metrə qədər qaçır, sürətlə başlayır, nəfəsini əyarlamır, nəfəsi çatmadığı üçün dayanır. Mustafa isə tempini uzun mə­safəyə, uğurlu nəticəyə görə əyarlayır.

İki gənc hərbçinin uğur yarışının əvvəlində ikən Mustafanın Ən­vəri qısqanmağa gözlə görünən səbəblər olsa da, son səhnədəki nəticəyə görə əslində Ənvər Mustafaya qibtə etməliydi!

Mənim yolum: Realist nikbinlikdir!

Gəncliyimin ilk illərində mən də çoxları kimi nəyi edib, nəyi edə bilməyəcəyimə bir sıra xəyali təx­min­lə­rimlə (bunu edə bilərəm, bunu edə bilmərəm) qərar ve­rirdim. Bəzi şeyləri edə biləcəyimə inanırdım, bə­zi­lərinə inanmırdım, ancaq hər iki halda da qəti mə­lumatım yox idi!

İnsanın konkret məlumatı olmadıqda həyat və kar­yera yolunda irəliləyərkən ehtimallara söykənən inanclarla (bu işə yarayar, bu isə işə yaramaz) hə­rə­kət edər. Xəritəsini bilmədiyiniz bir ərazidə yola çı­xar­­­kən, qaranlıqda kor kimi uçarkən nikbinliyiniz, pis cə­hətləriniz, özünüzə inam çox əhəmiyyətlidir.

An­caq ovcunuzun içi kimi tanıdığınız bir sahədə, təf­si­lat­larını bildiyiniz bir işi yerinə yetirərkən bunlara çox eh­tiyac duymazsınız. Ehtimal olunan inanclar yerinə hə­yatda öz təsdiqini tapmış biliklə çalışarsınız.

Mən də illər ərzində nəyi edə biləcəyimi, nəyi edə bilməyəcəyimi, hədəflərimi və arzularımı, güclü və zəif cəhətlərimi, meyillərimi və bacarığımı, fərdi xü­su­­siyyətlərimi və qabiliyyətimi dəqiq kəşf etdim. Özümü yaxşıca öyrəndim! Sekman Universitetinin mə­zunu oldum.

İllər ərzində özümlə bərabər karyera sahəmdə də nəyin işə yarayıb, nəyin yaramadığını kəşf etdikcə təxmini inanclar yerinə təsdiqini tapmış biliklə çalışmağa başladım. Bu yeni nizamda həyata baxış bucağımın realist nikbinlik olduğunu müəyyənləşdirdim.

Bu, ayaqları yerdən üzülmüş nikbinliklə xirtdəyə qə­dər bataqlığa batmış bədbinliyin o tərəfində olan bir şey­dir. Ola biləcək ən pis ehtimala hazır olacaq qədər realist, mümkün olan ən yaxşı ehtimalı çətinləşdirə biləcək qədər nikbinəm.

Mottom: «Amor fati!» Realist nikbinliyin həyata baxışını bir alman atalar sözü yaxşı ifadə edir: «Həyatı olduğu kimi qəbul etməli, ancaq ola biləcəyinin ən yaxşısı olması üçün onu çətinləşdirməliyik.»

Hər özünəinam genişlənmə potensialına sahibdir

Özünü bilmək, bildiklərinə tamamilə özünü təslim etmək ehtiyacı yaratmır. İnsanın nə olduğu qədər nə ola biləcəyi də önəmlidir. İnsan genişlənə bilən bir var­lıqdır. Nə olduğunuzu kəşf edin, ancaq ən yaxşı halınızın nə ola biləcəyini də xəyal edin!

Mövcud real­lığın o tərəfinə keçmək, özünüzü xəyalınıza uyğunlaşdırmağınız mümkündür. İnsanın dəyişdirilə bilinən tərəfləri dəyişdirilə bilinməyən tərəflərindən qat-qat çoxdur. Erix Frommun da söylədiyi kimi, «insan yaşarkən yenidən doğula bilməlidir.»

Özünəinamın gözlənilənlərlə əlaqəsi yüksəkdir. Göz­lədiklərimiz də üç cəhətlidir: başqalarının bizdən təsirlənmələri (gözlədikləri), bizim özü­müz­dən gözlədiklərimiz və bizim başqalarından göz­lə­diklərimiz. Həddən artıq çox şey gözləmək də, heç bir şey gözləməmək də problemlər yarada bilər.

Çoxu­muzun özünəinamı bir ictimai üçbucağın daxili bucaqlarının cəmindən ibarət olur. Bizim bacara bilə­cəklərimizə inandıqlarımız, başqalarının bacara bilə­cə­yimizə inandıqları və hal-hazırda nail olduqlarımız.

Bu üçbucaqda özünü təsdiq edən bir kahinin çalışdığı təsbit edilmişdir. Harvard Universitetindən Robert Rozental 1968-ci ildə şagird-müəllim münasibətinə dair bir tədqiqat aparır. Buna görə əvvəlcə bir ibtidai məktəb şagirdlərinə zəka testi tətbiq edir. Bu testin «uşaqların gələcəkdəki zehni inkişafı haqqında qabaqcadan xəbər verdiyini» söyləyir.

Nəticələr ortaya çıxdıqdan sonra şagirdlərin 20%-ni necə gəldi seçir. Əslində sinif yoldaşlarından heç bir üstünlüyü olmayan bu uşaqların «dahiyanə bir potensiala sahib olduqlarını» və «8 ay içində çox böyük zehni inkişafa nail olacaqlarını» məktəbə bildirir.

Dərs ilinin sonunda (8 ay sonra) bu test həmin şagirdlərə yenidən tətbiq edilir. Nəticələr təəccüb doğurur: böyük bir zehni inkişafa nail olacaqları söylənən uşaqların həqiqətən də digərlərinə görə daha çox irəlilədikləri ortaya çıxır.

Tədqiqatçının fikrincə bu fərqi yaradan şey müəllimlərin beyinlərindəki müsbət gözləntidir.

Müəllimlər xüsusi olduğunu düşündükləri o şagirdlərlə daha diqqətli və ürəkləndirici bir şəkildə davranmış, səs tonu, üz ifadəsi və göz təması kimi yollarla onlara duyduqları inamı ifadə etmişdilər.

Bu uğura inam uşaqların mənlik duyğularına müsbət təsir edərək onları daha çox çalışmağa ruhlandırmışdır. Beləliklə, özünü reallaşdıran bir kahinlik ortaya çıxmışdır. Yaranmış uğur inamı və ümidi. bacarıq həqiqətini yaratmışdır. Bu tədqiqata gözlənti effekti (pygmalion effect) deyilir.

Sən cəsarətini artırsan, qarşındakı maneələr və daxilindəki qorxular azalacaq!

Gənc, ağıllı və cəsur bir kral dalbadal böyük zəfər­lər qazanmışdı. Axırda kralın ən böyük rəqibi ilə üz­ləş­mə anı gəlmişdi. Bu döyüşdə qalib gəlməsəydi, əv­vəlkiləri də əldən verəcəkdi. O, qalib gələcəklərinə ina­nırdı, ancaq sərkərdələrində ilk dəfə tərəddüd tit­rə­məsi hiss edirdi.

Sərkərdələri topladı, cibindən qəpik pul çıxardı:

– İstəsəniz döyüşün nəticəsi haqqında indidən öy­rə­nək, – dedi. Sərkərdələr narahat idilər. – Şəkilli üzü düşsə biz qalib gələcəyik, yazılı üzü düşsə düşmən qalib gələcək! – deyə pulu havaya atdı. Hamı nəfəsini udub nə olacağını gözləyirdi. Pul havada fırlanıb yerə düşdü. Şəkilli üzü idi.

Sərkərdələrin zəfər qışqırtıları eşidildi, güclü bir ruh yüksəkliyi ilə hazırlaşıb döyüşdə qalib gəldilər. Zə­fəri qeyd edərkən sərkərdələrdən biri: – Şəkilli üzü düş­dükdən sonra qələbə çalacağımıza tam əmin oldum. Bəxt bizim üzümüzə gülürdü!

Digər sərkərdələr də onu dəstəklədilər.

– Sən elə düşün, – gənc kral dedi və cibindən metal pulu çıxardıb hamıya göstərdi. Pulun hər iki üzü şə­killi idi!

Bir insan karyera yolunun başlanğıcında ikən öz potensialı ilə içində olduğu şərtlər haqqında olduqca obyektiv olması cəsarətin qırılmasına gətirib çıxarar. Uğura nail olan insanlar yolun əvvəlində olduğu zaman öz imkanları və qarşısındakı şərtlər haqqında müsbət ehtimallara inanmağı seçmiş insanlardır.

Bir çox akademik tədqiqatlar da bu nikbinlik meylinin doğru olduğunu isbat etmişdir.Yolun başlanğıcında ikən seçilmiş nikbinliklə hərəkət etmək real bədbinlikdən daha çox irəliləyişə imkan yaradar.

Bu mü­nasibət qeyri-obyektiv ola bilər, ancaq praktik olaraq işə yarayır. Ümidi ölməyə qoymamaq lazımdır, uzaqda yanan kiçik bir şam işığı qədər kiçik olsa da, uğur ehtimalına inanmaq lazımdır.

Özünəinam məsələsinə münasibətlərinə görə insanlar iki yerə ayrılırlar: keçmişdəki uğursuzluğuna ilişib qalaraq özünəinamı itirənlər və gələcəkdəki şək­siz nailiyyətlərə fokuslanaraq fəaliyyət imkanlarını artıranlar.

Özünəinamsızlıq keçmişə köklənərək yaşa­maqdır, maşının güzgüsünə baxaraq irəliləməyə çalış­maqdır. Ancaq keçmişə sancılıb qalmayaq deyə gözlərimiz boyun ardımızda deyil, üzümüzdədir. Keçmiş, indi və gələcək arasındakı ideal tarazlığı bir yapon atalar sözü çox yaxşı ifadə edir: «Keçmişdən dərs al, bu gün üçün çalış, gələcək üçün xəyal qur!»

Həddən artıq inamsızlıq şəxsiyyətin quruluşundan qaynaqlanmırsa, deməli, yetərsiz hazırlıq düşün­cə­sin­dən yaranmışdır. Uğursuzluqdan çox qorxursunuzsa, uğur məşqlərini ikiqat artırın. İrlandiyadan olan Ber­nard Şounun sözünə qulaq asın: «Gəncliyimdə et­diyim on işin doqquzunun uğursuzluqla qurtardığını gördüm.

Bacarıqsız olmaq istəmirdim, buna görə də mən onqat daha çox çalışdım.» Uğursuzluq qorxusuna qalib gəlmək üçün uğursuzluğa ehtimal verməyəcək qədər yaxşı hazırlaşmaq lazımdır. Bunun tərsi də doğrudur: «Uğur qazanmağa kifayət qədər hazırlaşmırsınızsa, uğursuzluğa hazırlaşmış olursunuz!»

Uduzmağı öyrənə bilməyənlər: Yolun başlanğıcında ikən onlara da «edə bilməzsən» demişdilər!

 Tənbəl, ancaq zəkalı bir şagirdin hekayəsini bəlkə də eşitmisiniz. Riyaziyyatı sevməyən bu şagird dərs za­manı yatır. Tənəffüs üçün zəng çalınanda oyanır. Löv­hədə gördüyü problemin ev tapşırığı olduğunu sanaraq dəftərinə köçürür.

Evə gəldikdən sonra uzun müddət çalışır, ancaq heç cür həll edə bilmir. Möhkəm hirslənir, dəfələrlə cəhd edir və necə olursa, məsələni həll edir. Sonrakı riyaziyyat dərsində ev tapşırığını müəlliminə göstərib cavabın düz olub-olmadığını yoxlamasını istəyir. Müəllim məəttəl qalır, çünki lövhəyə yazdığı problem riyaziyyat tarixində həll edilməmiş suallara aid bir nümunə idi!

Dərsdə yatan şagird o sualın indiyə qədər həll edil­mədiyini bilmədiyi üçün dəfələrlə sınamış, axırda həll edə bilmişdi. Qəhrəmanımız böyük bir iş bacarmışdı, çünki o işin «mümkünsüzlüyünü» duya bil­məmişdi. Digər şagirdlər məsələnin həll olunma­ya­cağını bildiklərinə görə təcrübələrinə istinad edə­rək «məntiqli və realist» hərəkət edib heç bir iş gör­mə­miş­dilər.

Cığır açan işlər bacaran, ehtiraslı, ancaq təcrübəsiz bir çox insanın uğurunun sirri bir cümlə ilə belə ifadə oluna bilər: Uğur qazandılar, çünki uğur qazana bil­mə­yəcəklərini bilmirdilər!»

Hansı daha üstündür: Ehtiras, yoxsa təcrübə?

Bir fransız atalar sözündə deyilir: «Gənclər bilə bil­sələr, yaşlılar edə bilsələr.» Təcrübəni «nəyin edilə bilin­məyəcəyinin məlum olması» mənasıyla hüdudlandıraraq soruşuram: sizcə, hansı daha üstündür: ehtiras, yoxsa təcrübə? Təcrübəsi çox, ancaq ehtirası az olan, yoxsa ehtirası çox, təcrübəsi az olan daha sürətlə irəliləyər?

İdeal olan ehtirasla təcrübənin bir yerdə olmasıdır, ancaq birini seçməyim lazım gəlirsə, mən ehtirasın gücünə inanıram! Təcrübənin dəyərini bilirəm, ancaq ehtirası yox edən təcrübənin əleyhinəyəm! Ehtirasın enerjisi, üstün öyrənmə bacarığı, zəka soyuqqanlılığı ilə birləşərsə, insan təcrübəsiz olsa da, uğura nail ola bilər.

Ehtiraslı, ancaq təcrübəsiz bir adam çox yıxılar, ancaq tez öyrənən bir adamdırsa, cəld özünü toplayıb irəliləməyə davam edər. Ehtirassız təcrübə isə öz şablonları içində boğulan sıxıcı bürokratik formalizm de­məkdir.

Dövrümüzdə dünya çox sürətlə dəyişdiyi üçün təc­rübənin son istifadə tarixi sürətlə qısalır. Dünən işə yarayan yollar bu gün işə yaramır. Oyunun qaydaları tez-tez dəyişdiyi üçün təcrübə bəzən ağılın buxovu olur. Əgər uğurumuz təcrübəmizlə paralel irə­li­lə­­səydi, ömrümüzün son on ilində təqaüdçü deyil, əf­sanə olardıq!

İş həyatının yeni normalarında təcrübəli olandan çox davamlı və gerçək zamanında öyrənənlər yük­sə­lir­lər. Təcrübənin yerini sürətlə öyrənə bilmək bacarığı və tez bir zamanda ixtisaslaşa bilmək qabiliyyəti alır. Bildikləri bir şeyə sancılıb qalanlar uduzurlar. İş qa­biliyyətlərini öz iradələriylə dəyişib yeni biliklərə görə yeniləyə bilənlər isə qazanırlar.

Şair Özdemir Asaf demişdir: «Gələcək gözəl gün­lə­rə hamilə idi, abort etdilər» Təcrübəli, ancaq ehtirassız insanların ilk işi ehtiraslı, ancaq təcrübəsiz in­sanların xəyallarını havaya sovurmaqdır.

Bunu edər­kən pis niyyətli deyillər, ancaq nəticədə bizi xə­yal­larımızdan soyudurlar. Bəzi insanlar, sanki nəyin edilə bilinməyəcəyini anlatmaq üçün doğulmuşdur. Əl­lərində bir iynə partlatmaq üçün rəngli düşüncə şarları axtararlar!

Yolun başlanğıcında onlara da «edə bilməzsən» demişdilər!

Hələ uşaq ikən ayağımızı yorğanımıza görə uzatmağımız və xəyallarımız üçün hazırkı nizamımızı pozmamağımızı tapşırırlar. Bu təlim «reallıq və məntiqlilik» üçündür. Adına da «həyat təcrübəsi» deyilir.

Quruluşu uğursuzluq dərslərini rədd edən bəzi uşaqlar, nəyi edə bilməyəcəklərini yaxşıca öyrənmədən böyüyürlər. Beləliklə də sərhədləri geniş olan xəyallar qura bilir, ayaq dəyməmiş torpaqları fəth edə bilirlər. Qabaqcıl insanlar, əsasən bu cür zəkalı, intizamlı və azad düşüncəli uşaqlar arasından çıxır.

Uğur, mənfi təlqinlərə qarşı güclü bir dirəniş sisteminin olmasını vacib edir. Yolun başlanğıcında ikən bizi gözləyən ən böyük təhlükələrdən biri «edə bilməzsən» deməklə cəsarətimizin qırılmasıdır.

Bu gün zirvədə gördüyümüz bir çox insan hələ yolun başlanğıcında ikən «Hədər yerə cəhd eləmə, olmayacaq», ya da «Səndən bir şey olmaz» cümləsini ən azı bir dəfə eşitmişdir. Bir gün qanınızı qaynadan bir xəyal qurduğunuz zaman, sizi yüksəldəcək o düşüncə şarlarınızı partlatmağa həvəsli olan insanlar da dərhal yanınızda peyda olacaqlar.

Bu adamlar iki kəlməni iynə kimi işlədirlər:

1.Edə bilməzsən

2.Etməməlisən

«Etməməlisən» hekayələrini daha əvvəl danışdım. Növbədə «edə bilməzsən» nümunələri var. Yazıçıların həyatlarından başlayaq.

Yazıçıların ilk kitablarını dərc etmələri haqqındakı macəralar tragikomik rədd edilmələrlə doludur. «Qağayı» adlı məşhur kitabın müəllifi Riçard Bax 18 nəşriyyatdan rədd cavabı almışdı. Rekord sayda satılan «Harry Potter»in müəllifinə 12 nəşriyyat rədd cavabı vermişdi. Nobel mükafatçısı Orxan Pamuk ilk kitabını yazmağa 22 yaşında başlamış, ancaq o kitabını nəşr etdirənə qədər 2 kitab yazıb səkkiz il gözləmişdi.

Dünyada yüz milyona yaxın tirajla çap olunan «Toyuq suyuna şorba» seriyasının müəllifləri 100-dən çox nəşriyyat tərəfindən geri qaytarılmışdı. Kitabları 6 milyon nüsxədən çox çap edilən Əziz Nesin ilk kitabını heç kəs yayımlamaq istəmədiyi üçün özü çap etdirmişdi.

Aralarında «Özünə aid bir otağ»ın da olduğu bir çox gözəl kitabın müəllifi Vircinia Volf üçün tənqidçi Edit Sitvell belə demişdi: «Onunla tanış olmaqdan çox ləzzət aldım, ancaq yazdıqları beş qəpiyə dəyməz. Mənim gözümdə kiçik, gözəl bir yaradıcı qızdır!»

Modern fəlsəfənin buzqıran gəmisi Nitsşenin ilk kitabları 30-40 nüsxə satıla bilirdi. Nəşriyyatlar kitablarını qəbul etmədikləri üçün çoxunu özü çap etdirmişdi. Şopenhauerin kitabları da 200-300 nüsxə satılırmış, amma uzun müddət kitabları intellektual dairələr tərəfindən ciddi qəbul edilməmişdi.

Uğursuzluq qalereyası və dünya rədd edilmə rekordu!

Yolun başlanğıcında ikən rədd edilmək qaçılmazdırsa, bundan bir komediya çıxara bilmək yaxşı fikir ola bilər. Beləcə tragik olan tragikomik olur! Gülə bildiyiniz və dərs ala bildiyiniz itkilərlə daha da böyüyürsünüz.

Çox satılan «Zen və motosiklet təmiri sənəti» ki­tabının müəllifi Robert M.Pirsiq 121 nəşriyyat tə­rə­findən rədd edildi. Bəs o, nə etdi? Yorğanı başına çəkib həyatın ədalətli olmadığını söyləyib ağladımı?

Xeyr, bunun yerinə aldığı rədd cavablarıyla «Ginnesin Rekordlar Kitabı»na müraciət edərək dünya rədd edilmə rekordunun sahibi oldu! Stefen Kinq və Skott Fitzcerald hekayələrini nəşr etdirənə qədər aldıqları rədd cavablarıyla yataq otaqlarının divarlarını bəzəyib uğursuzluq qalereyası düzəltmişdilər.

Siz də rədd edilmələrinizi qeyd edib bir gün xə­ya­lınızı uğura nail olduğunuz bir işlə «sərgiləməyi» düşünə bilərsiniz. Uğursuzluq ilk vaxtlarda bir faciə kimi görünür, ancaq uğur qazandıqdan sonra uğursuzluqlar komediyaya dönür. Çünki uğur sizin kim olduğunuzu yenidən tanıdır.

Bəzən ananız, bəzən mütəxəssislər, bəzən bütün cəmiyyət «edə bilməzsən» deyə bilər!

«Edə bilməzsən» hökmüylə qarşılaşanlar təkcə ya­zı­çılar deyil. Bəşəriyyət tarixi ən yaxınlarındakı insanları öz xəyallarına inandırmağa çətinlik çəkmiş bəni-adəmlərin hekayətləriylə doludur. İnananların sa­yına görə bu gün dünyanın üçüncü böyük dini olan müsəlmanlığın peyğəmbəri Hz.Məhəmmədə ilk üç ildə cəmi 3 nəfər inanmışdı!

Ehtirasın möcüzəsinə inanmayanlar lisey məzunu olan Urayt qardaşlarının təyyarə icad etməyə çalışdıqlarına gülərək tamaşa edirdilər. Nəticədə nəhəng tədqiqat büdcəsi və saysız-hesabsız mühəndisləri olan şirkətlər deyil, peşəsi velosiped təmiri olan və ali təhsili olmayan iki qardaş öz düzəltdikləri təyyarə ilə uça bilən insanlar oldular.

Bəzən bir nəfər deyil, bir münsiflər heyəti (hətta bir cəmiyyət) sizə yanlış xəyallar ardınca qaçdığınızı deyə bilər. 16 yaşında ikən bir neçə günlük evdən qaçaraq mahnı müsabiqəsinə qatılan Sezen Aksu ancaq altıncı ola bilmişdi! Səsyazma studiyalarının qapısını döyən zaman aldığı cavablar qənaətbəxş olmamışdı. 21 yaşında ikən «Haydı şansım» adlı ilk 45 dəqiqəlik valının isə ancaq 50 ədədi satılmışdı!

Bəzən də mütəxəssislər sizə nəyi bacara bil­mə­yə­cə­yinizi söyləyərlər. Məşhur ixtiraçı Edison «beyni çürük» deyilərək ibtidai məktəbdən qovulmuşdu, Müəllimə olan anası ona evdə təhsil vermişdi. Nə­ti­cədə evdə yetişən bir dahi oldu!

Anası Karl Marksa: «Kapital» yazınca ,bir az kapital qa­zansaydın» – deyərək deyinərdi! Avstriyanın Graz qə­səbəsində doğulan Arnold Şvarzeneqqer Hollivuda getmək xəyallarını reallaşdırmaq üçün qeyri-adi bir templə bədənini inkişaf etdirirdi. Bəs anası buna nə deyirdi? Arnoldun dediyinə görə belə söyləyirmiş: «Bü­tün gününü idman zalında keçirməyə nə vaxta qədər davam edəcəksən? Buludların üstündə yaşayırsan!»

Bir xəyalı olan hər canlı, «Boş yerə çalışma, olmayacaq» cümləsini bir gün dadacaq!

Tələbəlik illərində tanıdığım hər kəs haqqında içimdən: «Görəsən qarşıdakı illərdə haralarda olacaq, nə qədər bacarıqlı birisi olacaq?» deyə təxmin oyunu oynayırdım. Bu da bir növ peşə məşğuliyyəti idi. İndi isə əksini düşünürəm: «Bu gün zirvəyə yüksəlmiş adamlar hələ yolun başlanğıcında olarkən, başqa adamlar onlar haqqında görəsən nə düşünürdülər?»

7 ilə yaxın İsveçrədə kiçik patent idarəsində adi bir mə­mur olaraq işləyən Eynşteynin dühasını iş yoldaşları hiss edə bilmişdilərmi?

Evinin yanındakı yardımçı tikilidə qalmasına icazə verildiyi üçün ev sahibinin uşağının ad günündə ağzından alov çıxaran oyuncaq şirlər düzəldən Leonardo adlı gəncin, bir gün dahi Vinci olacağını o dəvətə qatılanların neçəsi düşünə bilmişdi?

Amerikaya doktorluq müdafiəsi üçün gəlmiş suriyalı kişi ilə amerikalı katolik bir qadının nikahdankənar övladının, doğulduğu andan başqasına övladlığa verilən körpənin bir gün Stiv Cobs olacağını kim ehtimal edə bilərdi? Anası bilsəydi, o uşağı başqasına övladlığa verərdimi?

Təkidlə vəkil axtarmaq istədiyi halda, ona qarşı çıxaraq gedib rahib olan oğlunun bir gün kilsəyə də boyun əyməyib protestantlığın təməlini qoyan Martin Lüter olacağını atası ehtimal edə bilərdimi?

Sırf Honq Konq küçələrində dava-dalaş etdiyi üçün 19 yaşında ikən cibinə 120 dollar qoyub Amerikaya göndərilən bir gəncin, sonradan idmançı-aktyor Brus Li olacağını ailəsi təxmin edə bilərdimi? Fransız ordusuna qatıldığı ilk günlərdə «əyalət adamı» deyə ona rişxənd edən yoldaşları bir gün o sısqa gəncin Napoleon olacağını düşünə bilərdilərmi?

Gələcəyin dahisi qonşunuzun uşağı olsaydı, onu ayırd edə bilərdinizmi?

Qayıdaq sizə, xahiş edirəm, düzgün cavab verin. Yaxınlığınızda gələcəyin uğur hekayəsini yazacaq biri olsa, onu görə bilərsinizmi? Hərbi məktəbdə dərsləriniz yeni başladı, yeni gələn yetim və kədərli bir gənc yanınızdakı çarpayıda yatır. Onun sonralar Ata­türk olacağını düşünə bilərdinizmi?

Osmanlı sara­yında odun doğrayanların başçısı olsaydınız, odun doğ­rayan kimi isə götürdüyünüz bir gəncin sonradan Baltaçı Mehmet Paşa adıyla baş vəzir olacağını təxmin edə bilərdinizmi?

Çuxurovada bir tarla sahibi olsaydınız, günəmuzd məvacib verərək işlətdiyiniz, orta məktəbin axırıncı sinfindən təhsildən ayrılmış, bəzən işdən vaxt tapıb yaşlı qadınların oxuduqları bayatıları dəftərinə yazan, beş yaşında olarkən atası qan davası səbəbiylə gözləri qarşısında öldürülmüş bir əkinçinin sonradan Yaşar Kamal olacağını düşünə bilərdinizmi?

Mülkiyyədə oxuyursunuz, sinif yoldaşlarınızdan biri bəzən kiçik şeirlər cızma-qara edir. Bir gün qəflətən atasını itirir, bundan bir neçə ay sonra evləri yanıb kül olur. Tez iş tapmaq üçün Mülkiyyəni tərk edib baytarlıq məktəbinə keçir. Onun sonralar “İstiqlal Marşı”nı yazan Mehmet Akif olacağını düşünə bilərdinizmi?

Dünyadan örnəklərlə davam edək. Rəngsaz bir ata ilə evlərdə təmizlik işləri görən bir ananın oğlu sizinlə bir sinifdə arxa sırada oturmuş olsaydı, onun sonradan Məhəmməd Əli olacağını təxmin edə bilərdinizmi? Alkoqol düşkünü olan bir kişiylə daim xəstə olan bir ananın eşitmə problemi olan bir uşağı qonşunuz olsaydı, sonradan onun Bethoven olacağını düşünə bilərdinizmi?

Cənubi Afrikada həbsdə yatan bir zənci olsaydınız, qurulduğundan bəri ağdərili adamın idarə etdiyi bir ölkədə qaradərililərin hüquqlarını qoruduğu üçün ayrı bir kamerada saxlanılan Mandela adlı gəncin 27 il sonra azadlığa qovuşub Nobel mükafatı alaraq həmin ölkənin ilk qaradərili dövlət başçısı olacağını düşünə bilərdinizmi?

Qandinin qonşusu olsaydınız, aclıq elan edib passiv dirənişlə ingilisləri geri qay­tarmağı planlaşdırdığını sizə söyləsəydi, buna nail olacağına inanardınızmı?

Liftə mindiyiniz zaman daim önünə baxan, küçədə rastlaşdığınız zaman qonşunuzun gözlərini qaçıran uşağına mavi işıq altında bir də baxın, gələcəyin dahisi yanınızda ola bilər! Kim bilir?

Ümidlərinizi müdafiə etdiyiniz qədər zəkalı, çevik və çalışqan olmaq da lazımdır

«Səndən bir şey çıxmaz» deyilən hər kəsin bir gün çox bacarıqlı olacağını iddia etmirəm, ancaq bir gün çox yaxşı yerlərə gəlib çıxmış adamlara bir za­man­lar heç əhəmiyyət verilmədiyinə diqqətinizi çək­mək istəyirəm. Bu örnəklərin «edə bilməzsən» və «səndən bir şey çıxmaz»a qarşı immun sisteminizi gücləndirməsini istəyirəm.

Məqsədim «edə bil­məz­sən» deyən hər kəsə quru bir inad göstərməyiniz də deyil. Daxilinizdə yanan ümid çırağını xaricdəki kü­lək­lərdən qoruya bilmənizi istəyirəm. Uğur qazanmaq üçün «edə bilərəm» demək vacibdir, ancaq təkcə bu, kifayət deyil. Ümidlərinizi müdafiə etmək qədər zə­kalı, işgüzar, sistemli və intizamlı da olmalısınız.

«Edə bilməzsən» deyənlərin bir qismi yuxarıdan baxdıqları üçün, çoxu isə sevdiyini qorumaq üçün bunu edir. Bu insanlar pis niyyətli olmasalar da, bəzən haqlı da çıxırlar, ancaq yenə də böyük uğur yürüşünüzə zərər verə bilərlər.

Onların əsas prob­lemləri xəyallarınızı sizin kimi daxildən deyil, xa­ric­dən görmələridir. Xəyallarınızı real nəticələrə çevirib qarşılarına qoyduğunuz zaman münasibətləri dərhal də­yişəcək. Məncə, bu barədə ən yaxşısını Robert Goddard demişdir: «Nəyin imkansız olduğunu söyləmək çə­tindir, çünki dünənin xəyalı bu günün ümidi və sabahın həqiqətidir.»

Həyatda kimə «edə bilməzsən» deməyəcəyinə diqqət yetirmək lazımdır

«Edə bilməzsən» deyilən insanların bəziləri qorxar, içinə qapanar, bəziləri isə əksinə, daha da güclənərlər. Möh­kəm iradəli insanlara «edə bilməzsən» demə­miş­dən qabaq bir qədər düşünmək lazımdır.

Bu cür in­sanlar qum saatını tərsinə çevirən hadisələr törədə bilərlər. İnanın ki, böyük siyasi liderlərin çoxu 30% ideoloji və 70% psixoloji səbəblərlə siyasi mübarizələrinə başlamışlar. Çoxu hələ yolun başlanğıcında ikən bir az «adam yerinə qoyulsaydı», əsla sistemə qarşı mü­ba­rizəyə girişməzdi. Buna bir örnək…

«Bir zamanlar Amerikada zəncilərlə ağdərililər hət­ta bir restoranda yemək yeyə bilmirdilər. Olimpiada­larda Amerika üçün mübarizə aparıb çempion olan Məhəmməd Əli zəfərini qeyd etmək üçün doğulduğu yerin ən yaxşı restoranına getdikdə qapıda maraqlı bir sürprizlə qarşılaşır:

– Olimpiadadan sonra qızıl medalımla Luisvillə qa­yıtdım və qaraların yemək yemədiyi bir restorana gir­dim. Oturub yemək sifariş etdim. Olimpiya çempionu idim və boynumdan qızıl medal asılmışdı.

– Burada qaralara xidmət etmirik, – dedilər.

– Eybi yoxdur, əslində mən də qara yeməyi ye­mi­rəm! – dedim. Məni qapıdan bayıra çıxartdılar! Ohio çayına gedib qızıl medalımı suya atdım. O gündən sonra ABŞ-da işlər yüz faiz dəyişdi. İnanıram ki, Gü­nəş mütləq bir yerdə parlayar. Allah qullarının çiyinlərinə onların daşıya bilmədikləri qədər ağır yük qoymaz»11.

Əfsanəvi insanlar dibçəkdə yetişməzlər! Çoxları əkil­dikləri qeyri-məhsuldar və sərt torpağa rəğmən in­kişaf edirlər. Onlar möhkəm uşaqlardır! Səhraya düş­sələr, kaktus olub böyüyərlər. Buz bağlamış qarın altına düşsələr, novruzgülünə dönüb çıxarlar. Onların gücləri içlərindən gəlir. Günəşləri içlərində doğur. Böyük uğurların musiqisi xaricdən gələn səslərlə deyil, da­xildə doğulan sözlərlə yaranır.

Mənim payıma düşənlər: olun başlanğıcında ikən mənə də «edə bilməzsən» demişdilər

Mən də həyatımın ən böyük uğurunu qazanmaqda ətra­fımdakılar üçün «məntiqsiz» görünən qərarıma borc­luyam. Bu andakı karyerama ilk başlamağım çox insana «ağılsız» bir fikir kimi gəlirdi!

İcazənizlə, sizə bir az yolun başlanğıcındakı gün­lə­rim­dən danışım.

Ankara Universitetinin hüquq fakültəsini bitirmiş­dim. O illərdə ən yüksək balla tələbə qəbul edən fa­kültə hüquq fakültəsi idi. Diplomumla rahat bir şə­kil­də hakim, prokuror, vəkil, ya da notarius işçisi ola bi­lərdim.

Diplomuma uyğun sahədə qalsam, rahat və tə­minatlı bir həyat yaşaya bilərdim. Ancaq mən böyük bir dəlilik edərək, o diplomu zibil qutusuna atıb «fərdi inkişaf» deyilən və o zamanlar nə olduğunu heç kimin bilmədiyi bir iş görməyə başladım!

O illərdə Türkiyədə «fərdi inkişaf mütəxəssisi» de­yi­lən bir karyera sahəsi yox idi. Etdiyim işin adını da mən qoydum.

Ailəmə və yoldaşlarıma görə etdiyim iş qətiyyən mən­tiqli deyildi. Bu iş bir peşə deyildi, cəmiyyətdə sayılıb-seçilmirdi, ən minimal səviyyədə gəliri vardı. Və ən pisi bu idi ki, peşənin adı belə yox idi.

Haqlı olaraq mənə yaxşı fikirləşməyi və «daha realist olmağı» tövsiyə edirdilər. Bir düşünün, siz o illərdə dostum olsaydınız, mənə nə tövsiyə edərdiniz?

Mən isə bu işə bir peşə kimi deyil, bir missiya kimi baxırdım. Birisinin bunu etməsi lazım idi, edən bir kimsə yox idi, o halda edilməsi lazım olanı mən edə­cək­dim! Cəsarətli gənclik idealizmindən başqa bir şeyim də yox idi. Pulum, nüfuzlu tanışlarım, vəzifəm yox idi, təkcə beynim vardı. Görmək istədiyim işə o qə­dər inanırdım ki, bir seçim etdiyimi belə düşünmürdüm.

İlk öncə özünü inkişaf seminarlarımı başlamaq üçün hansı qurumla görüşürdümsə, «fərdi inkişaf» de­yilən bir şeyin heç kəsin marağını cəlb etməyəcəyini söy­ləyirdilər. Belə ki, Esenlər Xalq Təhsil Mərkəzi məni qəbul etmədi! (Doğru başa düşdünüz: yoxsul, ancaq qürurlu bir gəncin illər keçəndən sonra gələn inti­qamıydı!)

Alternativlər axtarmağa davam etdim. Kadıköy Xalq Təhsil Mərkəzinin müdiri Serpil Güleçyüz mənə bir şans verdi. Əgər ilk ayda bir qrup açılmasaydı, ora­da da bu işi görmək şansımı itirəcəkdim!

Bütün bunlara baxdıqda getdiyim yol o qədər də realist və məntiqli görünmürdü. Tələbə yoldaşlarım çox yaxşı yerlərdə işə başlamışdılar. Mən isə bir ibtidai məktəbdə yazı taxtasına tabaşirlə yazı yazaraq se­minar keçirirdim.

Bu arada ailə ətrafındakı uğur əfsanəm də bitirdi. Bir yaş yarımda olarkən atasını itirdiyi halda həyatda qal­mağı bacaran, əzmlə çalışıb hüquq fakültəsinə daxil olaraq ailəsinin qüruruna çevrilən mən, bu son seçimimlə hər şeyi bərbad edirdim! Onların nöqteyi-nəzərlərincə beynimə girən bu «fərdi inkişaf cini» məni zombiyə çevirmişdi!

Olana təslim olmaq, yoxsa olması lazım olanları elətdirmək?

Mən isə başqa bir düşüncəylə yaşayırdım. Olana deyil, olması lazım olana baxırdım. Həyatımda böyük xəyallarım vardı. Mövcud olana deyil, mümkün olana inanırdım. Nə etmək istədiyimi açıq bir şəkildə görə bilirdim.

Nizamlı, inamlı və zəmanətli bir həyat sür­mək deyil, bir sahədə buzqıran gəmisi olmaq, çox lazımlı, ancaq edilməmiş bir iş etmək, dünyanı dəyişdirib daha yaxşı etmək, fərdi inkişaf və ictimai uğur haqqında bilikləri bütün Türkiyədə yaymaq istə­yirdim.

Ətrafımdakıların gözündə mənim sonum olan şey mənə görə başlanğıc idi. Oradan başlayacağımı, ancaq əsla orada qalmayacağımı bilirdim! Orada sadəcə turist idim! İçimdəki xəyallar çölümdəki nəticələrə çev­rilməyincəyə qədər mənə inanmayacaqdılar, ancaq o nəticələri qabaqcadan görə bilmək də mənim üs­tünlüyüm idi.

Başlanğıcda işim çox çətin idi. Əvvəlcə etdiyim işin nə olduğunu başa salır, sonra da işimi yerinə yetir­məyə çalışırdım. Əvvəlcə relsləri döşəyib sonra üs­tün­də qatar sürən maşinist kimiydim! Öz yolumu seç­mişdim, günahlandıracağım kimsə yox idi! Dəli kimi çalışırdım, ancaq iqtisadi cəhətdən yerdə sürünür­düm. Başqa yolum yox idi: ya müvəffəq olacaqdım, ya da müvəffəq olacaqdım!

Bir qərar qəbul etdikdən sonra öz işlərimizlə onu ya doğruya, ya da yanlışa çeviririk

Ətrafımdakılar yolumdan dönmədiyimi görüb mə­nimlə razılaşmağa başladılar. Həm hüquqşünas olub, həm də bu işi edə biləcəyimi söylədilər. Bir növ paralel karyera təklif edirdilər. Söylədikləri bəlkə də çox yanlış deyildi, ancaq mən bu işdə ən yaxşı olmaq üçün köklənmişdim.

Xarakter etibarıyla da «həm, həm»çi deyil, «ya, ya da»çı idim! Buna görə də bir işlə məşğul olmağım lazım idi. Bir əldə iki qarpız tuta bilməzdim. Onlara qulaq asmadım! Hüquq sahəsində heç işləməyib özümü tamamilə yeni sahəmdə uğur qazanmağa məhkum etdim. Bir adaya çıxıb, geriyə qayıtmaq üçün istifadə edə biləcəyim axırıncı gəmini də yandırmışdım. Bu, özümə verdiyim güclü bir mesajdı.

Yolun başlanğıcında özünüzlə etdiyiniz daxili söh­bət­lər çox əhəmiyyətlidir. Tez-tez özümə bunu deyir­dim: «Gəldiyim qənaət öz daxilimdədir. Mən insanlara necə uğur qazana biləcəklərini öyrədəcəyəm. Bil­diklərim işə yarasa, mən də uğur qazanmış olacağam.

İşə yaramasa, demək bacarıqsızam, bu işi edə bilmərəm. Beləliklə də heç kimə zərərim də dəyməz! Qənaətim öz daxilimdədir». Nə isə, bildiklərim işə yaradı!

Məndən tez-tez soruşulan bu sual yəqin ki, sizin də ağ­lınızdan keçmişdir: «Hamı qərarınızın yanlış olduğunu söylədiyi halda, onun doğru olduğuna necə əmin ola bilərsiniz?» «Xerox»un məşhur rəhbərlərindən olan Alan Kay: «Gələcəyi təxmin etməyin ən yaxşı yolu onu yaratmaqdır» – demişdir.

Bir qərarın doğru ol­duğuna əmin olmağın yolu onu uğurla tətbiq edib nəticə əldə etməkdir. Nəticəsi olan qərar təsdiqlənmiş olur! O illərdə eynilə belə fikirləşirdim: «Bir qərarı qə­bul edərkən onun doğru, ya da yanlış olduğunu tam bilə bilmərik. Qərarı verdikdən sonra etdiklərimizlə onu doğruya, ya da yanlışa çeviririk.

Əgər bu sahədə uğur qazana bilsəm, hüquqşünas diplomunu atmağım doğru bir qərar olacaq, uğur qazanmasam, yanlış qə­rar olacaq! Hər şey mənə bağlıdır.»

Seçimlərimi nəticəyə, qərarlarımı uğura çevirmək asan olmadı. Bir sahədə qabaqcıl olduğunuz zaman intellektual hesabat vermək vəzifəsi də sizin üzərinizə düşür. İşin nə olduğunu başa salmaq və yanlış başa düşülənləri düzəltmək üçün sərf etdiyim zaman, işimi yerinə yetirmək üçün lazım olandan daha çox idi.

İki minə yaxın kitab oxuyub, daim uğur haqqında fikirləşib onlarla dəftər dolusu fikirlər yaratdım. Qeyri-adi bir templə çalışdım. Özüm üçün müəyyən etdiyim üç prinsipi izlədim: Sokrat kimi mövcud vəziyyəti araşdır, Aristotel kimi olması lazım olanı düşünüb fikrində quraşdır, bir samuray intizamıyla edilməsi lazım olanı tətbiq elə!

Milyonlarla insanın ruhuna toxunmaq!

İnsan «etmək olmaz»ların qəfəsindən bir dəfə çıx­dısa, harada dayanacağını heç fikirləşməz! Aşıb keç­di­yiniz hər sərhəd daha böyük sərhədləri aşmaq cə­sa­rətini gətirir. Bu işlərə başladıqdan bir müddət sonra kitab yazmağa qərar verdim. O zamanlar ət­ra­fımızda lazımi qədər kitab olmadığı üçün yazmaq məc­buriyyətindəydim, fəqət bir problemim vardı, cəmi 21 yaşında idim.

Öz məntiqim də bu cürətimi təs­diq­ləməyə çətinlik çəkirdi. Məni ruhlandıran yeganə istinad nöqtəsi vardı: Fateh də İstanbulu 21 yaşında fəth etmişdi! Digər tərəfdən isə Hötenin bu sözü mənə güc verirdi: «Edə bilərsən, çünki etməlisən!»

«Realist» bir gözlə baxdıqda universiteti yeni bitirmiş birinin yazdığı kitabı kim oxuyardı ki? Naşirlər də belə fikirləşirdilər! İndiki naşirim «Alfa»nın da ara­larında olduğu bir neçə nəşriyyat satılmayacağı sə­bə­biylə ilk kitabımı nəşr etmədilər. Kitaba deyil, mənə ba­xaraq qəbul etdiklərinə əmin idim!

Təsadüfən tanış olduğum bir başqa naşir kitabı çap etməyi təklif etdi. Kitab çıxdıqdan sonra altı ayda 10000-dən çox nüsxə satıldı. Bu, Türkiyə üçün yaxşı bir rəqəm idi. «Satılmaz» deyilən «Ya bir yol tap, ya bir yol aç, ya da yoldan çəkil» adlı ilk kitabımın tirajı 100000 nüsxəni keçdi12.

Bu işlərə ilk başladığım illərdə ən böyük xəyalım ya­şadığım müddət ərzində kitab və konfranslar yoluyla bir milyon insanla gerçək təmas yaratmaq idi. Bir milyon insanın uğura baxış bucağını yeniləyib də­yiş­dirmək, ictimai inkişafın katalizatoru olacaq əsas küt­ləni formalaşdırmaq deməkdi. Bu günə qədər təmas qurduğum insan sayı haqqında tərcümeyi-halımdan məlumat əldə edə bilərsiniz!

Bir adama bir milyon addım atdırmaq, ya bir milyon adama bir addım atdırmaq?

Yolun başlanğıcında qarşımda duran bir seçim nöq­təsi vardı: ya bir milyon adama bir addım atdıracaqdım, ya da bir necə xüsusi adam seçib onlara bir milyon addım atdıracaqdım. Əvvəlkini seçdim, bunda ictimai fayda vardı, bir də ki, mən də milyonların içindən çıxmış biri idim. İlk təcrübəmdə missiyamı yerinə yetirdikdən sonra başqa metodumu da buna cəlb etməyi düşünürəm.

Bu ölkədə bir milyon insanın həyatında yüzdə bir nis­bətində də olsa yaxşı bir iş görə bilsəm, mənalı və böyük bir həyat yaşadığımı düşünərək öləcəyəm. Bu qədər insanın ruhuna toxunmaq, həyatda qalmaq bacarıqlarını artırmaq, ən çətin qərarları qəbul edər­kən əllərinin altında olan kitabı yazmış olmaq, gələ­cək­lə­rinə müsbət yöndə təsir edə bilmək mənim üçün ən bö­yük ərməğandır.

Bəlkə də maraqlanırsınız ki, yolun başlanğıcında ikən «edə bilməzsən» deyənlər, uğur qazandıqdan sonra nə edərlər? Bu insanlarla bir neçə il sonra gö­rüş­­səniz, gözlərində bir məyusluq görərsiniz. Uğuru­nu­za duyduqları hörmət, sizi uğurunuzdan sonra tanıyanların göstərdikləri hörmətdən qat-qat artıqdır.

Maraqlıdır, uğur qazanmamışdan əvvəl «edə bil­məz­sən» deyənlərdən bəziləri, uğur qazandıqdan sonra «Sən hər şeyi edə bilərsən!» deyə danışmağa baş­layar! Mənliyi zəkasından yüksək olan insanlar bu sözlərə inanar da! Uğur qazanmamışdan əvvəl «edə bilməzsən»lərə, uğur qazandıqdan sonrakı «edə bilər­sən»lərə ikiqat artıq diqqət yetirmək lazımdır!

Buraya qədər anlatdıqlarımın özəyi nədir? Bir xə­yalımız olduğu zaman «edə bilməzsən» və «edə bi­lərsən» deyənlər də olacaq, ancaq biz bu cür məh­dud­laş­dırıcı ifadələrin ağlımızı qamaşdırmasına icazə ver­məməliyik. Bizə azadlıq verən cəsarətimizi qoru­ma­lıyıq. Uğurun ABC-si: Ağıl, Bilik və Cəsarətdir. Cə­sa­rətdən bir hərf (C) əskilərsə, əsarət qalar!

Xəyallarımızın arxasında gedərkən, əlbəttə ağılla hərəkət etməli və ətrafımızdakıların məntiqli tək­lif­lərinə qulaq asmalıyıq, ancaq hansı məntiqə? Böyük bir uğura doğru gedərkən ortabab düz məntiqə aludə olmaq insanı məhdudlaşdıra bilər.

Çünki ortabab məntiqin qaydaları daha çox uduzanlar tərəfindən yaradılmışdır. Uduzanların məntiqi böyük hədəfləri fəth etmək deyil, mövcud olanı qorumaq və uğursuzluğa uğramamaq üzərində qurulur. Ancaq hər yaradıcı uğur bir meydan oxumaqdır. Bu meydan oxuma bir cəhətdən bizə, bir cəhətdən də «edə bilməzsən» deyənlərədir.

Fərdi qurtuluş savaşına başlamaq: Hər şey səninlə başlar !

 Həyatı çarəsizliklərlə dolu olan bir adamın hekayəsi

7 yaşında ikən atasını itirdi və yetim qaldı. Tən­ha və içinə qapanmış halda yaşamağa, ora-bura sürük­lən­məyə başladı.

8 yaşında məktəbdən çıxarıldı və bir müddət kənd­də yaşadı. Vaxtını tarlalarda qarğa qovmaqla keçirtdi.

10 yaşında olanda üzü qana bulaşdı, yeni mək­tə­bindəki müəllimindən kötək yedi. Ailəsi onu mək­təb­dən çıxartdı. Əsəbindən və qorxudan üç gün evdən çıxa bilmədi.

17 yaşında olanda xəyalındakı məktəbin istədiyi bö­lümü üçün lazım olan balı toplaya bilmədi.

24 yaşında həbs edildi, günlərlə istintaqa çəkildi. 2 ay birnəfərlik kamerada həbsdə qaldı.

25 yaşında Suriyaya sürgün edildi.

27 yaşında ikən ondan bir yaş böyük olan peşə yoldaşı, onun üzv olduğu dərnəyin fəaliyyəti sayəsində qəh­rəman elan edilərkən ona heç əhəmiyyət ver­mir­di­lər. Doğulduğu şəhərin mərkəzində onun rəqibi təm­təraqla qarşılanarkən, o, izdiham arasında olanları təkbaşına izləyirdi.

30 yaşında olanda özü başqa şəhərləri düşmən əlin­dən qurtarmağa çalışarkən, onun doğulduğu şəhər düş­­mənlərin əlinə keçdi.

3­0 yaşında olanda komandiri onu uzaqlaşdırmaq üçün başqa bir vəzifəyə göndərdi. Yeni vəzifəsində fak­tiki olaraq işsiz qaldı. Aylarla boş durdu.

37 yaşında olanda böyrək xəstəliyinə görə Vyanada 2 ay xəstəxanada yatdı və tək qaldı.

37 yaşında komandir təyin edildiyi ordu dağıdıldı.

38 yaşında olanda Müdafiə naziri tərəfindən və­zi­fə­sindən azad edildi.

38 yaşında olanda bir toplantıya getmək üçün gey­mə­yə bir mülki kostyumu da yox idi və başqasından bir pencək borc aldı. Cibində cəmi 80 lirəsi vardı.

38 yaşında olanda onun həbs olunması üçün qərar qə­bul edildi.

38 yaşında olanda ən yaxın beş yoldaşından üçü bir seç­kidə onun əleyhinə səs verdi.

39 yaşında edam cəzasına məhkum edildi.

Sonra nə oldu?

42 yaşında Türkiyə Cümhuriyyətinin Prezidenti oldu!

Oxuduğunuz hekayə əfsanəvi lider Mustafa Kamal Atatürkə aiddir. İndi düşünün, sizin uğurunuza mane olan, ancaq Atatürkün başına gəlməmiş olan bir maneə varmı? Uğurunuzun qarşısını kəsən ən böyük maneə nədir?

Pulunuz yoxdur? Atatürkün də pulu yox idi! Səh­hə­tinizdə problem var? Atatürkün də səhhətində prob­lem vardı! Ətrafınızda sizi gözü götürməyənlər var? Atatürkü də gözü götürməyənlər vardı! Bəzi ya­xın yoldaşlarınız sizi arxadan vurdu?

Atatürkün də ba­şına gəlmişdi! Ailəniz çox varlı deyil? Atatürkün də ailəsi varlı deyildi! Müdirləriniz haqqınızı tapdayır? Atatürkün də başına gəlmişdi! Sizdən bacarıqsız, an­caq qəzəbli insanlar bir sıra münasibət oyunlarıyla daha sürətlə yüksəlib sizə rəhbərlik edirlər? Atatürkün də başına gəlmişdi! Keçmişdə bəzi cəhdləriniz uğursuz olmuşdu?

Atatürkdə də olmuşdu! Ən pisi, haq­qınızda edam hökmü çıxdığı üçün uğur qazana bil­mirsiniz? Bu, Atatürkün də başına gəlmişdi!

Gündəlik həyatınızda rastlaşdığınız kiçik fərdi prob­lemlər böyük uğurların qarşısında maneə deyildir. Atatürk fərdi qurtuluş savaşı ilə ölkəni xilas etmək sa­vaşını eyni vaxtda apara bildi. Ona: «Pul yoxdur» – de­­dilər. «Tapılar!» – dedi. «Düşmən çoxdur» – dedilər. «Məqbuldur!» – dedi. Və axırda bütün dediklərini etdi.

Atatürkün «Gəncliyə xitabı»nda nə üçün: «Vəzifəyə atıl­maq üçün içində olduğun vəziyyətin imkan və şəraitini düşünməyəcəksən» dediyini güman edirəm ki, daha yaxşı başa düşdünüz.

Atatürk bir çıxışında böyük yaşamaq üçün edilməsi lazım olan şeyləri qısaca belə ifadə etmişdi: «Böyüklük odur ki, heç kimə iltifat etməyəcəksən, heç kimi al­datmayacaqsan, ölkə üçün həqiqi ideal nədirsə onu gö­rəcək, o hədəfə doğru gedəcəksən. Hamı sənin əley­hinə olacaq, hamı səni yolundan döndərməyə çalışacaqdır.

Ancaq sən orada dirənəcəksən. Qarşında son­suz maneələr yığılacaq. Özünü böyük deyil, kiçik, vasitəsiz, bir heç hesab edəcək, amma kimsədən kö­mək gəlməyəcəyinə inanaraq o maneələri dəf edə­cək­sən. Ondan sonra sənə böyüksən desələr, bunu de­yən­lərə də güləcəksən.» Atatürk bir «rəğmənçi» idi.

İnsanın içində nələrin olması, başına nələrin gəlməsindən daha önəmlidir

Amerika prezidenti Eyzenhauer: «Önəmli olan çə­kiş­mənin içindəki itin böyüklüyü deyil, itin içindəki çə­kişmənin böyüklüyüdür» – demişdir. Bir insanın için­də nələrin olduğu onun başına gələnlərdən daha önəm­lidir. Fərdi inkişafda insanın uğurunun 20%-i ba­şına gələn hadisələrlə, 80%-i isə bu hadisələr qarşısında nə etməsi ilə ölçülür.

Başımıza gələnlər sadəcə içimizdə olanları (və təbii ki, olmayanları) ortaya çıxarır. Qabın nə qədərinin dolu, nə qədərinin boş olduğu köhnə hekayədir, əsl önəmli olan qabın içindəkinin nə olmasıdır. Başınıza gələn böyük bir hadisə sizi çalxaladıqca içiniz əzmlə doludursa əzm, qorxuyla doludursa qorxu, qəzəblə doludursa qəzəb çıxar üzə. İçiniz nəylə doludur? İçinizdə nə çatışmır?

Sıfır nöqtəsindən zirvəyə ucalmış insanların başına gələn pis hadisələrin sayı sıfır nöqtəsində doğulub orada ölən insanların başına gələnlərdən heç də az de­yil. Belə olan halda fərq nədədir? Uğur qazananların başlarına gələn pis hadisələri qarşılamaq tərzləri fərq­lidir. Yaşamaq həyatla tennis oynamağa bənzəyir.

To­pun haraya vurulacağını siz seçə bilməzsiniz, ancaq topu qəbul etməyi və ya edə bilməməyi, necə qə­bul edəcəyinizi və servis bacarığınızı (topu oyuna da­xil etmək) inkişaf etdirməyi siz seçə bilərsiniz. Nəyi seç­səniz, onun da nəticələri başınıza gələcək.

Uğurun haq­qını ödəməsəniz, uğursuzluğun (məğlubiyyətin) haq­qını ödəməli olacaqsınız. Uğur qazandıqca altı­nız­dan xətt çəkiləcək, uğursuzluğa uğradıqda üs­tü­nüzdən xətt çəkiləcək! Buludsuzluq həsrətinin nəğ­mə­sini qoşsaq, «Nə olursa olsun, uğura nail olmağa məc­buram!»

Uğur qazanmaq, ya da qazana bilməmək, əsl məsələ budur!

Bu kitab sizi uğur qazanaraq yaşamağa dəvət et­mək üçün yazıldı. Bəzən terapevt kimi mülahizəli, bə­zən uğur təhrikçisi kimi vərdişləri pozan, bəzən elm ada­mı kimi ibrətamiz, məşqçi kimi nüfuzlu bir dildən isti­fadə etdim.

Hədəfim uğuru sizin həyatınızda mühüm nöqtəyə qoy­dura bilməkdir. Siz uğuru həyatınızın mərkəzinə qoy­sanız, uğur da sizi həyatın mərkəzinə qoyacaq. Də­yərlər iyerarxiyanızda uğura üstünlük verdikcə, o da sizə həyat yolunda irəliləməkdə üstünlük imkanı ya­radacaqdır. Bu, dərhal baş verməz, ancaq bir qədər vaxt keçəndən sonra mütləq olar.

Uğura köklənib yaşamağa başladıqda beyniniz ət­rafdakı hər şeyi iki yerə ayırmağa başlayır: uğur qa­zana bilməyim üçün işimə yarayanlar və uğur qazana bilməyim üçün işimə yaramayanlar. Uğur qazan­maq üçün edilməsi və edilməməsi lazım olanlar.

Uğur qazanmaq üçün bilməyim vacib olan şeylər və bil­mə­yim vacib olmayanlar. Məni uğura aparan duyğular və məni uğursuzluğa aparan duyğular. Həyatın məq­sə­dinin müəyyən edilməsinin ən böyük faydası lazımlı və lazımsız şeyləri bir neçə dəqiqədə ayırd edə bil­mə­yə imkan verməsidir.

Karyera qibləsi məlum olmayanların başı qarışıqlıq­dan qurtarmaz!

Konkret bir hədəf olmadıqda beyin üçün bütün yol­lar eyni dərəcədə doğrudur və yanlışdır. Buna görə də qərar qəbul etmə mexanizmi iflic olur. Meyarınız nə qədər konkret olarsa, qəbul etdiyiniz qərarın key­fiyyəti və sürətiniz o qədər yüksək olar. Qərarsız in­san yoxdur, qərar qəbul etmək meyarı olmayan insan vardır.

Ən güclü və davamlı qərarlar baş, qəlb və əzələlərin ümu­mi razılığıyla qəbul edilir. Qəlb istəyər, baş planlaşdırar, əzələlər tətbiq edər. Buna görə də böyük işlərdə üçünün də söz haqqı olar!

Həyata haradan başladınız, haraya gəldiniz, harada olmaq istəyirsiniz?

İndi artıq düzgün qərar verməyiniz lazımdır. Bundan sonra daha böyük yeni bir həyat yaşayacaqsınız, yoxsa hər şey əvvəlki kimi davam edəcək? Uğur qazanmağın ilk addımı uğur qazanmağa qərar verməkdir. Hər şey uğursuzluğu rədd etməklə başlayar.

İnsan bö­yük olmağa qərar verərək həyatını böyüdə bilir. Qə­rar qəbul edərək başlanan dəyişikliklər daha davamlı olur. Uğur qazanmağa qərar vermək həyatınızın əli­niz­dən sürüşüb çıxan iplərinə bir düyün vurmaq, o dü­yün sayəsində ipdən daha möhkəm yapışmaqdır.

Bu an həyatınızın dönüş nöqtəsi ola bilər. Siz ye­ni­dən doğulmuş olarsınız. Sabah bundan sonrakı hə­yatınızın ilk günü ola bilər. Yeni həyat öz-özünə gəl­məz, öz-özünə gələn şey uzunmüddətli (daimi) ola bilməz. İdeal həyatı onu yaşayacaq insan yaratmalıdır.

«Qis­mətində varsa, əl gətirər, sel gətirər, yel gətirər» deyənlərə inanmayın. Əl, sel, yel sizə bayram şirniyyatı, qurban əti gətirər, ancaq təyyarə, Nobel mükafatı, göydələn gətirməz!

İndi oturub fikirləşin: Həyatınız dəyişməlidirmi, ya dəyiş­məməlidir? Dəyişməlidirsə, hansı istiqamətdə dəyiş­məlidir? Tam olaraq nələr dəyişməlidir? Də­yişərkən hansı dəyişməzlərinizi qorumaq istə­yər­di­niz? Fikirlərinizin kəskinliyini zəiflədən, baxış bu­cağınızı daraldan, tarazlığınızı qorumağınızı çə­tin­ləş­dirən, addımlarınızı titrədən qorxularınız nədir?

Nə qədər siz dəyişməlisiniz, nə qədər ətrafınızı də­yiş­dir­ mə­lisiniz? Ətrafınızdakılar dəyişməsə, nəticə əldə etmək üçün daha nə etməlisiniz?

Döyüş təyyarələrinin pilotları istənilən anda öz koordinatlarını, yəni hansı meridianda, hansı paraleldə, hansı yüksəklikdə olduqlarını qarşılarındakı monitordan oxuyub söyləyə bildikləri kimi, bizlər də həyatımızın üç vacib koordinatını daim yadımızda saxlamalıyıq:

1.Haradan başladıq?

2.Haraya gəldik?

3.Harada olmaq istəyirik?

Bu üç koordinatı unutduqda fikirlərimiz qarışmağa başlayacaq. Karyera koordinatlarımızı göz önündə tut­mağın başqa faydaları da var. Əgər bu günə qədər çox irəliləmişiksə, başladığımız yer ilə olduğunuz yer ara­sındakı fərqə baxdığımız zaman özünəinamımız yük­sələcəkdir.

Gələcəkdə olmaq istədiyimiz yeri dü­şün­­mək isə motivasiyamızı artıracaqdır. Haradan baş­ladığımızı bilmək də köklərimizdən güc almağınıza imkan verəcəkdir.

Uğur uşaq kimidir: İçəridə əmələ gəlir, bayırda inkişaf edir

Uğur başlanğıcda içəridə doğulan bir xəyaldır. O xə­yala qəlbdə duyğu, beyində ağıl, əldə əmək qatılır. Axırda xəyalınız ətə-qana dolur, uğura dönür. Böyük uğur qəlbdən gəlir, beyində böyüyür, əllərdən həyata axır.

Uğurunuzun başlanğıc nöqtəsi sizsiniz! Uğur enerjiniz içinizdə doğulacaq, dalğa-dalğa dünyaya yayılacaq, axırda yenidən sizə qayıdacaq. Ən yüksək zir­və­yə gedən yollar içinizdəki dərinliklərdən başlayır. Bu sə­bəbdən də sistemli və sakit bir şəkildə özünüz onun üzə­rində çalışmalısınız.

Madam ki, hər şey sizinlə başlayacaq, o halda əv­vəl­cə daxilinizdə bir güc toplama mərkəzi yaratmalı­sı­nız. Hermann Hesse «Siddhartha» adlı kitabında daxili himayəedicinin gücünü çox yaxşı anladır. İnsanın əsl azadlıq məkanı, kimsənin icazəsiz girə bil­mədiyi ərazi onun daxilindəki sığınacaqdır.

Yaşa­nan­la­rın üstünə və xaricinə çıxıb baş verənlərə yük­sək­likdən tamaşa edin. Nələr oldu, siz nə etdiniz, baş­qa nələr edə bilərdiniz? Tarixin ən böyük insanları sizin ye­rinizdə olsaydılar, nə edərdilər? Həyatınızın mənası nədir?

İttiham edərək deyil, anlayaraq, təqsirləndirərək deyil, öyrənərək fikirləşin. Xarici aləmin sizin daxili aləminizə təsirini görün. Daxili meyillərinizi yaxşı təqib edin. İnsanın daxili aləminin necə çalışması­na dair dəyərli kitablar oxumağınız bu məsələdə irə­li­lə­yiş əldə etməyinizə kömək edəcəkdir.

Suallar ağılın projektorlarıdır: Üstünə düşülməsi lazım olan bəzi vacib suallar

Şüurunuz daxili aləminizin dəhlizində dolaşdığı za­man, əlində fənər olan bir mədən işçisinə bənzəyir.

Mədənin qaranlıq dəhlizlərində gəzərkən fənəri bir küncə tutduğu zaman, o biri künc qaranlıq olacaq. Şüurunuzun qarşısına işıq salmaq üçün əl fənəri kimi istifadə etdiyiniz vasitə suallardır. Həyatınız və kar­yeranız barədə düşünərkən aşağıdakı əsas suallar işi­ni­zə yaraya bilər. Hər bir sualın cavabını düşünərək oxu­yun:

– İstədiyin bir həyatı yaşayırsan, yoxsa qatlaşdığın bir həyatı?

– Bu gün uğur qazanmaq üçün nə etdin? Sabah nə edə­cəksən? Heç bir şey etmirsənsə, gələcəkdə uğura necə nail olacaqsan?

– Edilməsi lazım olanlarla etdiklərinin arasındakı fərqi yaradan nədir?

– Bu gün etdiklərin gələcəkdə səni haraya aparacaq? Bəs sən harada olmaq istəyirsən?

– Bu gün etməli olduğun halda, etmədiyin səbəbiylə gələcəkdə harada ola bilməyəcəksən?

– Yaşamaq istədiyin həyata sən qərar verməsən, bunu kimlər sənin üçün ancaq öz mənfəətlərini nəzərə alaraq edəcəklər? Sənin uğur qazanmaq məqsədin olmasa, kimlərin uğur qazanması üçün bir alət olacaqsan?

– Uğur qazana biləcəyinə qəti əmin olsaydın, sabahdan etibarən nələr edərdin? Nə üçün qorxunun səni buxovlamasına icazə verirsən?

– Böyük bir uğur qazansaydın, birinci kimə xəbər ve­rərdin? Niyə?

– Sənin uğurundan ən çox kim qürur duyardı? O adam xəbər tutan kimi nə edərdi?

– Özün üçün arzuladığın yaxşı şeylərə sahib olmağa layiqsənmi? Uğura nail olmağı arzulamaqdan çox ona haqqının çatması üçün nələr edə bilərsən?

– Başqa insanlara nisbətən sənin daha yaxşı edə bi­lə­cəyin işlər nələrdir? Etmək üçün doğulduğun şey nədir? Hansı sahədə özünü inkişaf etdirsən başqalarından daha yaxşı ola bilərsən?

– Həm yaxşı edə bildiyin, həm edərkən xoşbəxt olduğun, həm də o işi yerinə yetirdiyin üçün insanların pul vermək istədikləri iş hansıdır?

– Uğur qazanmağı bir mübarizə deyil, həyat tərzi halına necə çevirə bilərsən?

– Bir işi bir ölkədə ən yaxşı edə bilən sən olsaydın, qarşında necə alternativlər yaranardı? Yeni həyatın necə olardı?

– Bütün yuxularını reallaşdırmış olsaydın, nələr hiss edərdin? Özünü reallaşdırmış olmaq duyğusu sə­nə necə bir rahatlıq və ya xoşbəxtlik gətirərdi?

– Qısa, konkret və tam olaraq kim olmaq, nələr etmək, necə bir həyat yaşamaq istəyirsən? Bu istə­dik­lərini nə qədər müddət ərzində, hansı haqq qar­şı­lı­ğın­da, necə əldə edə bilərsən?

Beyninizə yerləşmiş uğur haqqındakı fikirlərin yaxşı dəyərləndirilməsi üçün bu cür fokuslanmış suallarla zehninizi uğur qazanmağa hazırlamalısınız. Sual­larla dolan beyin cavabları maqnit kimi özünə çə­kib süngər kimi əməcək.

Yuxarıdakı suallara yazılı cavab verməyiniz beyninizi uğur qazanmağa proq­­ramlaşdırmaq üçün çox faydalı bir metoddur. Ki­­tabı iki dəfə oxumağınız, suallara yazılı cavab ver­mə­yiniz, bir dəftərə özünü inkişaf etdirməyə dair qeydlər etməyiniz kitabın faydasını ikiqat artıracaqdır.

Həyatın seçim imtahanlarının məntiqini anlatdığı üçün bu kitabı dərs hazırlayırmış kimi oxumağınız məs­ləhət görülür.

Bu gün etmədiklərinizin gələcəkdəki nəticələri nələr olacaq?

Hüquqda iki cür müqəssirlik var: bilərəkdən edilmiş cinayətə görə müqəssirlik və bilmədən, məqsədli şəkildə olmadan cinayətə görə müqəssirlik. Evin damına çıxıb yoldan keçən insanların başına kərpic atsanız, bu qəsdən törədilmiş cinayətdir.

Bir qəsdiniz olmadığı halda, edilməsi lazım olan bir şeyi etməyərək zərərə səbəb olsanız, bu məqsədli şəkildə olmadan cinayət törətməkdir. Evinizi təmir edərkən ehtiyat təd­­birlər görmədiyiniz üçün yoldan keçən birinin üs­tünə kərpic düşüb onun yaralanmasına səbəb olsa, qəs­­diniz olmadığı halda, cinayətə cəlb edilirsiniz. Hü­­quqdakı bu təfsilat çoxumuzu düşündürməsə də, hə­ya­tın qanunlarında da keçərlidir.

İnsanlar etdikləri qədər etmədikləri üçün də mə­suliyyət daşıyırlar. Bildiklərimiz qədər bilmədik­lə­rimizin də əvəzini ödəyirik. Eşqdə, karyerada, sağlam­lı­ğımızla bağlı məsələlərdə icra etdiklərimiz (iradə fəa­liyyətlərimiz) qədər əhəmiyyət vermədiyimiz şey­lərin də cəzasını çəkərik. Çoxumuz həyatın bu cür qanunlarından xəbərsiz olaraq yaşayarıq. Ancaq həyat da hüquq kimidir, qanunları bilməmək cəzadan azad ol­mağa əsas vermir!

İndi istəsəniz bir az fikirləşin. Uğurun qiymətini bilirsiniz, bəs uğursuzluğun qiyməti nə qədərdir? Uduzan olmağın nəticələri nələr olacaq? Ömrü boyu ən aşa­ğıda yaşayıb cəmiyyətin bütün yükünü çəkmək? Daim haqqında qərar verilən, nə edəcəyi diqtə olunan, əmr alan biri olmaq? Özünə həyatının hesabını verə bilməmək? Yaşlandığı zaman ölümcül 3-Y (yoxsul­luq, yaşlılıq, yalqızlıq) üçbucağının məngənəsində sıxılmaq?

Hər bir insan bu suallarla qarşılaşmalıdır. Əgər heç də­yişməsəniz, ömrünüzün son on ili necə keçəcək? Et­məyiniz lazım olduğu halda, etmədiyinizin əvəzi nə olacaq? Belə getsə, gələcəkdə necə bir həyat sü­rə­cək­siniz? Ağlınızın uzaqməsafəli faralarını yandıraraq bugünkü seçimlərinizin gələcəkdəki nəticələrini gör­mə­yə nə deyirsiniz? Ağıllı olmağın başlanğıc nöqtəsi budur!

Bu anda həyatınız axıb gedir, doğru istiqamətdə getmirsinizsə, demək yanlış istiqamətdə gedirsiniz.

Hər keçən saniyədə məqsədinizə yaxınlaşmırsınız­sa, deməli, məqsədinizdən uzağa sovrulursunuz. Üs­tə­lik, yorularaq məqsədinizdən uzaqlaşırsınız! Karlos Kastaneda demişdir: «Özünüzü pərişan da edə bi­lərsiniz, güclü də edə bilərsiniz. Hər ikisi üçün də eyni qədər çalışmaq lazım gəlir.»

Özünüzlə bir uğur müqaviləsi bağlamağa nə deyirsiniz?

Təlim edilmiş çarəsizlik psixologiyasından çıxa bil­məyənlərin ən nəzərə çarpan xüsusiyyətləri qatlan­dıq­ları məcburiyyətlərin haradasa sonsuz olmasıdır. «Be­tərin betəri var» deyib daim daha artığına qatla­nır­lar.

Bu hal şükür etmək mədəniyyətinin yanlış isti­fadə tərzidir. İnsanın seçiminə bağlı olmayan qə­za­lara qatlanması məntiqlidir, ancaq öz iradəsiylə dü­zəl­də biləcəyi şeylər qarşısında təslim olmaq insanı key­ləş­di­rir. Xəyallarımızın bizim boynumuzda haqqı vardır. Xəyal etdiyimiz həyatı yaşamırıqsa, yaşadığımız hə­yat bizə aid deyil.

Karyeranız üçün bir qəbuledilməzlik çəpəri müəy­yən­ləşdirməlisiniz. Uğursuzluğu normal hal kimi qə­bul etməməli, uduzan olmağı qəbul etməməlisiniz. Uğur­suzluq məmnuniyyəti uğur məcburiyyətinin qar­şı­sındakı ən böyük maneədir.

Uğursuzluqdan nara­hat olanlar uğura doğru hərəkət edərlər. Müvəqqəti uğursuzluqlar qəbul oluna bilər, ancaq uğursuzluğu daimi hala gətirmək mənim oxucuma yaraşmaz. «Hacıyatmaz» oyuncağı («Vanka- vstanka») kimi itələndikdə geriyə əyilsəniz də, arxası yerə dəymədən yenidən əvvəlki vəziyyətinizə qayıtmalısınız!

Uğurun mütləq böyük olması vacib deyil. Hamı mək­təb birincisi olmaya bilər, ancaq sinifdə qalmamaq hər insanın edə biləcəyi bir şeydir.

Özünüz üçün müəyyən etdiyiniz aşağı səviyyənin də altına düşməmək üçün özünüzlə bir uğur mü­qa­vi­ləsi bağlamağı tövsiyə edirəm. Bu müqavilə fərdi uğurunuz haqqında əsas qanununuzun bünövrəsini təşkil edə­cəkdir. Bu əsas qanununuzun ilk üç maddəsində də­yişdirilməsi mümkün olmayan bəzi hökmlər qoya bilərsiniz:

1.Başqalarından asılı olan bir həyat yaşamayacağam. Özüm özümə yetə bilən, öz ayaqlarım üzərində dura bilən bir insan olacağam.

2.Öz gələcəyimi qura bilməyə gücüm olduğuna inanacağam və bu gücdən istifadə etmək üçün özümü təlimləndirəcəyəm. Təbiətimə yad olan vasitələrdən istifadə etmək üçün əlimdən gələni əsirgəməyəcəyəm.

3.Bu qədər insan həyatda uğur qazana bilibsə, mən də qazana bilərəm. Onlar kimi ehtirasla istəsəm, onlar kimi çox çalışsam, onlar kimi öyrənsəm, mən də edə bilərəm.

Dünyanı xilas etmək üçün özünüzdən başlayın!

Buraya qədər, əsasən daxili və iş vəziyyətiniz üzə­rində cəmləşdik. Öz uğurumuz qədər dünyanın və­ziy­yəti də bizi maraqlandırır. Uğurun özəyində dünyanın bir hissəsini daha yaxşı bir hala gətirmək mü­ba­ri­zəsi yer alır.

Bu dünyanı daha yaxşı yaşamağın mümkün olduğu bir yer halına gətirmək üçün üç əsas model var: in­san mühəndisliyi, kütlə mühəndisliyi və sistem mü­hən­disliyi.

İnsan mühəndisliyi modelinə görə, əsasən karyera və xarakter cəhətdən üstün insanlar yetişdirilməlidir.

İnsan düzələndən sonra hər şey lazım olan səviy­yə­də olacaq. Təmizqəlbli və işini bacaran insanlar hər şeyi düzəldə bilərlər.

Sistem mühəndisliyi isə sistemlərin və me­xa­nizm­lə­rin gücünə inanır. Çox inkişaf etmiş bir quruluş və sis­tem qurulandan sonra ən az inkişaf etmiş insandan da yaxşı bir nəticə alına biləcəyini iddia edir. Almanların sevdiyi tərzdir.

Kütlə mühəndisliyi modeli isə dövlətin mərkəzdə ol­duğu ənənəvi yaxınlaşmadır. Dövlət inkişaf etdikcə fərd­lərin də inkişaf edəcəyini iddia edir. Vergilər insanların təhsilindən daha çox böyük ictimai tikintilərə xərclənir. Nəticədə birinci növ mərməri, üçüncü növ mə­muru olan ictimai qurumlar ortaya çıxır. Tarixi təc­rübə və sabiq SSRİ nümunəsi kütlə mühəndisliyinin ya­rıtmazlığını göstərmişdir.

Az inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr küt­lə mühəndisliyinə, inkişaf etmiş ölkələr isə insan və sistem mühəndisliyinə daha çox meyillidirlər. Mən də əsasən insan, sonra isə sistem mühəndisliyinə inananlardanam. İctimai inkişaf fəlsəfəm budur: «Hər şey bacarıqlı insanlar yetişdirməklə başlayar.»

Əvvəlcə bacarıqlı fərdlər yetişdirmək lazımdır. Bu­nun üçün insan və sistem mühəndisliyi birlikdə isti­fa­də olunmalıdır. Kifayət qədər inkişaf etmiş fərdlər içində çalışdıqları qurumları inkişaf etdirirlər.

Burada sis­tem mühəndisliyi dövrəyə girib bacarıqlı insanların önünü açmalıdır. Fərdlər və qurumlar inkişaf etdikcə onların toplanıb əmələ gətirdikləri kütlə də inkişaf edir. Kütlələr inkişaf etdikcə də dünya yaşamaq üçün daha yaxşı olan bir hala gəlir. Kütləvi inkişafın təbii mexanizmi belə çalışır.

Üzvi inkişaf daxildən xaricə, aşağıdan yuxarıya, fərddən kütləyə doğrudur

İnkişafın təbiəti daxildən xaricə, aşağıdan yuxarıya, fərddən kütləyə doğrudur. İnsan düzəldikcə dünya da düzəlməyə başlayar. Nə demək istədiyimi anladan gözəl bir hekayə eşitmişdim:

Bir mühəndis ata həftə sonunda evində vacib bir la­yihə üzərində işləyir. Kiçik uşağı gəlib onu parka apar­masını istəyir. Ata onu başından eləmək üçün bir oyun fikirləşir. Əlində olan dünya xəritəsini qayçıyla bir neçə yerə ayırır: «Əgər bunları düzgün bir şəkildə bir­ləşdirsən, səni gəzməyə aparacağıma söz verirəm» – deyir.

Uşaq öz otağına çəkilir. Beş dəqiqədən sonra xəritəni düzgün bişləşdirilmiş şəkildə geri gətirir! Ata təəccüb içində ondan bunu necə etdiyini soruşur. Uşaq: «Xəritənin arxasında bir insan şəkli vardı, onun par­çalarını düzgün yerləşdirdikdə dünyadakı hər şey yerini tapdı!» – deyir.

Lev Tolstoy tez-tez: «Hər kəs dünyanı dəyişdirmək istəyir, ancaq heç kim özünü dəyişdirmək istəmir» – deyərdi. Səmimi və davamlı dəyişiklik üçün işə özü­müzdən başlamalıyıq. Özümüz dünyada ilk və ən önəmli nəzarət nöqtəmizdir. Bir məzar daşındakı yazı:

«Böyük düşün, ancaq gücünün çatdığı yer­dən başla!» anlayışını çox yaxşı anladır: «Gənc və müs­təqil ikən, xəyallarım sonsuz ikən dünyanı də­yiş­­dirmək istəyirdim. Yaşa dolub ağıllandıqca dünyanın dəyişməyəcəyini anladım. Mən də xəyallarımı ki­­çildərək təkcə ölkəmi dəyişdirməyə qərar verdim. Ancaq o da dəyişənə bənzəmirdi.

Bir xeyli yaşa dolduqdan sonra təkcə ailəmi, özümə ən yaxın olan adamları dəyişdirməyə cəhd etdim, ancaq təəssüf ki, bunu da qəbul etdirə bilmədim.

İndi ölüm yatağında olarkən birdən anladım ki, əv­vəlcə özümü dəyişdirməliyəm, onlara nümunə olaraq ailəmi də dəyişdirə bilərdim. Onlardan alacağım cə­sa­rət və ilhamla ölkəni də daha irəli apara bilərdim. Kim bilir, bəlkə dünyanı belə dəyişdirə bilərdim!»

Dünyanı xilas etmək üçün özündən başlamaq xudpəsəndlik deyil, davamlı uğurun tərkib hissəsidir. Özünü inkişaf etdirməmiş, hətta özünü xilas etməyə aciz olan insanların «ölkəni xilas etməyə» çalışması qədər bir ölkəyə zərər verən çox az şey tapılar. Bir kütləyə edə biləcəyiniz ilk yaxşılıq özünüzü bacarıqlı bir adam etməkdir. Bacarıqsız insan statistikasından bir nəfəri azaltmaqdır!

Bəzi insanlar daha yaxşı yaşamaq üçün uğur qazanırlar, bəziləri isə uğur qazanmaq üçün yaşayırlar

Kanadanın ən gözəl şəhəri olan Vankuverdə, yağışlı bir gecədə bir parkda oturub bu kitabda yazacaqlarım haqqında düşünürdüm. Ənənəvi sual(ım) fikrimə gəldi: Nə üçün bəzi insanlar uğur qazanmağı bu qədər çox istəyirlər? Onları sıfır nöqtəsindən zirvəyə itələyən, ya da çəkən hansı qüvvədir?

Birdən cavabın naqqa balığının beynində ola bilə­cə­yini düşündüm!

Hər il müxtəlif ölkələrdən minlərlə insan naqqa balığı köçlərini izləmək üçün Vankuverə gəlir və naqqa ba­lıqlarının su axarının əksinə üzərək, başlarını qayalara çırparaq, ayıların pəncəsindən sıyrılaraq, ovçuların əlindən qurtularaq çayın mənbəyinə yetişməyə ça­lışdıqlarını izləyirlər.

Fikirləşin, bu balıqların dərdi nədir? Arxalarınca heç kəs gəlib onları qovmadığı halda, okean kimi rahat və geniş bir yerdən çıxıb bir dağın yamacından axan kiçik bir çayın içində tərs istiqamətdə üzərək da­ğın zirvəsinə yetişməyə çalışırlar? Qarşılarındakı bu qədər maneəyə, əks axara, həyatları üçün təhlükə olmasına rəğmən çayın mənbəyinə üzməyə çalışmaqlarının mənası nədir?

Cavab ruhlarının dərinliklərindəki kortəbii bir kodu izləmələridi. Kürü tökmək, həyatlarını reallaşdır­maq üçün daxildən itələnir, ya da çəkilirdilər. Bəzi insanların içində də güclü bir yüksəlmə instinkti vardır. Uğur qazanmaq üçün yaşayan bu insanlar zirvəyə yüksələrkən naqqa balıqları kimi instinktlərinin apardığı istiqamətə gedirlər.

Onlar da həyatın çağırışına qu­laq asaraq aid olduqları yerə yönəlirlər. Hötenin de­diyi kimi «fərdi əfsanələrini» axtarırlar.

İnsanlar bu instinkt olmadan da uğur qazana bi­lir­lər, ancaq dünyanı dəyişdirən insanlar böyüklük ins­tin­ktiylə doğulanlardır. Genlərində böyüklük instinkti olanlar ya zirvədə yaşayarlar, ya da özlərini yaşamış say­mazlar.

Bu instinkt hər insanda bir az olur, ancaq təəssüf ki, bərabər ölçüdə deyildir. Bərabər və solo «rəğbətçi»lər xorunun səsini eşidirəm: «Bizdə də bu ba­carıq instinkti olsaydı, biz də uğur qazana bilərdik, bi­zim anadangəlmə əskikliyimiz var!»

Mövlanə demişdir: «Hər insanda cövhər var, cilalansa cəvahirat olar.»

Cövhərin ölçüsü və keyfiyyəti bərabər olmasa da, hər insanın özünə bəs edəcək qədər bacarıq ehtiyatı vardır. Önəmli olan onu cilalamağı bacarmaqdır. Ha­mımız qəhrəman olmaya bilərik, ancaq hamımızın daha bacarıqlı olması mümkündür.

Hamımız ən böyük həyatı yaşamaya bilərik, ancaq hamımız hə­yatımızı ikiqat böyüdüb genişləndirə bilərik. Hamı­mız olimpiadalarda birinci olmaya bilərik, ancaq ha­mımız işimizi yaxşı yerinə yetirərək insanların kön­lün­də bir inci ola bilərik.

Yoxsa siz də daim odun doğramaqdan vaxt tapıb baltasını itiləyə bilməyənlərdənsiniz?

Həyatın gündəlik adilikləri içində yox olub özünüzü yeniləməyi unutmamalısınız. Bir yandan işinizin for­mal tərəflərini yerinə yetirərkən, digər tərəfdən işinizi daha yaxşı şəkildə necə yerinə yetirə biləcəyiniz haqda düşünməlisiniz. Özünü inkişaf etdirmədən uğur qazanmağa çalışmaq küt balta ilə odun doğramağa bənzəyir.

Baltanız kütdürsə, daha çox çalışmağa deyil, bir az fasilə verib baltanızı itiləməyə ehtiyacınız var. Məhsuldar işləmək çox işləməkdən daha fay­dalıdır. Bir çox insan buna fikir vermədiyi üçün çox işləməsinə baxmayaraq, uğur qazana bilmir.

Stefen Kovey «Təsirli insanların 7 vərdişi» adlı kitabında küt baltalı odunçunun hekayəsini belə anladır:

– Təsəvvür edin ki, bir meşədə bir ağacı təlaşla kəs­mə­yə çalışan birisiylə rastlaşırsınız. «Nə edirsən?» – deyə soruşursunuz. «Görmürsənmi? Ağacı baltayla kəs­məyə çalışıram». «Yorğun görünürsən» deyirsiniz. – «Nə vaxtdan bu ağacı kəsirsən?» Ağac kəsən adam: «Beş saatdan çox oldu» – deyir.

«Çox yoruldum, yaman çətin işdir!» Siz ona: «Bir neçə dəqiqə fasilə verib bal­tanı itiləsənə» deyirsiniz. «O zaman daha sürətlə kə­səcəyinə əminəm». Ağac kəsən adam sözləri uzada-uzada: «Baltanı itiləməyə vaxtım yoxdur» – deyir. «Ağacı kəsməklə məşğulam!»

İnsanın bacarığının ilk göstəricisi təcili və ətalətli işlərin arasında vacib olanları ayırd etməsidir. Nə­ti­cədə nə qədər məşğul olduğunuz deyil, nə ilə məşğul ol­duğunuz sizi uğura qovuşduracaqdır.

Uğur sizdən geniş düşünən beyin tələb edir

Həyat ziddiyyətlərin sirli və dinamik tarazlığı üzə­rin­də qurulmuşdur. Buna görə də uğur sizdən çox sayda topu yerə salmadan atıb-tuta bilən bir jonqlyor qə­dər çevik və geniş düşünən bir beyin tələb edir.

Böyük ölçülü uğur özünüzlə başqalarını, həqiqətlərlə xə­yalları, maddiyyatçılıqla mənəviyyatçılığı, ağılla qəlbi, qadınlıqla kişiliyi, meydan oxumaqla barışmağı, israrla səbri, inamla risqi, qeyri-müəyyənliklə qə­rarlılığı, qloballıqla bölgəçiliyi, detallarla bütövü, eşqlə karyeranı, yeniliklə adət-ənənəni bir arada qavraya bilməyi tələb edir.

Bu bir-birinə zidd dəyərləri bir­likdə qavrayıb ziddiyyətlərin birliyindən yaradıcılıq üçün faydalanmaq yüksək bacarıq zəkasının çox çə­tin bir ustalığıdır. F.Skott Fitzceraldın dediyi kimi: «Birinci dərəcəli bir zəkanın meyarı iki zidd fikri eyni zamanda qavraması və onlardan bir yerdə istifadə edərək çalışa bilməsidir.»

Ümid edirəm ki, bu kitab beyninizin uğurla əlaqəli çalışma imkanlarını və şəklini genişləndirmişdir. Uğu­ra bir vəhdət və sistemli şəkildə baxa bilməyiniz çox vacibdir. Uğur elementlərinin bir-biriylə əlaqəsini gör­mək, eklektik (seçməçi) deyil, sistemli bir şəkildə uğu­ru oxuya bilmək ən önəmli bacarıqlardan biridir.

Buraya qədər anladılanların xülasəsi

Materializmin banilərindən olan Hegelə görə insan bu dünyaya «atılmışdır!» Hamımız içinə «itələn­di­yi­miz» həyat dənizində suyun üstündə qalmağa çalışırıq.

Fəaliyyətimizin nəticələrinə görə üç qrupa ayrılırıq:

1.Uğursuzlar: suyun üstündə qala bilməyib tez-tez suya batanlar.

2.Orta nöqtədəkilər: nə uğur qazana bilirlər, nə də uğursuzluğa uğrayırlar. Suyun üstündə qala bilən, ancaq irəli gedə bilməyənlər.

3.Uğur qazananlar: həm suyun üstündə qala bilən, həm də istədikləri yerə üzə bilən, hətta gözlənilməz əks dalğalara təslim olmayan, onların öhdəsindən gələ bilənlər.

Uğur qazananlar da nəticələrin böyüklüyünə görə üç qrupa ayrılırlar:

1.Kiçik ölçülü

2.Orta ölçülü

3.Böyük ölçülü

Uğursuzluqlara uğrayanlar da itkinin həcminə görə üç qrupa ayrılırlar:

1.Kiçik ölçülü

2.Orta ölçülü

3.Böyük ölçülü (görkəmli uduzanlar)

Harada, nə zaman doğulacağımızı, kim tərəfindən dün­yaya gətiriləcəyimizi bilmək və seçmək imkanımız yoxdur, nə zaman və necə öləcəyimizi də bilmərik. Əmin olduğumuz yeganə şey ölmədən bu həyatdan çıxış qapıımızın olmamasıdır!

Uğur həyatın (mövcudluğun) ölümə qarşı bir icadıdır. Ölüm olmasaydı, ölümsüz işlərə nail olmaq olmazdı. Əbədi yaşayacağımızı bilsəydik, bu günün işini rahatlıqla bir milyon il sonraya saxlaya bilərdik!

Bu kitabı həyatınızı bir bədən böyütmək üçün yazdım. İşimi zəmanət altına almaq üçün kitabdakı əsas fikirləri xülasə şəklində yazmağın faydalı olduğunu düşünürəm.

Əgər uğur qazana bilməmişsinizsə, uğur haqqında bildiklərinizin çoxunu unudaraq işə başlaya bilərsiniz. Qəti və sərt bir həqiqətdir: bildikləriniz işə yarasaydı, uğur qazanardınız! Bunu etmək lazımdır, ancaq kifayət deyil.

Özünəinamı və fəaliyyətə keçmək bacarığınızı geri qaytarmalısınız. Buna görə daxilinizdəki təlim edilmiş çarəsizlik və ətalət tör-töküntüsünü təmizləməlisiniz. Həyat haqqındakı məhdudlaşdırıcı vərdişlərinizi pozmalı, «uduzan» olmağı rədd etməli, kim olduğunuzu yenidən müəyyənləşdirməlisiniz.

Nabokov demişdir: «Dahi xəyalında qar görən afrikalıdır!»

Bacarıqlı insan o qarı Afrikaya gətirə biləndir. Uğur qazanmaq nəticə əldə etməkdir. Vəziyyətin nə tələb etdiyini yerinə yetirib, olması lazım olan şeyi etməkdir.

Uğura hökm etmək istəyirsinizsə, əvvəlcə ona itaət et­məyi öyrənməlisiniz. Uğura təslim olaraq ona hakim ola bilərsiniz. Əvvəlcə siz uğurun tələb etdiklərini yerinə yetirəcəksiniz, sonra da uğur sizin istəklərinizi yerinə yetirəcək.

Uğur sizi sınayarkən qarşınıza iki yol çıxacaq: əgər asan olanı seçsəniz, hər şey çox rahat başlayıb getdikcə çətinləşəcək. Çətin yolu seçsəniz, proses çox çətin başlayıb getdikcə asanlaşacaq. Bu, uğurun sizə tətbiq etdiyi zəka testidir. Seçimi edən də, nəticələrini əldə edən də sizsiniz. Qərar sizindir!

Həyatınızı nəzarət altına almaq üçün nə istədiyinizi və nə istəmədiyinizi yaxşı bilməli, sonra bunu təbiə­ti­nizə və bacarığınıza uyğun hala gətirməlisiniz. Olmaq istədiyiniz yeri, etmək istədiyiniz işi sarsılmaz bir iradəylə təqib etməlisiniz.

Planınızı tətbiq edərkən gözlənilməz hadisələrlə qar­şılaşacaqsınız. Bədahətən baş verən hallarda ağılla düşünməli, onurğanızı qoruyaraq bir an içində düz­gün manevrlər edə bilməlisiniz. Basqı altında sakit qala bilməli, qarmaqarışıqlığın içindəki sadəliyi gör­mə­li, vacib uğur faktorlarını dəftərxana işləri arasında it-bat etməməlisiniz.

Peşəkar bacarığın alqoritmini çözməli, sahənizdə nəyin müsbət nəticə verib, nəyin vermədiyini dərhal öyrənməlisiniz. Sokrat kimi metodunuzu çək-çevir etməli, Aristotel kimi gələcəyinizi planlaşdırmalı, İsgəndər kimi şahin sürətiylə qərarlarınızı tətbiq etməlisiniz!

İnsanlar üzərindəki təsirinizə və fərdi imicinizə diqqət yetirməli, ancaq hər şeyin mərkəzinə onu qoymamalısınız. Bir işi başqalarından daha yaxşı edə biləcəyinizə ehtirasla inanmalısınız. Həyatda ən azı bir boy da yüksəlməyə iddialı olmalısınız!

Böyük xə­yal­­ları gündəlik məşğuliyyətlərə, vacib işləri təcili işlərə qurban verməməlisiniz. Yolun başlanğıcında ikən ümidlərinizi yüksək, məxariclərinizi aşağı tuta bil­­məlisiniz! Yeni bir uğura böyük hərflərlə başlamaq üçün hər məğlubiyyətdən sonra nöqtə qoymağı bacarmalısınız.

Dəyişdirə biləcəyiniz şeylərin üstünə cəsarətlə get­­məli, dəyişdirilməsi mümkünsüz şeyləri qə­bul et­mə­li­siniz. Həyatda nəyi edib, nəyi edə bilməyə­cə­yi­ni­zə tə­ləsik qərar verməməlisiniz!

Uğurun da, uğursuzluğun da son istifadə tarixi ol­duğunu yadınızdan çıxarmamalısınız. Sezen Aksu de­­mişkən: «Nə tərifdən başınız gicəllənməməli, nə də tənqiddən pərişan olmamalısınız. Əsəblərinizi qo­rumalı, peşə motivasiyanızı itirməməli, beyninizi fa­si­lə­siz olaraq uğur marağıyla qidalandırmalısınız.»

Uğur texnikası qədər uğur əxlaqına da əhəmiyyət ver­məlisiniz. Dünyanı gördüyünüzdən daha yaxşı et­mə­yə, dünyaya kiçik də olsa bir töhfə verməyə çalışmalısınız.

Uğur qazandığınız qədər uğur qazana bilən insanlar yetişdirməyə də əmək sərf etməlisiniz. Uğurunuzun mükafatını başqalarıyla paylaşa bilməlisiniz. Ən böyük vətənpərvərliyin «peşəsini ən yaxşı şəkildə yerinə yetirmək» olduğunu unutmamalısınız.

Bilirsiniz ki, həyata hansı liqadan daxil olacağımızı biz təyin etmirik. Yaxşı imkanlı, yaxud imkansız bir ailənin uşağı olaraq doğula bilərik. Doğulduğumuz liqa nə qədər şanslı olduğumuzu göstərir, ölməmişdən qabaq yaşayacağımız liqa isə nə qədər uğura nail olduğumuzu göstərəcək.

Höte demişdir: «Tale arzularımızı yerinə yetirir, an­caq bunu özünə xas yollarla edir.. Artıq bilirsiniz ki, bu həyatda heç məğlub olmamaq mümkün de­yil, ancaq məğlubiyyətə məğlub olmamaq bizim əlimiz­də­dir.

Əgər bir gün çiyinlərinizə ağır bir uğursuzluğun kədəri çökərsə, dilinizdə Mövlanənin bu sözləri olsun: «Sanmasınlar ki, yıxıldıq, sanmasınlar ki, çökdük. Bir başqa bahar üçün sadəcə yarpaq tökdük.»

Elə böyük bir uğura nail olun ki, sizin də hekayətinizi kitablarımda yazım

Nəhayət kitabın sonuna gəldik. Artıq vidalaşmaq vaxtı­dır. Elə böyük bir uğura nail olun ki, bir gün sizin də hekayətinizdən kitablarımda bəhs edim. Sizdən ağıl və əzm, zəka və zəriflik dolu uğur hekayələri göz­lə­yirəm!

Hər insanda bir hekayət gizlənib. Hamımız hələ hə­yata keçməmiş bir uğur hekayəsinin potensial qəh­rə­manıyıq. Hekayəsi yazılmağa layiq olan bir uğur sizə nə hiss etdirərdi? Edə bildiklərinizi eşidənlər nə­lər söylərdilər?

Bir gün uğurla əlaqədar olaraq beyniniz bulanarsa, ya da cəsarətiniz azalarsa, uzaqlarda daim sizin uğurunuz üçün baş sındıran bir «uğur mütəfəkkiriniz» olduğunu lütfən xatırlayın! Mənim varlığımın səbəbi uğur qazanmaq üçün ehtiyac duyacağınız biliyi, texnikanı və cəsarəti sizə çatdırmaqdır.

Uğur bazası kimi çalışan beynim, siz bu kitabı oxuyarkən yeni uğur texnologiyaları icad etməklə məşğul olacaq. Anladılmağa layiq olan fikirlərim yarandıqca yeni kitablarda gö­rüşəcəyik.

Tez-tez «Nə üçün hər uğura dair kitab yazırsınız?» sualı ilə qarşılaşıram. Cavabında bir uğur bumeranqı ya­ratmaq istədiyimi söyləyirəm. Oxucularımla aramızda bir uğur həmrəyliyi var. Bu həmrəylik ikitərəfli bir müqavilədir. Mən uğuru tədqiq edir, uğur qazandıran mexanizmləri ortaya çıxarıb insanlara kitablar və konfranslar vasitəsiylə çatdırıram.

Oxucular bu fi­kirləri öyrənib həyatlarına tətbiq edirlər. Üz-üzə gəldiyimiz zaman, ya da internet vasitəsiylə necə nəticələr əldə etdiklərini mənə söyləyirlər. Aldığım bu məlumatlara görə metodları daha da inkişaf etdirib digər oxucularla paylaşıram. Beləcə uğurlarımız bir-birini genişləndirir.

Mənim bu dünyada olmağımın səbəbi: uğur mə­lu­matlarına yiyələnməkdə fürsət bərabərliyi yarat­maq, uğuru geniş kütlələr üçün əlçatan eləmək, «uğur qazanmağı öyrənmək olar» inancını yayıb genişləndirmək, uğura nail olmağın yollarını özbaşına (fərdi) öyrənmək istəyənlər üçün uğurun texnikasını inkişaf etdirmək və dünyada hər kvadrat metrə düşən bacarıqlı insan sayını artırmaqdır.

Mümkün qədər çox belə insan yetişdirəcəyəm. Bu insanlar əvvəlcə öz dünyalarını, sonra yaxın çevrələrini dəyişəcəklər. Bəlkə içə­rilərindən bəziləri əfsanəvi işlərə də müvəffəq olacaqlar. «Hər şey mənimlə başlayar» deyən bir insanın gü­cünün haraya qədər yayıla biləcəyini təxmin edə bil­məzsiniz.

Hamımız həyatımıza məna qatan axtarışlar için­də­yik. Olduğundan daha gözəl bir dünya qoyub gedə bil­mək üçün mənim tapa bildiyim ən yaxşı yol uğuru genişləndirməkdir. Əgər fəzilətli insanlara faydalı olan uğurları sevirsinizsə, sizin yeriniz mənim yanımdadır!

Bu kitab mənim üçün seçmə düşüncələr sərgisi idi. Bildiklərimin bir qismini müxtəsər bir formada anlatmağa çalışdım. Bir neçə cümlə ilə anlatdığım şeylər sə­hifələr dolusu təfərrüata sahibdir. Bu kitabdakı möv­zuların ətraflı izahlarını yazdığım və yazacağım kitablarda görə bilərsiniz.

Əgər daxilinizdə böyük işlər görmək ehtirası varsa və bunu tənbəllik etmədən təqib edə bilsəniz, qarşılaşdığınız ilk maneədə bundan imtina etməyib, yeni yollar axtarmağa davam etsəniz, xəyal qırıqlığı ehtimalına rəğmən xəyalınızı cəsarətlə təqib etsəniz, bir gün sizinlə də zirvədə görüşəcəyik. Uğur hekayətinizi isti-isti ilk dinləyənlərdən biri olmaq istəyirəm. Buraya qədər oxuyaraq gəldiyinizə görə artıq sizə uğur qazanmaq yaraşır!

İndi öz qanadlarınızla uçmaq zamanıdır.

Özünüzün ən yaxşı halınızı özünüzə göstərin.

Andre Gidenin dediyi kimi: «Açılmamış qanadların böyüklüyü bilinməz!»

Zirvədə sənsiz bir nəfər əskikik!

M.S.

Qeydlər

 1.Bu mövzuda bir neçə təcrübə aparılmışdır. Təc­rü­bənin mahiyyəti və nəticələri qorunaraq mövzunun anlaşıqlılığını artırmaq üçün, balıq növlərində dəyişikliklər aparılmışdır. Kim istəsə, köpək balığı yerinə hər hansı bir böyük balıq qoyaraq düşünə bilər.

2.Burada ərazi bənzətməsi ilə fiziki reallıqlar ifadə edilmişdir. Sosial reallığın dəyişməz məkanı da ərazi metaforuna daxildir. Keçici meyillər və dəyişə bilən sosial reallıqlar buna daxil deyildir.

3.Bu mətnin akademik xarakteristikasına qovuşa bilmədim. Bununla birlikdə insanların bu mətni çox paylaşmaları, onun həyatda qarşılığı olan bir həqiqəti təmsil etdiyinin işarəsi sayıla bilər.

4.Kitab bu prosesdə türk dilinə də çevrildi. «Öyrədilmiş nikbinlik», Martin Seliqman. HYB yayıncılık, 2007.

5.Yılmaz Erdoğana həsr edilən bir zarafatdır.

6.Anadangəlmə potensial mənasındadır. Bacarıq isə sonradan qazanılan bir qabiliyyətdir.

7.«Öyrədilmiş nikbinlik», Martin Seliqman, HYB yayınları, 2007.

8.thehealthcenter.info

9.Özdemir Asafın «Hidim» adlı şeir tərcümələri kitabından götürülmüşdür.

10.Üç fərqli tərcümədən istifadə edilərək qısaldılmışdır: «Düşüncələr və söhbətlər», Epiktetos, Kaknüs Yayınları, 2010; «Deyimlər», Epiktetos, Şüle Yayınları, 2010; «Sözün məğzi: Qədim dövrlərdən günümüzə qədər məşhur yazıçıların və mütəfəkkirlərin mənalı sözləri». Toplayanı və tərcümə edəni Celal Üster, Can Yayınları, 2010.

11.«Esquire» dərgisinə verdiyi müsahibədən götürülmüşdür.

12.100000 rəqəmi 2012-ci ilin sonuna qədər bu kitabın ümumı tirajını göstərir. 2011-ci il Türkiyə kitab statistikasına görə 40000 adda yeni kitab çap olundu.

Çap olunan kitabların satış uğuru belə bir ardıcıllıqla dəyərləndirilir: əgər bir kitab 1-2 dəfə çap olunub 2000 – 3000 nüsxənin altında qalırsa, üçüncü liqa, 3 dəfə çap olunub 5000 – 6000 nüsxədən çox olsa ikinci liqa, 5-6 dəfə çap olunub 10000-12000-dən çox olsa birinci liqa sayılır. 100000 nüsxədən çox nəhənglərin liqasıdır.

500000 nüsxədən çox çap olunan kitab bestseller sayılaraq, kitab nəşri sahəsində mədəniyyət incisi kimi məşhurlaşır.

Dostları necə qazanmalı və insanlara təsir etməli – III hissə, Həyat mozaikasının beş əsas fraqmenti – Cim Ron